logo

UNIX operatsion tizimining arxitekturasi

Загружено в:

08.08.2023

Скачано:

0

Размер:

886.66796875 KB
Kompyuter xotirasi turlari uning xarakteristikasi va qo'llanilishi.  |  Xudoyberdiyev A. Y.
Mundarija:
3. UNIX operatsion tizimining arxitekturasi ........................................................................ 2
4. Kompyuter xotirasi turlari uning xarakteristikasi va qo'llanilishi. .................................... 5
5. Matematik soprotsessor qo'llanilishi haqida .................................................................. 8
6. Uzilishlar identfikatsiyalari va ularni qayta ishlash ....................................................... 12
7. Windows x64 da dasturlashning asosiy xususiyatlari .................................................... 14
8. Massivlarni assemblerda qayta ishlash ......................................................................... 16
Xulosa .............................................................................................................................. 18
Foydalanilgan adabiyotlar va manbalar: .......................................................................... 19
Sahifa   1   /   19 Kompyuter xotirasi turlari uning xarakteristikasi va qo'llanilishi.  |  Xudoyberdiyev A. Y.
3. UNIX operatsion tizimining arxitekturasi
Unix   ko'p   vazifali,   ko'p   foydalanuvchili   operatsion   tizimdir.   U   barcha
operatsion   tizimning   yuragi   deb   ham   ataladi.   Bundan   tashqari,   u   Linux   va
Ubuntu   kabi   mashhur   OS   uchun   asos   bo'lib   xizmat   qiladi.   Unix,   shuningdek,
birinchi   PORTABLE   operatsion   tizimlardan   biri   bo'lib,   tarmoq,   World   Wide
Web va INTERNET rivojlanishida juda muhim rol o'ynadi.
Unix operatsion tizimi arxitekturasi to'rt qatlamdan iborat, xususan:
1.  Uskuna.
2.  Yadro.
3.  Tizim chaqiruv interfeysi yoki SHELL.
4.  Ilova dasturlari yoki kutubxonalar.
Arxitekturaning vizualizatsiyasi quyida keltirilgan.
MUNDARIJA
1-QATTA - Uskuna
2-QATTA - Yadro
3-QATTA – Shell/tizim chaqiruv interfeysi
4-QATTA – Ilova dasturlari/kutubxonalar
UNIX operatsion tizimining XUSUSIYATLARI –
1-QATTA - Uskuna
Ushbu   qatlam   tizimning   barcha   apparat   ta'minoti   bilan   bog'liq
ma'lumotlarni   o'z   ichiga   oladi.   Kompyuterning   barcha   qismlari   va   unga
biriktirilgan barcha kiritish va chiqarish qurilmalari haqidagi ma'lumotlar ushbu
qatlamda saqlanadi.
2-QATTA - Yadro
Yadro   har   qanday   operatsion   tizimning   yuragi   hisoblanadi.   Bu   OT   ning
markaziy qismi bo'lib, u kompyuterning apparat vositalari bilan bevosita o'zaro
ta'sir   qiladi.   Buni   yadroga   o'rnatilgan   qurilma   yordamida   amalga   oshiradi.
Sahifa   2   /   19 Kompyuter xotirasi turlari uning xarakteristikasi va qo'llanilishi.  |  Xudoyberdiyev A. Y.
Yadro,   shuningdek,   Unix   arxitekturasining   markaziy   va   eng   muhim   qismidir.
Yadroning asosiy funktsiyalari:
RAM, klaviatura, sichqoncha, printerlar va boshqalar kabi kompyuterning
apparat   vositalari   yadro   tomonidan   boshqariladi.  Yadro   turli   foydalanuvchilar
o'rtasida   kompyuterga   kirishni   boshqarish   uchun   javobgardir.   U   turli
jarayonlarni   rejalashtiradi   va   boshqaradi   va   turli   operatsiyalar   va   vazifalarni
bajaradi.   U   fayl   tizimini   boshqaradi   va   saqlaydi.   Shuningdek,   u   xatolarni   hal
qilish   uchun   javobgardir.   Yadro   turli   xil   kiritish   va   chiqarish   xizmatlarini
bajaradi. U uzilishlarni ham boshqaradi.
  3-QATAY – Shell/tizim chaqiruv interfeysi
Foydalanuvchi   va   yadro   o'rtasidagi   o'zaro   aloqani   ta'minlaydigan
interfeys The Shell deb ataladi. Shell turli buyruqlar berish orqali boshqariladi.
Bu   buyruqlar   Shell   buyruqlari   deb   ataladi.   Shell   ushbu   Shell   buyruqlarini
bajaradi   va   buyruqda   ko'rsatilgan   vazifani   bajaradi.   U   buyruqlarni   o'qiydi   va
ularni  sharhlaydi  va keyin ma'lum  bir  dasturni bajarish uchun so'rov yuboradi.
Shunday qilib, Shell buyruq tarjimoni nomini ham oldi. Shell buyruqlari qat'iy
va standart sintaksisga ega. 
4-QATAY – Ilova dasturlari/kutubxonalar
Ushbu   qatlam,   shuningdek,   Unix-da   o'rnatilgan   tashqi   ilovalar   yoki
foydalanuvchi   tomonidan   yozilgan   ilovalarni   bajarish   uchun   mas'ul   bo'lgan
amaliy qatlam deb ham ataladi.
UNIX-dagi huquqlarini quyidagilarga sotgan:
1.  Kaliforniya universiteti, Berkli (BSD)
2.  Microsoft (Xenix)
3.  Sun Microsystems (SunOS/Solaris)
4.  HP/HPE (HP-UX)
5.  IBM (AIX)
Ushbu   OT   larning   aksariyati   (operatsion   tizim)   allaqachon   eskirgan,
garchi   o'sha   OTlar   UNIX-ga   o'xshash   OT   ning   rivojlanishiga   turtki   bo'lgan
bo'lsa-da, bu UNIX-ga o'xshash operatsion tizimlar bizning hozirgi sevimli OT
ning kelib chiqishi hisoblanadi.
Oxir-oqibat   (1990-1996   yillar   boshida)   AT&T   UNIX   bo'yicha   o'z
huquqlarini Novell kompaniyasiga sotdi, keyinchalik u The Open Groupga sotdi
va   oxirida   ular   SUS   (Yagona   UNIX   Spetsifikatsiyasi)   deb   nomlangan
standartlar oilasini yaratdilar.
Internetning tug'ilgan joyi
Sahifa   3   /   19 Kompyuter xotirasi turlari uning xarakteristikasi va qo'llanilishi.  |  Xudoyberdiyev A. Y.
"ARPANET" (brewminate.com)
1975   yil   may   oyida   Illinois   Urbana-Champaign   universitetida   UNIX
tizimi  ARPANET   (Advanced   Research   Projects  Agency   Network)   -   dastlabki
kunlarda   Internet   -   mini   xostlar   bo'lishi   mumkinligi   aytildi.   Ushbu   tadqiqot
mijoz-server ulanishining dastlabki kuniga olib keladi.
Sahifa   4   /   19 Kompyuter xotirasi turlari uning xarakteristikasi va qo'llanilishi.  |  Xudoyberdiyev A. Y.
4. Kompyuter xotirasi turlari uning xarakteristikasi va
qo'llanilishi.
