UNIX operatsion tizimining arxitekturasi

Загружено в:

08.08.2023

Скачано:

0

Размер:

886.66796875 KB

Скачать

Kompyuter xotirasi turlari uning xarakteristikasi va qo'llanilishi. | Xudoyberdiyev A. Y.
Mundarija:
3. UNIX operatsion tizimining arxitekturasi ........................................................................ 2
4. Kompyuter xotirasi turlari uning xarakteristikasi va qo'llanilishi. .................................... 5
5. Matematik soprotsessor qo'llanilishi haqida .................................................................. 8
6. Uzilishlar identfikatsiyalari va ularni qayta ishlash ....................................................... 12
7. Windows x64 da dasturlashning asosiy xususiyatlari .................................................... 14
8. Massivlarni assemblerda qayta ishlash ......................................................................... 16
Xulosa .............................................................................................................................. 18
Foydalanilgan adabiyotlar va manbalar: .......................................................................... 19
Sahifa 1 / 19

Kompyuter xotirasi turlari uning xarakteristikasi va qo'llanilishi. | Xudoyberdiyev A. Y.
3. UNIX operatsion tizimining arxitekturasi
Unix ko'p vazifali, ko'p foydalanuvchili operatsion tizimdir. U barcha
operatsion tizimning yuragi deb ham ataladi. Bundan tashqari, u Linux va
Ubuntu kabi mashhur OS uchun asos bo'lib xizmat qiladi. Unix, shuningdek,
birinchi PORTABLE operatsion tizimlardan biri bo'lib, tarmoq, World Wide
Web va INTERNET rivojlanishida juda muhim rol o'ynadi.
Unix operatsion tizimi arxitekturasi to'rt qatlamdan iborat, xususan:
1. Uskuna.
2. Yadro.
3. Tizim chaqiruv interfeysi yoki SHELL.
4. Ilova dasturlari yoki kutubxonalar.
Arxitekturaning vizualizatsiyasi quyida keltirilgan.
MUNDARIJA
1-QATTA - Uskuna
2-QATTA - Yadro
3-QATTA – Shell/tizim chaqiruv interfeysi
4-QATTA – Ilova dasturlari/kutubxonalar
UNIX operatsion tizimining XUSUSIYATLARI –
1-QATTA - Uskuna
Ushbu qatlam tizimning barcha apparat ta'minoti bilan bog'liq
ma'lumotlarni o'z ichiga oladi. Kompyuterning barcha qismlari va unga
biriktirilgan barcha kiritish va chiqarish qurilmalari haqidagi ma'lumotlar ushbu
qatlamda saqlanadi.
2-QATTA - Yadro
Yadro har qanday operatsion tizimning yuragi hisoblanadi. Bu OT ning
markaziy qismi bo'lib, u kompyuterning apparat vositalari bilan bevosita o'zaro
ta'sir qiladi. Buni yadroga o'rnatilgan qurilma yordamida amalga oshiradi.
Sahifa 2 / 19

Kompyuter xotirasi turlari uning xarakteristikasi va qo'llanilishi. | Xudoyberdiyev A. Y.
Yadro, shuningdek, Unix arxitekturasining markaziy va eng muhim qismidir.
Yadroning asosiy funktsiyalari:
RAM, klaviatura, sichqoncha, printerlar va boshqalar kabi kompyuterning
apparat vositalari yadro tomonidan boshqariladi. Yadro turli foydalanuvchilar
o'rtasida kompyuterga kirishni boshqarish uchun javobgardir. U turli
jarayonlarni rejalashtiradi va boshqaradi va turli operatsiyalar va vazifalarni
bajaradi. U fayl tizimini boshqaradi va saqlaydi. Shuningdek, u xatolarni hal
qilish uchun javobgardir. Yadro turli xil kiritish va chiqarish xizmatlarini
bajaradi. U uzilishlarni ham boshqaradi.
3-QATAY – Shell/tizim chaqiruv interfeysi
Foydalanuvchi va yadro o'rtasidagi o'zaro aloqani ta'minlaydigan
interfeys The Shell deb ataladi. Shell turli buyruqlar berish orqali boshqariladi.
Bu buyruqlar Shell buyruqlari deb ataladi. Shell ushbu Shell buyruqlarini
bajaradi va buyruqda ko'rsatilgan vazifani bajaradi. U buyruqlarni o'qiydi va
ularni sharhlaydi va keyin ma'lum bir dasturni bajarish uchun so'rov yuboradi.
Shunday qilib, Shell buyruq tarjimoni nomini ham oldi. Shell buyruqlari qat'iy
va standart sintaksisga ega.
4-QATAY – Ilova dasturlari/kutubxonalar
Ushbu qatlam, shuningdek, Unix-da o'rnatilgan tashqi ilovalar yoki
foydalanuvchi tomonidan yozilgan ilovalarni bajarish uchun mas'ul bo'lgan
amaliy qatlam deb ham ataladi.
UNIX-dagi huquqlarini quyidagilarga sotgan:
1. Kaliforniya universiteti, Berkli (BSD)
2. Microsoft (Xenix)
3. Sun Microsystems (SunOS/Solaris)
4. HP/HPE (HP-UX)
5. IBM (AIX)
Ushbu OT larning aksariyati (operatsion tizim) allaqachon eskirgan,
garchi o'sha OTlar UNIX-ga o'xshash OT ning rivojlanishiga turtki bo'lgan
bo'lsa-da, bu UNIX-ga o'xshash operatsion tizimlar bizning hozirgi sevimli OT
ning kelib chiqishi hisoblanadi.
Oxir-oqibat (1990-1996 yillar boshida) AT&T UNIX bo'yicha o'z
huquqlarini Novell kompaniyasiga sotdi, keyinchalik u The Open Groupga sotdi
va oxirida ular SUS (Yagona UNIX Spetsifikatsiyasi) deb nomlangan
standartlar oilasini yaratdilar.
Internetning tug'ilgan joyi
Sahifa 3 / 19

Kompyuter xotirasi turlari uning xarakteristikasi va qo'llanilishi. | Xudoyberdiyev A. Y.
"ARPANET" (brewminate.com)
1975 yil may oyida Illinois Urbana-Champaign universitetida UNIX
tizimi ARPANET (Advanced Research Projects Agency Network) - dastlabki
kunlarda Internet - mini xostlar bo'lishi mumkinligi aytildi. Ushbu tadqiqot
mijoz-server ulanishining dastlabki kuniga olib keladi.
Sahifa 4 / 19

