Programmmalash asoslari lab

Загружено в:

08.08.2023

Скачано:

0

Размер:

1009.8486328125 KB

Скачать

Samarqand Davlat Universiteti “Raqamli texnologiyalar” fakulteti amaliy
matematika yo`nalishi Programmmalash asoslari fanidan tayyorlagan

Labaratoriya ishlari

Kirish
“Programmalash asoslari” fanidan labaratoriya ishini bajarishning bosh
maqsadi talabalarga qo‘yilgan masalani echuvchi kompyuter programmasini
tuzishga o‘rgatishdir. Shu maqsadda programmalash tillari va muhitlari haqida
umumiy tushunchalar beriladi va bu tillardan foydalanish o‘rgatiladi.
Laboratoriya ishi nazariy va amaliy qismlardan iborat. Nazariy qism
informatika va hisoblash texnikasi, algoritmlar, C/C++ programmalash tili, Qt
ob’yektga yo‘naltirilgan programmalash muhiti boblaridan tashkil topgan.
Nazariy qismda programmalashga kirishning nazariy asosi bo‘lgan
algoritmlarga alohida e’tibor qaratilgan. Bu erda algoritmlarni tavsiflash va
keyinchalik kompyuterda amalga oshirish uchun zarur bo‘lgan bir qator matematik
tushunchalar yordamchi algoritm, rekursiya, xotira, massiv, indeks, parametr va
h.k. kiritilib, turli xil sinf masalalarining algoritmlari tuziladi.
Programmalash tili - tuzilgan algoritmni kompyuter amalga oshirish uchun
vositadir. Bu o‘rinda turli murakkablikdagi sintaksis va semantikaga ega bo‘lgan
tillardan foydalanish mumkin. Fanda C++ tilining alfaviti, til qurilmalarining
umumiy sintaksisi, berilganlar turlari, operatsiyalar va funktsiyalar qaraladi, oqim
bilan ishlash, ko‘rsatgichlar, amallarni qayta yuklashlar, funktsiyalarni qayta
yuklash, qoliplar va modulli programmmalash va grafika moduli bilan ishlash
o‘rgatiladi.
Programmalashga o‘rgatish mos amaliy masalalarga tayangan holda olib
boriladi. Fanning amaliy qismida algoritmlar, C++ programmalash tili, Qt
muhitida ishlash bo‘yicha masalalarni o‘z ichiga oladi.
Programmalash asoslari fani bevosita tizimli programmalash, Berilganlar
bazasini boshqarish tizimlari, Kompyuter grafikasi va Kompyuter tarmoqlari
fanlari bilan uzviy bog‘liqdir va bu fan kompyuter texnologiyalari bo‘yicha
mutaxassis tayyorlashda umumiy asos rolini o‘ynaydi.

$1-LABAROTORIYA ISHI Mavzu: Obyekt modeli va uning afzaliklari Dasturlarni yozishga protsedurali yondashuv yaxshi, lekin sizning dasturingiz kichik bo'lsa bundan foydalanishingiz mumkin. Dastur hajmi katta bo’la boshlagach, siz darhol ushbu protseduraviy yondashuvdagi muammolarning ba'zi qiyinchiliklarini sezasiz.  Kod katta va hajmli. Dasturga kiritmoqchi bo'lgan, biror narsa qo'shadigan, o'zgartiradigan va hokazo kerakli funksiyani yoki kerakli kodni topish siz uchun murakkab muammo aylanadi.  Dasturga yangi xususiyatlarni qo'shish va uni kengaytirish murakkab bo’ladi. Protseduraviy yondashuv - bu hamma narsa ma'lum bir tartibda ketganda va biror narsani o'zgartirish uchun ko'p ishni bajarish, ko'p bog'liqliklarni tuzatish kerak: siz birini o'zgartirasiz, o'zgarishlar kodning boshqa qismiga ta'sir qiladi va hokazo. Agar siz katta dasturni protsedurali yondashuv yordamida yozmoqchi bo'lsangiz, bu kamchiliklarning barchasini o'zingiz sezishingiz mumkin. Shundan so'ng, sizning dasturingizda kodni tartibga solishning boshqa usulini topishingiz mumkin. Bunday yo'l bor va u OYD deb nomlanadi. So'nggi paytlarda u juda mashhur bo'lib ketdi. OYD - bu katta va murakkab dasturlarni ishlab chiqishni soddalashtirishning bir usuli. Bular prinsipial jihatdan, agar bizga biron bir katta dastur yozishning hojati bo'lmasa, OYDsiz osonlikcha qila olamiz. Bir butunlik – yaxlit kontekstda fikrlash nazariy jihatdan ajoyib yondashuv bo'lsa -da, har ikki tomonda ham tegishli kod nusxalari borligi sababli, xatti - harakatlarning o'zi yuborilmaydi. Shu bilan birga, butun ob'ektni butun tarmoq bo'ylab uzatiladigan kontekstda o'ylash muhimdir. To'g'ri loyihalash – bu konsepsiyaning yaxshi namunasi- bu brauzer yuklanadigan ob'ekt. Brauzer ma'lum bir ob'ekt qanday harakatlarni bajarishini oldindan bilmaydi, chunki u hali kodni "ko'rmagan". Ob'ekt yuklangach, brauzer ushbu ob'ektdagi kodni bajaradi va undagi ma'lumotlarni ishlatadi Topshiriq-22: Mashina nomli sinf yarating. Tarkibida ikki xil konstruktor bo‘lsin #include<iostream> using namespace std; class Mashina {private: int m_turi;$ $int m_rangi; public: Mashina() {m_turi =23; m_rangi =3; } Mashina(int a, int b) { m_turi =a; m_rangi =b; } void chiqarish() { cout<<"Mashinaning turi"<<m_turi <<endl; cout<<"Mashibaning rangi"<<m_rangi <<endl; } }; int main() { Mashina malumot; mashinamal(22,2); malumot.chiqarish(); mal.chiqarish(); return 0; }$

