TA’LIM MENEJMENTI

Загружено в:

08.08.2023

Скачано:

0

Размер:

27.8974609375 KB

Скачать

MAVZU: TA’LIM MENEJMENTI
REJA:
1. Maktab ichidagi boshqaruv tizimi va tuzilishi.
2. Ichki boshqaruvning maqsadi, mazmuni va vazifalari.
3. Maktab direktori va pedagoglar jamoasi.
4. Direktor va uning o’rinbosarlarining vazifalari.
5. Maktabni pedagogik kadrlar bilan ta’minlash.

Yoshlarimizga jahon ta’lim mezonlariga mos xolda chuqur bilim berish,
ularni Vatanga muhabbat, milliy istiqlol g’oyalariga sodiqlik ruxida tarbiyalash
masalalari ta’lim sohasining asosiy vazifasidir. Bu esa uz o’rnida ta’lim boshqaruvi
organlari, muassasalari, o’quv yurtlari rahbarlaridan tashkilotchi xamda tadbirkor,
yuqori bilim va yuksak madaniyat egasi bo’lishini talab etadi.
Ma’lumki, aksariyat umumta’lim maktablari rahbarlari xalq ta’limi
xodimlari orasida eng ko’p mehnat sarf qilib ishlayotganlar toifasiga kiradi.
Shuning bilan birgalikda ular faoliyatlari davomida juda ko’p qiyinchiliklarga duch
keladilar. Bunday ahvolining obyektiv va subyektiv sabablari bor, albatta. Ularning
asosiylari quyidagilardan iborat:
- ta’lim boshqaruvining nazariy asoslari to’g’risida sust bilimga ekanliklari;
- maktab ichki boshqaruvning samarasizligi;
- maktab boshqaruvida inson omilini hisobga olmaslik;
- qog’ozbozlik va buyruqbozlikka asoslangan uslubning saqlanayotganligi;
-maktab rahbarlari o’rtasidagi ish taqsimotining amalda yaxshi
ishlmayotganligi;
- malaka oshirish masalasiga e’tiborsizlik;
- kadrlar qo’nimsizligi;
- vaqtdan unumli foydalanmaslik va hokazo.
Kuyida boshqaruvda asosiy yo’nalishlari hisoblangan maktab ichki
nazoratni tashkil etishning ayrim masalalari to’g’risida to’xtalamiz. Umumta’lim
maktabini rivojlantirishning hozirgi bosqichida unga rahbarlik qilish, ogir va
mas’uliyatli vazifadir. Maktab ichki nazorati:
- bu jamoaning uz oldiga quyilgan maqsadga muvofiq ravishda o’quv-
tarbiya jarayonini xar tomonlama o’rganish va tahlil qilishdir.
- Doimiy puxta uylangan nazorat, muvaffaqiyatlarni to’g’ri aniqlash va
mustahkamlash, pedagogik jamoa faoliyatida mavjud bo’lgan kamchiliklarning
oldini olish imkonini beradi.
- Maktab ichki nazorati o’qituvchilar bilan bir qatorda maktab rahbarlarini
xam intizomga o’rgatadi. Bu ish rejali, muntazam, aniq bir maqsadga qaratilgan,

kompleks bo’lishi, o’quv-tarbiya jarayonining hamma tomonlarini qamrab olishi
zarur.
Nazorat tadbirlari bosqichlaridan ayrimlari sanab o’tamiz:
- obyekt, mavzu tanlash, maqsad belgilash (odatda bu maktabning yillik
rejasida belgilanadi);
- tekshirish dasturini to’zish (savollar to’plami, anketalar, diagnostik
jadvallar, nazorat topshiriqlari, testlar va boshqalar) nazorat shakli xamda
metodlarni tanlash;
- ishlarning haqiqiy ahvolini tekshirishni tashkil qilish;
- tekshiruv natijalarini pedagogik-diagnostik tahlilini o’tkazish.
O’quv-tarbiya jarayonini mukammallashtirish bo’yicha tavsiyanoma va
takliflar ishlab chiqish;
- tekshirish natijalari yuzasidan qabul qilingan boshqaruv qarori.
Maktab ichki nazoratini rejalashtirib va tashkil qila turib, maktab rahbarlari
nazoratning barcha obyektlari, yo’nalishlari to’g’risida aniq, puxta tasavvurga ega
bo’lishlari lozim. Taxminan quyidagicha: o’quv rejasidan ayrim fanlari o’qitish
ahvoli; dastur materiallarini o’zlashtirish darajasining davlat talablariga (davlat
ta’lim standartlariga) mosligi; pedagogik jamoaning iqtidorli va qobiliyatli
o’quvchilar bilan ishlash tizimi; maktabda yuzaga kelgan, asosiy darajadan yuqori
ma’lumot olishni ta’minlaydigan tizimning samaradorligi va rasionalligi (ixtiyoriy
fanlar fakultativlar, maxsus kurslar va boshqalar); sust o’zlashtiradigan o’quvchilar
bilan ishlash tizimi samaradorligi; pedagogik jamoaning majburiy tayanch va
umumiy ta’limni ta’minlash bo’yicha ishlari; metodik ishlar; tarbiyaviy ishlar;
maktab hujjatlarini yuritish; o’quv-moddiy bazadan foydalanish samaradorligi;
kuni uzaytirilgan guruhlarda o’quv-tarbiya jarayonini tashkil qilish va boshqalar.
Davriy re6jalar asosidagi attestasiyalar orasida ish faoliyati natijalarini
aniqlash, davlat attestasiyasiga puxta tayyorgarlik ko’rish maqsadida, ta’lim
muassasalariga uz-o’zini attestasiyadan o’tkazish tavsiya etiladi. O’z-o’zini
attestasiyadan o’tkazish maktab ma’muriyatidan puxta tayyorgarlik ko’rishni talab
etadi. Tajribalar uz-o’zini attestasiyadan o’tkazishni ikki bosqichida tashkil etish