Kompyuter xotirasi turlari uning xarakteristikasi va qo'llanilishi. | Xudoyberdiyev A. Y.
4. Kompyuter xotirasi turlari uning xarakteristikasi va
qo'llanilishi.
Kompyuter xotirasi, kompyuter tizimida ma'lumotlarni saqlash va o'qish
uchun ishlatiladigan fizikaviy yoki virtual xotiradur. Bu xotira, kompyuterda
dastur va ma'lumotlarni saqlash, fayllarni o'qish yoki yozish, va kompyuter
tizimining ishlash jarayonlarini bajarish uchun kerak bo'lgan ma'lumotlarni
saqlash uchun ishlatiladi.
Kompyuter xotirasi turli turlarga bo'linadi. Quyidagi turli kompyuter
xotira turlari mavjud:
1. RAM (Random Access Memory): RAM, kompyuterda faqatgina faol
bo'lgan dastur va ma'lumotlarni saqlash uchun foydalaniladi. Ushbu xotira
kompyuterning faoliyat jarayonlarini tezkor vaqtda bajarish imkonini beradi.
RAM kompyuter tizimining qisqa muddatli xotirasidir, ya'ni kompyuter off
bo'lganda yoki qayta yoqilganda uni saqlagan ma'lumotlar o'chib ketadi.
2. ROM (Read-Only Memory): ROM xotirasi kompyuter tizimi
tomonidan o'zi yoqilganida ishga tushiriladi. U holda kompyuter tizimining
asosiy ma'lumotlari, o'zgartirib bo'lmaydigan dasturlar va sozlamalar saqlanadi.
ROM xotirasida saqlangan ma'lumotlarni foydalanuvchi o'zgartira olmaydi.
3. Hard disk (HDD) va Solid State Drive (SSD): HDD va SSD xotiralar
kompyuter tizimida o'zgartirib bo'lmaydigan ma'lumotlarni saqlash uchun
ishlatiladi. HDD mekanik xotirani ishlatadi va disk asosida ma'lumotlarni
saqlaydi. SSD esa elektron xotira turi hisoblanadi va NAND flash xotiralar
orqali ma'lumotlarni saqlaydi. SSD tezkor ma'lumot o'qish va yozish
imkoniyatiga ega bo'lib, HDD ga nisbatan tezroq ishlaydi.
4. Flash xotiralar: Flash xotiralar esa tezkor va xotira qurilmalarida
ishlatiladi. Ular USB flash haydovchilarda, xotira kartalarda, kamera va mobil
qurilmalarda foydalaniladi. Flash xotiralarining avtomatik foydalanish, tezkor
yozish-yozish va yomon sanoq sifatlarining oladi.
5. Optik xotiralar: Optik xotiralar CD, DVD, Blu-ray disk xotiralarini o'z
ichiga oladi. Bu xotiralar diskda saqlangan ma'lumotlarni o'qish va yozish
uchun las
Xotira turlari
Kompyuter xotirasi, kompyuterda ma'lumotlarni saqlash vaqtidagi
amalga oshiriladigan jarayonlarni ifodalaydi. Bu xotira, kompyuter tomonidan
Sahifa 5 / 19

Kompyuter xotirasi turlari uning xarakteristikasi va qo'llanilishi. | Xudoyberdiyev A. Y.
ma'lumotlar va boshqa fayllar uchun saqlash joyini ta'minlaydi. Kompyuter
xotirasi turlari esa quyidagi shakllarda bo ' lishi mumkin:
HDD, DICK, DRIVE
Operativ xotira (RAM): Bu xotira turi, dastur va ma'lumotlarni
vaqtincha saqlash uchun ishlatiladi. Operativ xotira, yuqori tezlikda
ma'lumotlarni o'qib yozishga imkon beradi. Dastur ishga tushganda, uning bir
qismini operativ xotirada saqlab, tezlik bilan o'qish va yozishga erishish
mumkin.
Disk xotirasi (Hard disk, SSD): Disk xotirasi, dasturlar, fayllar va
ma'lumotlarni doimiy ravishda saqlash uchun ishlatiladi. Uzun muddatli saqlash
uchun mo'ljallangan bo'lib, dastur va fayllar disk xotirasiga yoziladi va shunday
qilib qurilmaning yopilgan va yoqilgan holatida ham ma'lumotlar saqlanadi.
Kesh xotirasi (Cache): Keypad xotirasi, operativ xotiradan ma'lumotlarni
tezlik bilan o'qib yozish uchun ishlatiladi. Bu xotira dastur ishlash tezligini
oshirish uchun ishlatiladi, chunki unga tez foydalanish mumkin bo'ladi. Keypad
xotirasi darhol processor bilan bog'liq bo'lib, uning ichida processorning o'zini
vaqtincha saqlangan ma'lumotlari saqlanadi .
CD/DVD xotirasi: CD (Compact Disc) va DVD (Digital Versatile Disc)
xotiralar optik tizimlar sifatida ifodalangan. Ular plastik diskalar bo'lib,
ma'lumotlar optik sinash vaqti orqali yozilishi va o'qilishi mumkin. CD va DVD
lar ko'plab kompyuterlarda, musiqiy qurilmalarda, o'yinlar va boshqa
multimedia vositalarda ma'lumotlarni saqlash uchun foydalaniladi. CD lar katta
hajmda saqlashga ega emas, ammo DVD lar unga nisbatan ko'p ma'lumot
saqlash imkoniyatiga ega.
Flash xotirasi: Flash xotirasi, yoddoshli elektronlar qurilmalarida
o'zlashtirilgan ma'lumotlarni saqlash uchun ishlatiladi. Ular ko ' plab turlarda
bo ' lishi mumkin, masalan, USB flash haydovchilari, xotira kartalari (SD,
microSD), SSD NAND .
Bulut xotirasi (Cloud Storage): Bulut xotirasi, Internet orqali o ' rtasida
ma ' lumotlarni saqlash imkoniyatini ta ' minlaydi. Bu tizimda kompyuter
ma'lumotlari Internetga ulanadi va ularga iste'molchi o'zidan uzoq masofadagi
serverlarda saqlangan ma'lumotlarga kirish mumkin. Bulut xotirasi oson va
qulaylik bilan ma'lumotlarni o'zaro almashishga, foydalanuvchilar bilan
ulashishga imkoniyat yaratadi.
2.4.2 Kompyuter xotirasi xarakteristikasi
Sahifa 6 / 19

Kompyuter xotirasi turlari uning xarakteristikasi va qo'llanilishi. | Xudoyberdiyev A. Y.
Hajm (Kattaligi): Xotiraning hajmi, uning o'zida saqlashi mumkin
bo'lgan ma'lumotlar miqdorini ifodalaydi. Hajm o'lchov birliklari odatda
gigabayt (GB) yoki terabayt (TB) ko'rinishida ifodalanadi. Xotira hajmi necha
GB yoki TB bo'lganligi, uning kompyuterdagi ma'lumotlarni saqlash uchun
o'rnatilgan tushunchani bildiradi.
To'xtash tezligi (Rotatsiya tezligi): Agar HDD (Hard Disk Drive) turi
xotirani ko'rsatgan bo'lsa, undagi diskalar to'xtash tezligini o'z ichiga oladi.
To'xtash tezligi, diskning har bir bo'limini o'qish yoki yozish uchun ketgan
vaqtni ifodalaydi. Bu tezlik devrlar (rpm) yoki minutdagi aylanishlar
(revolutions per minute) bilan ifodalanadi.
O'qish va yozish tezligi: Xotiraning o'qish va yozish tezligi, uning
ma'lumotlarni o'qish va yozish jarayonidagi yetishuvini bildiradi. O'qish va
yozish tezligi megabayt (MB) yoki gigabayt (GB)ning sekundiga bo'lgan tezlik
sifatida ifodalanadi. SSD (Solid State Drive) xotiralari o'qish va yozish
jarayonida HDD ga nisbatan ko'p tez ishlaydi.
Yorug ' liklar (Access Time): Yorug ' liklar, xotiradagi ma ' lumotlarni
topish va o ' qish uchun ketgan vaqtni bildiradi. Uning o'lchovi millisekundlarda
ifodalanadi. Yorug'liklar to'xtash tezligi, qurilmalar tezligi, interfeys turi va
boshqa faktorlarga bog'liq bo'lib o'zgarishi mumkin.
Interfeys: Xotira va kompyuter orasidagi ma'lumot almashish uchun
ishlatilgan interfeys, ularga bog'liq xususiyatlarni ta'minlaydi. Masalan, SATA
(Serial ATA), USB (Universal Serial Bus), PCIe (Peripheral Component
Interconnect Express) interfeyslari kompyuterlarda keng ishlatiladi.
Xavfsizlik: Xotiraning xavfsizligi, ma'lumotlarining himoyalanganligini
ta'minlashda ahamiyatga ega bo'ladi. Xavfsizlik tushunchasi, ma'lumotlar yoki
xotira tomonidan qo'llanilgan
Sahifa 7 / 19