$2-LABAROTORIYA ISHI Mavzu: Abstraktlash Abstrakt sinf ta’rifi . Hech bo’lmasa bitta sof (bo’sh) virtual funksiyaga ega bo’lgan sinf abstrakt sinf deyiladi. Quyidagi e’longa ega bo’lgan komponentali funksiya sof virtual funksiya deyiladi: virtual <tur> <funksiya_nomi> (<formal_parametrlar_ro’yxati>) = 0; Bu yozuvda « = 0» konstruksiya «sof spesifikator» deyiladi. Sof virtual funksiya ta’rifiga misol: virtual void fpure (void) = 0; Sof virtual funksiya hech narsa qilmaydi va uni chaqirib bo’lmaydi. Uning qo’llanilishi – hosila sinflarda uning o’rnini egallovchi funksiyalar uchun asos bo’lish. Abstrakt sinf esa hosila sinf uchun asosiy (bazaviy) sinf sifatida ishlatilishi mumkin. Agar sof virtual funksiya hosila sinfda to’liq ta’riflanmasa, u hosila sinfda ham sof virtual bo’lib qoladi, natijada hosila sinf ham abstrakt sinf bo’ladi. Abstrakt sinfni faqat boshqa sinf ajdodi sifatida ishlatish mumkin: Ba’zi sinflar abstrakt tushunchalarni ifodalaydi va ular uchun ob’ekt yaratib bo’lmaydi. Bunday sinflar biror hosila sinfda ma’noga ega bo’ladi:masalan, class Abstract { public: virtual void draw() = 0; }; class Derived : public Abstract { public: void draw() { cout « "Salom.";} }; int main( void )$ ${ Derived d; Abstract a; return 0; } Agar sof virtual funksiya hosila sinfda to’liq ta’riflanmasa, u hosila sinfda ham sof virtual bo’lib qoladi, natijada hosila sinf ham abstrakt sinf bo’ladi. class Abstract { virtual int f() = 0; virtual float g(float) = 0; }; class Derived : class Abstract { int f(); }; int main (void) { Abstract a; //hato Derived d; // hato } Abstrakt sinflar realizasiya detallarini aniqlashtirmasdan faqat interfeysni ko’rsatish uchun ishlatiladi. Masalan, operasion tizimda qurilma drayveri abstract sinf sifatida berilishi mumkin: class character_device { public: virtual int open() = 0; virtual int close(const char*) = 0; virtual int read(const char*, int) = 0; virtual int write(const char*, int) = 0;$ $virtual int ioctl(int ...) = 0; // ... }; Drayverlar character_device sinfining ajdodlari sifatida kiritilishi mumkin.Abstrakt sinf turidagi o’zgaruvchi yaratib bo’lmaydi, lekin abstrakt sinf turidagi ko’rsatkich yaratish mumkin. Bu ko’rsatkichga abstrakt sinf abstract bo’lmagan turli avlodlari adresini qiymat sifatida berib, abstrakt usulga mos turli usullarni chaqirish mumkin. Abstraksiya. Garchi ob’ektga mo’ljallangan tillar inkapsulyasiyalashdan foydalanishga yordam bersa-da, biroq ular inkapsulyasiyalashni kafolatlamaydi. Tabe va ishonchsiz kodni yaratib qo’yish oson. Samarali inkapsulyasiyalash - sinchkovlik bilan ishlab chiqish hamda abstraksiya va tajribadan foydalanish natijasi. Inkapsulyasiyalashdan samarali foydalanish uchun dasturni ishlab chiqishda avval abstraksiyadan va uning bilan bog’liq konsepsiyalardan foydalanishni o’rganib olish lozim. Topshiriq-22: Viloyat nomli sinf yarating. Tarkibida ikkita metod ,ikkita xossa bolsin.Talaba yoshini getYosh() metodi orqali junating #include<bits/stdc++.h> using namespace std; class Viloyat { public: string nomi; void getManzil() { cout << "Viloyatnomi:" << nomi<< "\n"<<endl; } }; int main() { Viloyat nomi;$ viloyat.nomi = "viloya tnomi, toshkent-2200 yoshda ";
guruh.getManzil();
return 0;
}

viloyat.nomi = "viloya tnomi, toshkent-2200 yoshda ";
guruh.getManzil();
return 0;
}