maqsadga muvofiqligini ko’rsatmoqda. Birinchi bosqich davomida maktab
ma’muriyatiga kuydagi masalalarni tahlil qilish lozim buladi:
- maktab o’quv-moddiy bazasini tavsifnomasi;
- o’quv-tarbiya jarayonining zarur vositalar, asbob-uskunalar va jihozlar
bilan ta’minlanganligi xamda normativlarga mosligi (aniq holati, inventarizasiya
aktlari);
- o’quv-tarbiya jarayonining, fan xonalarining uslubiy ta’minoti darajasi va
ulardan foydalanish samaradorligi;
- byudjet mablag’lardan foydalanishning so’ngi uch yildagi ahvoli;
- byudjetdan tashqari mablag’larning mavjudligi;
- o’quv-tarbiya jarayonini kompyuterlashtirish bo’yicha olib borilayotgan
ishlarning ahvoli va x.k.
Birinchi bosqichda, shuningdek, uz-o’zini attestasiya etish jarayonida
tegishli tekshiruv ishlarini (nazorat ishlari, test sinovlari, anketalar va boshqalar)
ishlab chiqish uchun mutaxassisliklardan iborat guruhlar tuziladi. Ta’kidlash
joizki, bu maqsadlardan tuman (Shahar) xalq ta’lim bo’limlari ishlab chiqilgan
materiallardan foydalanish lozim, ular bir nechta variantda bo’lsa, xulosalarning
obyektivligi yuqori darajada buladi.
Ikkinchi bosqichda maktab direktori o’z-o’zini attestasiyadan o’tkazish
uchun metod birlashmalar rahbarlari va a’zolaridan iborat komissiya tuzadi xamda
uning tarkibini o’zining buyrug’i bilan tasdiqlaydi. Komissiya tarkibiga qo’shni
maktablarning yuqori malakali mutaxassislarini jalb etish tavsiya etiladi.
Komissiya kuyidagi ishlarni amalga oshirishlari joiz:
1. Oldindan, bir necha variantda tayyorlangan xamda konvertlarga solinib,
muhrlangan materiallardan foydalangan xolda tekshiruv ishlarini o’tkazish. (xar bir
sinfda kamida 4-5 tekshiruv ishlarini o’tkazish maqsadga muvofiqdir).
2. Darslarni kirib ko’rish va tahlil etish
3. Fakultativ, sinfdan tashqari mashg’ulotlari va tadbirlarni kuzatish.
4. Tarbiyaviy ishlar samaradorligini va boshqalarni aniqlash kerak buladi.

Maktab jamoasi uz faoliyatini obyektiv tarzda baholash uchun so’ngi uch yil
ichida bo’lib utgan olimpiada yakunlari, bitiruv imtihonlari, oliy va o’rta o’quv
yurtlariga kirish uchun topshirilgan test natijalari xamda boshqa ko’rsatkichlar
tahlil etiladi.
Ma’lumot haqida shahodatnoma o’z-o’zini attestasiyadan o’tkazganda so’ng
komissiya a’zolari tomonidan xulosalar yoziladi xamda o’quv-tarbiya jarayonini
takomillashtirishga qaratilgan takliflar kiritiladi.
O’quv-tarbiya jarayonini baholashda reyting usuli xam keng qo’llanilmoqda.
Miqdoriy ko’rsatkichlar asosida shaxsning sifat tavsifnomasini aniqlash jarayoni
reyting deb ataladi.
Bundan tashqari maktab ichki boshqaruvida jiddiy muammolardan biri -
maktab hujjatlarini yuritish ustidan nazoratni tashkil qilish. Maktab hujjatlari -
maktab - ishlarining ko’zgusidir, ular uz ichiga quyidagilarni oladi: o’quv-
pedagogik, moliya-xo’jalik va ish yuritish hujjatlari. O’quv-pedagogik
hujjatlarining ayrimlari ustida to’xtalib utamiz. O’quvchilarning harakat daftari
katta nazorat hujjati hisoblanib, maktabda 50 yil saqlanadi. Maktab direktori
o’zgarganda akt bo’yicha yangi direktorga topshiriladi. Harakat daftarining
yozuvlari o’quvchilar soni, harakati va ro’yxati to’g’risida, to’la, aniq ma’lumot
beradi. Bu kitobdagi yozuvlarning to’g’riligiga maktab direktori javob beradi.
Shuning uchun bu hujjatning to’g’ri yuritilishi o’quv yili davomida 3-4 marta
tekshiriladi. Jumladan sinf jurnallari, kundaliklar, o’quvchilar daftarlarining
nazorati xam maktab rahbarlari uchun o’quv-tarbiya ishlarini nazorat qilishning
qulay va zarur usullaridan biri hisoblanadi.
Xullas,maktabda ishiga nazoratni kuchaytirish , pedagogik jamoa faoliyatini
oqilona va to’g’ri tashkil etish, kelgusidagi muvaffaqiyatlarning garovidir.
Ichki boshqaruvning maqsadi, mazmuni va vazifalari.
Maktabda boshqaruv mehnati bilan shug’ullanuvchi kishilar (maktab
direktori, direktorning o’quv-tarbiya va xo’jalik ishlari bo’yicha o’rinbosarlari,
tarbiyaviy ishlar tashkilotchisi, uslubiy birlashma rahbarlari, kasaba uyushmasi
tashkilotining raisi) boshqaruvchilik jamoasini tashkil etadi.

