logo

Oʻzbek antroponimlarida oʻz qatlam va oʻzlashma qatlami haqida misollar topish

Загружено в:

08.08.2023

Скачано:

0

Размер:

37.6357421875 KB
Mavzu: O zbek antroponimlarida o z qatlam va o zlashma qatlamiʻ ʻ ʻ
haqida misollar topish
Reja:
1. O zbek antroponimikasida antroponimik qatlam	
ʻ
2. Ernast   Begmatov   “O zbek   ismlari   izohi”   lug ati   asosida   M   harfi	
ʻ ʻ
bilan boshlanadigan ismlar statistik tahlili
              O’zbek   tilshunosligida   "lug aviy   qatlam"   tushunchasi,   uning   til   leksik   sathidagi	
ʻ
mohiyati,   lug aviy   qatlamlar   tasnifi,   lug aviy   qatlamlarning   yuzaga   kelishida   lisoniy   va	
ʻ ʻ
nolisoniy   omillarning   o rni,   lug aviy   qatlamning   unga  	
ʻ ʻ ѐ	� ndosh   hodisalardan   farqi   va
o zbek tili leksik sistemasidagi lug aviy qatlam tiplari monografik tarzda tadqiq qilingan.	
ʻ ʻ
          Ushbu   satrlar   muallifi   "leksik   qatlam"   tushunchasini   quyidagicha   ta riflagan   edi:	
ʼ
"Shunday   qilib,   lug aviy   qatlamlar   deyilganda   turli   genetik   manbaga   mansub,   muayyan	
ʻ
miqdorga   ega   bo lgan   so zlarning   turli   tarixiy   davrlarda   til   leksik   sistemasida
ʻ ʻ
qatlamlanishi   (qavatlanishi)   ko zda   tutildi".   Tahlillar   shuni   ko rsatadiki,   "lug aviy	
ʻ ʻ ʻ
qatlam"   tushunchasi   antroponimiya   uchun   ham   xosdir.   Chunki   bir   tildan   ikkinchi   tilga
ismlarning   o zlashishi,   unda   ma lum   antroponimik   guruhlarni   yuzaga   keltirishi   ismlar	
ʻ ʼ
uchun ham xosdir. Masalan, turkiy tillarda genetik jihatdan, lug’aviy asosiga ko ra turkiy	
ʻ
bo lgan   so zlar   qadimdan   mavjuddir.   Keyinchalik   turkiy   tillarga   mo g ulcha,   fors-	
ʻ ʻ ʻ ʻ
tojikcha,   arabcha   ismlar   o zlashgan.   Bulardan   arabcha   va   fors-tojikcha   ismlar   hajman	
ʻ
salmoqli   o rin   tutgan   hamda   ma lum   davrlarda   o zbek   tili   antroponimiyasida   muayyan	
ʻ ʼ ʻ
antroponimik qatlamlarni shakllantirgan.
          Natijada   o zbek   tili   antroponimiyasi   tizimida   uchta   antroponimik   qatlam   yuzaga	
ʻ
kelgan:
1. Qadimiy turkiy ismlar qatlami.
2. Fors-tojikcha ismlar qatlami.
3. Arabcha ismlar qatlami.
             O zbek ismlari  orasida paxlaviycha, xitoycha,  mo g ulcha,  sho rolar  davrida kirib	
ʻ ʻ ʻ ʻ
kelgan ruscha va yevropacha ismlar ham uchraydi. Bu ismlar o zbek antroponimiyasida	
ʻ
salmoqli o rin egallamaydi, balki juz iy unsurlar xarakterlidir.	
ʻ ʼ
        Men   Ernest   Begmatovning   “O zbek   ismlari   izohi”dagi   M   harfi   bilan   boshlanuvchi	
ʻ
ismlarni   kuzatdim.   U   yerdagi   ismlarning   ko’p   qismi   arabcha   ismlar   hisoblanib,   keyingi
o rinlarda   o zbekcha   va   fors-tojikcha   ismlar   tashkil   qiladi.   O z   olgan   xulosalarimni	
ʻ ʻ ʻ
quyidagi jadvalda ifodaladim.  O' zbekcha ismlar Arabcha ismlar Forscha 
ismlar
Mazah, Mayizxon, 
Mayincha, Mayliboy,
Maylixon, Mayna, 
Mayram(Mayrambu,
Mayramcha), Malla
( Mallatoy,Mallaxon, 
Mallaqiz, Mallaqul), 
Mama yoki 
Momo(Momobeka, 
Momobuvi, 
Momosuluv, momqiz,
Momochuchuk), 
Manat,Mangu, 
Manguberdi, 
Mang’it(Mang’itoy, 
Mang’itto’ra, 
Mang’itqiz) , Maral,  
Marqa, Maska,  
Mashoh, 
Meli(Melibu,Melibo’
ri, Melioy, Melitosh, 
Meliqul, Meliqo’zi, 
Meliqo’chqor), Meng
yoki Ming 
(Mengbeka, 
Mengberdi, 
Mengjigit, Mengbuvi,
Mengbo’ta, 
Mengoyim, 
Mengortiq, 