3-LABAROTORIYA ISHI
Mavzu: Modullik
Modulli dasturlash tushunchasi . Strukturaviy dasturlash texnologiyasi
singari, modulli dasturlash konsepsiyasi bir nechta tushunchalar va qoidalar
shaklida shakllantirilishi mumkin:
• Vazifaning funksional dekompozitsiyasi - katta vazifani bir nechta
kichikroq, funksional jihatdan mustaqil kichik vazifalar - modullarga bo lish.ʻ
Modullar bir-biriga faqat kirish va chiqish ma’lumotlari bilan bog langan.
ʻ
• Modul - modulli dasturlash tushunchasining asosi. Funksional
parchalanishdagi har bir modul bitta kirish va bitta chiqishga ega bo lgan qora quti.
ʻ
Modulli yondashuv dasturni ishlash jarayonida osonroq yangilashga imkon beradi
va unga xizmat ko rsatishni yengillashtiradi. Bundan tashqari, modulli yondashuv
ʻ
turli xil dasturlash tillarida bitta loyiha dasturlarining qismlarini ishlab chiqishga,
so ngra yig ish vositalaridan foydalanib ularni bitta yuk moduliga birlashtirishga
ʻ ʻ
imkon beradi.
• Amalga oshirilgan yechimlar sodda va tushunarli bo lishi kerak. Agar
ʻ
modulning maqsadi aniq bo lmasa, demak bu boshlang ich yoki oraliq
ʻ ʻ
muammoning ajratilishi yetarli darajada bajarilmaganligini ko rsatadi. Bunday
ʻ
holda, muammoni yana bir bor tahlil qilish va ehtimol, qo shimcha topshiriqlarni
ʻ
qismiy masalalarga ajratish kerak. Agar loyihada qiyin joylar mavjud bo lsa, ularni
ʻ
yaxshilab o ylangan sharhlar tizimi yordamida batafsilroq hujjatlashtirish kerak.
ʻ
Ushbu jarayon muammoning barcha modullari maqsadi va ularning maqbul
kombinatsiyasi to g risida aniq tushunchaga erishmaguningizcha davom etishi
ʻ ʻ
kerak.
• Moduldagi barcha o zgaruvchilarning maqsadi izohlar yordamida
ʻ
belgilanishi
bilan tavsiflanishi kerak.
Topshiriq-22: Mashina nomli sinf yarating.Uning bosib o’tgan yo’liga qarab
yoqilg’I sarfini aniqlash metodi bulsin.
#include<bits/stdc++.h>
using namespace std;
class Mashina{
private:
double sarf;
double kmsarf;

$public: void print(int masofa,int vaqt) { sarf = masofa; kmsarf = vaqt; double letr; letr=sarf /kmsarf ; cout << "Mashina shuncha masofani " << letr<<" letrda bosib o'di'" << "\n"; } }; int main() { Mashina let; let.print(110, 10); return 0; }$

4-LABAROTORIYA ISHI
Mavzu :IRERXIYA
Sodda vorislik. Ko’plikdagi vorislik. Polimorf usullar. C++ tili o’zining
barcha ajdodlarining xususiyatlari, ma’lumotlari, usullari va voqealarini meros
qilib oladigan hosila sinfini e’lon qilish imkoniyatini beradi. Hosila sinfda,
shuningdek yangi tavsiflarni e’lon qilish hamda meros sifatida olinayotgan ayrim
funksiyalarni qo’shimcha yuklash mumkin. Vorislik asos sinf kodidan hosila sinf
nusxalarida takroran foydalanish imkonini beradi.
Hosila sinfni e’lon qilishning umumlashgan sintaksisini ko’rib chiqamiz.
Seksiyalarni sanab o’tish tartibi himoya imtiyozlarini eng ommaviylariga qarab
kengayib borishiga mos keladi:
class className: [<kirish huquqini beruvchi spesifikator>] parent Class {
<Do’stona sinflarni e’lon qilish>
private:
<xususiy ma’lumotlar a’zolari>
<xususiy konstruktorlar>
<xususiy usullar>
protected:
<himoyalangan ma’lumotlar a’zolari>
<himoyalangan konstruktorlar>
<himoyalangan usullar>
public:
<ommaviy xususiyatlar>
<ommaviy ma’lumotlar a’zolari>
<ommaviy konstruktorlar>
<ommaviy destruktor>
<ommaviy usullar>
Himoyalangan (protected) komponentalar sinf ichida va hosila sinflarda
murojaat huquqiga ega. Bazaviy sinf imkoniyatlarini kengaytiradigan sinflarni
yuzaga keltirish mumkin: bu yo’l siz uchun g’oyat qulay, ammo ozgina ishlashni
talab qilgan funksiyaga ega. Hosila sinfda kerakli funksiyani yangidan yaratish