Kompyuter  xotirasi, kompyuter  tizimida ma'lumotlarni saqlash va o'qish
uchun   ishlatiladigan   fizikaviy   yoki   virtual   xotiradur.   Bu   xotira,   kompyuterda
dastur   va   ma'lumotlarni   saqlash,   fayllarni   o'qish   yoki   yozish,   va   kompyuter
tizimining   ishlash   jarayonlarini   bajarish   uchun   kerak   bo'lgan   ma'lumotlarni
saqlash uchun ishlatiladi.
Kompyuter   xotirasi   turli   turlarga   bo'linadi.   Quyidagi   turli   kompyuter
xotira turlari mavjud:
1.   RAM   (Random  Access   Memory):   RAM,   kompyuterda   faqatgina   faol
bo'lgan   dastur   va   ma'lumotlarni   saqlash   uchun   foydalaniladi.   Ushbu   xotira
kompyuterning   faoliyat   jarayonlarini   tezkor   vaqtda   bajarish   imkonini   beradi.
RAM   kompyuter   tizimining   qisqa   muddatli   xotirasidir,   ya'ni   kompyuter   off
bo'lganda yoki qayta yoqilganda uni saqlagan ma'lumotlar o'chib ketadi.
2.   ROM   (Read-Only   Memory):   ROM   xotirasi   kompyuter   tizimi
tomonidan   o'zi   yoqilganida   ishga   tushiriladi.   U   holda   kompyuter   tizimining
asosiy ma'lumotlari, o'zgartirib bo'lmaydigan dasturlar va sozlamalar saqlanadi.
ROM xotirasida saqlangan ma'lumotlarni foydalanuvchi o'zgartira olmaydi.
3. Hard disk (HDD) va Solid State Drive (SSD): HDD va SSD xotiralar
kompyuter   tizimida   o'zgartirib   bo'lmaydigan   ma'lumotlarni   saqlash   uchun
ishlatiladi.   HDD   mekanik   xotirani   ishlatadi   va   disk   asosida   ma'lumotlarni
saqlaydi.   SSD   esa   elektron   xotira   turi   hisoblanadi   va   NAND   flash   xotiralar
orqali   ma'lumotlarni   saqlaydi.   SSD   tezkor   ma'lumot   o'qish   va   yozish
imkoniyatiga ega bo'lib, HDD ga nisbatan tezroq ishlaydi.
4.   Flash   xotiralar:   Flash   xotiralar   esa   tezkor   va   xotira   qurilmalarida
ishlatiladi. Ular  USB flash haydovchilarda, xotira kartalarda, kamera va mobil
qurilmalarda   foydalaniladi.   Flash   xotiralarining   avtomatik   foydalanish,   tezkor
yozish-yozish va yomon sanoq sifatlarining oladi.
5. Optik xotiralar: Optik xotiralar CD, DVD, Blu-ray disk xotiralarini o'z
ichiga   oladi.   Bu   xotiralar   diskda   saqlangan   ma'lumotlarni   o'qish   va   yozish
uchun las
Xotira turlari
Kompyuter   xotirasi,   kompyuterda   ma'lumotlarni   saqlash   vaqtidagi
amalga   oshiriladigan   jarayonlarni   ifodalaydi.   Bu   xotira,   kompyuter   tomonidan
Sahifa   5   /   19 Kompyuter xotirasi turlari uning xarakteristikasi va qo'llanilishi.  |  Xudoyberdiyev A. Y.
ma'lumotlar   va   boshqa   fayllar   uchun   saqlash   joyini   ta'minlaydi.   Kompyuter
xotirasi turlari esa quyidagi shakllarda bo ' lishi mumkin:
HDD, DICK, DRIVE
Operativ   xotira   (RAM):   Bu   xotira   turi,   dastur   va   ma'lumotlarni
vaqtincha   saqlash   uchun   ishlatiladi.   Operativ   xotira,   yuqori   tezlikda
ma'lumotlarni   o'qib   yozishga   imkon   beradi.   Dastur   ishga   tushganda,   uning   bir
qismini   operativ   xotirada   saqlab,   tezlik   bilan   o'qish   va   yozishga   erishish
mumkin.
Disk   xotirasi   (Hard   disk,   SSD):   Disk   xotirasi,   dasturlar,   fayllar   va
ma'lumotlarni doimiy ravishda saqlash uchun ishlatiladi. Uzun muddatli saqlash
uchun mo'ljallangan bo'lib, dastur va fayllar disk xotirasiga yoziladi va shunday
qilib qurilmaning yopilgan va yoqilgan holatida ham ma'lumotlar saqlanadi.
Kesh xotirasi  (Cache): Keypad xotirasi, operativ xotiradan ma'lumotlarni
tezlik   bilan   o'qib   yozish   uchun   ishlatiladi.   Bu   xotira   dastur   ishlash   tezligini
oshirish uchun ishlatiladi, chunki unga tez foydalanish mumkin bo'ladi. Keypad
xotirasi  darhol processor bilan bog'liq bo'lib, uning ichida processorning o'zini
vaqtincha saqlangan ma'lumotlari saqlanadi .
 CD/DVD xotirasi:  CD (Compact Disc) va DVD (Digital Versatile Disc)
xotiralar   optik   tizimlar   sifatida   ifodalangan.   Ular   plastik   diskalar   bo'lib,
ma'lumotlar optik sinash vaqti orqali yozilishi va o'qilishi mumkin. CD va DVD
lar   ko'plab   kompyuterlarda,   musiqiy   qurilmalarda,   o'yinlar   va   boshqa
multimedia vositalarda ma'lumotlarni saqlash uchun foydalaniladi. CD lar katta
hajmda   saqlashga   ega   emas,   ammo   DVD   lar   unga   nisbatan   ko'p   ma'lumot
saqlash imkoniyatiga ega.
Flash   xotirasi:   Flash   xotirasi,   yoddoshli   elektronlar   qurilmalarida
o'zlashtirilgan   ma'lumotlarni   saqlash   uchun   ishlatiladi.   Ular   ko ' plab   turlarda
bo ' lishi   mumkin,   masalan,   USB   flash   haydovchilari,   xotira   kartalari   (SD,
microSD), SSD NAND .
Bulut   xotirasi   (Cloud  Storage):   Bulut   xotirasi,   Internet   orqali   o ' rtasida
ma ' lumotlarni   saqlash   imkoniyatini   ta ' minlaydi.   Bu   tizimda   kompyuter
ma'lumotlari   Internetga   ulanadi   va   ularga   iste'molchi   o'zidan   uzoq   masofadagi
serverlarda   saqlangan   ma'lumotlarga   kirish   mumkin.   Bulut   xotirasi   oson   va
qulaylik   bilan   ma'lumotlarni   o'zaro   almashishga,   foydalanuvchilar   bilan
ulashishga imkoniyat yaratadi.
2.4.2 Kompyuter xotirasi xarakteristikasi
Sahifa   6   /   19 Kompyuter xotirasi turlari uning xarakteristikasi va qo'llanilishi.  |  Xudoyberdiyev A. Y.
Hajm   (Kattaligi):   Xotiraning   hajmi,   uning   o'zida   saqlashi   mumkin
bo'lgan   ma'lumotlar   miqdorini   ifodalaydi.   Hajm   o'lchov   birliklari   odatda
gigabayt  (GB)   yoki  terabayt  (TB)  ko'rinishida  ifodalanadi.  Xotira hajmi   necha
GB   yoki   TB   bo'lganligi,   uning   kompyuterdagi   ma'lumotlarni   saqlash   uchun
o'rnatilgan tushunchani bildiradi.