Mengsuluv, Mengtoy,
MengtoshMengto’ra, 
Mengqo’zi), 
Mengli(Menglibek, 
Menglibeka, 
Mengliberdi, 
Menglioy, 
Menglisuluv, 
Menglitemir, 
Menglitosh, 
Mengliturdi, 
Menglitursun, 
Mengliyuz, Menglish,
Menglio’roz, 
Mengliqilich, 
Mengliqul, 
Mengliqora), Miska, 
Mitanoy(Mitanboy), 
Mitti, Mixli, 
Miqli(Miqliboy), 
Moyli(Moylixon),  
Mutti, Mo’chchi, 
Mo’g’ulxon Mabruk, Mavdud, Mavji(Mavjiniso), Mavjud,Mavjuda, 
Mavjuddin,Mavzuna, Mavlaviy, Mavlon, Mavlonmurod, 
Mavlonnazar, Mavlonnur, Mavlono, Mavlud, Mavluda, 
Mavluali, Mavluddin, Mavoxon, Mavriddin, Mavruza, 
Mavsala, Mavsuma, Mavhida, Mavhuba, Madabdulla, Madali, 
Madazim, Madad, Madalim, Madamin, Madaniyat, 
Madahmad, Madvali, Maddoh, 
Madziyo, Madzokir, Madi, Madid, Madikrom,  Madina,  
Madislom, Madismon, Madisroil, Madiha, Madkomil Madolim,
Mador, Madraso, Madrasul, Madrahim, Madrizo, Madg’ozi, 
Madg’ulom, Madhiya, Majdud, Majid, Majida, Majididdin, 
Majidullo, Majlis, Majlum, Majnun, Mazbut, Mazid, Maziya, 
Mazkura, Mazluma, Mazohir, Mazuna, Mazhar, Mazhariddin, 
Maydon,  Maylon, Maymanot, Maymuna, Maysura, Makkaboy,
Maknuna , Makon, Makorim, 
Maktab,  Maktub, Maktuba, Malak, Malah, Malik, Malika, 
Malikkiddin, Malikhaydar, Maliha, Malohat, Malusa, Malham,
Mamad(Muhammad), Manzar, Manzara, Manzarat, Manzil, 
Manzira, Manzirat, Manzuma, Manzur,Manzura, Mannon, 
Mannof, Mansaf, Mansuba, Mansur, Mansura, Mantiqa, 
Manfaat, Maorif, Marziya, Marmar, Maromxon, Marsuma, 
Martaba, Marfu’a, Marg’uba, Marg’ub, Marg’ula, 
Marhabiddin, Marhabo, Marhabulla, Marhamat, Masar, 
Masira, Masariddin, Masbut, Masita, Masih, Maslama, 
Maslahat, Masnad, Masnud, Masobat, Masrura, Mastura, 
Masuba, Mas’ud, Maskariddin, Mas’hub, Mas’hur, Matbu’a, 
Matin, Matlab, Matlub, Matluba,  Matniso, Matonat, Matora, 
Matof, Mafkura, Mafruza, Mafsuf, Maftun, Maftuna, Maftuha,
Maxzdum, Maxduma, Maxzan, Maxzum, Maxzun, Maxmal, 
Maxmura, Maxmura, Maxnuna, Maxsuma, Maxtum, Maxfirat,
Maxfiya, Ma’mur,  Ma’dan, Ma’bud, Ma’vo, Ma’mura, Ma’di, 
Ma’no, Ma’rifat, Ma’ruf, Ma’rufa, Ma’suda, Ma’sud, Ma’sum, 
Ma’suma, Mashukura, MAshrab, Mashriq, Mash’al, Mashhur, 
Mashhura, Maqsud, Mag’firat, Mahbub, Mahbuba, Mahdum, 
Mahkam, Mahliyo, Mahliqo, Mahmad, Mahshar, Meros, Metin,
Me’roj, Mehnat, Mehrob, Miad, Mizon, Minnar, Mino, Minor, 
Mirabbos, Mirayyub, Mirayyub, Miralisher, Mirafzal, 
Mira’zam,Mirziyo, Mirkomil, Mirkarim,Mirfayz,Mirfozil, 
Mirshayx, Mirqodir, Mirhoji, Mirhosil, Miftoh,Moviy, Moniy, 
Muazzam, Muallam,Muanbar, Mubina, Muborak, Mudrik, 
Mujgon, Muzaffar, Muzira, Muzofat, Muina, Mulkiya, Mulla, 
Muloyim, Multajim, Mumtoz, Munavvar, Munajjim, 
Munazzam, Munjiha, Munira,Munis, Munisa, Munojat, 
Munosib, Muntazam, Muntazir,m Murod, Muruvvat, Murshid,
Musallam, Muslim, Muslima, Muslih, Musliha, Musoyib, 
Musofir, Musrap, Mustaram,  Mustarama, Mustafo, Mustak, 
Mustaqil, Mustaqim, Mustaqima, Musulmon, Mutavakkal, 
Mutavalli, Mutaz, Mutal, Mutallib,Mutallim,Mutarra, 
Mutasim, Mutahhar, Mutahhara, Mutiy, Mufazzal, 
Mufti,Muxbira, Muxlis, Muxlisa, Muxtor,  Mushtariy,  
Muyasssar, Muqaddas, Muqim, Muhayyo,Muhabbat, 
Muhammad, Muharram,  Muhim, Muhsiniddin, Muhsina, 
Muhtoj, Mo’min, Mo’mina, Mo’tabar, Mo’tila; Mazda, Mayda, 
Mayshakar, 
Manishvor, 
Manish, 
Maniqiz, 
Marva,Marvarid
, Mardi, 
Mardon,Mardon
a, Marduma, 
Marjona, 
Marig’a, 
Maston, Moh, 
Mahliqo, 