vaqtni bekorga sarflash bilan barobar. Buning o’rniga bazaviy sinfda koddan
takroran foydalanish kerak: bunda u talab qilingan darajada kengaytirilishi
mumkin. Hosila sinfda sizni qoniqtirmaydigan bazaviy sinf funksiyasini qayta
aniqlang xolos. Xuddi shunday yo’l bilan bazaviy sinf imkoniyatlarini
cheklaydigan sinflarni yuzaga keltirish mumkin: Bu yo’l siz uchun g’oyat qulay,
ammo nimanidir ortiqcha qiladi.
Agar asos sinf parametrli konstruktorga ega bo’lsa hosila sinf ham albatta
parametrli kontruktorga ega bo’lishi shart va bu konstruktor inisializatorlar
ro’yxatida yoki tanasida asos sinf konstruktorini chaqirishi lozim. Masalan:
class Base
{
int a;
public:
Base(int a1): a(a1){}
};
class Derived : public Base
{
int b;
public:
Derived(int a1, int b1) : Base(a1),b(b1){}
};
Topshiriq-22 : Mashina nomli sinf e’lon qilib ,nechinchi kursda o’qishini
aniqlavchi metodni yozing.
#include<bits/stdc++.h>
using namespace std;
class mashina{
private:
double raqami ;
public:
void print(int raqami)
{

$Mashina=raqami; double nomer1; nomer1=raqami; cout << "Mashina raqami= " << nomer1 << "\n"; } }; int main() { Mashian raqami; raqami.print( 2); return 0; }$ $5-LABAROTORIYA ISHI Mavzu: Sinf va obyekt tushunchalari Sinflar . C++ tilining eng foydali xususiyatlaridan biri bu muayyan muammolarni hal qilish uchun ko'proq mos keladigan ma'lumotlar turlarini aniqlashdir. O'zingizning shaxsiy ma'lumotlar turlarini yaratish uchun ro'yxatlar va tuzilmalardan qanday foydalanish mumkinligini allaqachon ko'rgansiz. Masalan, sanani saqlash uchun struktura quyidagicha e’lon qilinadi. struct DateStruct { int day; int month; int year; }; Sinf metodlari Ma'lumotlarni saqlashdan tashqari, sinflar funktsiyalarni ham o'z ichiga olishi mumkin. Sinf ichida aniqlangan funksiyalar metodlar deb ataladi. Metodlarni sinf ichida ham, tashqarisida ham aniqlash mumkin. Hozircha biz ularni sinf ichida belgilaymiz (soddaligi uchun), ularni sinfdan tashqarida qanday aniqlash mumkin - birozdan keyin ko'rib chiqamiz. DateClass sinfi tarkibida print() metodini e’lon qilish: class DateClass { public: int m_day; int m_month; int m_year; void print() // funksiya-a’zoni aniqlash { cout << m_day << "/" << m_month << "/" << m_year; } }; class kalit so'zi sizga a'zo o'zgaruvchilari va metodlarini o'z ichiga oladigan maxsus C++ ma'lumotlar turini yaratishga imkon beradi. Sinflar - ob'ektga yo'naltirilgan dasturlashning asosi. strukturalar haqida eslatma. C da strukturalar faqat ma'lumotlarni saqlashi mumkin va ular bilan bog'liq metodlar bo'lmasligi mumkin. C++ da sinflarni loyihalashdan so'ng (class kalit so'zidan foydalangan holda) Bjarne Stroustrup struktura (C dan meros bo'lib o'tgan) bog'liq metodlarga ega bo'lishi kerakligi haqida o'ylab ko'rdi. Biroz o'ylanib, nima kerakligini hal qildi. Shuning uchun,$ $yuqoridagi dasturlarda biz sinf o'rniga struct kalit so'zidan foydalanishimiz mumkin va hamma narsa ishlaydi! 1-misol. Ikkita butun sonni o'z ichiga olgan Numbers sinfini yarating. Bu ikkita butun sonni saqlash uchun bu sinf ikkita a'zo o'zgaruvchiga ega bo'lishi kerak. Shuningdek, siz ikkita metodni yaratishingiz kerak: 1-metod. set() metodi, bu sizga o'zgaruvchiga qiymatlarni belgilash imkonini beradi; 2-metod. print() metodi, bu o'zgaruvchilar qiymatlarini chop etadi. 1-misolning yechimi. #include <iostream> class Numbers { public: int m_first; int m_second; void set(int first, int second) { m_first = first; m_second = second; } void print() { std::cout << "Numbers(" << m_first << ", " << m_second << ")\n"; } }; int main() { Numbers n1; n1.set(3, 3); Numbers n2{ 4, 4 }; n1.print(); n2.print(); return 0; } Topshiriq-22: Y=ax+b nomli sinf yarating. Tarkibida public spetsifikatorlari orqali metodlar va xossalar e’lon qiling .Ulardan asosiy dasturda foydalanin.$ $#include<bits/stdc++.h> using namespace std; class Chiziqli funksiya{ private: double Chiziqli_funksiya; public: void print(int raqami) {Chiziqli _funksiay = raqami; cout << "Chiziqli funksiay ko’rinishi" << Chizqli_funksiya << "\n"; } }; int main() { Funksiya turi; kan.print(6876483); return 0; }$ $6-LABAROTORIYA ISHI Mavzu : Konstruktor va destruktor tushunchalari. Konstruktorlar uchun standart parametrlardan foydalanmang. To'pning rangini (m_color) va radiusini (m_radius) (Ball sinfining ob'ekti) ko'rsatish uchun boshqa funktsiyani yozing. main () funksiyasi uchun quyidagi kod: int main() { Ball def; def.print(); Ball black("black"); black.print(); Ball thirty(30.0); thirty.print(); Ball blackThirty("black", 30.0); blackThirty.print(); return 0; } Topshiriq-22 : Aylana nomli sinf yarating. Tarkibida 2 ta metod, 4 ta xossa, 2 ta konstruktor, 1 ta destruktor bo’lsin #include<bits/stdc++.h> using namespace std; class Aylana { private: int radiusi; string ; public: // bunda Konstruktorlarni elon qilamiz; Aylana_radiusi (int soni,string joylori) {$ $} void getNomi() { cout << "Aylana radiusini kiriting ': " << radusi<< "\n"; } ~fudbool_jamoasi() { radiusi=0; joylari = " "; } }; int main() { Aylana radusi= radiusi () n.radusi _soni(); n.getNomi(); return 0; }$