Kompyuter xotirasi turlari uning xarakteristikasi va qo'llanilishi. | Xudoyberdiyev A. Y.
5. Matematik soprotsessor qo'llanilishi haqida
Matematik soprotsessorning ta’rifi : Matematik soprotsessor,
kompyuterda matematik amallarni bajarish uchun maxsus ravishda tuzilgan va
ishga tushirilgan qurilma. U kompyuter arxitekturasining muhim komponenti
bo'lib, matematik hisoblash operatsiyalarini tezkor va samarali bajaradi.
Matematik soprotsessorning vazifalari:
1. Aritmetik amallarni bajarish: Matematik soprotsessorlar sonlarni qo'shish,
ayirish, ko'paytirish, bo'lish va boshqa aritmetik operatsiyalarni bajarishda
ishlatiladi.
2. Bit-mantiqiy amallarni bajarish: Matematik soprotsessorlar mantiqiy
operatsiyalar, bit-bilgisi operatsiyalar, solishtirishlar, bitlarni niqoblash va
boshqa bit-mantikiy amallarni bajarish uchun mo'ljallangan.
3. Hisoblash amallarini bajarish: Matematik soprotsessorlar logarifmik va
trigonometrik hisoblash, kub va tub sonlar, kvadratik tenglamalar va boshqa
hisoblash operatsiyalarini bajarishda foydalaniladi.
4. Keshlash va optimallashtirish: Matematik soprotsessorlar hisoblash
jarayonlarini tezkorlashtirish, hisoblash natijalarini saqlab qolish va keshlash
xotiralarni ishlatish orqali samaradorlikni oshirish imkoniyatini ta'minlayadi.
Matematik soprotsessorning tashkil etilishi:
Matematik soprotsessorlar ko'parcha bir necha qismga ajratilgan bo'lib,
bu qismlar umumiylikda o'zaro bog'langanlar. Ular ichida aritmetik, mantikaviy,
kiritish/chiqarish va boshqa xususiyatlar mavjud bo'lishi mumkin. Matematik
soprotsessorning asosiy qismlari ikki turlarda bo'lishi mumkin: "Arifmetik
loyihalash birliklari" (ALU) va "Kengaytirilgan arifmetik loyihalash birliklari"
(FPU). ALU aritmetik amallarni bajarish uchun foydalaniladi, FPU esa
kengaytirilgan aritmetik amallarni (masalan, nuqsonli sonlar bilan ishlash)
bajarishda foydalaniladi. Matematik soprotsessorlarning boshqa qismlari esa
hisoblash amallarini va ko'rsatkichlarni bajarishda ishlatiladi. Tashkilotdagi
matematik soprotsessorning qurilmalari arxitekturadan asoslangan holda
Sahifa 8 / 19

Kompyuter xotirasi turlari uning xarakteristikasi va qo'llanilishi. | Xudoyberdiyev A. Y.
foydalaniladi va bu arxitekturaga ko'ra farqli xususiyatlarga ega bo'lishi
mumkin.
2.5.1 Matematik soprotsessorning arxitekturasi
Birlashgan soprotsessorlar (Integrated Processors):
1. Yagona-chip soprotsessorlar: Bu turdagi soprotsessorlar yagona chipda
to'planadi. Ular o'zlarida aritmetik, mantikaviy va kiritish/chiqarish amallarini
bajarish uchun kerakli birliklarni (ALU, FPU) o'z ichiga oladi. Yagona-chip
soprotsessorlar samaradorligini oshirishga yordam beradi.
2. Mufassal-chip soprotsessorlar: Bu turdagi soprotsessorlar ko'plab tuzilmali
va bog'langan modullardan iborat bo'lib, turli funktsiyalarni bajarish uchun
maxsus birliklarga ega. Mufassal-chip soprotsessorlar amalga oshirish sohasida
yuqori darajada xususiyatlarga ega bo'lishi bilan bilinadi.
Ayrim soprotsessorlar (Dedicated Processors):
1. Grafikalar soprotsessorlari (Graphics Processing Units - GPUs): Bu
soprotsessorlar grafikani, tasvirni va 3D ishlab chiqishni bajarish uchun maxsus
ravishda tuzilgan. Ularga grafik karta deb ham ataladi. GPU'lar paralel ishlashga
mo'ljallangan va bir nechta milyonlar belgilar bilan olib borish, matematik
amallarni tezkor va samarali bajarishda keng qo'llaniladi.
2. Tizim soprotsessorlari (System-on-a-Chip - SoC): Bu soprotsessorlar tizim
ichidagi boshqa komponentlarni (protsessor, grafikalar soprotsessori, hafiza,
kommunikatsiya, sensorlar va boshqalar) yagona chipda birlashtirishga
yo'naltirilgan. SoC'lar mobil qurilmalar, smartfonlar, planshetlar va boshqa ichki
ishlab chiqarishli qurilmalar uchun keng qo'llaniladi.
3. Matematik soprotsessorlar: Bu soprotsessorlar maxfiylik va shifrlash
amallarini bajarish uchun maxsus ravishda tuzilgan. Ularga kriptografik
protsedurlarni tezkor va xavfsiz bajarish uchun mo'ljallangan. Matematik
soprotsessorlar axborotni himoya qilish, elektronik imzo va shifrlash amallarida
keng qo'llaniladi.
Matematik soprotsessorlarining arxitekturasi o'zgaruvchanlik va
maqsadga mos kelish uchun turli xil usullarda tashkil etilishi mumkin. Bu tur
soprotsessorlar kompyuterlarning turli sohalarda samaradorlik va o'tkazish
tezligini oshirishga yordam beradi.
2.5.2 Matematik soprotsessorning qo'llanilishi
Matematik soprotsessorlar kompyuter arxitekturasining bir qismi bo'lib,
kompyuterda matematik amallarni bajarish uchun xizmat qiladi. Ish rejasi
quyidagi bosqichlardan iborat bo'lishi mumkin:
1. Amalni qabul qilish: Soprotsessorga kelgan amalni qabul qilib, amalni
bajarish uchun qo'llanish sohasini belgilaydi.
2. Amalni tahlil qilish: Soprotsessor amalni tahlil qilib, qaysi amal bajarilishi
kerakligini va kerakli ma'lumotlarni aniqlaydi.
3. Amalni bajarish: Soprotsessor amalni bajaradi, aritmetik, mantikaviy va
boshqa matematik amallarni tezkor va to'g'ri bajaradi.
Sahifa 9 / 19