To'xtash   tezligi   (Rotatsiya   tezligi):   Agar   HDD   (Hard   Disk   Drive)   turi
xotirani   ko'rsatgan   bo'lsa,   undagi   diskalar   to'xtash   tezligini   o'z   ichiga   oladi.
To'xtash   tezligi,   diskning   har   bir   bo'limini   o'qish   yoki   yozish   uchun   ketgan
vaqtni   ifodalaydi.   Bu   tezlik   devrlar   (rpm)   yoki   minutdagi   aylanishlar
(revolutions per minute) bilan ifodalanadi.
O'qish   va   yozish   tezligi:   Xotiraning   o'qish   va   yozish   tezligi,   uning
ma'lumotlarni   o'qish   va   yozish   jarayonidagi   yetishuvini   bildiradi.   O'qish   va
yozish tezligi megabayt (MB) yoki gigabayt (GB)ning sekundiga bo'lgan tezlik
sifatida   ifodalanadi.   SSD   (Solid   State   Drive)   xotiralari   o'qish   va   yozish
jarayonida HDD ga nisbatan ko'p tez ishlaydi.
Yorug ' liklar   (Access   Time):   Yorug ' liklar,   xotiradagi   ma ' lumotlarni
topish va o ' qish uchun ketgan vaqtni bildiradi. Uning o'lchovi millisekundlarda
ifodalanadi.   Yorug'liklar   to'xtash   tezligi,   qurilmalar   tezligi,   interfeys   turi   va
boshqa faktorlarga bog'liq bo'lib o'zgarishi mumkin.
Interfeys:   Xotira   va   kompyuter   orasidagi   ma'lumot   almashish   uchun
ishlatilgan   interfeys,   ularga   bog'liq   xususiyatlarni   ta'minlaydi.   Masalan,   SATA
(Serial   ATA),   USB   (Universal   Serial   Bus),   PCIe   (Peripheral   Component
Interconnect Express) interfeyslari kompyuterlarda keng ishlatiladi.
Xavfsizlik:   Xotiraning   xavfsizligi,   ma'lumotlarining   himoyalanganligini
ta'minlashda   ahamiyatga   ega   bo'ladi.   Xavfsizlik   tushunchasi,   ma'lumotlar   yoki
xotira tomonidan qo'llanilgan
Sahifa   7   /   19 Kompyuter xotirasi turlari uning xarakteristikasi va qo'llanilishi.  |  Xudoyberdiyev A. Y.
5. Matematik soprotsessor qo'llanilishi haqida
Matematik   soprotsessorning   ta’rifi   :   Matematik   soprotsessor,
kompyuterda  matematik amallarni  bajarish  uchun maxsus  ravishda tuzilgan va
ishga   tushirilgan   qurilma.   U   kompyuter   arxitekturasining   muhim   komponenti
bo'lib, matematik hisoblash operatsiyalarini tezkor va samarali bajaradi.
Matematik soprotsessorning vazifalari:
1.   Aritmetik   amallarni   bajarish:   Matematik   soprotsessorlar   sonlarni   qo'shish,
ayirish,   ko'paytirish,   bo'lish   va   boshqa   aritmetik   operatsiyalarni   bajarishda
ishlatiladi.
2.   Bit-mantiqiy   amallarni   bajarish:   Matematik   soprotsessorlar   mantiqiy
operatsiyalar,   bit-bilgisi   operatsiyalar,   solishtirishlar,   bitlarni   niqoblash   va
boshqa bit-mantikiy amallarni bajarish uchun mo'ljallangan.
3.   Hisoblash   amallarini   bajarish:   Matematik   soprotsessorlar   logarifmik   va
trigonometrik   hisoblash,   kub   va   tub   sonlar,   kvadratik   tenglamalar   va   boshqa
hisoblash operatsiyalarini bajarishda foydalaniladi.
4.   Keshlash   va   optimallashtirish:   Matematik   soprotsessorlar   hisoblash
jarayonlarini   tezkorlashtirish,   hisoblash   natijalarini   saqlab   qolish   va   keshlash
xotiralarni ishlatish orqali samaradorlikni oshirish imkoniyatini ta'minlayadi.
Matematik soprotsessorning tashkil etilishi:
Matematik   soprotsessorlar   ko'parcha   bir   necha   qismga   ajratilgan   bo'lib,
bu qismlar umumiylikda o'zaro bog'langanlar. Ular ichida aritmetik, mantikaviy,
kiritish/chiqarish   va   boshqa   xususiyatlar   mavjud   bo'lishi   mumkin.   Matematik
soprotsessorning   asosiy   qismlari   ikki   turlarda   bo'lishi   mumkin:   "Arifmetik
loyihalash birliklari" (ALU)  va "Kengaytirilgan arifmetik loyihalash birliklari"
(FPU).   ALU   aritmetik   amallarni   bajarish   uchun   foydalaniladi,   FPU   esa
kengaytirilgan   aritmetik   amallarni   (masalan,   nuqsonli   sonlar   bilan   ishlash)
bajarishda   foydalaniladi.   Matematik   soprotsessorlarning   boshqa   qismlari   esa
hisoblash   amallarini   va   ko'rsatkichlarni   bajarishda   ishlatiladi.   Tashkilotdagi
matematik   soprotsessorning   qurilmalari   arxitekturadan   asoslangan   holda
Sahifa   8   /   19 Kompyuter xotirasi turlari uning xarakteristikasi va qo'llanilishi.  |  Xudoyberdiyev A. Y.
foydalaniladi   va   bu   arxitekturaga   ko'ra   farqli   xususiyatlarga   ega   bo'lishi
mumkin.
2.5.1   Matematik soprotsessorning arxitekturasi
Birlashgan soprotsessorlar (Integrated Processors):
      1.   Yagona-chip   soprotsessorlar:   Bu   turdagi   soprotsessorlar   yagona   chipda
to'planadi.   Ular   o'zlarida   aritmetik,   mantikaviy   va   kiritish/chiqarish   amallarini
bajarish   uchun   kerakli   birliklarni   (ALU,   FPU)   o'z   ichiga   oladi.   Yagona-chip
soprotsessorlar  samaradorligini oshirishga yordam beradi.
    2. Mufassal-chip soprotsessorlar: Bu turdagi soprotsessorlar ko'plab tuzilmali
va   bog'langan   modullardan   iborat   bo'lib,   turli   funktsiyalarni   bajarish   uchun
maxsus birliklarga ega. Mufassal-chip soprotsessorlar amalga oshirish sohasida
yuqori darajada xususiyatlarga ega bo'lishi bilan bilinadi.
Ayrim soprotsessorlar (Dedicated Processors):
      1.   Grafikalar   soprotsessorlari   (Graphics   Processing   Units   -   GPUs):   Bu
soprotsessorlar grafikani, tasvirni va 3D ishlab chiqishni bajarish uchun maxsus
ravishda tuzilgan. Ularga grafik karta deb ham ataladi. GPU'lar paralel ishlashga
mo'ljallangan   va   bir   nechta   milyonlar   belgilar   bilan   olib   borish,   matematik
amallarni tezkor va samarali bajarishda keng qo'llaniladi.