$7-LABAROTORIYA ISHI Mavzu: Sinfda o’zgaruvchi va metodlarni ko’rinish sohalari Qoida. Sinf a'zolarining o'zgaruvchilariga private kirish spetsifikatorini va public kirish spetsifikatorini sinf metodlariga o'rnating (agar sizda boshqacha sabab bo'lmasa). private va public kirish xususiyatlarini ishlatadigan sinfning misolini ko'rib chiqaylik: #include <iostream> class DateClass { int m_day; //jimlik bo’yicha yopiq int m_month; int m_year; public: void setDate(int day, int month, int year) // ochiq { // setDate () usuli sinfning yopiq a'zolaridan foydalana oladi, chunki u o'zi sinf a'zosi m_day = day; m_month = month; m_year = year; } void print() // ochiq, har qanday ob'ekt kirish huquqiga ega { std::cout << m_day << "/" << m_month << "/" << m_year; } }; int main() { DateClass date; date.setDate(12, 11, 2018); //bu to’g’ri date.print(); // to’g’ri, chunki print() ochiq foydalanish xususiyatiga ega return 0; } Dasturni bajarish natijasi: Esda tutingki, biz sana ob'ektining a'zo o'zgaruvchilariga to'g'ridan -to'g'ri main() dan kira olmasak ham (ular sukut bo'yicha yopiq bo'lgani uchun), biz ularga setDate () va print () umumiy usullari orqali kirishimiz mumkin.$

Sinflarning ochiq a'zolari umumiy (yoki "public") interfeysni tashkil qiladi.
Sinf a'zolariga sinfdan tashqaridan kirish mumkin bo'lganligi sababli, umumiy
interfeys sinfdan foydalanadigan dasturlarning bir xil sinf bilan qanday aloqada
bo'lishini aniqlaydi.
Topshiriq-22: Trapetsiya nomli sinf yarating. Tarkibida metodlar hosil
qiling .Sinfga oid obyektlar yatating va initsializatsiyalashtiring .
#include<bits/stdc++.h>
using namespace std;
class trapetsiya{
private:
int x;
int y;
public:
trapetsiya(int i=0,int j=0):x(i),y(j){
}
int getX() const{
return x;
}
int getY() const{
return y;
}
};
int main()
{
trapitsiya yon(10,15);
cout << "(" << yon.getX() << "," << yon.getY() << ")";
return 0;
}

$8-LABAROTORIYA ISHI Mavzu: I nkapsulyatsiya prinsipi Inkapsulatsiyalash, vorislik va polimorfizm obyektga mo'ljallangan dasturlash (OMD) ning uchta bazaviy tushunchasi hisoblanadi. Inkapsulyasiyalash - ma’lumotlarning va shu ma’lumotlar ustida ish olib boradigan kodlarning bitta ob’ektda birlashtirilishi. OMD atamachiligida ma’lumotlar ob’ekt ma’lumotlari a’zolari (data members) deb, kodlar ob’ektli usullar yoki funksiya-a’zolari (methods, member functions) deb ataladi. Inkapsulyasiya yordamida berilganlarni yashirish ta’minlanadi. Bu juda yaxshi xarakteristika bo’lib foydalanuvchi o’zi ishlatayotgan ob’ektning ichki ishlari haqida umuman o’ylamaydi. Haqiqatan ham, xolodilnikni ishlatishda refrijektorni ishlash prinsipini bilish shart emas. Yaxshi ishlab chiqilgan dastur ob’ektini qo’llashda uning ichki o’zgaruvchilarining o’zaro munosabati haqida qayg’urish zarur emas. C++tilida inkapsulyasiya prinsipi sinf deb ataluvchi nostandart turlarni(foydalanuvchi turlarini) hosil qilish orqali himoya qilinadi Inkapsulatsiyalash dasturni qandaydir monolit, boiinmas narsa sifatida olib qaramay, ko'plab mustaqil elementlarga bo'lish imkonini beradi. Har bir element o'z funksiyalarini boshqa elementlardan mustaqil ravishda bajara oladigan alohida modul sifatida olib qaraladi. Aynan inkapsulatsiyalash tufayli mustaqillik darajasi ortadi, chunki ichki detallar interfeys ortida yashiringan boiadi. Samarali inkapsulyasiyalash. Mohiyatan inkapsulatsiyalash atamasi «gcrmctik berkitilgan; tashqi ta'sirlardan himoyalangan dastur qismi» degan ma'noni bildiradi. Agar biror bir dasturiy obyektga inkapsulatsiyalash qo'llangan boisa, u holda bu obyekt qora quti sifatida olib qaraladi. Siz qora quti nima qilayotganini uning tashqi interfeysini ko'rib turganingiz uchungina bilishingiz mumkin. Qora qutini biron narsa qilishga majburlash uchun unga xabar yuborish kerak. Qora quti ichida nima sodir bo'layotgani ahamiyatli emas, qora quti yuborilgan xabarga adekvat (mos ravishda) munosabatda bo'lishi muhimroqdir. OYD uslubida kod yozishning sxematik misoli: Obyekt { xossa: qiymat; funksiya_metod() { ichki_funksiya_tanasi } } obyekt->metodni_chaqirish(); Bu shartli misol. U har xil dasturlash tillarida turlicha ko'rinadi.$