Kompyuter xotirasi turlari uning xarakteristikasi va qo'llanilishi. | Xudoyberdiyev A. Y.
4. Natija qaytarish: Soprotsessor amalni bajarib, natijani chiqaradi va uni
kerakli joyga qaytaradi.
Matematik soprotsessorning boshqa komponentlar bilan bog'lanishi:
Matematik soprotsessorlar kompyuter arxitekturasi bo'ylab boshqa
komponentlar bilan bog'langan bo'lishi mumkin. Ular odatda qo'shimcha
xotiralarni (hafiza), kommunikatsiya interfeyslarini va boshqa muhim
komponentlarni o'z ichiga oladi. Matematik soprotsessorlar boshqa
soprotsessorlar, hafizalar, tizimlar va boshqa modullar bilan bog'lanib, ularga
o'zgartirilgan amallarni bajarish uchun kommunikatsiya o'rnatadi.
Matematik soprotsessorning foydalanish sohalaridan misollar:
1. Kompyuter grafikasi: Matematik soprotsessorlar grafikalar, tasvirlar va 3D
model ishlab chiqishda keng qo'llaniladi. Ular pixellar, tashkil topgan qatorlar
va grafik elementlarni tezkor va samarali hisoblash uchun ishlatiladi.
2. Mahsulot ishlab chiqarish: Matematik soprotsessorlar ish stendlarida,
mashinalar to'plamlarida va boshqa ishlab chiqarish jarayonlarida ishlatiladi.
Ular hisoblash amallarini bajarishda foydalaniladi va ishni tezkorlashtiradi.
3. Kriptografiya: Matematik soprotsessorlar maxfiylik, shifrlash va
kriptografik protsedurlarni bajarishda keng qo'llaniladi. Ularning yuqori
darajada hisoblash kuchi va to'g'ri natijalar chiqarish imkoniyati kriptografiya
sohasidagi muhim vazifalarni bajarishda yordam beradi.
Matematik soprotsessorlar kompyuterlarda matematik amallarni samarali
bajarish uchun xususiyatlarga ega bo'lib, turli sohalarda foydalaniladi. Ular
kompyuter grafikasi, mahsulot ishlab chiqarish, kriptografiya va boshqa sohalar
uchun muhim vazifalarni bajarishda ishlatiladi.
Matematik soprotsessorning muhimligi va o'zgarishi
Matematik soprotsessorning hisoblash tezligi va samaradorligi :
Matematik soprotsessorlar kompyuterdagi hisoblash amallarini tezkor va
samarali bajarish uchun maxsus ravishda tuzilgan. Ularning yuqori ish rejasi,
maxsus aritmetik amal birliklari, kiritish/chiqarish birliklari va ma'lumotlarni
to'plab boshqarish imkoniyatlari yuqori hisoblash tezligi va samaradorlikni
ta'minlaydi. Matematik soprotsessorning ish rejasi va arxitekturasi uning yuqori
darajada samarador bo'lishini ta'minlayadi.
Matematik soprotsessorning amalga oshirish imkoniyatlari :
Matematik soprotsessorlar turli xil matematik amallarni bajarish
imkoniyatlariga ega. Ular yuqori darajada paralellik va tezkorlik bilan ishlay
oladilar. Matematik soprotsessorlar kompleks hisoblash amallarini tezkorlik
bilan bajarishi va ko'p noldan iborat ma'lumotlar bilan samarali ishlash
imkoniyatiga ega. Bu ulushi kompyuterlarning turli sohalarida ishni
tezkorlashtiradi va tajribiy texnikalarning rivojlanishini ta'minlayadi.
Matematik soprotsessorning soha spetsifik bo'lishi :
Matematik soprotsessorlar turli sohalarda maxsus imkoniyatlarga ega
bo'lishi mumkin. Ular grafikalar soprotsessorlari (GPU) sifatida kompyuter
grafikasi sohasida, tizim soprotsessorlari (SoC) sifatida mobil qurilmalar va
Sahifa 10 / 19

Kompyuter xotirasi turlari uning xarakteristikasi va qo'llanilishi. | Xudoyberdiyev A. Y.
smartfonlarda, cryptographic soprotsessorlar esa maxfiylik va shifrlash sohasida
foydalaniladi. Matematik soprotsessorlar soha spetsifik bo'lib, ushbu sohadagi
vazifalarni o'zlarining maqsadga mos keladigan xususiyatlari bilan bajarish
imkoniyatiga ega bo'ladi.
Matematik soprotsessorlar kompyuterlarda hisoblash amallarini tezkor va
samarali bajarish uchun muhim vazifalarni bajaradi. Ularning hisoblash tezligi,
samaradorligi, amalga oshirish imkoniyatlari va soha spetsifik bo'lishi
kompyuterlarni turli sohalarida yuqori darajada foydalanishga imkon beradi.
Sahifa 11 / 19

Kompyuter xotirasi turlari uning xarakteristikasi va qo'llanilishi. | Xudoyberdiyev A. Y.
6. Uzilishlar identfikatsiyalari va ularni qayta ishlash
1. Identifikatsiya haqida umumiy tushuncha: Identifikatsiya, bir uzilishni
boshqa uzilishlardan aniqlash uchun foydalaniladigan ma'lumotlar jamlanmasini
ifodalaydi.
2. Uzilishlar identifikatsiyasining ma'nosi: Uzilishlar identifikatsiyasi,
uzilishlarni aniq, faqatgina va unikallik bilan tanib olish uchun foydalaniladigan
identifikatsiya ma'lumotlarining birlashmasidir.
Uzilishlar Identifikatsiyasining Xususiyatlari
1. Unikallik: Uzilishlar identifikatsiyasi, her bir uzilishning o'ziga xos,
faqatgina identifikatorlarga ega bo'lishini ta'minlayadi.
2. To'g'rilik: Identifikatsiya ma'lumotlari, uzilishga xosligini ta'minlash
uchun to'g'ri va aniq bo'lishi kerak.
3. O'zgarmaslik: Identifikatsiya ma'lumotlari o'zgartirilishi yoki
o'chirilishi qiyinlikka tushmaydi.
4. Himoya: Identifikatsiya ma'lumotlari himoyalangan bo'lishi zarur.
5. O'tkazish: Identifikatsiya ma'lumotlari, uzilishlar orasida o'tkazilishi va
ularga murojaat qilinishi mumkin.
2.6.2 Uzilishlar Identifikatsiyasini Qayta Ishlash
Uzilishlar Identifikatsiyasining Kamchiliklari
1. Identifikatsiya ma'lumotlarining xavfsizlik riski: Identifikatsiya
ma'lumotlarining hakerlik va so'roqqa uchraganlikdan asosiy xavfsizlik
kamchiliklari mavjud.
2. Identifikatsiya ma'lumotlarining xatolarining ta'siri: Xatolar,
identifikatsiya ma'lumotlarida yashirin xatoliklarni chaqirishi va uzilishlar
haqida noaniq ma'lumotlarga olib kelishi mumkin.
3. Identifikatsiya protseduralarining kelajakda o'zgarishi: Yangi
identifikatsiya usullarini qo'llash, uzilishlar uchun qo'shimcha ma'lumotlarga
to'g'ri bo'lishni talab qiladi.
Uzilishlar Identifikatsiyasini Qayta Ishlashning Zaruriyati
1. Identifikatsiyadagi kamchiliklarni bartaraf etish: Uzilishlar
identifikatsiyasining qayta ishlash, identifikatsiya ma'lumotlarining
himoyalangan va to'g'ri bo'lishini ta'minlayarak identifikatsiyadagi
kamchiliklarni bartaraf etishga yordam beradi.
2. Xavfsizlikni ta'minlash: Identifikatsiya ma'lumotlarining xavfsizligini
ta'minlash, uzilishlar va ulardagi ma'lumotlarni hakerlik va so'roqlardan himoya
qilishning muhim qismidir.
3. Identifikatsiya ma'lumotlarini yangilash: Uzilishlar identifikatsiyasini
qayta ishlash, identifikatsiya ma'lumotlarini yangilash va yangi identifikatsiya
protseduralarini qo'llash imkoniyatini beradi.
Uzilishlar Identifikatsiyasini Qayta Ishlashning Asosiy Tamoyillari
1. Parol bilan qayta ishlash: Uzilishlarni parol bilan qayta ishlash,
identifikatsiya ma'lumotlarining himoyalangan bo'lishini ta'minlayadi.
Sahifa 12 / 19