Mahozad, 
Mahroh, 
Mahro’y, Meva, 
Mehin, Mehmon,
Mehran, 
Mehrangiz, 
Mehribon, 
Mehrbonu, 
Mehrjon, 
Mehriya, 
Mehtar, Miyon, 
Mijja, Muzrob, 
Mina, Mirza, 
Mirzapo’lat, 
Mohizoda, 
Movagar, 
Molaxon, 
Moshxol, Moya, 
Mohak, 
Mohichehra, 
Moxruxsor, 
Muxsora, 
Mushina, 
Mug’lonoy, 
Mug’cha;       Bundan tashqari, mo’g’ulcha, qadimgi yahudiycha, ruscha va hindcha ismlar ham 
mavjud ekan:
Qadimgi   yahudiycha   ismlar :
Mariya- achchiq yoki, ustunlik, yuksak turuvchi.
Maryam – juda achchiq, zaharzaqqum yoki Alloh qadrlagan, sevgan qiz yoxud nomusli, 
pokdomon qiz. Iso (a.v) onasining ismi
Muso – yahudiylar payg’ambari Moisey nomidan olingan bo’lib, ma’nosi  turlicha 
izohlanadi:
 1)qadimiy misrcha: bola, chaqaloq;
2) qadimgi yahudiycha: suvdan tortib, chiqarib olingan;
 3)arabcha: ustara, poki;
Mo’g’ulcha ismlar:
Madal – ong, aql, fikr
Mergan – ulg’ayib, yaxshi o’q otuvchi, mergan bo’lsin;
Rus tilidan o’zlashgan ismlar :
Mayisa, Maya – may oyida tug’ilgan qiz;
Hindcha ismlar:
Mehroj- yuksak, ulug’ martaba sohibi; FOYDALANGAN ADABIYOTLAR:
1.   Begmatov   E.   O zbek   tili   antroponimikasi.   –   Toshkent:   Fan,   2013.   –ʻ
246 b.
2.   Begmatov   E.   O zbek   ismlari   izohi.   –   Toshkent:   O zbekiston   milliy
ʻ ʻ
ensiklopediyasi, 2016. 197-275-betlar.  5-mustaqil ta’lim
Mavzu: Turli lug’atlardan sodda, birikmali, murakkab
antroponimlarga misollar topishi
Reja:
1.Antroponimlarning tuzilishiga ko’ra turlari
2.Sodda antroponimlar va ularga misollar
3.Birikmali antroponimlar va ularga misollar
4.Murakkab antroponimlar haqida
  Antroponimlarning   tuzilish   qoliplari,   bir   tomondan,   antroponim
uchun   asos   bo‘lgan   apellyativning   xususiyatiga,   ikkinchi   tomondan,
antroponimlarning o‘ziga xos xususiyatlariga asoslanadi.
Hozirgi   davrda   o zbek   tilidagi   ismlarni   lisoniy   tuzilishiga   ko‘raʻ
uch guruhga ajratish mumkin:
1. Sodda tuzilmali antroponimlar.
2. Yasama (birikmali) tuzilmali antroponimlar.
          3. Qo‘shma (murakkab) tuzilmali antroponimlar.
  Ernest Begmatovning “O zbek ismlari izohi”dagi M harfi bilan boshlanuvchi ismlarni 	
ʻ
tuzilishiga ko’ra quyidagi misollarga ega bo’ldim.  
Sodda antroponimlar va ularga misollar  
   Sodda antroponimlar ular uchun asos bo‘lgan leksemaning tuzilishiga mos keladi
va mohiyatan tub nomlardir. Masalan: 
Meng, Mitti, Muxlis, Munis, Muhammad, Muzrob, Maktub, Mang’it, Maryam, 
Muso, Mehroj, Momo, Mirza, Muhabbat, Mergan, Medal, Mangu, Meva, Mo’min, 
Muxtor, Muqim, Muhsin, Ma’ruf, Ma’no, Makon, Mavlon, Mavjud, Meli, Moh, 
Mavluda, Mashhura, Manzur, Maxbub, Mashoh, Maktub, Mutal, Mufti; Birikmali(yasama) antroponimlar va ularga misollar
Ismlar   tildagi   avvaldan   mavjud   leksemalarga   tayangani   uchun
onomastika, jumladan, antroponimika doirasida yasalish haqida gapirish
ba’zilarga g‘ayritabiiy tuyulishi mumkin. Aslida, unday emas. Masalan,
o zbek   tilida   “to‘y”   leksemasi   mavjud,   ammo   “To‘ychi”   ismi   bor,ʻ
“to‘yli”   leksemasi   yo‘q,   ammo   “To‘yli”   ismi   mavjud.   O zbek   tilida	
ʻ
“tilash,   tilamoq”   fe’li   mavjud,   ammo   ular   “Tilov”   (Tilovberdi)   shaklli
ismdir.   Shuningdek,   “sotmoq”   fe’lidan   hosil   qilingan   “sotqin”   (sotgin)
leksemasi   xoin   yoki   sotib   bergin   ma’nosida   ishlatiladi.   Sotqin   ismi   esa
bolani “sotib olish” udumiga bog‘lanadi.