    2. Tizim soprotsessorlari (System-on-a-Chip - SoC): Bu soprotsessorlar tizim
ichidagi   boshqa   komponentlarni   (protsessor,   grafikalar   soprotsessori,   hafiza,
kommunikatsiya,   sensorlar   va   boshqalar)   yagona   chipda   birlashtirishga
yo'naltirilgan. SoC'lar mobil qurilmalar, smartfonlar, planshetlar va boshqa ichki
ishlab chiqarishli qurilmalar uchun keng qo'llaniladi.
      3.   Matematik   soprotsessorlar:   Bu   soprotsessorlar   maxfiylik   va   shifrlash
amallarini   bajarish   uchun   maxsus   ravishda   tuzilgan.   Ularga   kriptografik
protsedurlarni   tezkor   va   xavfsiz   bajarish   uchun   mo'ljallangan.   Matematik
soprotsessorlar axborotni himoya qilish, elektronik imzo va shifrlash amallarida
keng qo'llaniladi.
Matematik   soprotsessorlarining   arxitekturasi   o'zgaruvchanlik   va
maqsadga   mos   kelish   uchun   turli   xil   usullarda   tashkil   etilishi   mumkin.   Bu   tur
soprotsessorlar   kompyuterlarning   turli   sohalarda   samaradorlik   va   o'tkazish
tezligini oshirishga yordam beradi.
2.5.2 Matematik soprotsessorning qo'llanilishi
Matematik   soprotsessorlar   kompyuter   arxitekturasining   bir   qismi   bo'lib,
kompyuterda   matematik   amallarni   bajarish   uchun   xizmat   qiladi.   Ish   rejasi
quyidagi bosqichlardan iborat bo'lishi mumkin:
      1.  Amalni   qabul   qilish:   Soprotsessorga   kelgan   amalni   qabul   qilib,   amalni
bajarish uchun qo'llanish sohasini belgilaydi.
    2. Amalni tahlil qilish: Soprotsessor amalni tahlil qilib, qaysi amal bajarilishi
kerakligini va kerakli ma'lumotlarni aniqlaydi.
      3.  Amalni   bajarish:   Soprotsessor   amalni   bajaradi,   aritmetik,   mantikaviy   va
boshqa matematik amallarni tezkor va to'g'ri bajaradi.
Sahifa   9   /   19 Kompyuter xotirasi turlari uning xarakteristikasi va qo'llanilishi.  |  Xudoyberdiyev A. Y.
      4.   Natija   qaytarish:   Soprotsessor   amalni   bajarib,   natijani   chiqaradi   va   uni
kerakli joyga qaytaradi.
Matematik soprotsessorning boshqa komponentlar bilan bog'lanishi:
Matematik   soprotsessorlar   kompyuter   arxitekturasi   bo'ylab   boshqa
komponentlar   bilan   bog'langan   bo'lishi   mumkin.   Ular   odatda   qo'shimcha
xotiralarni   (hafiza),   kommunikatsiya   interfeyslarini   va   boshqa   muhim
komponentlarni   o'z   ichiga   oladi.   Matematik   soprotsessorlar   boshqa
soprotsessorlar,   hafizalar,   tizimlar   va   boshqa   modullar   bilan   bog'lanib,   ularga
o'zgartirilgan amallarni bajarish uchun kommunikatsiya o'rnatadi.
Matematik soprotsessorning foydalanish sohalaridan misollar:
    1. Kompyuter grafikasi: Matematik soprotsessorlar grafikalar, tasvirlar va 3D
model   ishlab   chiqishda   keng   qo'llaniladi.   Ular   pixellar,   tashkil   topgan   qatorlar
va grafik elementlarni tezkor va samarali hisoblash uchun ishlatiladi.
      2.   Mahsulot   ishlab   chiqarish:   Matematik   soprotsessorlar   ish   stendlarida,
mashinalar   to'plamlarida   va   boshqa   ishlab   chiqarish   jarayonlarida   ishlatiladi.
Ular hisoblash amallarini bajarishda foydalaniladi va ishni tezkorlashtiradi.
      3.   Kriptografiya:   Matematik   soprotsessorlar   maxfiylik,   shifrlash   va
kriptografik   protsedurlarni   bajarishda   keng   qo'llaniladi.   Ularning   yuqori
darajada   hisoblash   kuchi   va   to'g'ri   natijalar   chiqarish   imkoniyati   kriptografiya
sohasidagi muhim vazifalarni bajarishda yordam beradi.
Matematik soprotsessorlar kompyuterlarda matematik amallarni samarali
bajarish   uchun   xususiyatlarga   ega   bo'lib,   turli   sohalarda   foydalaniladi.   Ular
kompyuter grafikasi, mahsulot ishlab chiqarish, kriptografiya va boshqa sohalar
uchun muhim vazifalarni bajarishda ishlatiladi.
Matematik soprotsessorning muhimligi va o'zgarishi
Matematik soprotsessorning hisoblash tezligi va samaradorligi :
Matematik soprotsessorlar kompyuterdagi hisoblash amallarini tezkor va
samarali   bajarish   uchun   maxsus   ravishda   tuzilgan.   Ularning   yuqori   ish   rejasi,
maxsus   aritmetik   amal   birliklari,   kiritish/chiqarish   birliklari   va   ma'lumotlarni
to'plab   boshqarish   imkoniyatlari   yuqori   hisoblash   tezligi   va   samaradorlikni
ta'minlaydi. Matematik soprotsessorning ish rejasi va arxitekturasi uning yuqori
darajada samarador bo'lishini ta'minlayadi.
Matematik soprotsessorning amalga oshirish imkoniyatlari :
Matematik   soprotsessorlar   turli   xil   matematik   amallarni   bajarish
imkoniyatlariga   ega.   Ular   yuqori   darajada   paralellik   va   tezkorlik   bilan   ishlay
oladilar.   Matematik   soprotsessorlar   kompleks   hisoblash   amallarini   tezkorlik
bilan   bajarishi   va   ko'p   noldan   iborat   ma'lumotlar   bilan   samarali   ishlash
imkoniyatiga   ega.   Bu   ulushi   kompyuterlarning   turli   sohalarida   ishni
tezkorlashtiradi va tajribiy texnikalarning rivojlanishini ta'minlayadi.
Matematik soprotsessorning soha spetsifik bo'lishi :
Matematik   soprotsessorlar   turli   sohalarda   maxsus   imkoniyatlarga   ega
bo'lishi   mumkin.   Ular   grafikalar   soprotsessorlari   (GPU)   sifatida   kompyuter
grafikasi   sohasida,   tizim   soprotsessorlari   (SoC)   sifatida   mobil   qurilmalar   va
Sahifa   10   /   19 Kompyuter xotirasi turlari uning xarakteristikasi va qo'llanilishi.  |  Xudoyberdiyev A. Y.
smartfonlarda, cryptographic soprotsessorlar esa maxfiylik va shifrlash sohasida
foydalaniladi.   Matematik   soprotsessorlar   soha   spetsifik   bo'lib,   ushbu   sohadagi
vazifalarni   o'zlarining   maqsadga   mos   keladigan   xususiyatlari   bilan   bajarish
imkoniyatiga ega bo'ladi.