Kompyuter xotirasi turlari uning xarakteristikasi va qo'llanilishi. | Xudoyberdiyev A. Y.
2. Biometrik ma'lumotlar bilan qayta ishlash: Biometrik ma'lumotlar,
uzilishlarni shaxsga xos to'g'ri tanib olishda qayta ishlash uchun ishlatiladi.
3. Chip, kartochka yoki token bilan qayta ishlash: Fiziksel qurilmalar,
uzilishlar identifikatsiyasini qayta ishlash uchun foydalaniladi.
4. Murojaat va tasdiqlash usullari bilan qayta ishlash: Uzilishlar
identifikatsiyasini tasdiqlash uchun murojaat va tasdiqlash usullari qo'llaniladi.
So'rov talablari: Uziluvchalar identifikatsiyalarni o'zgartirish talablari
bilan qarshi kelishi mumkin, misol uchun, uziluvchaning identifikatsiyasi unikal
bo'lmagan, xatoliklar yuzaga kelgan yoki o'zgartirish talab etilgan.
Uzilishlarni yangilash : Identifikatsiyalarni qayta ishlash, uziluvchaning
o'zgaruvchanlarga, qo'llanishga yoki xususiyatlarga o'zgarish kiritishi, masalan,
dasturiy yangilanishlar, fizikaviy qurilmalarini o'zgartirish, tarmoqga kirish
usullarini o'zgartirish kabi.
Xavfsizlik talablari: Identifikatsiyalar, uziluvchanlarning xavfsizlikni
ta'minlash uchun ishlatilishi mumkin. Agar bir uziluvchan o'chirilsa, yo'qotilsa
yoki o'g'irligini yo'qotgan bo'lsa, identifikatsiyalarni qayta ishlash maqsadida
qo'llanish mumkin.
Sahifa 13 / 19

Kompyuter xotirasi turlari uning xarakteristikasi va qo'llanilishi. | Xudoyberdiyev A. Y.
7. Windows x64 da dasturlashning asosiy xususiyatlari
1. Windows operatsion tizimining tarixi: Windows operatsion tizimi Microsoft
tomonidan ishlab chiqilgan ommabop operatsion tizimlaridan biridir. Windows
x64 versiyasi esa Windows tizimi uchun x64 bitlik prosessorlarga moslangan
versiyadir.
2. Windows x64 arxitekturasi: Windows x64 arxitekturasi 64-bitlik
kompyuterlarga yo'l qo'yilgan tizimlarni ifodalaydi. U 64-bitlik adreslash, 64-
bitlik registerlar va boshqa xususiyatlarga ega bo'lgan 64-bitlik prosessorlarni
qo'llashga yo'l qo'yilgan.
3. Windows x64ning xususiyatlari: Windows x64, ko'p xil xususiyatlarga ega
bo'lgan, sezilarli, ishonchli va kuchli operatsion tizimdir. U yuqori darajada
yuqori vaqtni ishlash kuchiga ega, qulay interfeysi, kengaygan dasturlash
imkoniyatlari va ommabop tarqalgan dasturlarga qo'llanish imkoniyatlarini
ta'minlaydi.
2.7.2 Windows x64da Dasturlashning Asosiy Xususiyatlari
1. Yuqori darajadagi dasturlash tili qo'llanishi: Windows x64 dasturlashida geniş
dasturlash tillari, masalan, C++ va C# dasturlash tillari keng qo'llaniladi. Bu
tillar yuqori darajadagi va samarali dasturlar yaratish imkonini beradi.
2. Kengaytirilgan API to'plami: Windows x64da dasturlash uchun
kengaytirilgan API to'plami mavjud. Bu to'plamga misol sifatida Win32
API, .NET Framework API va Universal Windows Platform (UWP) API
kiritiladi.
3. Qulay va kuchli tashqi dasturlash vositalari: Windows x64 dasturlashida
qulay va kuchli tashqi dasturlash vositalari mavjud. Bu tashqi dasturlash
vositalari orasida Visual Studio muharriri, .NET Framework va .NET Core
platformalari, Universal Windows Platform (UWP) loyihalarni ishga tushirish
imkoniyati kabi vositalar kiritiladi.
4. Windows qurilmalariga qo'shimcha integratsiya: Windows x64 operatsion
tizimi kompyuter qurilmalariga qo'shimcha integratsiya imkonini beradi. Bu
integratsiya orqali grahikali interfeyslarni tuzish va boshqarish, klaviatura,
mouse, printerlar, skanerlar kabi qurilmalar bilan integratsiya o'rnatish mumkin.
5. Multimedia va grafika dasturlash imkoniyatlari: Windows x64 dasturlashida
multimedia va grafika dasturlash imkoniyatlari kengayib boradi. U yordamida
videolar, audiolar, grafikalar va boshqa multimediya ob'ektlarini yaratish,
tahrirlash va boshqarish mumkin.
Bu xususiyatlar Windows x64da dasturlashning asosiy qismlarini tashkil
etadi va dasturchilar uchun kuchli va samarali dasturlarni yaratishda qo'llaniladi.
Windows x64 operatsion tizimi dasturchilar uchun qo'llanish sohalarida
keng imkoniyatlarga ega. Quyidagi misollar Windows x64da dasturlashning
foydalanish sohalaridan ba'zi namunalar:
1. Dasturlar va ilovalar yaratish: Windows x64 dasturlash vositalari
yordamida dasturlar va ilovalar yaratish mumkin. Dasturchilar C++, C#,
Sahifa 14 / 19