Maktabda boshqaruv tizimi asosan 2 ga bo’linadi.
Maktab rahbarlari va o’qituvchilar, tarbiyachilar, yoshlar tashkilotchisi, sinf
rahbarlari, uslub birlashmalarning a’zolari, texnik xodimlar.
Boshqarish sohasidagi ijrochi xodimlarni xam 2 asosiy guruhga a)
mutaxassislarga (o’qituvchi va tarbiyachilarga); b) texnik xodimlarga (laborant,
farrosh, elektoromontyor, maktab qorovulli kabilarga) bo’lish mumkin. Maktabga
o’qituvchi, tarbiyachi va texnik xodimlarni to’g’ri tashlash va ularni joy-joyiga
kuyish maktab ichki boshqaruvidagi muhim masalalardan biridir. Maktab
xodimlarining tanlash bobida kuyidagi qoidaga rioya qilish bu borada muhim
ahamiyat kasb etadi. Maktab xodimlarini tanlashda ularning siyosiy bilimini,
haloligini, ishni bilishini hisobga olish zarur.
Bu urinda ishning kO’zini bilish, ishchanlik, uyushqoqlikni ta’minlash
boshqaruv apparati ishidagi asosiy vazifa ekanini anglash lozim.
Umumta’lim maktablarida boshqaruvchilarning boshqarish madaniyatini
oshirish va uni demokratlashtirish hozirgi bozor iqtisodi davrining muhim
talablaridan biridir. Shuni alohida ta’kidlash kerakki, hozirgi islohotlar davridagi
xo’jalikni boshqarish va unga rahbarlik qilish konstitutsiyaviy qoidalar, ilmiy
aqidalar asosida olib boriladi. Maktabni boshqarish shakllari va usullari
jumhuriyatimiz iqtisodiy taraqqiyotining xar bir bosqichida jamiyat hal qilishi
lozim bo’lgan vazifalarga muvofiq o’zgarib, takomillashib borishi mumkin. Ammo
jumhuriyatimiz iqtisodiy taraqqiyotining barcha bosqichlarida xam, Ayniqsa,
hozirgi islohotlar davrida xam xalq ta’limi sohasining boshqarishning qoidalari va
mazmuni u ahamiyatini saqlanib qaladi. Demak, maktab ichki boshqaruvchini
to’g’ri tashkil qilish hozirgi davrning muhim talablaridan biridir. Biz ana shu
boshqarish qoidalariga alohida to’xtalib utishni maqsadga muvofiq deb
hisoblaymiz.
Xalq ta’limi tizimi va maktabni boshqarishning eng muhim qoidasi -
demokratiyalashdir. Bu aqida hozirgi mustaqillik davrida jamiyatni yanada
demokratlashtirish muhim ahamiyat kasb etadi. Shuni alohida ta’kidlash lozimki,
xo’jaliklar boshqarish tizimining eng asosiy sharti bo’lgan demokratik qoidaning

g’oyat maqbul shakllarini izlab topish bugungi muhim va dolzarb muammolardan
biridir.
Boshqarishning ilmiyligi hozirgi bozor iqtisodi sharoitida ijtimoiy taraqqiyot
qonunlarini tobora tolaroq bilib borish bilan belgilanadi.
Maktabda pedagogik mehnatni ilmiy asosida tashkil qilish muammosi
ko’pincha darsda vaqtdan unumli foydalanishdan, sinfdan tashqari tadbirlardan va
O’qituvchi-tarbiyachilarni ijtimoiy topshiriqlarni tartibga solishdan iborat deb
qaraladi.
Maktab direktori va pedagoglar jamoasi.
Maktab direktori maktabning asosiy rahbari va pedagoglar jamoasining
yetakchisi hisoblanadi. Maktab direktori maktabda bulayotgan hamma ishlardan
xabardor bo’lib turadi. Shuningdek, bu ishlarni tahlil qilish va natijasi haqida fikr
yuritadi. Pedagoglar jamoasini yetakchisi hisoblangan maktab direktori jamoada
o’rtaga quyilgan xar qanday muammoni hal qilish yo’llarini axtaradi.
Maktabga rahbarlik qilishning eng muhim tomoni o’quv-tarbiya ishlarini
nazorat qilishdir. Direktor va o’rinbosarlarining o’quvchining ishini sistemali
nazorat qilish, uning mas’uliyatini oshiradi, ishdagi afzalliklarni yanada
rivojlantirishga ko’maqlashada, ilg’or tajriba tuplashga yordam beradi.
Direktor va o’rinbosarlari bolalar bilan olib boriladigan o’quv va sinfdan
tashqari ishlarning barcha formalariga rahbarlik qiladilar va tekshirib turadilar.
Direktorning tashkilotchilik ishidagi yetakchilik roli barcha pedagoglarni
o’quvchilar va ota-onalar jamoalarini boshqarish ishiga jalb qilish, ularning kuch
g’ayratini jamoa fikrlari va ishga muvofiqlashtirish, ularni ijodiy faoliyat
jarayoniga tortish, alohida bo’g’inlar o’rtasida aloqaning ta’sirchan sistemasini
yaratish xar qanday jamoada xam mavjud bo’lgan barcha rezervlarni harakatga
keltirish, tashabbusni butun choralar bilan rag’batlantirish haqiqiy mehnat
musobaqasi ruxini qullab quvvatlash, ma’naviy qadriyatlarni jamlash, sistemaning
ahvolini mumkin kadar oldindan kura bilish va uning modelini yaratish, faoliyat
natijalarini oldindan aytib berish va pedagogik faoliyatning keng muhim masalalari
yuzasidan umum maktab jamoasi a’zolariga yo’l-yo’riqlar berishdan iborat.

Bularning barchasi rahbarning chuqur nazariy bilim, tashkilotchilik
qobiliyatini, keng qulamda fikrlay olish, jamoada muayyan psixologik kayfiyat
qulay axloqiy psixologik muhit yaratishni talab qiladi.
Pedagoglar jamoasining jamoat tashkilotlari va boshqaruvning kollegiya
organlari tarkibiga pedagoglar kengashi, o’qituvchilar va sinf rahbarlari metod
birlashmalari, ota-onalar komiteti kiradi.
Direktor va uning o’rinbosarlarining vazifalari.
Ishlarni rejali olib borish direktorga asosiy e’tiborni maktabga rahbarlik
qilishda kuratish, kollektivning barcha xodimlarini o’quvchilar ta’lim-tarbiyasining
aktual masalalarini hal qilishga maktabning barcha xodimlari mehnatni maqsadiga
muvofiq tashkil etishga maktabning ish rejasini uyg’unlashtirishga yordam beradi.
Ilmiylik prinsipi xalq maorifining barcha ishlarni jamoat taraqqiyotining obyektiv
qonunlari asosida, fan, madaniyat, san’at muvaffaqiyatlarini pedagogika,
psixologiya, gigiyena, o’quv predmetlarining o’qitish metodikalari va fan
sohalaridagi hozirgi zamon Tadqiqotlarini hisobga olgan xolda tashkil etadi.
Maktab rahbarlari va barcha o’qituvchilar oldida turgan eng muhim
vazifalaridan biri umumiy majburiy ta’lim haqidagi qonuni bajarilishidir.
Direktor maktabga bevosita rahbarlik qiladi. Uning faoliyati maktab jamoasi
bilan belgilanadi. Maktab direktori ma’naviyatligiga pedagogik, psixologik
yetukligi, madaniyatliligi, siyosiy, so’zamolligi, chaqqonligi, uddaburonligi va shu
kabi umuminsoniy shaxsiy xislatlarga ega bo’lishi kerak. U maktab ishlarini
tashkil etishning nazariy va amaliyotini, maktabning o’quv rejasi va o’quv
predmetlarining dars turlarini juda yaxshi bilishi, o’qituvchilarga nisbatan nazokat
va talabchan, didli va prinsipial tashabbuskor ijobiy tajribani kura biladigan
kamchiliklarni mohirlik bilan oldini olish yosh o’qituvchilardan yordamini
ayamaydigan kishi bo’lishi lozim.
Maktab direktori kadrlarni to’g’ri tanlash va joy-joyiga kuyishni
ta’minlaydi, xodimlarni malakasini oshirish uchun zarur sharoitlarni yaratadi.
O’quvchilar bilimini sifati sinfdan va maktabdan tashqari ishlarni mazmuni va
tashkil etishi ustidan nazorat qiladi:

O’quvchilarning mehnat tarbiyasi va ularni kasbga yo’llash ishlarini tashkil
etadi. O’quvchilar uz- o ’zini boshqarish organlarining ishini yo’naltiradi, maktab
tashkilotlari ishga yordam beradi. Maktabning ota-onalar va jamoatchilik bilan olib
boradigan ishini tashkil etadi. Maktab xodimlari orasida vazifalarni taqsimlaydi,
ularning bajarishini kuzatadi: Maktab ishi haqida hisobot beradi; eng yaxshi
o’quvchilarni mukofotga tadbiq etadi.
Direktorning o’quv tarbiya ishlari bo’yicha o’rinbosarlari o’quv tarbiya
jarayoni to’g’ri tashkil etishni o’quv dasturlarining bajarilishi o’qitish va
o’quvchilar bilimining sifati uchun javob beradi. Maktab o’quv tarbiyaga tarbiya
qiladi. O’quvchilarni tarbiyaga keltiradi. Maktabda tarbiya va metodik ishlarni
tashkil etadi: dars jadvallari va maktab o’quv tarbiya ishlarining hisobotini tuzadi.
Sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlarni tashkilotchisi sinfdan va
maktabdan tashqari ishlarni, o’quvchilarning ijtimoiy foydali mehnatini tashkil
etadi, sinf rahbari O’qituvchilar otalik ta’limotlar to’garak raxbarlariga tarbiya
ishlarini tashkil etishda yordam beradi: direktorning o’quv ishlari bo’yicha
o’rinbosari sinf rahbarlari yetakchi ota-onalar komitet maktab aktivlari bilan
birgalikda tarbiyaviy ishlarning kompleks ishlarini rejasini ishlab chiqarish.
Sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlar tashkilotchisi maktab direktorini
o’rinbosari xususida ish olib boradi.
Yetakchi aktivlar faoliyatiga rahbarlik qiladi. Maktabda sinflarni komplektli
haqidagi masala eng muhim masaladir. Sinflarni komplektlashda bolalarning
tayyorgarlik darajasi, ishi turar joyi bir-biriga yaqin turadigan bolalar bir sinfga
yoziladi. O’g’il va qiz bolalarning miqdori teng bo’lishiga katta ahamiyat berish
lozim.
Maktabga rahbarlik qilishning eng muhim tomoni o’quv tarbiya ishlarini
nazorat qilish va tekshirish, direktor va o’rinbosarlarini o’qituvchi ishini sistemali
nazorat qilish uning mas’uliyatini oshiradi. Maktab rahbarlarini kamchiliklarini uz
vaqtida aniqlash va tuzatish ishdagi afzalliklarini yanada rivojlantirishga
ko’maklashadi. Yetuk tajriba to’plam va uni tarqatishga yordam beradi. Maktab
praktikasida maktab ichki nazoratining bir-necha formalari o’qituvchilarning

darslarga kirish kontrol yozma ishlari olish sinf xonalarini, daftarlarini,
kundaliklarini tekshirish va bajarish direktor va o’quv ishlari o’rinbosari darslarga
sistemali rejali va maqsadga muvofiq kirib turish lozim. Maktabda ta’lim tarbiya
ishlarini yagona reja asosida tashkil qilish va olib borish to’g’ri boshqaruv
uslubning ajralmas qismidir. Xar bir boshqaruv jamoasi faoliyatida muayyan tizimi
bo’lishi shart. Chunki aniq sharoit holat va vaziyatni kuchayishi butun maktab
jamoasi oldida turgan vazifalar bilan bog’liqdir.
Shuningdek bu maktabda tartib intizomni yo’lga kuyishda alohida ahamiyat
kasb etadi. Umumiy ta’lim maktablari uchun shartli ravishda qabul qilingan ish
rejalari mavjud. Ular quyidagicha:
1. Maktabning ma’lum istiqboli davriga mo’ljallab 5 yillik uchun tuziladigan
ish rejasi. Buni maktabni istiqbolli ish rejasi deb ataladi.
Bunda maktabning ma’lum davridagi o’quv moddiy va texnika bazasi
maktab qurilishi o’quvchi va o’qituvchilar soni, sinflar soni o’quv kabinetlarining
soni kabilar turli raqamlar asosida ko’rsatiladi.
2. Maktabning bir o’quv yiliga mo’ljallab tuziladigan ish rejasi mazkur reja
maktabning istiqbol ish rejasining shu o’quv yiliga tegishli olgan xolda tuzilgan.
Maktabning bir o’quv yiliga mo’ljallangan ish rejasini maktab ish turlari asosida
ishlanadi.
3. Maktabning joriy ish rejasi mazkur reja maktabning bir o’quv yiliga
mo’ljallab tuzilgan ish rejasi asosida ishlanadi. Bu reja turkumiga maktab direktori
va o’rinbosarlarning bir o’quv yiliga mo’ljallab tuzadigan ish rejalari maktabda
fanlar bo’yicha tashkil etilgan metodik birlashmalarning ish rejalari.
- Sinf rahbarlarining ish rejalari.
- Fan to’garaklari va uni uzaytirilgan gruppa rahbarlarining ish rejalari.
- Maktab kutubxonasining ish rejalari-maktab ustaxonasining ish rejalari.
- Maktab ota-ona komitetining ish rejalari:
- Maktab vrach va hamshira ish rejasi.
- Xar bir boshlang’ich va fan o’qituvchisining kundalik darsini o’tkazish
rejasi kabi rejalar maktabning joriy rejalar to’zishdan urin oladi.