Ob'ektga yo'naltirilgan dasturlashning asosiy afzalligi shundaki, ularni
boshqarish uchun ishlatiladigan ma'lumotlar ham, operatsiyalar ham (kod) bitta
ob'ektga joylashtirilgan. Masalan, ob'ekt tarmoq bo'ylab harakatlansa, u
ma'lumotlar va xatti -harakatlarni o'z ichiga olgan holda, to'liq uzatiladi.
Bir butunlik – yaxlit kontekstda fikrlash nazariy jihatdan ajoyib yondashuv
bo'lsa -da, har ikki tomonda ham tegishli kod nusxalari borligi sababli, xatti -
harakatlarning o'zi yuborilmaydi. Shu bilan birga, butun ob'ektni butun tarmoq
bo'ylab uzatiladigan kontekstda o'ylash muhimdir.
To'g'ri loyihalash – bu konsepsiyaning yaxshi namunasi- bu brauzer
yuklanadigan ob'ekt. Brauzer ma'lum bir ob'ekt qanday harakatlarni bajarishini
oldindan bilmaydi, chunki u hali kodni "ko'rmagan". Ob'ekt yuklangach, brauzer
ushbu ob'ektdagi kodni bajaradi va undagi ma'lumotlarni ishlatadi.
Ob'ektlar ob'ektga yo'naltirilgan dasturlarning qurilish bloklari hisoblanadi.
Ob'ektga yo'naltirilgan texnologiyadan foydalanadigan dastur asosan ob'ektlar
to'plamidir. Misol sifatida, tegishli kompaniya xodimlarini ifodalovchi ob'ektlarni
o'z ichiga olgan korporativ tizimni ko'rib chiqaylik. Bu ob'ektlarning har biri
keyinchalik tasvirlangan ma'lumotlar va xatti -harakatlardan iborat.
Ob'ekt ma'lumotlari. Ob'ektdagi ma'lumotlar uning holatini ko'rsatadi.
Ob'ektga yo'naltirilgan dasturlash terminologiyasida bu ma'lumotlar atributlar deb
ataladi. Bizning misolimizda, 1-rasmda ko'rsatilgandek, xodimlarning atributlari
ijtimoiy xavfsizlik raqami, tug'ilgan sanasi, jinsi, telefon raqami va boshqalar
bo'lishi mumkin. Atributlar bir tashkilotdan boshqasiga (bu holda xodimlar) farq
qiladiga n
GETTER VA SETTER - Getter va setter tushunchasi ma'lumotlarni yashirish
konsepsiyasini qo'llab-quvvatlaydi. Boshqa ob'ektlar ob'ektlardan birida joylashgan
ma'lumotlarni to'g'ridan -to'g'ri boshqarishi shart emasligi sababli, qabul
qiluvchilar va o'rnatuvchilar ob'ekt ma'lumotlariga boshqariladigan kirishni
ta'minlaydi. Qabul qiluvchilar va o'rnatuvchilar ba'zan mos ravishda aksessuarlar
va o'zgartirish usullari deb ataladi.

Shuni ta'kidlash kerakki, biz faqat usullarning interfeysini ko'rsatamiz, amalga
oshirishni emas. Metodlarni samarali qo'llash uchun barcha foydalanuvchilar
bilishi kerak bo'lgan quyidagi ma'lumotlar:
metod nomi; metodga berilgan parametrlar;
Metodning qaytish turi. Xatti -harakatlar 2-rasmda ko'rsatilgan.

3-rasmda, Payroll ob'ektida har bir aniq xodim uchun ish haqi miqdorini hisoblash
uchun ishlatiladigan calcPay() usuli mavjudligini ko'rsatadi. Boshqa
ma'lumotlardan tashqari, ish haqi to'lashda tegishli xodimning ijtimoiy xavfsizlik
raqami bo'lishi kerak. Buning uchun u Employee ob'ektiga xabar yuborishi kerak
(bu holda getSocialSecurityNumber () metodiga tegishli). Bu shuni anglatadiki,
Payroll ob'ekti Employee obyektining getSocialSecurityNumber () metodini
chaqiradi. Xodim ob'ekti bu xabarni "ko'radi" va so'ralgan ma'lumotni qaytaradi.