Matematik soprotsessorlar kompyuterlarda hisoblash amallarini tezkor va
samarali bajarish uchun muhim vazifalarni bajaradi. Ularning hisoblash tezligi,
samaradorligi,   amalga   oshirish   imkoniyatlari   va   soha   spetsifik   bo'lishi
kompyuterlarni turli sohalarida yuqori darajada foydalanishga imkon beradi.
Sahifa   11   /   19 Kompyuter xotirasi turlari uning xarakteristikasi va qo'llanilishi.  |  Xudoyberdiyev A. Y.
6.  Uzilishlar identfikatsiyalari  va ularni qayta  ishlash
1. Identifikatsiya haqida umumiy tushuncha: Identifikatsiya, bir uzilishni
boshqa uzilishlardan aniqlash uchun foydalaniladigan ma'lumotlar jamlanmasini
ifodalaydi.
2.   Uzilishlar   identifikatsiyasining   ma'nosi:   Uzilishlar   identifikatsiyasi,
uzilishlarni aniq, faqatgina va unikallik bilan tanib olish uchun foydalaniladigan
identifikatsiya ma'lumotlarining birlashmasidir.
  Uzilishlar Identifikatsiyasining Xususiyatlari
1.   Unikallik:   Uzilishlar   identifikatsiyasi,   her   bir   uzilishning   o'ziga   xos,
faqatgina identifikatorlarga ega bo'lishini ta'minlayadi.
2.   To'g'rilik:   Identifikatsiya   ma'lumotlari,   uzilishga   xosligini   ta'minlash
uchun to'g'ri va aniq bo'lishi kerak.
3.   O'zgarmaslik:   Identifikatsiya   ma'lumotlari   o'zgartirilishi   yoki
o'chirilishi qiyinlikka tushmaydi.
4. Himoya: Identifikatsiya ma'lumotlari himoyalangan bo'lishi zarur.
5. O'tkazish: Identifikatsiya ma'lumotlari, uzilishlar orasida o'tkazilishi va
ularga murojaat qilinishi mumkin.
2.6.2 Uzilishlar Identifikatsiyasini Qayta Ishlash
Uzilishlar Identifikatsiyasining Kamchiliklari
1.   Identifikatsiya   ma'lumotlarining   xavfsizlik   riski:   Identifikatsiya
ma'lumotlarining   hakerlik   va   so'roqqa   uchraganlikdan   asosiy   xavfsizlik
kamchiliklari mavjud.
2.   Identifikatsiya   ma'lumotlarining   xatolarining   ta'siri:   Xatolar,
identifikatsiya   ma'lumotlarida   yashirin   xatoliklarni   chaqirishi   va   uzilishlar
haqida noaniq ma'lumotlarga olib kelishi mumkin.
3.   Identifikatsiya   protseduralarining   kelajakda   o'zgarishi:   Yangi
identifikatsiya   usullarini   qo'llash,   uzilishlar   uchun   qo'shimcha   ma'lumotlarga
to'g'ri bo'lishni talab qiladi.
Uzilishlar Identifikatsiyasini Qayta Ishlashning Zaruriyati
1.   Identifikatsiyadagi   kamchiliklarni   bartaraf   etish:   Uzilishlar
identifikatsiyasining   qayta   ishlash,   identifikatsiya   ma'lumotlarining
himoyalangan   va   to'g'ri   bo'lishini   ta'minlayarak   identifikatsiyadagi
kamchiliklarni bartaraf etishga yordam beradi.
2.   Xavfsizlikni   ta'minlash:   Identifikatsiya   ma'lumotlarining   xavfsizligini
ta'minlash, uzilishlar va ulardagi ma'lumotlarni hakerlik va so'roqlardan himoya
qilishning muhim qismidir.
3.   Identifikatsiya   ma'lumotlarini   yangilash:   Uzilishlar   identifikatsiyasini
qayta   ishlash,   identifikatsiya   ma'lumotlarini   yangilash   va   yangi   identifikatsiya
protseduralarini qo'llash imkoniyatini beradi.
Uzilishlar Identifikatsiyasini Qayta Ishlashning Asosiy Tamoyillari
1.   Parol   bilan   qayta   ishlash:   Uzilishlarni   parol   bilan   qayta   ishlash,
identifikatsiya ma'lumotlarining himoyalangan bo'lishini ta'minlayadi.
Sahifa   12   /   19 Kompyuter xotirasi turlari uning xarakteristikasi va qo'llanilishi.  |  Xudoyberdiyev A. Y.
2.   Biometrik   ma'lumotlar   bilan   qayta   ishlash:   Biometrik   ma'lumotlar,
uzilishlarni shaxsga xos to'g'ri tanib olishda qayta ishlash uchun ishlatiladi.
3.   Chip,   kartochka   yoki   token   bilan   qayta   ishlash:   Fiziksel   qurilmalar,
uzilishlar identifikatsiyasini qayta ishlash uchun foydalaniladi.
4.   Murojaat   va   tasdiqlash   usullari   bilan   qayta   ishlash:   Uzilishlar
identifikatsiyasini tasdiqlash uchun murojaat va tasdiqlash usullari qo'llaniladi.
So'rov   talablari:   Uziluvchalar   identifikatsiyalarni   o'zgartirish   talablari
bilan qarshi kelishi mumkin, misol uchun, uziluvchaning identifikatsiyasi unikal
bo'lmagan, xatoliklar yuzaga kelgan yoki o'zgartirish talab etilgan.
Uzilishlarni   yangilash :   Identifikatsiyalarni   qayta   ishlash,   uziluvchaning
o'zgaruvchanlarga, qo'llanishga yoki xususiyatlarga o'zgarish kiritishi, masalan,
dasturiy   yangilanishlar,   fizikaviy   qurilmalarini   o'zgartirish,   tarmoqga   kirish
usullarini o'zgartirish kabi.
Xavfsizlik   talablari:   Identifikatsiyalar,   uziluvchanlarning   xavfsizlikni
ta'minlash  uchun ishlatilishi  mumkin. Agar  bir  uziluvchan o'chirilsa, yo'qotilsa
yoki   o'g'irligini   yo'qotgan   bo'lsa,   identifikatsiyalarni   qayta   ishlash   maqsadida
qo'llanish mumkin.
Sahifa   13   /   19 Kompyuter xotirasi turlari uning xarakteristikasi va qo'llanilishi.  |  Xudoyberdiyev A. Y.
7.  Windows x64 da dasturlashning asosiy   xususiyatlari
1. Windows  operatsion  tizimining tarixi:  Windows  operatsion  tizimi   Microsoft
tomonidan ishlab chiqilgan ommabop operatsion tizimlaridan biridir. Windows
x64   versiyasi   esa   Windows   tizimi   uchun   x64   bitlik   prosessorlarga   moslangan
versiyadir.
2.   Windows   x64   arxitekturasi:   Windows   x64   arxitekturasi   64-bitlik
kompyuterlarga   yo'l   qo'yilgan   tizimlarni   ifodalaydi.   U   64-bitlik   adreslash,   64-
bitlik   registerlar   va   boshqa   xususiyatlarga   ega   bo'lgan   64-bitlik   prosessorlarni
qo'llashga yo'l qo'yilgan.
