Tokarlik keskichlarini hisoblash va konstruktsiyalash
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM VAZIRLIGI Sharof Rashidov nomidagi Samarqand davlat Universiteti Muhandislik fizikasi insituti KURS ISHI Mavzu: Tokarlik ke skichlarini hisoblash va konstruksiyalash Bajardi: G ’ulomov Ilhom
Tokarlik ke skichlarini hisoblash va konstruksiyalash К=R=S: O‘zbekistonimiz iqtisodiyotida tub o‘zgarishlar amalga oshirilishi, respublika iqtisodiyoti asosan xom ashyo yo‘nalishidan raqobatbardosh mahsulot ishlab chiqarish yo‘liga izchil o‘tayotganligi, mamlakat eksport salohiyati kengayayotganligi ishlab chiqarishning har bir sohasi oldiga yangi vazifalarni qo‘ydi. Jumladan, mashinasozlik s anoatini rivojlantirish, xalqimizni yuqori sifatli, mashinalar va buyumlar bilan ta’minlash, mashinasozlik sanoati xodimlari oldida turgan muhim vazifalardandir. Albatta, bu vazifalarni bajarish uchun turli tuman mahsulotlarni ishlab chiqarish hajmini oshi rish, ularning sifatini yaxshilash, yangi yuksak samarali texnikaga ega bo‘lgan robotlashtirilgan, avtomatlashtirilgan kichik va katta robot texnologik komplekslarni, kompyuter bilan boshqariluvchi korxonalarni yaratish kerak bo‘ladi. :ozirgi paytda vatani miz mashinasozlik korxonalari fan - texnikaning oxirgi yutuqlari asosida ishlab chiqarilgan jihozlar bilan to‘ldirilmoqda. Mashina va uskunalarni xilmaxil moslamalar, mexanik qo‘l, sanoat robotlari bilan jihozlash orqali texnologik jarayonlarni kompleks mexa nizatsiyalashtirish va avtomatlashtirish ishlari davom etmoqda. Mashinasozlik ishlab chiqarishning tayyorlov va yig‘uv sexlari ishlarini mexanizatsiyalashtiradigan va avtomatlashtiradigan dastgoh, mexanizmlar, ko‘tarish, tushirish va tashish qurilmalari ko mpleksi tatbiq etilmoqda. Кo‘p mashinasozlik korxonalarida: Toshkent Qishloq xo‘jaligi mashinalari zavodi, Navoiy mashinasozlik zavodi (NMZ), Asaka avtomobil zavodi, UzAUTO dvigatel zavodi, Samarqand mashinasozlik korxonalarida yangi zamonaviy yuqori unumd or dastgoh va mexanizmlarni joriy qilish asosida, unumdor va ilg‘or texnologik jarayonlar yaratilishi davom etmoqda. Hozirgi zamon texnika taraqqiyoti darajasi, yangi takomillashtirilgan yuqori unumdorli
avtomatlashtirilgan va yuqori aniqlikka ega bo‘lgan mashinalarni uzluksiz yaratishda fanning eng yangi yutuqlaridan foydalanishga asoslanadi. Nazariy bilimlarni chuqur egallagan hamda yangi texnika va ishlab chiqarish texnologiyasini chuqur egallagan mutaxassislarni tayyorlashni talab etadi. :aqiqiy mutaxassis bo‘lishni orzu qilgan talabalar, yangi sharoitda o‘z orzusiga erishish uchun texnikaviy fanlarni amaliy va nazariy jihatdan chuqur egallagan bo‘lishlari kerak. Yetuk, mustaqil o‘z fikriga, bilimiga, taklif va mulohazalariga ega bo‘lishla ri kerak. Кeng profilli mutaxassislarni nazariy va professional tayyorlashdagi fundamental fanlar ahamiyatini oshirishga asoslanib, fanning eng yangi yutuq va ilg‘or tajribalarini yana ham to‘laroq aks ettiruvchi o‘quv reja va dasturlarni doimo