Kompyuter xotirasi turlari uning xarakteristikasi va qo'llanilishi. | Xudoyberdiyev A. Y.
Java, Python va boshqa dasturlash tillaridan foydalanib, ommabop
o'yinlar, ilovalar, web-tizimlar, mobil ilovalar va boshqalarini yaratishlari
mumkin.
2. Web dasturlash: Windows x64da dasturlashning bir sohasi web
dasturlashdir. Dasturchilar ASP.NET, PHP, JavaScript, HTML/CSS va
boshqa texnologiyalardan foydalanib, veb-saytlar, veb-loyihalar, veb-
servislar va boshqalarini yaratishlari mumkin.
3. Mobil ilovalar: Windows x64, Android ilovalarini dasturlashga imkon
beradigan Android Studio dasturlash muharriri orqali Android ilovalarini
yaratish imkoniyatini ta'minlaydi. Bu orqali dasturchilar Android
qurilmalari uchun mobil ilovalar yaratishlari, test qilishlari va ishga
tushirishlari mumkin.
4. O'yin dasturlash: Windows x64, o'yin dasturchilariga keng imkoniyatlar
ta'minlaydi. Dasturchilar Unity, Unreal Engine, DirectX va boshqa
grahikali dasturlash muharrirlaridan foydalanib, grafikali o'yinlar va o'yin
platformalari yaratishlari mumkin.
5. Veri analizi va ishlovchilik: Windows x64 dasturlash vositalari yordamida
dasturchilar veri analizi va ishlovchilik sohalarida ham foydalanishlari
mumkin. Dasturchilar Python, R, MATLAB va boshqa texnologiyalardan
foydalanib, veri analizi, mashinalarning o'qitishini amalga oshirish,
texnik ta'minot ishlovchiliklari va boshqalarini yaratishlari mumkin.
6. Inson-mashina interfeysi (Human-Computer Interface, HCI): Windows
x64 dasturlash muharrir va vositalari, dasturchilarga grafikali
interfeyslarni tuzish, foydalanuvchi interaktivlikni ta'minlash va o'zaro
aloqani yaratish imkoniyatini beradi. Bu HCI dasturlar orqali dasturchilar
ommabop foydalanuvchi tajribasini yaxshilash va interfeysning
intuitivligini oshirishlari mumkin.
Sahifa 15 / 19

Kompyuter xotirasi turlari uning xarakteristikasi va qo'llanilishi. | Xudoyberdiyev A. Y.
8. Massivlarni assemblerda qayta ishlash
1. Massivning yaratilishi va o'lchami: Assemblerda massivlar yaratilishining
ko'p usullari mavjud. Massivning o'lchami avvaldan belgilanishi kerak, ya
to'liq massiv yaratiladi yoki elementlari birma-bir joylanadi.
2. Elementlarga murojaat: Assemblerda massiv elementlariga murojaat
indeks orqali amalga oshiriladi. Indeks massiv boshidan boshlab
hisoblanadi.
3. Massivning alohida elementlarini bajarish: Assemblerda massivning
alohida elementlariga murojaat qilish mumkin. Buning uchun indekslar
xususiy qiymatlar bilan aniqlanadi.
4. Massiv elementlarini saralash va qidirish: Assemblerda massiv
elementlarini saralash va qidirish algoritmlari mavjud. Bu usullar orqali
massiv elementlarini tartiblash va ma'lum bir qiymatni qidirish mumkin.
Assembler dasturlash tilida massivlar ma'lumotlar bilan ishlashda juda
muhimdir. Massivlar haqida to'liq tushunchaga ega bo'lish va Assemblerda
ularni to'g'ri va samarali tarzda tasvirlash, elementlarga murojaat qilish,
tarqatish, kopaytirish, saralash va qidirish imkoniyatlarini bilish muhimdir. Bu
usullar yordamida ma'lumotlar tuzilishi va ma'lumotlar ustida turli amallarni
bajarish osonlashadi.
Assemler tilida massivlarni qayta ishlash uchun quyidagi amallarni
bajarishingiz mumkin:
1. Elementlarni qayta qiymatlash: Massivning biror elementini qayta
qiymatlash uchun kerakli element manzili va yangi qiymat bilan birlikda
ishlatiladi. Masalan, `mov [array + 4], eax` ifodasi orqali massivning ikkinchi
elementini yangi qiymat bilan almashtirish amalga oshiriladi.
2. Massiv elementlarini almashtirish: Massivning bir nechta
elementlarini boshqa bir massivga ko'chirish uchun kerakli elementlar va ularga
tegishli manzilni belgilashingiz kerak. Misol uchun, `mov esi, [array + 4]` va
`mov [array2 + 4], esi` ifodalari orqali massivning ikkinchi elementini o'qib esa
uni boshqa bir massivning ikkinchi elementiga yozish amalga oshiriladi.
3. Massivlarni tarqatish: Massivlarni tarqatish uchun kerakli manzil va
indekslarni o'zgaruvchilar yordamida belgilashingiz kerak. Misol uchun, `lea
edi, [array + esi * 4]` ifodasi orqali massivning esi-elementining manzilini edi
registrga yuklaydi.
4. Massiv elementlariga murojaatda sikllarni qo'llash: Massiv
elementlariga murojaatda sikllarni qo'llash, indekslarni o'zgaruvchilar orqali
o'zgartirish va elementlar ustida amallar bajarish uchun foydalaniladi. Masalan,
`mov ecx, 0` va `mov eax, [array + ecx * 4]` ifodalari orqali massivning barcha
elementlarini sikl orqali o'qib oladi.
Asm dasturlash tilida massivlarni qayta ishlash amallari, dasturlash
tilining sintaksisi va platformaga bog'liq bo'ladi. Bu sababli, maqsadlangan
dastur platformasiga oid dokumentatsiyalarni o'rganish, asm dasturlash tilining
Sahifa 16 / 19

Kompyuter xotirasi turlari uning xarakteristikasi va qo'llanilishi. | Xudoyberdiyev A. Y.
qoidalari va sintaksisini tushunish va amalga oshirishga qodir bo'lish tavsiya
etiladi.
Massivlarni Assemblerda Qayta Ishlashning Muhimligi:
Ma'lumotlarni yig'ish va tahlil qilishda foydasi: Massivlar, bir nechta
ma'lumotlarni bir to'plamda saqlash imkonini beradi. Bu ma'lumotlarni yig'ish,
qayta ishlash va tahlil qilishda yordam beradi. Massivlar, bir nechta
ma'lumotlarni qayta ishlash uchun bir qator amallarni samarali bajarish
imkonini beradi.
Operatsiyalarni tez va samarali amalga oshirishda foydasi: Massivlar
assemblerda tez va samarali operatsiyalar uchun ideal bo'ladi. Massivlar bilan
elementlar ustida amallar bajarish, looplar va iteratsiyalar orqali massivning har
bir elementi bilan bir-marta o'zaro muqobila qilish oson va tez amalga oshirish
imkonini beradi.
Xotiradagi joydan tejarat qilish imkoniyatini berish: Assemblerda
massivlar, xotiradagi joyni qo'llab-quvvatlash imkonini beradi. Massivlar,
o'lchamlari va elementlar soni bo'yicha xotiradagi joydan foydalanishni
ta'minlayadi. Bu, katta miqdordagi ma'lumotlarni to'plamlash, saqlash va qayta
ishlash uchun foydali bo'ladi.
Kodning yaxshi tashqi ko'rinish va tuzilishni ta'minlash: Massivlar,
kodning tashqi ko'rinish va tuzilishni yaxshilashda muhim rol o'ynaydi.
Massivlar, ma'lumotlar to'plamini tashkil qilish uchun aniq va tuzilgan kodning
yaratishiga yordam beradi. Bu, kodning o'qimasligini oshirish, muvaffaqiyatli
tuzilishni ta'minlash va kodni boshqa dasturlash tillariga o'zgartirish uchun
osonlik yaratish imkonini beradi.
Massivlarni assemblerda qayta ishlashning muhimligi ma'lumotlarni
yig'ish, operatsiyalarni tez amalga oshirish, xotiradagi joydan tejarat qilish
imkoniyatini berish va kodning yaxshi tashqi ko'rinish va tuzilishni ta'minlashda
yashirin. Bu, dasturchilarga ko'p qiyinliklarni osonlashtiradi va kodning
samaradorligini oshiradi.
Sahifa 17 / 19