    Kuzatishlar natijasida quyidagi yasama antroponimlar uchratdik:
Mastoncha,   Mengli,   Mevali,   Mahkamali,   Mahbubali,   Mirzayor,
Muzrobsho, Murodbaxsh, Musoyor, Musulmonqul, Muhiroy, Muhirtoy,
Mo’minqul;
Murakkab(qo’shma) antroponimlar:
      M harfi bilan boshlanadigan ko’p ismlar murakkab antroponimlar 
hisoblanadi. Ular tarkibida quyidagi qoliplarda antroponimlar hosil 
qilingan.  
Ot+ot: Muhammadali, Mohichehra, Mohito’ra, Mavlonnafas, 
Mang’itqiz, Maqsadgul, Mengbo’ta, Mirzadavlat, Maysajamol;
Sifat+ot: Mahkamtosh, Muborakqadam;
Ot-fe’l:Mirzakeldi, Mavlonberdi, Mirzahaydar, Murodkeldi, 
Mulkkeldi, Muhammadturdi;
Sifat+fe’l:Mardonberdi,  Maxtumkeldi
Ot+sifat: Mirzaulug’, Muhammadsodiq, Mulkomon, Mohishakar;    FOYDALANGAN ADABIYOTLAR:
1.   Begmatov   E.   O zbek   tili   antroponimikasi.   –   Toshkent:   Fan,   2013.   –ʻ
246 b.
2. Begmatov E. O zbek ismlari izohi. – Toshkent: O zbekiston milliy 
ʻ ʻ
ensiklopediyasi, 2016. 197-275-betlar 9-mustaqil ta’lim
Mavzu:O ʻ zi tug ʻ ilib o ʻ sgan qishloq, tuman, shahar, viloyat nomlarini
izohlash
Xudoyzod – xudoning zodlarimi?!
Alloh taolo bandalariga qo`l, oyoq, bosh va shu kabi tana a’zolarini in’om
etar ekan, uning mo`jazgina yuragiga “vatan tuyg`u”sini ham joylab qo`yar ekan.
Bu tuyg`u yillar mobaynida, dastlab oila va mahallada shakllanib borar ekan. Shu
bois,  biz ularni “Kichik vatanimiz” deya bejizga murojaat etmaymiz…
  Men ushbu yuqoridagi  satrlar bilan o`zimning kichik vatanim, unib o`sgan
go`sham   Xudoyzod   mahallasining   kelib   chiqish   tarixi   va   uning     toponimiyasi
haqida fikr yuritmoqchiman.
Xudoyzod   mahallasi   o`zining   qadimiy,   boy   tarixiga   ega.   U,   dastlab,
mustaqillik yillarigacha  Qarshi tumaniga qarashli qishloq nomi bo`lgan. 1994-yil
17-noyabrga   kelib   esa   Qashqadaryo   viloyat   hokimining   qarori   bilan   Qarshi
shahar tarkibidagi Xudoyzod mahallasi deb atala boshlangan.
“Xudoyzod” toponimiyasining kelib chiqishi   tarixiy ahamiyatga ega. Aholi
orasida bu nomning kelib chiqishini ikki xil taxminlar asosida talqin qilinadi:
Birinchisiga   ko`ra,   o`sha   paytda   shahar   hokimi   nomi   “Xudod”   deb
yuritilgan   .   Qarshi   shahar   hokimi   bu   hududda   o`zining   dam   oladigan   maskan
sifatida   foydalangan.   Bu   yerda   yashovchi   aholini   “xudodga   tegishli”   sifatida
“xudodlik”, “xudoyzod” deb atashgan. Shu tariqa, “xudoyzod” toponimiyasi kelib
chiqqan.
Ikkinchisiga   ko`ra,   bu   nomning   kelib   chiqishini   bir   rivoyatga   bog`lashadi.