Rejani to’g’ri to’zish bilan ish bitmaydi. Ishning muvaffaqiyatli shu rejani
qanday usulda amalga oshirishda unga belgilangan tadbirlarni hayotga tadbiq etishi
mahoratiga ko’p jihatdan bog’liqdir. Maktab rejasini amalga oshirishda kuyidagilar
muhim ahamiyat kasb etadi.
1. Yuqori tashkilotlari xalq ta’lim bo’limlari va maktabga yaqin bo’lgan turli
muassasalar bilan mustahkam aloqa o’rnatilganligi;
2. Boshqarish va rahbarlik ishiga bilimdon, uta halol, ishbilarmon va yaxshi
majburiy qobiliyatga ega bo’lgan pedagog xodimlar jalb etilganligi.
3. Kadrlar o’rtasida ish taqsimotining to’g’ri tashkil etilganligi;
4. Rahbarlar xodimlardan tortib eng kuyi ijarasigacha umumiy rejadan kelib
chiqadigan shaxsiy, joriy ish rejasini to’zib shu asosida yuritish.
Maktab kengashi-ta’lim va tarbiya ishlariga rahbarlikning yuqori
organi. Maktab kengashi tarkibiga-direktor, uning o’rinbosarlari, o’qituvchilar,
tarbiyachilar vrachlar, kutubxonachilar, bosh yetakchi, ota-onalar kengashining
raislari kiradi.
Maktab kengashi qabul qilgan ayrim qarorlar maktab uchun xam, direktor
uchun xam majburiy hisoblanadi. O’quvchilarni sinfdan-sinfga ko’chirish,
to’garaklar, studiyalar, klub va o’quvchilar birlashmalari rejalarini muhokama
qiladi, rag’batlantirish va jazolash, o’rta maktabni tugatganligini haqida
shahodatnoma berish masalalari, maktabdan chiqarish haqidagi qarorlarni qarab
chiqadi.
Maktablarda o’qituvchilarning metod birlashmalari tashkil etiladi bu
birlashmalar o’qituvchiga o’zining g’oyaviy, nazariy darajasini oshirish bolalarga
ta’lim-tarbiya berish, yanada takomillashtirilgan metodlari va usullarini eng yaxshi
o’qituvchilar va tarbiyachilarning tajribalarini egallab olish, fan yutuqlari,
psixologiya, pedagogika va metodika, ilmiy ommabop adabiyotlar tanishtirib,
borishga da’vat etilgandir.
Metod birlashmalarning a’zolari o’quv materialini birgalikda
rejalashtiradilar, nazorat ish natijalarini tahlil qiladilar.

Maktab direktori, partiya va kasaba uyushmasi tashkilotlarining eng muhim
vazifalaridan biri, o’qitishning ma’naviy darajasini, o’qituvchilarning pedagogik
mahoratini oshirib borish, o’quvchilarning mustaqil bilim olishlari uchun sharoit
yaratishni ta’minlashdan iborat.
Maktab rejasida o’qituvchilarning malakasini oshirishning kuyidagi turli
shakllari nazarda tutilishi lozim. Metodik seminarlar va predmet komissiyalarining
ishlari, yosh o’qituvchilarga yordam berish, mustaqil bilim olish uchun sharoit
yaratish, ilg’or tajribani umumlashtirish va joriy qilish.
Malaka oshirish bilan o’qituvchilarning malakasini oshirish institutlari va
markazlar shug’ullanadi.
Maktabni pedagogik kadrlar bilan ta’minlash.
Inson paydo bo’libdiki, tarbiya jarayoni mavjud, tarbiya paydo bo’lgan
vaqtdan beri pedagogik faoliyati uzluksiz davom etib kelmoqda. O’qituvchilar,
tarbiyachilik kasbi barcha ijtimoiy tuzumlarda sharafli xamda uta mas’uliyatli
kiyin va murakkab kasb hisoblangan.
Mustaqil O’zbekistonimizda uzluksiz ta’lim tizimini isloh qilishni, yangi
ta’lim standartlari asosida ta’lim va tarbiya jarayonini qayta tashkil etishga
kirishilgan hozirgi kunda o’qituvchi faoliyatiga, uning pedagogik mahoratiga
alohida e’tibor berilmoqda.
Mamlakatimizda kadrlar tayyorlash milliy dasturini bosqichma-bosqich
muvaffaqiyatli amalga oshirish ko’p jihatdan o’qituvchi faoliyatiga, uning kasbiy
nufuzini oshirishga bog’liqdir. Shunday ekan, sog’lom, xar tomonlama barkamol
avlodni yetishtirish uzluksiz ta’lim tizimida mehnat qilayotgan pedagogning
saviyasiga, tayyorgarligiga va fidoyiligiga, yosh avlodni o’qitish va tarbiyalash
ishiga bo’lgan munosabatiga bog’liqdir. O’qituvchi jamiyatning ijtimoiyi
topshirig’ini bajaradi, shunday ekan, xar tomonlama yetuk mutaxassislarni
tayyorlashda o’qituvchi muayyan ijtimoiy- siyosiy, pedagogik va shaxsiy
talablarga javob berishi lozim. Shunday ekan, o’qituvchi mustaqillik g’oyasiga
e’tiqodi, xar tomonlama rivojlangan ilmiy tafakkuri, kasbiga tegishli ma’lumoti,
ya’ni uz fanining chuqur bilimdoni, pedagogik muloqot ustasi, pedagogik-