Kompyuter xotirasi turlari uning xarakteristikasi va qo'llanilishi. | Xudoyberdiyev A. Y.
Xulosa
Xulosa qilib aytadigan bo'lsak: Ko'p yadroli mikroprotsessor
arxitekturalari parallel ishlov berish va umumiy samaradorlikni oshirish nuqtai
nazaridan sezilarli foyda keltiradi. Ko'p yadroli mikroprotsessor ichidagi har bir
yadro vazifalarni mustaqil ravishda bajarishi mumkin, bu esa bir vaqtning o'zida
ishlov berish va samaradorlikni oshirish imkonini beradi. Ushbu protsessorlar
o'z imkoniyatlarini yanada oshirish uchun ko'pincha giper-threading kabi
xususiyatlarni o'z ichiga oladi.
UNIX operatsion tizimining arxitekturasi modullilik, soddalik va
moslashuvchanlikka qaratilganligi bilan ajralib turadi. UNIX fayl tizimi ierarxik
tuzilmasiga amal qiladi, bunda hamma narsa, jumladan, qurilmalar va kataloglar
fayl sifatida ko'riladi. U mijoz-server modelini qo'llaydi va jarayonlar o'rtasida
samarali o'zaro ta'sir qilish uchun jarayonlararo aloqa mexanizmlarini qo'llab-
quvvatlaydi..
Matematik protsessorlar yoki matematik tezlatgichlar sifatida ham
tanilgan matematik protsessorlardan foydalanish matematik hisob-kitoblar va
raqamli ishlov berishda muhim afzalliklarni beradi. Ushbu ixtisoslashtirilgan
protsessorlar murakkab matematik operatsiyalarni yuqori aniqlik va tezlik bilan
bajarish, asosiy protsessordan hisoblash yukini tushirish uchun mo'ljallangan.
Matematik protsessorlar suzuvchi nuqtali arifmetika, trigonometrik funktsiyalar,
matritsa operatsiyalari va boshqa matematik operatsiyalar kabi vazifalarni
samarali bajara oladi. Ushbu operatsiyalarni parallel ravishda yoki maxsus
jihozlar bilan bajarish orqali ular tezroq natijalarni berishi va matematik hisob-
kitoblarga ko'p tayanadigan ilovalarda umumiy tizim ish faoliyatini yaxshilashi
mumkin.
Windows x64 bir nechta asosiy xususiyatlarga ega dasturiy ta'minotni
ishlab chiqish uchun kuchli va ko'p qirrali platformani taqdim etadi. Bu
xususiyatlar dasturlash va ilovalarni ishlab chiqish uchun Windows operatsion
tizimi sifatida mashhurligi va keng qo'llanilishiga yordam beradi. Bu erda
asosiy xususiyatlardan ba'zilari:
Xulosa qilib aytadigan bo'lsak, assembler tilida massivlar bilan ishlash
diqqat bilan ko'rib chiqish va elementlarni samarali boshqarish va takrorlash
uchun maxsus texnikani talab qiladi. Assemblar tilida massivlar bilan
ishlashning asosiy bosqichlariga massiv deklaratsiyasi, tegishli adreslash
rejimlaridan foydalangan holda massiv elementlariga kirish va iteratsiya uchun
sikllarni amalga oshirish kiradi.
Massivlar bilan ishlash uchun xotirani ajratish ma'lumotlar direktivalari yoki
assemblerga xos ko'rsatmalar yordamida to'g'ri boshqarilishi kerak. Alohida
massiv elementlariga kirish montaj tilida mavjud bo'lgan manzillash usullarini
tushunishni talab qiladi, masalan, to'g'ridan-to'g'ri manzillash, bilvosita
manzillash yoki indekslangan manzillash. Bu massiv elementlarining
qiymatlarini olish va o'zgartirish imkonini beradi.
Sahifa 18 / 19

Kompyuter xotirasi turlari uning xarakteristikasi va qo'llanilishi. | Xudoyberdiyev A. Y.
Foydalanilgan adabiyotlar va manbalar:
1. Hennessy, J. L., & Patterson, D. A. (2017). Computer Architecture: A
Quantitative Approach. Morgan Kaufmann.
2. Tanenbaum, A. S., & Bos, H. (2014). Modern Operating Systems.
Pearson.
3. Sodani, A., & Taneja, P. (2012). Advanced Computer Architecture and
Parallel Processing. PHI Learning.
4. Flynn, M. J. (1996). Computer Architecture: Pipelined and Parallel
Processor Design. Jones and Bartlett Publishers.
5. Shen, J. P., & Lipasti, M. H. (2017). Modern Processor Design:
Fundamentals of Superscalar Processors. Waveland Press.
6. Hwu, W. W., & Chang, S. (2011). Advanced Computer Architecture:
Parallelism, Scalability, Programmability. McGraw-Hill Education.
7. Hagersten, E., & Black-Schaffer, D. (2011). Computer Architecture and
Parallel Processing. Springer.
8. Hill, M. D., & Jouppi, N. P. (2006). Readings in Computer Architecture.
Morgan Kaufmann.
9. Asanović, K., Bodik, R., Catanzaro, B. C., Gebis, J. J., Husbands, P.,
Keutzer, K., ... & Patterson, D. A. (2009). The landscape of parallel
computing research: A view from Berkeley. Technical Report
UCB/EECS-2006-183, EECS Department, University of California,
Berkeley.
10. Intel Developer Zone: https://software.intel.com/
11. AMD Developer Central: https://developer.amd.com/
Sahifa 19 / 19

Kompyuter xotirasi turlari uning xarakteristikasi va qo'llanilishi. | Xudoyberdiyev A. Y. Mundarija: 3. UNIX operatsion tizimining arxitekturasi ........................................................................ 2 4. Kompyuter xotirasi turlari uning xarakteristikasi va qo'llanilishi. .................................... 5 5. Matematik soprotsessor qo'llanilishi haqida .................................................................. 8 6. Uzilishlar identfikatsiyalari va ularni qayta ishlash ....................................................... 12 7. Windows x64 da dasturlashning asosiy xususiyatlari .................................................... 14 8. Massivlarni assemblerda qayta ishlash ......................................................................... 16 Xulosa .............................................................................................................................. 18 Foydalanilgan adabiyotlar va manbalar: .......................................................................... 19 Sahifa 1 / 19

Kompyuter xotirasi turlari uning xarakteristikasi va qo'llanilishi. | Xudoyberdiyev A. Y. 3. UNIX operatsion tizimining arxitekturasi Unix ko'p vazifali, ko'p foydalanuvchili operatsion tizimdir. U barcha operatsion tizimning yuragi deb ham ataladi. Bundan tashqari, u Linux va Ubuntu kabi mashhur OS uchun asos bo'lib xizmat qiladi. Unix, shuningdek, birinchi PORTABLE operatsion tizimlardan biri bo'lib, tarmoq, World Wide Web va INTERNET rivojlanishida juda muhim rol o'ynadi. Unix operatsion tizimi arxitekturasi to'rt qatlamdan iborat, xususan: 1. Uskuna. 2. Yadro. 3. Tizim chaqiruv interfeysi yoki SHELL. 4. Ilova dasturlari yoki kutubxonalar. Arxitekturaning vizualizatsiyasi quyida keltirilgan. MUNDARIJA 1-QATTA - Uskuna 2-QATTA - Yadro 3-QATTA – Shell/tizim chaqiruv interfeysi 4-QATTA – Ilova dasturlari/kutubxonalar UNIX operatsion tizimining XUSUSIYATLARI – 1-QATTA - Uskuna Ushbu qatlam tizimning barcha apparat ta'minoti bilan bog'liq ma'lumotlarni o'z ichiga oladi. Kompyuterning barcha qismlari va unga biriktirilgan barcha kiritish va chiqarish qurilmalari haqidagi ma'lumotlar ushbu qatlamda saqlanadi. 2-QATTA - Yadro Yadro har qanday operatsion tizimning yuragi hisoblanadi. Bu OT ning markaziy qismi bo'lib, u kompyuterning apparat vositalari bilan bevosita o'zaro ta'sir qiladi. Buni yadroga o'rnatilgan qurilma yordamida amalga oshiradi. Sahifa 2 / 19