3.   Windows   x64ning   xususiyatlari:   Windows   x64,   ko'p   xil   xususiyatlarga   ega
bo'lgan,   sezilarli,   ishonchli   va   kuchli   operatsion   tizimdir.   U   yuqori   darajada
yuqori   vaqtni   ishlash   kuchiga   ega,   qulay   interfeysi,   kengaygan   dasturlash
imkoniyatlari   va   ommabop   tarqalgan   dasturlarga   qo'llanish   imkoniyatlarini
ta'minlaydi.
2.7.2  Windows x64da Dasturlashning Asosiy Xususiyatlari
1. Yuqori darajadagi dasturlash tili qo'llanishi: Windows x64 dasturlashida geniş
dasturlash   tillari,   masalan,   C++   va   C#   dasturlash   tillari   keng   qo'llaniladi.   Bu
tillar yuqori darajadagi va samarali dasturlar yaratish imkonini beradi.
2.   Kengaytirilgan   API   to'plami:   Windows   x64da   dasturlash   uchun
kengaytirilgan   API   to'plami   mavjud.   Bu   to'plamga   misol   sifatida   Win32
API,   .NET   Framework   API   va   Universal   Windows   Platform   (UWP)   API
kiritiladi.
3.   Qulay   va   kuchli   tashqi   dasturlash   vositalari:   Windows   x64   dasturlashida
qulay   va   kuchli   tashqi   dasturlash   vositalari   mavjud.   Bu   tashqi   dasturlash
vositalari   orasida   Visual   Studio   muharriri,   .NET   Framework   va   .NET   Core
platformalari,   Universal   Windows   Platform   (UWP)   loyihalarni   ishga   tushirish
imkoniyati kabi vositalar kiritiladi.
4.   Windows   qurilmalariga   qo'shimcha   integratsiya:   Windows   x64   operatsion
tizimi   kompyuter   qurilmalariga   qo'shimcha   integratsiya   imkonini   beradi.   Bu
integratsiya   orqali   grahikali   interfeyslarni   tuzish   va   boshqarish,   klaviatura,
mouse, printerlar, skanerlar kabi qurilmalar bilan integratsiya o'rnatish mumkin.
5. Multimedia va grafika dasturlash imkoniyatlari:  Windows x64 dasturlashida
multimedia   va   grafika   dasturlash   imkoniyatlari   kengayib   boradi.   U   yordamida
videolar,   audiolar,   grafikalar   va   boshqa   multimediya   ob'ektlarini   yaratish,
tahrirlash va boshqarish mumkin.
Bu xususiyatlar Windows x64da dasturlashning asosiy qismlarini tashkil
etadi va dasturchilar uchun kuchli va samarali dasturlarni yaratishda qo'llaniladi.
Windows   x64   operatsion   tizimi   dasturchilar   uchun   qo'llanish   sohalarida
keng   imkoniyatlarga   ega.   Quyidagi   misollar   Windows   x64da   dasturlashning
foydalanish sohalaridan ba'zi namunalar:
1. Dasturlar   va   ilovalar   yaratish:   Windows   x64   dasturlash   vositalari
yordamida dasturlar va ilovalar yaratish mumkin. Dasturchilar C++, C#,
Sahifa   14   /   19 Kompyuter xotirasi turlari uning xarakteristikasi va qo'llanilishi.  |  Xudoyberdiyev A. Y.
Java,   Python   va   boshqa   dasturlash   tillaridan   foydalanib,   ommabop
o'yinlar, ilovalar, web-tizimlar, mobil ilovalar va boshqalarini yaratishlari
mumkin.
2. Web   dasturlash:   Windows   x64da   dasturlashning   bir   sohasi   web
dasturlashdir.   Dasturchilar   ASP.NET,   PHP,   JavaScript,   HTML/CSS   va
boshqa   texnologiyalardan   foydalanib,   veb-saytlar,   veb-loyihalar,   veb-
servislar va boshqalarini yaratishlari mumkin.
3. Mobil   ilovalar:   Windows   x64,   Android   ilovalarini   dasturlashga   imkon
beradigan Android Studio dasturlash muharriri orqali Android ilovalarini
yaratish   imkoniyatini   ta'minlaydi.   Bu   orqali   dasturchilar   Android
qurilmalari   uchun   mobil   ilovalar   yaratishlari,   test   qilishlari   va   ishga
tushirishlari mumkin.
4. O'yin   dasturlash:  Windows   x64,   o'yin   dasturchilariga   keng   imkoniyatlar
ta'minlaydi.   Dasturchilar   Unity,   Unreal   Engine,   DirectX   va   boshqa
grahikali dasturlash muharrirlaridan foydalanib, grafikali o'yinlar va o'yin
platformalari yaratishlari mumkin.
5. Veri analizi va ishlovchilik: Windows x64 dasturlash vositalari yordamida
dasturchilar   veri   analizi   va   ishlovchilik   sohalarida   ham   foydalanishlari
mumkin. Dasturchilar Python, R, MATLAB va boshqa texnologiyalardan
foydalanib,   veri   analizi,   mashinalarning   o'qitishini   amalga   oshirish,
texnik ta'minot ishlovchiliklari va boshqalarini yaratishlari mumkin.
6. Inson-mashina   interfeysi   (Human-Computer   Interface,   HCI):   Windows
x64   dasturlash   muharrir   va   vositalari,   dasturchilarga   grafikali
interfeyslarni   tuzish,   foydalanuvchi   interaktivlikni   ta'minlash   va   o'zaro
aloqani yaratish imkoniyatini beradi. Bu HCI dasturlar orqali dasturchilar
ommabop   foydalanuvchi   tajribasini   yaxshilash   va   interfeysning
intuitivligini oshirishlari mumkin.
Sahifa   15   /   19 Kompyuter xotirasi turlari uning xarakteristikasi va qo'llanilishi.  |  Xudoyberdiyev A. Y.
8.  Massivlarni assemblerda qayta ishlash
1. Massivning yaratilishi va o'lchami: Assemblerda massivlar yaratilishining
ko'p usullari mavjud. Massivning o'lchami avvaldan belgilanishi kerak, ya
to'liq massiv yaratiladi yoki elementlari birma-bir joylanadi.
2. Elementlarga   murojaat:   Assemblerda   massiv   elementlariga   murojaat
indeks   orqali   amalga   oshiriladi.   Indeks   massiv   boshidan   boshlab
hisoblanadi.
3. Massivning   alohida   elementlarini   bajarish:   Assemblerda   massivning
alohida   elementlariga   murojaat   qilish   mumkin.   Buning   uchun   indekslar
xususiy qiymatlar bilan aniqlanadi.
4. Massiv   elementlarini   saralash   va   qidirish:   Assemblerda   massiv
elementlarini   saralash   va   qidirish   algoritmlari   mavjud.   Bu   usullar   orqali
massiv elementlarini tartiblash va ma'lum bir qiymatni qidirish mumkin.
Assembler   dasturlash   tilida   massivlar   ma'lumotlar   bilan   ishlashda   juda
muhimdir.   Massivlar   haqida   to'liq   tushunchaga   ega   bo'lish   va   Assemblerda
ularni   to'g'ri   va   samarali   tarzda   tasvirlash,   elementlarga   murojaat   qilish,
tarqatish,   kopaytirish,   saralash   va  qidirish   imkoniyatlarini  bilish   muhimdir.  Bu
usullar   yordamida   ma'lumotlar   tuzilishi   va   ma'lumotlar   ustida   turli   amallarni
bajarish osonlashadi.