psixologik va uslubiy bilim va malakalarini egallagan bo’lishi xamda turli
pedagogik vaziyatlarni tezda sezishi, o’rganishi va baholay olishi. Pedagogik ta’sir
ko’rsatishning eng maqbul usul va vositalarni tanlay olish qobiliyatiga ega bo’lishi
lozim. U pedagogik jarayonini boshqarar ekan, pedagogik bilim va mahorat egasi
bo’lishi lozim. Shundagina o’qituvchi pedagogik hodisalarning mohiyatini va
dialektikasini, pedagogik mehnat metodi, kasb va texnologiyasini va professional
pedagogik mahoratini egallay oladi.
Pedagogik bilim va mahorat egasi bo’lgan o’qituvchi avval, pedagogika
fanining metodologik asoslarini, shaxs rivojlanishining qonuniyatlari va omillarini,
kadrlar tayyorlash milliy dasturining mohiyati, maqsad va vazifalarini bilishi
darkor.
Uzluksiz ta’lim tizimini amalga oshirish jarayonida yosh avlodni
ko’ngildagidek o’qitish va tarbiyalash haqida gap borar ekan, bu g’oyat murakkab
va ko’p qirrali vazifani faqat malakali pedagogik mahoratga ega bo’lgan o’qituvchi
kadrlar bilan amalga oshirish mumkin. Shunday ekan, o’qituvchilik katta san’atdir.
Pedagogika mahorat tugma talant yoki nasldan-naslga utuvchi xususiyat
emas, balki izlanish, ijodiy mehnat mahsulidir. Bu ko’p qirrali pedagogik faoliyat
zaminida ijodiy mehnat yotadi. Shuning uchun xam pedagogik mahorat hamma
o’qituvchilar uchun standart, ya’ni bir qolipdagi ish usuli emas, balki u xar bir
o’qituvchining uz ustida ishlashi, ijodiy mehnati jarayonida tashkil topadi va
rivojlanadi.
Dars berish san’atini egallashda o’qituvchi uyushtirilgan o’quv mashg’uloti,
chuqur bilim berish vositasi bo’lishi bilan birga, mustaqil O’zbekistonning ravnaqi,
ertangi kunga bo’lgan ishonch, xalqimizning aql-zakovati va mehnatining
nimalarga qodirligi, jamiyatning munosib fuqarosi va quruvchisi bo’lish uchun
nimalar qilish zarurligini ko’rsatuvchi ko’zgu bo’lib xizmat qiladi.
Yoshlarimiz uz murabbiylari darsidan xar jihatdan mamnun bo’lsinlar. Ular
o’quv mashg’ulotdan so’ng olgan baholarni emas, balki bilim va malaka hosil
qilinganliklarini, ma’naviy oziq olganliklarini his qilsinlar. Shundagina,
mamlakatimizning kelajagi bo’lgan o’quvchi yoshlarimiz uz murabbiylarini

nomini zo’r ehtirom, chuqur minnatdorchilik bilan tilga oladilar. Buning uchun xar
bir o’qituvchi O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim to’g’risida”gi Qonunida
ko’rsatilgandek, uz fanlari bo’yicha tegishli ma’lumot egasi, yuksak kasbiy
tayyorgarligi va yuqori axloqiy fazilat egasi bo’lishlari darkor.
Shundagina o’qituvchi «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» talablari
darajasida ta’lim jarayonini tashkil qiladi va boshqaradi.
O’qituvchi, tarbiyachi kadrlarning malakasini oshirish va unga rahbarlik
qilish. O’zining murakkabligi va ko’p qirraligi bilan ajralib turadigan kasblardan
biri- o’qituvchilikdir. Pedagogik faoliyatining uta mas’uliyati va turli tumanligi
mehnat obyekti- o’qituvchi shaxsning o’zgarib turish bilan izohlanadi.
Respublika Mustaqilligi sharoitida milliy maktabni tiklash davrida
o’qituvchilik kasbi yanada oshadi. Zero ta’lim tarbiyani bosqichga ko’tarishda
o’qituvchi hal qiluvchi shaxs hisoblanadi. O’qituvchilarni ta’lim-tarbiya
masalalarini muvaffaqiyatli yechishga tayyorlashda malaka oshirish tizimi muhim
urin egallaydi. Pedagogik xodimlar malakasini oshirish uzluksiz ta’lim tizimida
asosiy bo’lganlardan biridir. U uzluksiz ta’limning bug’ini sifatida alohida nisbiy
mustaqil pedagogik tizimni tashkil etadi.
Pedagogik tizim sifatida uning maqsadi, mazmuni, usul va vositalari, unda
ishtirok etuvchilar: tashkil etuvchilar, dars beruvchilar, tinglovchilar faoliyati va
muassasalar iqtisodiy asosi xamda natijadan iboratdir. Modomiki, malaka oshirish
uzluksiz ta’lim va xalq maorifining alohida tizimi ekan, uning yuqoridagi
belgilaridan kelib chiqib, o’quv jarayonini xam to’g’ri tashkil etish zarur. Eng
avvalo malaka oshirish bu kattalar ta’limidir. Shuning uchun mutaxassis
kattalarning ruhiy-pedagogik xususiyatlarini inobatga olish kerak. Hozir esa
malaka oshirish instituti va markazlarida ko’pchilik holatlarda maktab
o’qituvchilarini o’qitish muloqoti uslubiy asossiz ravishda malaka oshirish
ta’limida belgilovchi ta’lim hisoblanadi. Bundan tashqari ta’lim jarayonida
tinglovchilarning qiziqish ehtiyojlari va nisbiy tayyorgarlik darajasi hisobga
olinmaydi. Shu bilan birga tinglovchilarning malaka oshirishdagi faoliyat, bilimi
xam e’tibordan chetda qolmoqda. Buning oqibatida malaka oshirish tizimidagi

o’quv jarayonini noaniq, o’rtamiyona, yalpi bo’lib aniq shaxsga yo’naltirilmaydi.
Malaka oshirish kattalar ta’limi sifatida o’qitishning o’ziga xos xususiyati bilan
ajralib turadi.
Malaka oshirish o’qituvchilar uchun juda foydali, zaruriy xamda shartli
vazifa bo’lib hisoblanadi.
O’qituvchilar xar besh yildan keyin albatta uz bilim va malakasini oshirish
va yangilash uchun o’qishga yuboriladilar. Bunda o’qituvchilar ta’lim sohasidagi
o’zgarishlar, yangiliklar bilan tanishib, uz bilim tajribalariga qo’shimchalar
kiritadilar. Malaka oshirishning yana bir ijobiy tomoni shundan iboratki, xar bir
rayon, maktab, shahardan kelgan o’qituvchilar ommaviy pedagogik jamoa bilan uz
tajribalarini almashib, do’stona pedagogik aloqalar o’rganishda muvaffaq
buladilar.