Rivoyat   aytilishicha,   Bu   hududda   yashovchi   qishloq   aholisi   o`zining   saxiyligi,
mehmondo`stligi   va   saxovatpeshaligi   bilan   boshqa   qo`shni   qishloqliklardan
ajralib turgan. Kunlardan bir kuni bu yerdan o`tib ketayotib karvonlar biroz dam
olib,   tamaddi   qilish   uchun   to`xtaganlar.   Qishloqliklar   ularni   juda   iliq   muomala
bilan qarshi olib,    noz-ne’matlar bilan siylab, dam olish uchun boshpanalaridan
joy   ajratib,   rosa   mehmon   qilishibdi.   Qishloqliklarning   mehmondo`st,   saxiyligini
ko`rgan   mehmonlar   “Bu   yerda   xudoning   sevgan   bandalari   yashar   ekan   deya
“Xudodliklar”   deb   atashibdi.   Shunday   qilib,   bu   yer   “Xudoyzod”   deb   atala
boshlangan ekan. “Xudoyzod”   toponimiyasi   haqida   ko`plab   olimlar     o`z   fikrlarini
bildirishgan.   To`ra   Nafasov,   Suyun   Qorayevlar   shular   jumlasidandir.   Suyun
Qorayev “Xudoyzod” toponimiga haqida quyidagi fikrlarni bildiradi:
“Arablar   kelmasdan   oldin   va   islom   dini   joriy   qilingan,   dastlabki   asrlarda
xudo  (xudoy)   so`zi   “xo`jayin”  ,   “janob”   degan   ma’noni   bildirgan.   “Zoda”  so`zi
qaysi ma’noda ishlatilgan bo`lsa, “zod” so`zi ham o’sha ma’noni anglatgan.”
To`ra Nafasov “Qarshi shahri mahalla va ko`cha nomlari” nomli risolasida
o`z fikrlarini quyidagicha boyon qilgan;
“Arabiy   “olloh”,   o`zbekcha   tangri   ma’nosidagi   forsiycha   “xudo(y)”   va
“zod”   so’zlari   ma’nolaridan   “xudoyzod”   nomi   izohlansa,   “xudoning   farzandi”
degan ma’no kelib chiqadi, ammo xudoning farzandi yo`q, biron kishining xudoga
farzand   bo`lishi   mumkin   emas.   Odam-xudoning   bandasi   xudoning   farzandiman
deyishga   biron   kishining   haqqi   yo`q.   Xudoning   rasuli-Muhammad   (s.a.v)
payg`ambar.   Kishilar   Ollohning   xizmatkori,   qulidirlar.   Xudoyqul,   Abdullo   ,
Xudoyberdi,   Xudoynazar   nomli   antrotoponimlar   shunga   nisbatandir.   Islom
mamlakatlarida Xudoyzod ismini qo`yish an’anasi yo`q.
Eramizning asri o`rtalarida O`rta Osiyo, jumladan, O`zbekiston hududi ham
Turk xoqonligi hukmida bo`lgan. Naxshab birinchi muzofotlardan hisoblangan. V-
VI   asrlarda   Naxshab   hokimi   “xudot”   unvoni   bilan   atalgan.   O`sha   paytlarda
“xudot’ so`zi “bosh hokim” ma’nosini anglatgan. Bosh hokim avlodlari Xudoyzod,
xudoyzoda   deb   yuritilgan.   Keyingi   davrlarda   shoh   avlodlari   shahzod,   shahzoda,
xon   avlodlari   xonzod,   xonzoda,   bek   avlodlari   bekzod,   bezoda   deb   yuritiladi
boshlanishi   xalqimizning   ilk   o`rta   asrlar   boshiga   xos   qadimiy   an’anasining
izlaridir.   Dastlab   “zod”,   so`ngra   “zoda”   yaralganligini   e’tiborga   olsak,
“Xudoyzod” eng azaliy kalimasidir.
Yuqoridagi   fikrlardan   kelib   chiqqan   holda   “xudoyzod”   toponimi   ancha
qadimiy tarixiyga borib taqaladi. Buni talqin qilishda, albatta, tarixiyligiga e’tibor
qaratish ancha  o`rinlidir.   
                                         11-mustaqil ta’lim
Boshqa tillardan o’zlashgan toponimlarga misol keltirish.
Fors-tojiklardan o’zlashgan toponimlar
OBDIDA Koson t. qishloq. Qadimgi eroniy tilda ohduzd/obduz (yer ostidagi yashirin suv manbasi, yerquduq) 
deh (qishloq) - yer osti qudug'i, yopiq suv yo'li bo'lgan qishloq.
OBDON Piskentt. qishloq. Ob -don [f-t] - suv to'planadigan joy(ko‘l, suvombori).
OBIGARM Kitob t. qishloq. Yer tagidan qaynab chiqadigan suv atrofidagi qishloq Ob i garm [f-t] - iliq suv, 
issiq suv.
OBINARGAZ Sariosiyo t. qishloq. Ob i nard/nart (band), gaz/ kaz/kas/xas (buloq. ariq) [f-t] - bandli ariq 
bo'yidagi qishloq.
OBIQASHQA Bo'stonliq t. jilg'a. Aynan Qashqasoy.
OBIRAVON Qamashi t. qishloq Ob i ravon [f-t] doimo bir maromda oqadigan suv (jilg'a) bo'yidagi qisbloq.
OBISIYO Toshloq1qishloq Obisiyoh(f-t]-qora suv,yerosti suvlaridan hosil bo'lgan jilg'a bo'yidagi qishloq
OBIYAX Oqdaryoning irmog'i. Ob i yax [f-t] - muz suvlaridan hosil bo'lgan jilg'a.
