Soli q larning i q tisodiy mo h iyati va soli q tizimi Reja: 1. Soliqlar va yig’imlarning i q tisodiy mo h iyati. Soliq prinsiplari 2. Soliqlar va yig’imlarning turkumlanishi, soliq to’lovchining huquq va majburiyatlari. Soliqqa oid atamalar. 3. Soliqlar va yig’imlarning elementlari

1. Soliqlar va yig’imlarning i q tisodiy mo h iyati. Soliq prinsiplari. Soliqlar va yig’imlarning turkumlanishi, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 30-dekabrda gi “ O’zbekiston Respublikasining Soliq kodeksiga o’zgartish va qo’shimchalar kiritish to’g’risida ” qarori bilan ( O’RQ- 599 ) - O’zbekiston Respublikasining Qonuni “ O’zbekiston Respublikasining Soliq kodeksi ” qabul qilindi. O’zbekiston Respublikasining Soliq kodeksi 21 bo’lim, 71 bob, 480 modda dan iborat. O’zbekiston Respublikasining Soliq kodeksi bilan soliqlar va yig’imlarni belgilash, joriy etish va bekor qilishga, hisoblab chiqarish hamda to’lashga doir munosabatlarni, shuningdek soliq majburiyatlarini bajarish bilan bog’liq munosabatlarni tartibga soladi. Soliq deganda Soliq Kodeksda belgilangan, O’zbekiston Respublikasining Davlat byudjetiga yoki davlat maqsadli jamg’armasiga (bundan buyon matnda byudjet tizimi deb yuritiladi) to’lanadigan majburiy beg’araz to’lov tushuniladi. Yig’im deganda byudjet tizimiga Soliq Kodeksda yoki boshqa qonun hujjatlarida belgilangan majburiy to’lov tushuniladi, bu yig’imning to’lanishi uni to’lovchi shaxsga nisbatan vakolatli organ yoki uning mansabdor shaxsi tomonidan yuridik ahamiyatga ega harakatlarni amalga oshirish, shu jumladan unga muayyan huquqlarni yoxud ruxsat etuvchi hujjatlarni berish shartlaridan biri bo’ladi. Shaxsning zimmasiga sud tartibida yuklatilgan jarimalar va boshqa to’lovlar, shuningdek qonunda belgilangan hollarda mol-mulkni musodara qilish hamda boshqacha tarzda olib qo’yish soliqlar yoki yig’imlar jumlasiga kirmaydi. Soliq solish prinsiplari Soliq solish majburiylik, aniqlik va soliq organlarining soliq to’lovchilar bilan hamkorligi, adolatlilik, soliq tizimining yagonaligi, oshkoralik va soliq to’lovchining haqligi prezumpsiyasi prinsiplariga asoslanadi. Majburiylik prinsipi Har bir shaxs Soliq Kodeksda belgilangan soliqlar va unda nazarda tutilgan yig’imlarni to’lashi shart.

Hyech kimga soliqlar va yig’imlarning barcha alomatlariga ega bo’lgan, biroq Soliq Kodeksda nazarda tutilmagan yoxud uning normalari buzilgan holda belgilangan soliqlar va yig’imlarni to’lash majburiyati yuklatilishi mumkin emas. Soliq solishning aniqligi va soliq organlarining soliq to’lovchilar bilan hamkorligi prinsipi Soliqlarni va yig’imlarni belgilovchi soliq to’g’risidagi qonun hujjatlari, agar Soliq Kodeksda boshqacha qoida nazarda tutilmagan bo’lsa, soliq to’lovchilarni hamda ushbu soliqlarning va yig’imlarning boshqa barcha elementlarini, shu jumladan ularni to’lash muddatlari va tartibini aniqlab berishi kerak. Soliq organlari soliq munosabatlari doirasida soliq to’lovchilar bilan soliq to’g’risidagi qonun hujjatlarini to’g’ri bajarish maqsadida hamkorlik qilishi shart. Bunda soliq organlari soliq to’lovchilarning qonuniy faoliyatiga asossiz to’siqlar yaratishga haqli emas, soliq to’lovchilar esa soliq organlari o’z vakolatlarini amalga oshirishi uchun shart-sharoit yaratishi kerak. Adolatlilik prinsipi Soliqlar va yig’imlar kamsitish xususiyatiga ega bo’lishi hamda ijtimoiy, irqiy, milliy, diniy va boshqa shu kabi mezonlardan kelib chiqqan holda qo’llanilishi mumkin emas. Mulkning shakliga, jismoniy shaxslarning fuqaroligiga yoki kapitalning kelib chiqish mamlakatiga qarab farqlangan soliq stavkalarini, soliq imtiyozlarini yoki boshqa afzalliklarni belgilashga yo’l qo’yilmaydi. Fuqarolarning o’z konstitusiyaviy huquqlarini amalga oshirishiga to’sqinlik qiladigan soliqlarni belgilashga yo’l qo’yilmaydi. Soliq tizimining yagonaligi prinsipi Soliq tizimi O’zbekiston Respublikasining butun hududida yagonadir. O’zbekiston Respublikasining yagona iqtisodiy makonini buzuvchi, xususan, O’zbekiston Respublikasining hududi doirasida tovarlarning (xizmatlarning) yoki moliyaviy mablag’larning erkin muomalada bo’lishini bevosita yoki bilvosita cheklab qo’yadigan soliqlar belgilanishiga yo’l qo’yilmaydi. Oshkoralik prinsipi