Adabiyotlar:
1. Karimov I.A. Barkamol avlod – O’zbekiston taraqqiyotining poydevori. –
Toshkent, Sharq nashriyot-matbaa konserni, 1997.
2. Karimov I.A. Milliy istiqlol mafkurasi – xalq e’tiqodi va buyuk kelajakka
ishonchdir. – Toshkent, O’zbekiston, 2000.
3. Avloniy, Abdulla. Turkiy guliston yoxud axloq. – Toshkent, O’qituvchi,
1992.
4. Pedagogika.A.Munavvarovning umumiy tahriri ostida. – Toshkent,
O’qituvchi, 1996.
5. Podlasy I.P. Pedagogika .Novy kurs. Kn. 2. Prosess vospitaniya. – Moskva,
VLADOS, 1999.
6. "Yosh direktor maktabi". A.Frolov. Toshkent, 1992.

MAVZU: TA’LIM MENEJMENTI REJA: 1. Maktab ichidagi boshqaruv tizimi va tuzilishi. 2. Ichki boshqaruvning maqsadi, mazmuni va vazifalari. 3. Maktab direktori va pedagoglar jamoasi. 4. Direktor va uning o’rinbosarlarining vazifalari. 5. Maktabni pedagogik kadrlar bilan ta’minlash.

Yoshlarimizga jahon ta’lim mezonlariga mos xolda chuqur bilim berish, ularni Vatanga muhabbat, milliy istiqlol g’oyalariga sodiqlik ruxida tarbiyalash masalalari ta’lim sohasining asosiy vazifasidir. Bu esa uz o’rnida ta’lim boshqaruvi organlari, muassasalari, o’quv yurtlari rahbarlaridan tashkilotchi xamda tadbirkor, yuqori bilim va yuksak madaniyat egasi bo’lishini talab etadi. Ma’lumki, aksariyat umumta’lim maktablari rahbarlari xalq ta’limi xodimlari orasida eng ko’p mehnat sarf qilib ishlayotganlar toifasiga kiradi. Shuning bilan birgalikda ular faoliyatlari davomida juda ko’p qiyinchiliklarga duch keladilar. Bunday ahvolining obyektiv va subyektiv sabablari bor, albatta. Ularning asosiylari quyidagilardan iborat: - ta’lim boshqaruvining nazariy asoslari to’g’risida sust bilimga ekanliklari; - maktab ichki boshqaruvning samarasizligi; - maktab boshqaruvida inson omilini hisobga olmaslik; - qog’ozbozlik va buyruqbozlikka asoslangan uslubning saqlanayotganligi; -maktab rahbarlari o’rtasidagi ish taqsimotining amalda yaxshi ishlmayotganligi; - malaka oshirish masalasiga e’tiborsizlik; - kadrlar qo’nimsizligi; - vaqtdan unumli foydalanmaslik va hokazo. Kuyida boshqaruvda asosiy yo’nalishlari hisoblangan maktab ichki nazoratni tashkil etishning ayrim masalalari to’g’risida to’xtalamiz. Umumta’lim maktabini rivojlantirishning hozirgi bosqichida unga rahbarlik qilish, ogir va mas’uliyatli vazifadir. Maktab ichki nazorati: - bu jamoaning uz oldiga quyilgan maqsadga muvofiq ravishda o’quv- tarbiya jarayonini xar tomonlama o’rganish va tahlil qilishdir. - Doimiy puxta uylangan nazorat, muvaffaqiyatlarni to’g’ri aniqlash va mustahkamlash, pedagogik jamoa faoliyatida mavjud bo’lgan kamchiliklarning oldini olish imkonini beradi. - Maktab ichki nazorati o’qituvchilar bilan bir qatorda maktab rahbarlarini xam intizomga o’rgatadi. Bu ish rejali, muntazam, aniq bir maqsadga qaratilgan,

kompleks bo’lishi, o’quv-tarbiya jarayonining hamma tomonlarini qamrab olishi zarur. Nazorat tadbirlari bosqichlaridan ayrimlari sanab o’tamiz: - obyekt, mavzu tanlash, maqsad belgilash (odatda bu maktabning yillik rejasida belgilanadi); - tekshirish dasturini to’zish (savollar to’plami, anketalar, diagnostik jadvallar, nazorat topshiriqlari, testlar va boshqalar) nazorat shakli xamda metodlarni tanlash; - ishlarning haqiqiy ahvolini tekshirishni tashkil qilish; - tekshiruv natijalarini pedagogik-diagnostik tahlilini o’tkazish. O’quv-tarbiya jarayonini mukammallashtirish bo’yicha tavsiyanoma va takliflar ishlab chiqish; - tekshirish natijalari yuzasidan qabul qilingan boshqaruv qarori. Maktab ichki nazoratini rejalashtirib va tashkil qila turib, maktab rahbarlari nazoratning barcha obyektlari, yo’nalishlari to’g’risida aniq, puxta tasavvurga ega bo’lishlari lozim. Taxminan quyidagicha: o’quv rejasidan ayrim fanlari o’qitish ahvoli; dastur materiallarini o’zlashtirish darajasining davlat talablariga (davlat ta’lim standartlariga) mosligi; pedagogik jamoaning iqtidorli va qobiliyatli o’quvchilar bilan ishlash tizimi; maktabda yuzaga kelgan, asosiy darajadan yuqori ma’lumot olishni ta’minlaydigan tizimning samaradorligi va rasionalligi (ixtiyoriy fanlar fakultativlar, maxsus kurslar va boshqalar); sust o’zlashtiradigan o’quvchilar bilan ishlash tizimi samaradorligi; pedagogik jamoaning majburiy tayanch va umumiy ta’limni ta’minlash bo’yicha ishlari; metodik ishlar; tarbiyaviy ishlar; maktab hujjatlarini yuritish; o’quv-moddiy bazadan foydalanish samaradorligi; kuni uzaytirilgan guruhlarda o’quv-tarbiya jarayonini tashkil qilish va boshqalar. Davriy re6jalar asosidagi attestasiyalar orasida ish faoliyati natijalarini aniqlash, davlat attestasiyasiga puxta tayyorgarlik ko’rish maqsadida, ta’lim muassasalariga uz-o’zini attestasiyadan o’tkazish tavsiya etiladi. O’z-o’zini attestasiyadan o’tkazish maktab ma’muriyatidan puxta tayyorgarlik ko’rishni talab etadi. Tajribalar uz-o’zini attestasiyadan o’tkazishni ikki bosqichida tashkil etish