OBIZARANG Surxondaryoning o'ng irmog'i Ob (suv, daryo) i zarog'an [f-t] (qattiq qumli yer) qattiq toshloq 
yerdan oquvchi daryo.
OBICHASHMA Kitob t. jilg'a. Ob i chashma [f-t] - buloq suvlaridan hosil bo'lgan irmoq.
OBKASH Qamashi t. qishloq. Mesh, sanoch, tulum, ko'za, chelak kabi idishlarda suv tashuvchi kishi va 
shunday idishlarni yasovchilar ovuli [f-t] - obkash.
OBLIQ Bo'stonliq t. qishloq. Ob [f-t] suv ko'pchiqqan, buloqlari ko'p joydagi qishloq.
OBODON Sho'rchi, Denov t. qishloq. Obdon [f-t] so'zining  0 ‘zgargani: ko'l, to'plangan suv, hovuz (qishloq).  
OBSHIR Oltinsoy t. qishloq. Obshor [f-t] sharshara yonidagi qishloq.
OFTOBRO'Y Kitob t. qishloq. Oftob ro‘y [f-t] qirning quyosh nuri tushadigan yonbosh tomoni, kungaydagi 
(qishloq).
OHAKCHl Narpay t. qishloq. Toshni xumdonda pishirib ohak [f-t] tayyorlovchi hunar sohiblarining qishlog'i.
OHANGARON Toshkent v. tuma n. Ohan (temjr) -gar -on [f-t] - temirchilar. temirga ishlov bemvchilar va 
temirdan asbob, jihoz va boshqa narsa yasovchilar
OQDAHNA Qamashi, Dehqonobod t. qishioq. Tog‘ bag'ridan boshlanib qor suvlari erib oqadigan jilg'a 
bo'yidagi qishloq. Dahna [f-t] - tor dara, daraning tang joyi.  
OVG'A Kitobt. tog‘. Ag‘ba [f-t]dovon, oshibo'tish uchun yo‘I bo'lgantog'.

Mavzu: O zbek antroponimlarida o z qatlam va o zlashma qatlamiʻ ʻ ʻ haqida misollar topish Reja: 1. O zbek antroponimikasida antroponimik qatlam ʻ 2. Ernast Begmatov “O zbek ismlari izohi” lug ati asosida M harfi ʻ ʻ bilan boshlanadigan ismlar statistik tahlili O’zbek tilshunosligida "lug aviy qatlam" tushunchasi, uning til leksik sathidagi ʻ mohiyati, lug aviy qatlamlar tasnifi, lug aviy qatlamlarning yuzaga kelishida lisoniy va ʻ ʻ nolisoniy omillarning o rni, lug aviy qatlamning unga ʻ ʻ ѐ � ndosh hodisalardan farqi va o zbek tili leksik sistemasidagi lug aviy qatlam tiplari monografik tarzda tadqiq qilingan. ʻ ʻ Ushbu satrlar muallifi "leksik qatlam" tushunchasini quyidagicha ta riflagan edi: ʼ "Shunday qilib, lug aviy qatlamlar deyilganda turli genetik manbaga mansub, muayyan ʻ miqdorga ega bo lgan so zlarning turli tarixiy davrlarda til leksik sistemasida ʻ ʻ qatlamlanishi (qavatlanishi) ko zda tutildi". Tahlillar shuni ko rsatadiki, "lug aviy ʻ ʻ ʻ qatlam" tushunchasi antroponimiya uchun ham xosdir. Chunki bir tildan ikkinchi tilga ismlarning o zlashishi, unda ma lum antroponimik guruhlarni yuzaga keltirishi ismlar ʻ ʼ uchun ham xosdir. Masalan, turkiy tillarda genetik jihatdan, lug’aviy asosiga ko ra turkiy ʻ bo lgan so zlar qadimdan mavjuddir. Keyinchalik turkiy tillarga mo g ulcha, fors- ʻ ʻ ʻ ʻ tojikcha, arabcha ismlar o zlashgan. Bulardan arabcha va fors-tojikcha ismlar hajman ʻ salmoqli o rin tutgan hamda ma lum davrlarda o zbek tili antroponimiyasida muayyan ʻ ʼ ʻ antroponimik qatlamlarni shakllantirgan. Natijada o zbek tili antroponimiyasi tizimida uchta antroponimik qatlam yuzaga ʻ kelgan: 1. Qadimiy turkiy ismlar qatlami. 2. Fors-tojikcha ismlar qatlami. 3. Arabcha ismlar qatlami. O zbek ismlari orasida paxlaviycha, xitoycha, mo g ulcha, sho rolar davrida kirib ʻ ʻ ʻ ʻ kelgan ruscha va yevropacha ismlar ham uchraydi. Bu ismlar o zbek antroponimiyasida ʻ salmoqli o rin egallamaydi, balki juz iy unsurlar xarakterlidir. ʻ ʼ Men Ernest Begmatovning “O zbek ismlari izohi”dagi M harfi bilan boshlanuvchi ʻ ismlarni kuzatdim. U yerdagi ismlarning ko’p qismi arabcha ismlar hisoblanib, keyingi o rinlarda o zbekcha va fors-tojikcha ismlar tashkil qiladi. O z olgan xulosalarimni ʻ ʻ ʻ quyidagi jadvalda ifodaladim.