Topshiriq-22: Tovar nomli sinf yarating. Tarkibida getterlar va settterlar hosil
qiling .
#include<bits/stdc++.h>
using namespace std;
class Tovar{
private:
int nomi;
public:
// Setterlarni hosil qilamiz:
void printset(int sonni) {
this -> sonni = sonni;
}
// Getterlarni hosil qilamiz:
int printget() {
return sonni;
}
};
int main()
{
Tovarlar nomi;
tovar.printset(3);
cout <<tovar.printget();
return 0;
}

Xulosa
Men 204-guruh talabasi Yusufov Xasan labaratoriya mashg`ulotini bajarish
davomida sinflar va obyektlar haqidagi juda ko`p tushunchalarga ega bo`ldim.
Sinf tuzish tartibini diqqat bilan kuzatib, o`rganib chiqdim. Uning xossalari,
tasvirlash usullari, dasturni ishlatishda, unda metodlar yaratish ,konstruktor va
destruktorlarni ishlatishni va sinflarda qullab malumotlarga ega bo’ldim. Ma'lumki,
C++ standart kutubxonasi bizga qulay bo’lishi uchun yaratilgan sinflarga to'la.
string, vector va array - barchasi sinf turlari! Shuning uchun, siz ushbu turdagi har
qanday obyektni yaratganingizda, siz sinf obyektini yaratasiz va agar siz ushbu
obyektlar yordamida funksiyani chaqirsangiz, siz metodni chaqirasiz: C++ da
strukturalar haqida eslatma. C da strukturalar faqat ma'lumotlarni saqlashi
mumkin va ular bilan bog'liq metodlar bo'lmasligi mumkin. C++ da sinflarni
loyihalashdan so'ng (class kalit so'zidan foydalangan holda) Bjarne Stroustrup
struktura (C dan meros bo'lib o'tgan) bog'liq metodlarga ega bo'lishi kerakligi
haqida o'ylab ko'rdi. Biroz o'ylanib, nima kerakligini hal qildi. Shuning uchun,
yuqoridagi dasturlarda biz sinf o'rniga struct kalit so'zidan foydalanishimiz
mumkin va hamma narsa ishlaydi! Ko'pgina ishlab chiquvchilar bu noto'g'ri qaror,
deb o'ylashadi, chunki bu muammolarga olib kelishi mumkin, masalan, sinf
xotirani o'z -o'zidan tozalaydi (masalan, xotira ajratilgan sinf) sinfning vayron
bo'lishidan oldin uni xalos qiladi), lekin struktura bilan ishlashda buni taxmin
qilish xavfli. Shuning uchun, faqat ma'lumotlarni saqlash uchun ishlatiladigan
strukturalar uchun struct kalit so'zidan foydalanish hamda ma'lumotlar va
funksiyalarni birlashtirishni talab qiladigan obyektlarni aniqlash uchun class kalit
so'zidan foydalanish tavsiya etiladi.
Qoidalar: faqat ma'lumotlarni saqlash uchun ishlatiladigan struktura uchun struct
kalit so'zidan foydalaning. Ma'lumot va funksiyalarni birlashtirgan obyektlar uchun
class kalit so'zidan foydalaning

FOYDALANGAN ADABIYOTLAR:
1 . Sh.A.Nazirov, R.V.Qobulov, M.R.Babajanov «C va C++ TILI»
Informatika fanidan o’quv qo’llanma //TATU 489 b. Toshkent, 2012.
2. C / C ++. Программирование на языке высокого уровня / Т. А. `
Павловская. — СПб.:Питер, 2003. —461 с: ил.
3. Программирование на языке С++ в среде Qt Creator :
/ Е. Р. Алексеев, Г. Г. Злобин, Д. А. Костюк,О. В. Чеснокова,
А. С. Чмыхало — М. : ALT Linux , 2015. — 448 с.
4. Жасмин Бланшет, Марк Саммерфилд Qt 4:Программирование GUI на
C ++
5. М.Шлее, Qt 5.10. Профессиональное программирование на С++. -
СПб.: БХВ-Петербург, 2018. - 1072 с.
Qo ʻ shimcha adabiyotlar :
1.Герберт Шилд. С++. Базовый курс. Москва, Издательский дом
“Вильямс”. 2010.-621 с.
2.Bjarne Stroustrup. Programming: Principles and Practice using C++
(Second Edition)" Addison-Wesley. 2014, 1305 page .
3.Программирование на языке С++ в среде Qt Creator :
Е. Р. Алексеев, Г. Г. Злобин, Д. А. Костюк,О. В. Чеснокова,
А. С. Чмыхало — М. : ALT Linux, 2015. — 448 с. :

Samarqand Davlat Universiteti “Raqamli texnologiyalar” fakulteti amaliy matematika yo`nalishi Programmmalash asoslari fanidan tayyorlagan Labaratoriya ishlari