Assemler   tilida   massivlarni   qayta   ishlash   uchun   quyidagi   amallarni
bajarishingiz mumkin:
1.   Elementlarni   qayta   qiymatlash:   Massivning   biror   elementini   qayta
qiymatlash   uchun   kerakli   element   manzili   va   yangi   qiymat   bilan   birlikda
ishlatiladi.   Masalan,   `mov   [array   +   4],   eax`   ifodasi   orqali   massivning   ikkinchi
elementini yangi qiymat bilan almashtirish amalga oshiriladi.
2.   Massiv   elementlarini   almashtirish:   Massivning   bir   nechta
elementlarini boshqa bir massivga ko'chirish uchun kerakli elementlar va ularga
tegishli   manzilni   belgilashingiz   kerak.   Misol   uchun,   `mov   esi,   [array   +   4]`   va
`mov [array2 + 4], esi` ifodalari orqali massivning ikkinchi elementini o'qib esa
uni boshqa bir massivning ikkinchi elementiga yozish amalga oshiriladi.
3. Massivlarni tarqatish:   Massivlarni tarqatish uchun kerakli manzil va
indekslarni   o'zgaruvchilar   yordamida   belgilashingiz   kerak.   Misol   uchun,   `lea
edi, [array + esi * 4]` ifodasi  orqali massivning esi-elementining manzilini edi
registrga yuklaydi.
4.   Massiv   elementlariga   murojaatda   sikllarni   qo'llash:   Massiv
elementlariga   murojaatda   sikllarni   qo'llash,   indekslarni   o'zgaruvchilar   orqali
o'zgartirish va elementlar ustida amallar bajarish uchun foydalaniladi. Masalan,
`mov ecx, 0` va `mov eax, [array + ecx * 4]` ifodalari orqali massivning barcha
elementlarini sikl orqali o'qib oladi.
Asm   dasturlash   tilida   massivlarni   qayta   ishlash   amallari,   dasturlash
tilining   sintaksisi   va   platformaga   bog'liq   bo'ladi.   Bu   sababli,   maqsadlangan
dastur platformasiga oid dokumentatsiyalarni  o'rganish, asm dasturlash tilining
Sahifa   16   /   19 Kompyuter xotirasi turlari uning xarakteristikasi va qo'llanilishi.  |  Xudoyberdiyev A. Y.
qoidalari   va   sintaksisini   tushunish   va   amalga   oshirishga   qodir   bo'lish   tavsiya
etiladi.
Massivlarni Assemblerda Qayta Ishlashning Muhimligi:
  Ma'lumotlarni   yig'ish   va   tahlil   qilishda   foydasi:   Massivlar,   bir   nechta
ma'lumotlarni bir to'plamda saqlash imkonini beradi. Bu ma'lumotlarni yig'ish,
qayta   ishlash   va   tahlil   qilishda   yordam   beradi.   Massivlar,   bir   nechta
ma'lumotlarni   qayta   ishlash   uchun   bir   qator   amallarni   samarali   bajarish
imkonini beradi.
  Operatsiyalarni   tez   va   samarali   amalga   oshirishda   foydasi:   Massivlar
assemblerda   tez   va   samarali   operatsiyalar   uchun   ideal   bo'ladi.   Massivlar   bilan
elementlar ustida amallar bajarish, looplar va iteratsiyalar orqali massivning har
bir elementi bilan bir-marta o'zaro muqobila qilish oson va tez amalga oshirish
imkonini beradi.
  Xotiradagi   joydan   tejarat   qilish   imkoniyatini   berish:   Assemblerda
massivlar,   xotiradagi   joyni   qo'llab-quvvatlash   imkonini   beradi.   Massivlar,
o'lchamlari   va   elementlar   soni   bo'yicha   xotiradagi   joydan   foydalanishni
ta'minlayadi. Bu, katta miqdordagi ma'lumotlarni to'plamlash, saqlash va qayta
ishlash uchun foydali bo'ladi.
  Kodning   yaxshi   tashqi   ko'rinish   va   tuzilishni   ta'minlash:   Massivlar,
kodning   tashqi   ko'rinish   va   tuzilishni   yaxshilashda   muhim   rol   o'ynaydi.
Massivlar, ma'lumotlar to'plamini tashkil qilish uchun aniq va tuzilgan kodning
yaratishiga   yordam   beradi.   Bu,   kodning   o'qimasligini   oshirish,   muvaffaqiyatli
tuzilishni   ta'minlash   va   kodni   boshqa   dasturlash   tillariga   o'zgartirish   uchun
osonlik yaratish imkonini beradi.
Massivlarni   assemblerda   qayta   ishlashning   muhimligi   ma'lumotlarni
yig'ish,   operatsiyalarni   tez   amalga   oshirish,   xotiradagi   joydan   tejarat   qilish
imkoniyatini berish va kodning yaxshi tashqi ko'rinish va tuzilishni ta'minlashda
yashirin.   Bu,   dasturchilarga   ko'p   qiyinliklarni   osonlashtiradi   va   kodning
samaradorligini oshiradi.
Sahifa   17   /   19 Kompyuter xotirasi turlari uning xarakteristikasi va qo'llanilishi.  |  Xudoyberdiyev A. Y.
Xulosa
Xulosa   qilib   aytadigan   bo'lsak:   Ko'p   yadroli   mikroprotsessor
arxitekturalari parallel ishlov berish va umumiy samaradorlikni oshirish nuqtai
nazaridan sezilarli foyda keltiradi. Ko'p yadroli mikroprotsessor ichidagi har bir
yadro vazifalarni mustaqil ravishda bajarishi mumkin, bu esa bir vaqtning o'zida
ishlov   berish   va   samaradorlikni   oshirish   imkonini   beradi.   Ushbu   protsessorlar
o'z   imkoniyatlarini   yanada   oshirish   uchun   ko'pincha   giper-threading   kabi
xususiyatlarni o'z ichiga oladi. 
UNIX   operatsion   tizimining   arxitekturasi   modullilik,   soddalik   va
moslashuvchanlikka qaratilganligi bilan ajralib turadi. UNIX fayl tizimi ierarxik
tuzilmasiga amal qiladi, bunda hamma narsa, jumladan, qurilmalar va kataloglar
fayl sifatida ko'riladi. U mijoz-server modelini qo'llaydi va jarayonlar o'rtasida
samarali   o'zaro   ta'sir   qilish   uchun   jarayonlararo   aloqa   mexanizmlarini   qo'llab-
quvvatlaydi..
Matematik   protsessorlar   yoki   matematik   tezlatgichlar   sifatida   ham
tanilgan   matematik   protsessorlardan   foydalanish   matematik   hisob-kitoblar   va
raqamli   ishlov   berishda   muhim   afzalliklarni   beradi.   Ushbu   ixtisoslashtirilgan
protsessorlar murakkab matematik operatsiyalarni yuqori aniqlik va tezlik bilan
bajarish,   asosiy   protsessordan   hisoblash   yukini   tushirish   uchun   mo'ljallangan.
Matematik protsessorlar suzuvchi nuqtali arifmetika, trigonometrik funktsiyalar,
matritsa   operatsiyalari   va   boshqa   matematik   operatsiyalar   kabi   vazifalarni
samarali   bajara   oladi.   Ushbu   operatsiyalarni   parallel   ravishda   yoki   maxsus
jihozlar bilan bajarish orqali ular tezroq natijalarni berishi va matematik hisob-
kitoblarga ko'p tayanadigan ilovalarda umumiy tizim ish faoliyatini yaxshilashi
mumkin.