O' zbekcha ismlar Arabcha ismlar Forscha ismlar Mazah, Mayizxon, Mayincha, Mayliboy, Maylixon, Mayna, Mayram(Mayrambu, Mayramcha), Malla ( Mallatoy,Mallaxon, Mallaqiz, Mallaqul), Mama yoki Momo(Momobeka, Momobuvi, Momosuluv, momqiz, Momochuchuk), Manat,Mangu, Manguberdi, Mang’it(Mang’itoy, Mang’itto’ra, Mang’itqiz) , Maral, Marqa, Maska, Mashoh, Meli(Melibu,Melibo’ ri, Melioy, Melitosh, Meliqul, Meliqo’zi, Meliqo’chqor), Meng yoki Ming (Mengbeka, Mengberdi, Mengjigit, Mengbuvi, Mengbo’ta, Mengoyim, Mengortiq, Mengsuluv, Mengtoy, MengtoshMengto’ra, Mengqo’zi), Mengli(Menglibek, Menglibeka, Mengliberdi, Menglioy, Menglisuluv, Menglitemir, Menglitosh, Mengliturdi, Menglitursun, Mengliyuz, Menglish, Menglio’roz, Mengliqilich, Mengliqul, Mengliqora), Miska, Mitanoy(Mitanboy), Mitti, Mixli, Miqli(Miqliboy), Moyli(Moylixon), Mutti, Mo’chchi, Mo’g’ulxon Mabruk, Mavdud, Mavji(Mavjiniso), Mavjud,Mavjuda, Mavjuddin,Mavzuna, Mavlaviy, Mavlon, Mavlonmurod, Mavlonnazar, Mavlonnur, Mavlono, Mavlud, Mavluda, Mavluali, Mavluddin, Mavoxon, Mavriddin, Mavruza, Mavsala, Mavsuma, Mavhida, Mavhuba, Madabdulla, Madali, Madazim, Madad, Madalim, Madamin, Madaniyat, Madahmad, Madvali, Maddoh, Madziyo, Madzokir, Madi, Madid, Madikrom, Madina, Madislom, Madismon, Madisroil, Madiha, Madkomil Madolim, Mador, Madraso, Madrasul, Madrahim, Madrizo, Madg’ozi, Madg’ulom, Madhiya, Majdud, Majid, Majida, Majididdin, Majidullo, Majlis, Majlum, Majnun, Mazbut, Mazid, Maziya, Mazkura, Mazluma, Mazohir, Mazuna, Mazhar, Mazhariddin, Maydon, Maylon, Maymanot, Maymuna, Maysura, Makkaboy, Maknuna , Makon, Makorim, Maktab, Maktub, Maktuba, Malak, Malah, Malik, Malika, Malikkiddin, Malikhaydar, Maliha, Malohat, Malusa, Malham, Mamad(Muhammad), Manzar, Manzara, Manzarat, Manzil, Manzira, Manzirat, Manzuma, Manzur,Manzura, Mannon, Mannof, Mansaf, Mansuba, Mansur, Mansura, Mantiqa, Manfaat, Maorif, Marziya, Marmar, Maromxon, Marsuma, Martaba, Marfu’a, Marg’uba, Marg’ub, Marg’ula, Marhabiddin, Marhabo, Marhabulla, Marhamat, Masar, Masira, Masariddin, Masbut, Masita, Masih, Maslama, Maslahat, Masnad, Masnud, Masobat, Masrura, Mastura, Masuba, Mas’ud, Maskariddin, Mas’hub, Mas’hur, Matbu’a, Matin, Matlab, Matlub, Matluba, Matniso, Matonat, Matora, Matof, Mafkura, Mafruza, Mafsuf, Maftun, Maftuna, Maftuha, Maxzdum, Maxduma, Maxzan, Maxzum, Maxzun, Maxmal, Maxmura, Maxmura, Maxnuna, Maxsuma, Maxtum, Maxfirat, Maxfiya, Ma’mur, Ma’dan, Ma’bud, Ma’vo, Ma’mura, Ma’di, Ma’no, Ma’rifat, Ma’ruf, Ma’rufa, Ma’suda, Ma’sud, Ma’sum, Ma’suma, Mashukura, MAshrab, Mashriq, Mash’al, Mashhur, Mashhura, Maqsud, Mag’firat, Mahbub, Mahbuba, Mahdum, Mahkam, Mahliyo, Mahliqo, Mahmad, Mahshar, Meros, Metin, Me’roj, Mehnat, Mehrob, Miad, Mizon, Minnar, Mino, Minor, Mirabbos, Mirayyub, Mirayyub, Miralisher, Mirafzal, Mira’zam,Mirziyo, Mirkomil, Mirkarim,Mirfayz,Mirfozil, Mirshayx, Mirqodir, Mirhoji, Mirhosil, Miftoh,Moviy, Moniy, Muazzam, Muallam,Muanbar, Mubina, Muborak, Mudrik, Mujgon, Muzaffar, Muzira, Muzofat, Muina, Mulkiya, Mulla, Muloyim, Multajim, Mumtoz, Munavvar, Munajjim, Munazzam, Munjiha, Munira,Munis, Munisa, Munojat, Munosib, Muntazam, Muntazir,m