Kompyuter xotirasi turlari uning xarakteristikasi va qo'llanilishi. | Xudoyberdiyev A. Y. Yadro, shuningdek, Unix arxitekturasining markaziy va eng muhim qismidir. Yadroning asosiy funktsiyalari: RAM, klaviatura, sichqoncha, printerlar va boshqalar kabi kompyuterning apparat vositalari yadro tomonidan boshqariladi. Yadro turli foydalanuvchilar o'rtasida kompyuterga kirishni boshqarish uchun javobgardir. U turli jarayonlarni rejalashtiradi va boshqaradi va turli operatsiyalar va vazifalarni bajaradi. U fayl tizimini boshqaradi va saqlaydi. Shuningdek, u xatolarni hal qilish uchun javobgardir. Yadro turli xil kiritish va chiqarish xizmatlarini bajaradi. U uzilishlarni ham boshqaradi. 3-QATAY – Shell/tizim chaqiruv interfeysi Foydalanuvchi va yadro o'rtasidagi o'zaro aloqani ta'minlaydigan interfeys The Shell deb ataladi. Shell turli buyruqlar berish orqali boshqariladi. Bu buyruqlar Shell buyruqlari deb ataladi. Shell ushbu Shell buyruqlarini bajaradi va buyruqda ko'rsatilgan vazifani bajaradi. U buyruqlarni o'qiydi va ularni sharhlaydi va keyin ma'lum bir dasturni bajarish uchun so'rov yuboradi. Shunday qilib, Shell buyruq tarjimoni nomini ham oldi. Shell buyruqlari qat'iy va standart sintaksisga ega. 4-QATAY – Ilova dasturlari/kutubxonalar Ushbu qatlam, shuningdek, Unix-da o'rnatilgan tashqi ilovalar yoki foydalanuvchi tomonidan yozilgan ilovalarni bajarish uchun mas'ul bo'lgan amaliy qatlam deb ham ataladi. UNIX-dagi huquqlarini quyidagilarga sotgan: 1. Kaliforniya universiteti, Berkli (BSD) 2. Microsoft (Xenix) 3. Sun Microsystems (SunOS/Solaris) 4. HP/HPE (HP-UX) 5. IBM (AIX) Ushbu OT larning aksariyati (operatsion tizim) allaqachon eskirgan, garchi o'sha OTlar UNIX-ga o'xshash OT ning rivojlanishiga turtki bo'lgan bo'lsa-da, bu UNIX-ga o'xshash operatsion tizimlar bizning hozirgi sevimli OT ning kelib chiqishi hisoblanadi. Oxir-oqibat (1990-1996 yillar boshida) AT&T UNIX bo'yicha o'z huquqlarini Novell kompaniyasiga sotdi, keyinchalik u The Open Groupga sotdi va oxirida ular SUS (Yagona UNIX Spetsifikatsiyasi) deb nomlangan standartlar oilasini yaratdilar. Internetning tug'ilgan joyi Sahifa 3 / 19

Kompyuter xotirasi turlari uning xarakteristikasi va qo'llanilishi. | Xudoyberdiyev A. Y. "ARPANET" (brewminate.com) 1975 yil may oyida Illinois Urbana-Champaign universitetida UNIX tizimi ARPANET (Advanced Research Projects Agency Network) - dastlabki kunlarda Internet - mini xostlar bo'lishi mumkinligi aytildi. Ushbu tadqiqot mijoz-server ulanishining dastlabki kuniga olib keladi. Sahifa 4 / 19

Kompyuter xotirasi turlari uning xarakteristikasi va qo'llanilishi. | Xudoyberdiyev A. Y. 4. Kompyuter xotirasi turlari uning xarakteristikasi va qo'llanilishi. Kompyuter xotirasi, kompyuter tizimida ma'lumotlarni saqlash va o'qish uchun ishlatiladigan fizikaviy yoki virtual xotiradur. Bu xotira, kompyuterda dastur va ma'lumotlarni saqlash, fayllarni o'qish yoki yozish, va kompyuter tizimining ishlash jarayonlarini bajarish uchun kerak bo'lgan ma'lumotlarni saqlash uchun ishlatiladi. Kompyuter xotirasi turli turlarga bo'linadi. Quyidagi turli kompyuter xotira turlari mavjud: 1. RAM (Random Access Memory): RAM, kompyuterda faqatgina faol bo'lgan dastur va ma'lumotlarni saqlash uchun foydalaniladi. Ushbu xotira kompyuterning faoliyat jarayonlarini tezkor vaqtda bajarish imkonini beradi. RAM kompyuter tizimining qisqa muddatli xotirasidir, ya'ni kompyuter off bo'lganda yoki qayta yoqilganda uni saqlagan ma'lumotlar o'chib ketadi. 2. ROM (Read-Only Memory): ROM xotirasi kompyuter tizimi tomonidan o'zi yoqilganida ishga tushiriladi. U holda kompyuter tizimining asosiy ma'lumotlari, o'zgartirib bo'lmaydigan dasturlar va sozlamalar saqlanadi. ROM xotirasida saqlangan ma'lumotlarni foydalanuvchi o'zgartira olmaydi. 3. Hard disk (HDD) va Solid State Drive (SSD): HDD va SSD xotiralar kompyuter tizimida o'zgartirib bo'lmaydigan ma'lumotlarni saqlash uchun ishlatiladi. HDD mekanik xotirani ishlatadi va disk asosida ma'lumotlarni saqlaydi. SSD esa elektron xotira turi hisoblanadi va NAND flash xotiralar orqali ma'lumotlarni saqlaydi. SSD tezkor ma'lumot o'qish va yozish imkoniyatiga ega bo'lib, HDD ga nisbatan tezroq ishlaydi. 4. Flash xotiralar: Flash xotiralar esa tezkor va xotira qurilmalarida ishlatiladi. Ular USB flash haydovchilarda, xotira kartalarda, kamera va mobil qurilmalarda foydalaniladi. Flash xotiralarining avtomatik foydalanish, tezkor yozish-yozish va yomon sanoq sifatlarining oladi. 5. Optik xotiralar: Optik xotiralar CD, DVD, Blu-ray disk xotiralarini o'z ichiga oladi. Bu xotiralar diskda saqlangan ma'lumotlarni o'qish va yozish uchun las Xotira turlari Kompyuter xotirasi, kompyuterda ma'lumotlarni saqlash vaqtidagi amalga oshiriladigan jarayonlarni ifodalaydi. Bu xotira, kompyuter tomonidan Sahifa 5 / 19

UNIX operatsion tizimining arxitekturasi

08.08.2023

0

886.66796875 KB

Похожие