Soliq to’g’risidagi qonun hujjatlari rasman e’lon qilinishi shart. Rasman e’lon qilinmagan soliq to’g’risidagi qonun hujjatlari kuchga kiritilmagan hujjat sifatida huquqiy oqibatlarni keltirib chiqarmaydi. Soliq to’lovchining haqligi prezumpsiyasi prinsipi Soliq to’g’risidagi qonun hujjatlaridagi barcha bartaraf etib bo’lmaydigan qarama-qarshiliklar va noaniqliklar soliq to’lovchining foydasiga talqin etiladi. Soliqlarning va yig’imlarning turlari O’zbekiston Respublikasi hududida quyidagi soliqlar belgilanadi: 1) qo’shilgan qiymat solig’i; 2) aksiz solig’i; 3) foyda solig’i; 4) jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig’i; 5) yer qa’ridan foydalanganlik uchun soliq; 6) suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliq; 7) mol-mulk solig’i; 8) yer solig’i; 9) ijtimoiy soliq. O’zbekiston Respublikasi hududida yig’imlar belgilanishi mumkin. Yig’imlarni joriy etish, hisoblab chiqarish va to’lash tartibi Soliq Kodeksda hamda boshqa qonun hujjatlarida belgilanadi. Avtotransport yig’imini hisoblab chiqarish va to’lash tartibi Soliq Kodeks bilan tartibga solinadi. Davlat bojini hisoblab chiqarish va undirish tartibi davlat boji to’g’risidagi qonun hujjatlarida belgilanadi. Maxsus soliq rejimlari Soliq to’lovchilarning ayrim toifalari uchun O’zbekiston Respublikasi hududida quyidagi maxsus soliq rejimlari belgilanadi: 1) aylanmadan olinadigan soliq;

2) mahsulot taqsimotiga oid bitimlar ishtirokchilariga soliq solishning alohida tartibi; 3) maxsus iqtisodiy zonalar ishtirokchilariga va ayrim toifadagi soliq to’lovchilarga soliq solishning alohida tartibi. Maxsus iqtisodiy zonalar ishtirokchilariga va ayrim toifadagi soliq to’lovchilarga soliq solishning alohida tartibi qonun hujjatlarida yoki investisiya bitimlarida nazarda tutilgan investisiyalarni amalga oshirish hamda boshqa shartlarni bajarish bilan bog’liq holda muayyan muddat uchun belgilanadi. Maxsus soliq rejimlari ayrim soliqlarni to’lashdan ozod etishni, pasaytirilgan soliq stavkalarini va boshqa soliq imtiyozlarini qo’llashni nazarda tutishi mumkin. 2. Soliq to’lovchining huquq va majburiyatlari. Soliqqa oid atamalar. Soliqlar va yig’imlarning elementlari Soliq munosabatlarining subyektlari va hujjatlar almashish tartibi Soliq to’lovchilar, soliq agentlari va vakolatli organlar soliq munosabatlarining subyektlaridir. Soliq organlari, Soliq Kodeksda nazarda tutilgan hollarda, hujjatlarni elektron hujjat tarzida soliq to’lovchining shaxsiy kabinetiga yuboradi. Yuborilgan hujjatlar soliq to’lovchi tomonidan o’qib chiqilganidan keyin, lekin ushbu hujjat jo’natilgan sanadan e’tiboran uch kundan kechiktirmay olingan deb hisoblanadi. Agar soliq to’lovchida soliq to’lovchining shaxsiy kabineti mavjud bo’lmasa, hujjatlar buyurtma xat qilib pochta orqali yuboriladi va ular jo’natilganidan so’ng besh kundan keyin olingan deb hisoblanadi. Hujjatlar soliq to’lovchiga yoki uning vakiliga shaxsan mazkur hujjatlar olingan sana ko’rsatilgan holda imzo qo’ydirib topshirilishi mumkin. Soliq to’lovchilar, Soliq Kodeksda nazarda tutilgan hollarda, soliq organlariga hujjatlarni mazkur moddaning ikkinchi – to’rtinchi qismlarida ko’rsatilganiga o’xshash tartibda yuboradi. Bunda ushbu hujjatlar soliq organlariga soliq to’lovchining shaxsiy kabineti orqali yuborilganda – jo’natilgan kun, pochta orqali yuborilganda besh kundan keyin olingan deb hisoblanadi.