Murod, Muruvvat, Murshid, Musallam, Muslim, Muslima, Muslih, Musliha, Musoyib, Musofir, Musrap, Mustaram, Mustarama, Mustafo, Mustak, Mustaqil, Mustaqim, Mustaqima, Musulmon, Mutavakkal, Mutavalli, Mutaz, Mutal, Mutallib,Mutallim,Mutarra, Mutasim, Mutahhar, Mutahhara, Mutiy, Mufazzal, Mufti,Muxbira, Muxlis, Muxlisa, Muxtor, Mushtariy, Muyasssar, Muqaddas, Muqim, Muhayyo,Muhabbat, Muhammad, Muharram, Muhim, Muhsiniddin, Muhsina, Muhtoj, Mo’min, Mo’mina, Mo’tabar, Mo’tila; Mazda, Mayda, Mayshakar, Manishvor, Manish, Maniqiz, Marva,Marvarid , Mardi, Mardon,Mardon a, Marduma, Marjona, Marig’a, Maston, Moh, Mahliqo, Mahozad, Mahroh, Mahro’y, Meva, Mehin, Mehmon, Mehran, Mehrangiz, Mehribon, Mehrbonu, Mehrjon, Mehriya, Mehtar, Miyon, Mijja, Muzrob, Mina, Mirza, Mirzapo’lat, Mohizoda, Movagar, Molaxon, Moshxol, Moya, Mohak, Mohichehra, Moxruxsor, Muxsora, Mushina, Mug’lonoy, Mug’cha;

Bundan tashqari, mo’g’ulcha, qadimgi yahudiycha, ruscha va hindcha ismlar ham mavjud ekan: Qadimgi yahudiycha ismlar : Mariya- achchiq yoki, ustunlik, yuksak turuvchi. Maryam – juda achchiq, zaharzaqqum yoki Alloh qadrlagan, sevgan qiz yoxud nomusli, pokdomon qiz. Iso (a.v) onasining ismi Muso – yahudiylar payg’ambari Moisey nomidan olingan bo’lib, ma’nosi turlicha izohlanadi: 1)qadimiy misrcha: bola, chaqaloq; 2) qadimgi yahudiycha: suvdan tortib, chiqarib olingan; 3)arabcha: ustara, poki; Mo’g’ulcha ismlar: Madal – ong, aql, fikr Mergan – ulg’ayib, yaxshi o’q otuvchi, mergan bo’lsin; Rus tilidan o’zlashgan ismlar : Mayisa, Maya – may oyida tug’ilgan qiz; Hindcha ismlar: Mehroj- yuksak, ulug’ martaba sohibi;

FOYDALANGAN ADABIYOTLAR: 1. Begmatov E. O zbek tili antroponimikasi. – Toshkent: Fan, 2013. –ʻ 246 b. 2. Begmatov E. O zbek ismlari izohi. – Toshkent: O zbekiston milliy ʻ ʻ ensiklopediyasi, 2016. 197-275-betlar.

5-mustaqil ta’lim Mavzu: Turli lug’atlardan sodda, birikmali, murakkab antroponimlarga misollar topishi Reja: 1.Antroponimlarning tuzilishiga ko’ra turlari 2.Sodda antroponimlar va ularga misollar 3.Birikmali antroponimlar va ularga misollar 4.Murakkab antroponimlar haqida Antroponimlarning tuzilish qoliplari, bir tomondan, antroponim uchun asos bo‘lgan apellyativning xususiyatiga, ikkinchi tomondan, antroponimlarning o‘ziga xos xususiyatlariga asoslanadi. Hozirgi davrda o zbek tilidagi ismlarni lisoniy tuzilishiga ko‘raʻ uch guruhga ajratish mumkin: 1. Sodda tuzilmali antroponimlar. 2. Yasama (birikmali) tuzilmali antroponimlar. 3. Qo‘shma (murakkab) tuzilmali antroponimlar. Ernest Begmatovning “O zbek ismlari izohi”dagi M harfi bilan boshlanuvchi ismlarni ʻ tuzilishiga ko’ra quyidagi misollarga ega bo’ldim. Sodda antroponimlar va ularga misollar Sodda antroponimlar ular uchun asos bo‘lgan leksemaning tuzilishiga mos keladi va mohiyatan tub nomlardir. Masalan: Meng, Mitti, Muxlis, Munis, Muhammad, Muzrob, Maktub, Mang’it, Maryam, Muso, Mehroj, Momo, Mirza, Muhabbat, Mergan, Medal, Mangu, Meva, Mo’min, Muxtor, Muqim, Muhsin, Ma’ruf, Ma’no, Makon, Mavlon, Mavjud, Meli, Moh, Mavluda, Mashhura, Manzur, Maxbub, Mashoh, Maktub, Mutal, Mufti;