Kirish “Programmalash asoslari” fanidan labaratoriya ishini bajarishning bosh maqsadi talabalarga qo‘yilgan masalani echuvchi kompyuter programmasini tuzishga o‘rgatishdir. Shu maqsadda programmalash tillari va muhitlari haqida umumiy tushunchalar beriladi va bu tillardan foydalanish o‘rgatiladi. Laboratoriya ishi nazariy va amaliy qismlardan iborat. Nazariy qism informatika va hisoblash texnikasi, algoritmlar, C/C++ programmalash tili, Qt ob’yektga yo‘naltirilgan programmalash muhiti boblaridan tashkil topgan. Nazariy qismda programmalashga kirishning nazariy asosi bo‘lgan algoritmlarga alohida e’tibor qaratilgan. Bu erda algoritmlarni tavsiflash va keyinchalik kompyuterda amalga oshirish uchun zarur bo‘lgan bir qator matematik tushunchalar yordamchi algoritm, rekursiya, xotira, massiv, indeks, parametr va h.k. kiritilib, turli xil sinf masalalarining algoritmlari tuziladi. Programmalash tili - tuzilgan algoritmni kompyuter amalga oshirish uchun vositadir. Bu o‘rinda turli murakkablikdagi sintaksis va semantikaga ega bo‘lgan tillardan foydalanish mumkin. Fanda C++ tilining alfaviti, til qurilmalarining umumiy sintaksisi, berilganlar turlari, operatsiyalar va funktsiyalar qaraladi, oqim bilan ishlash, ko‘rsatgichlar, amallarni qayta yuklashlar, funktsiyalarni qayta yuklash, qoliplar va modulli programmmalash va grafika moduli bilan ishlash o‘rgatiladi. Programmalashga o‘rgatish mos amaliy masalalarga tayangan holda olib boriladi. Fanning amaliy qismida algoritmlar, C++ programmalash tili, Qt muhitida ishlash bo‘yicha masalalarni o‘z ichiga oladi. Programmalash asoslari fani bevosita tizimli programmalash, Berilganlar bazasini boshqarish tizimlari, Kompyuter grafikasi va Kompyuter tarmoqlari fanlari bilan uzviy bog‘liqdir va bu fan kompyuter texnologiyalari bo‘yicha mutaxassis tayyorlashda umumiy asos rolini o‘ynaydi.

1-LABAROTORIYA ISHI Mavzu: Obyekt modeli va uning afzaliklari Dasturlarni yozishga protsedurali yondashuv yaxshi, lekin sizning dasturingiz kichik bo'lsa bundan foydalanishingiz mumkin. Dastur hajmi katta bo’la boshlagach, siz darhol ushbu protseduraviy yondashuvdagi muammolarning ba'zi qiyinchiliklarini sezasiz.  Kod katta va hajmli. Dasturga kiritmoqchi bo'lgan, biror narsa qo'shadigan, o'zgartiradigan va hokazo kerakli funksiyani yoki kerakli kodni topish siz uchun murakkab muammo aylanadi.  Dasturga yangi xususiyatlarni qo'shish va uni kengaytirish murakkab bo’ladi. Protseduraviy yondashuv - bu hamma narsa ma'lum bir tartibda ketganda va biror narsani o'zgartirish uchun ko'p ishni bajarish, ko'p bog'liqliklarni tuzatish kerak: siz birini o'zgartirasiz, o'zgarishlar kodning boshqa qismiga ta'sir qiladi va hokazo. Agar siz katta dasturni protsedurali yondashuv yordamida yozmoqchi bo'lsangiz, bu kamchiliklarning barchasini o'zingiz sezishingiz mumkin. Shundan so'ng, sizning dasturingizda kodni tartibga solishning boshqa usulini topishingiz mumkin. Bunday yo'l bor va u OYD deb nomlanadi. So'nggi paytlarda u juda mashhur bo'lib ketdi. OYD - bu katta va murakkab dasturlarni ishlab chiqishni soddalashtirishning bir usuli. Bular prinsipial jihatdan, agar bizga biron bir katta dastur yozishning hojati bo'lmasa, OYDsiz osonlikcha qila olamiz. Bir butunlik – yaxlit kontekstda fikrlash nazariy jihatdan ajoyib yondashuv bo'lsa -da, har ikki tomonda ham tegishli kod nusxalari borligi sababli, xatti - harakatlarning o'zi yuborilmaydi. Shu bilan birga, butun ob'ektni butun tarmoq bo'ylab uzatiladigan kontekstda o'ylash muhimdir. To'g'ri loyihalash – bu konsepsiyaning yaxshi namunasi- bu brauzer yuklanadigan ob'ekt. Brauzer ma'lum bir ob'ekt qanday harakatlarni bajarishini oldindan bilmaydi, chunki u hali kodni "ko'rmagan". Ob'ekt yuklangach, brauzer ushbu ob'ektdagi kodni bajaradi va undagi ma'lumotlarni ishlatadi Topshiriq-22: Mashina nomli sinf yarating. Tarkibida ikki xil konstruktor bo‘lsin #include<iostream> using namespace std; class Mashina {private: int m_turi;

int m_rangi; public: Mashina() {m_turi =23; m_rangi =3; } Mashina(int a, int b) { m_turi =a; m_rangi =b; } void chiqarish() { cout<<"Mashinaning turi"<<m_turi <<endl; cout<<"Mashibaning rangi"<<m_rangi <<endl; } }; int main() { Mashina malumot; mashinamal(22,2); malumot.chiqarish(); mal.chiqarish(); return 0; }

Programmmalash asoslari lab

08.08.2023

0

1009.8486328125 KB

Похожие