takomillash tirib borish kerak. Kesib ishlov berish aniq mashina detallarini olish usullaridan biri bo‘lib hisoblanadi. Detallarning konstruktiv shakllarini murakkablashib borishi, mashina va priborlarning aniqligi va sifatiga bo‘lgan talablarini ortishi, mexanik ishl ov berishni rivojlantirish istiqbolini ochib beradi. Bu esa, bu usulning universalligi nisbatan afzal ekanligini ko‘rsatadi. Bu fanni o‘qitishdan maqsad – talabalarda yuza sifati va asboblarning yemirilishiga ta’sir ko‘rsatuvchi, qirindi hosil bo‘lish zona sidagi fizik hodisalar mohiyatini ochib berish masalalari turadi. Fanning vazifasi – kesish nazariyasi va kesish asboblarini qo‘llash, ishlab chiqarish unumdorligini oshirish va Metalllarga ishlov berish tannarxini kamaytirish kabi amaliy masalalarni yechi sh yutuqlariga olib keladi. Aniq sharoitlar uchun optimal kesish rejimlarini ishlab chiqishda kerakli bilimlarni egallash ushbu fanni o‘rganishni asosiy masalasi bo‘lib hisoblanadi. Buning uchun esa fizikaviy va issiqlik hodisalarini kesish sxemasi bilan b og‘liqlik masalalarini yecha bilish, texnologik sistemani texnik va iqtisodiy samaradorlik bilan ishlashini ta’minlash maqsadida kesuvchi asbob turg‘unligi va Metalllarni ishlanuvchanligini oshirishda nazariy va eksperimental tadqiqot natijalaridan foydala na bilish lozim. O‘quv fanini o‘rganishning asosiy vazifalari – ushbu fan, kesish jarayononi
nazariy masalalarini, aniq va sifatli detallar tayyorlashda maksimal samaradorlikka erishish va minimal tannarxni ta’minlovchi kesish rejimlarini tanlash va hisobl ashlarni, kesuvchi asboblar bilan ishlov berishda kesish zonasidagi fizik -mexanikaviy hodisalar, qirindi hosil bo‘lishi, deformatsiyalanish jarayonlari va qator boshqa qonuniyatlarni o‘rganadi. Shu vazifalardan kelib chiqib “Kesish nazariyasi, asboblar va moslamalarni loyihalash” o‘quv fanini o‘zlashtirish jarayonida talabalar asbobsozlik materiallarini bilishi, kesuvchi asbobni ishlash sharoitiga bog‘langan holda asosiy geometrik parametrlarni to‘g‘ri tanlashni, Metalllarga ishlov berishdagi fizikaviy va issiqlik hodisalarini bilishi, yangi takomillashtirilgan Metalll kesish uslublari uchun optimal kesish rejimlarini tanlash va hisoblashni hamda kesuvchi asboblarni ishlatishda iqtisodiy samaradorlikni va unung puxtaligini ta’minlashni bilishi lozim. Keski chdan, bajariladigan ish turiga qarab, xilma -xil dastgohlarda detallarni ishlab chiqarishda foydalaniladi. Keskich Metalll kesib ishlash sanoatida eng ko‘p tarqalgan asbobdir. Keskich tig‘i burchaklarining optimal qiymatlari topildi. Kesish burchaklarining to‘g‘ri tanlanishi kesish jarayonini osonlashtirishga, qirindining to‘g‘ri ajralishi va chiqishiga yordam beradi, uning natijasida esa energiya sarfi kamayadi, asbobning xizmat qilish muddati va dastgohning ish unumi ortadi. Keskichlar ikki qismdan tashki l topgan: kallak, ya’ni ish qismidan va keskichni supportga yoki tutqichga mahkamlash uchun xizmat qiladigan tana, ya’ni sterjendan iborat (1.1 - rasm)