maqsadga muvofiqligini ko’rsatmoqda. Birinchi bosqich davomida maktab ma’muriyatiga kuydagi masalalarni tahlil qilish lozim buladi: - maktab o’quv-moddiy bazasini tavsifnomasi; - o’quv-tarbiya jarayonining zarur vositalar, asbob-uskunalar va jihozlar bilan ta’minlanganligi xamda normativlarga mosligi (aniq holati, inventarizasiya aktlari); - o’quv-tarbiya jarayonining, fan xonalarining uslubiy ta’minoti darajasi va ulardan foydalanish samaradorligi; - byudjet mablag’lardan foydalanishning so’ngi uch yildagi ahvoli; - byudjetdan tashqari mablag’larning mavjudligi; - o’quv-tarbiya jarayonini kompyuterlashtirish bo’yicha olib borilayotgan ishlarning ahvoli va x.k. Birinchi bosqichda, shuningdek, uz-o’zini attestasiya etish jarayonida tegishli tekshiruv ishlarini (nazorat ishlari, test sinovlari, anketalar va boshqalar) ishlab chiqish uchun mutaxassisliklardan iborat guruhlar tuziladi. Ta’kidlash joizki, bu maqsadlardan tuman (Shahar) xalq ta’lim bo’limlari ishlab chiqilgan materiallardan foydalanish lozim, ular bir nechta variantda bo’lsa, xulosalarning obyektivligi yuqori darajada buladi. Ikkinchi bosqichda maktab direktori o’z-o’zini attestasiyadan o’tkazish uchun metod birlashmalar rahbarlari va a’zolaridan iborat komissiya tuzadi xamda uning tarkibini o’zining buyrug’i bilan tasdiqlaydi. Komissiya tarkibiga qo’shni maktablarning yuqori malakali mutaxassislarini jalb etish tavsiya etiladi. Komissiya kuyidagi ishlarni amalga oshirishlari joiz: 1. Oldindan, bir necha variantda tayyorlangan xamda konvertlarga solinib, muhrlangan materiallardan foydalangan xolda tekshiruv ishlarini o’tkazish. (xar bir sinfda kamida 4-5 tekshiruv ishlarini o’tkazish maqsadga muvofiqdir). 2. Darslarni kirib ko’rish va tahlil etish 3. Fakultativ, sinfdan tashqari mashg’ulotlari va tadbirlarni kuzatish. 4. Tarbiyaviy ishlar samaradorligini va boshqalarni aniqlash kerak buladi.

Maktab jamoasi uz faoliyatini obyektiv tarzda baholash uchun so’ngi uch yil ichida bo’lib utgan olimpiada yakunlari, bitiruv imtihonlari, oliy va o’rta o’quv yurtlariga kirish uchun topshirilgan test natijalari xamda boshqa ko’rsatkichlar tahlil etiladi. Ma’lumot haqida shahodatnoma o’z-o’zini attestasiyadan o’tkazganda so’ng komissiya a’zolari tomonidan xulosalar yoziladi xamda o’quv-tarbiya jarayonini takomillashtirishga qaratilgan takliflar kiritiladi. O’quv-tarbiya jarayonini baholashda reyting usuli xam keng qo’llanilmoqda. Miqdoriy ko’rsatkichlar asosida shaxsning sifat tavsifnomasini aniqlash jarayoni reyting deb ataladi. Bundan tashqari maktab ichki boshqaruvida jiddiy muammolardan biri - maktab hujjatlarini yuritish ustidan nazoratni tashkil qilish. Maktab hujjatlari - maktab - ishlarining ko’zgusidir, ular uz ichiga quyidagilarni oladi: o’quv- pedagogik, moliya-xo’jalik va ish yuritish hujjatlari. O’quv-pedagogik hujjatlarining ayrimlari ustida to’xtalib utamiz. O’quvchilarning harakat daftari katta nazorat hujjati hisoblanib, maktabda 50 yil saqlanadi. Maktab direktori o’zgarganda akt bo’yicha yangi direktorga topshiriladi. Harakat daftarining yozuvlari o’quvchilar soni, harakati va ro’yxati to’g’risida, to’la, aniq ma’lumot beradi. Bu kitobdagi yozuvlarning to’g’riligiga maktab direktori javob beradi. Shuning uchun bu hujjatning to’g’ri yuritilishi o’quv yili davomida 3-4 marta tekshiriladi. Jumladan sinf jurnallari, kundaliklar, o’quvchilar daftarlarining nazorati xam maktab rahbarlari uchun o’quv-tarbiya ishlarini nazorat qilishning qulay va zarur usullaridan biri hisoblanadi. Xullas,maktabda ishiga nazoratni kuchaytirish , pedagogik jamoa faoliyatini oqilona va to’g’ri tashkil etish, kelgusidagi muvaffaqiyatlarning garovidir. Ichki boshqaruvning maqsadi, mazmuni va vazifalari. Maktabda boshqaruv mehnati bilan shug’ullanuvchi kishilar (maktab direktori, direktorning o’quv-tarbiya va xo’jalik ishlari bo’yicha o’rinbosarlari, tarbiyaviy ishlar tashkilotchisi, uslubiy birlashma rahbarlari, kasaba uyushmasi tashkilotining raisi) boshqaruvchilik jamoasini tashkil etadi.

TA’LIM MENEJMENTI

08.08.2023

0

27.8974609375 KB

Похожие