Windows   x64   bir   nechta   asosiy   xususiyatlarga   ega   dasturiy   ta'minotni
ishlab   chiqish   uchun   kuchli   va   ko'p   qirrali   platformani   taqdim   etadi.   Bu
xususiyatlar   dasturlash   va   ilovalarni   ishlab   chiqish   uchun  Windows   operatsion
tizimi   sifatida   mashhurligi   va   keng   qo'llanilishiga   yordam   beradi.   Bu   erda
asosiy xususiyatlardan ba'zilari:
Xulosa   qilib   aytadigan   bo'lsak,   assembler   tilida   massivlar   bilan   ishlash
diqqat   bilan   ko'rib   chiqish   va   elementlarni   samarali   boshqarish   va   takrorlash
uchun   maxsus   texnikani   talab   qiladi.   Assemblar   tilida   massivlar   bilan
ishlashning   asosiy   bosqichlariga   massiv   deklaratsiyasi,   tegishli   adreslash
rejimlaridan foydalangan holda massiv elementlariga kirish va iteratsiya uchun
sikllarni amalga oshirish kiradi.
Massivlar bilan ishlash uchun xotirani ajratish ma'lumotlar direktivalari yoki 
assemblerga xos ko'rsatmalar yordamida to'g'ri boshqarilishi kerak. Alohida 
massiv elementlariga kirish montaj tilida mavjud bo'lgan manzillash usullarini 
tushunishni talab qiladi, masalan, to'g'ridan-to'g'ri manzillash, bilvosita 
manzillash yoki indekslangan manzillash. Bu massiv elementlarining 
qiymatlarini olish va o'zgartirish imkonini beradi.
Sahifa   18   /   19 Kompyuter xotirasi turlari uning xarakteristikasi va qo'llanilishi.  |  Xudoyberdiyev A. Y.
Foydalanilgan adabiyotlar va manbalar:
1. Hennessy,   J.   L.,   &   Patterson,   D.  A.   (2017).   Computer  Architecture:  A
Quantitative Approach. Morgan Kaufmann.
2. Tanenbaum,   A.   S.,   &   Bos,   H.   (2014).   Modern   Operating   Systems.
Pearson.
3. Sodani,  A.,   &   Taneja,   P.   (2012).  Advanced   Computer  Architecture   and
Parallel Processing. PHI Learning.
4. Flynn,   M.   J.   (1996).   Computer   Architecture:   Pipelined   and   Parallel
Processor Design. Jones and Bartlett Publishers.
5. Shen,   J.   P.,   &   Lipasti,   M.   H.   (2017).   Modern   Processor   Design:
Fundamentals of Superscalar Processors. Waveland Press.
6. Hwu,   W.   W.,   &   Chang,   S.   (2011).   Advanced   Computer   Architecture:
Parallelism, Scalability, Programmability. McGraw-Hill Education.
7. Hagersten,   E.,   &   Black-Schaffer,   D.   (2011).   Computer  Architecture   and
Parallel Processing. Springer.
8. Hill, M. D., & Jouppi, N. P. (2006). Readings in Computer Architecture.
Morgan Kaufmann.
9. Asanović,   K.,   Bodik,   R.,   Catanzaro,   B.   C.,   Gebis,   J.   J.,   Husbands,   P.,
Keutzer,   K.,   ...   &   Patterson,   D.   A.   (2009).   The   landscape   of   parallel
computing   research:   A   view   from   Berkeley.   Technical   Report
UCB/EECS-2006-183,   EECS   Department,   University   of   California,
Berkeley.
10. Intel Developer Zone: https://software.intel.com/
11. AMD Developer Central: https://developer.amd.com/
Sahifa   19   /   19

Kompyuter xotirasi turlari uning xarakteristikasi va qo'llanilishi. | Xudoyberdiyev A. Y. Mundarija: 3. UNIX operatsion tizimining arxitekturasi ........................................................................ 2 4. Kompyuter xotirasi turlari uning xarakteristikasi va qo'llanilishi. .................................... 5 5. Matematik soprotsessor qo'llanilishi haqida .................................................................. 8 6. Uzilishlar identfikatsiyalari va ularni qayta ishlash ....................................................... 12 7. Windows x64 da dasturlashning asosiy xususiyatlari .................................................... 14 8. Massivlarni assemblerda qayta ishlash ......................................................................... 16 Xulosa .............................................................................................................................. 18 Foydalanilgan adabiyotlar va manbalar: .......................................................................... 19 Sahifa 1 / 19

Kompyuter xotirasi turlari uning xarakteristikasi va qo'llanilishi. | Xudoyberdiyev A. Y. 3. UNIX operatsion tizimining arxitekturasi Unix ko'p vazifali, ko'p foydalanuvchili operatsion tizimdir. U barcha operatsion tizimning yuragi deb ham ataladi. Bundan tashqari, u Linux va Ubuntu kabi mashhur OS uchun asos bo'lib xizmat qiladi. Unix, shuningdek, birinchi PORTABLE operatsion tizimlardan biri bo'lib, tarmoq, World Wide Web va INTERNET rivojlanishida juda muhim rol o'ynadi. Unix operatsion tizimi arxitekturasi to'rt qatlamdan iborat, xususan: 1. Uskuna. 2. Yadro. 3. Tizim chaqiruv interfeysi yoki SHELL. 4. Ilova dasturlari yoki kutubxonalar. Arxitekturaning vizualizatsiyasi quyida keltirilgan. MUNDARIJA 1-QATTA - Uskuna 2-QATTA - Yadro 3-QATTA – Shell/tizim chaqiruv interfeysi 4-QATTA – Ilova dasturlari/kutubxonalar UNIX operatsion tizimining XUSUSIYATLARI – 1-QATTA - Uskuna Ushbu qatlam tizimning barcha apparat ta'minoti bilan bog'liq ma'lumotlarni o'z ichiga oladi. Kompyuterning barcha qismlari va unga biriktirilgan barcha kiritish va chiqarish qurilmalari haqidagi ma'lumotlar ushbu qatlamda saqlanadi. 2-QATTA - Yadro Yadro har qanday operatsion tizimning yuragi hisoblanadi. Bu OT ning markaziy qismi bo'lib, u kompyuterning apparat vositalari bilan bevosita o'zaro ta'sir qiladi. Buni yadroga o'rnatilgan qurilma yordamida amalga oshiradi. Sahifa 2 / 19

Kompyuter xotirasi turlari uning xarakteristikasi va qo'llanilishi. | Xudoyberdiyev A. Y. Yadro, shuningdek, Unix arxitekturasining markaziy va eng muhim qismidir. Yadroning asosiy funktsiyalari: RAM, klaviatura, sichqoncha, printerlar va boshqalar kabi kompyuterning apparat vositalari yadro tomonidan boshqariladi. Yadro turli foydalanuvchilar o'rtasida kompyuterga kirishni boshqarish uchun javobgardir. U turli jarayonlarni rejalashtiradi va boshqaradi va turli operatsiyalar va vazifalarni bajaradi. U fayl tizimini boshqaradi va saqlaydi. Shuningdek, u xatolarni hal qilish uchun javobgardir. Yadro turli xil kiritish va chiqarish xizmatlarini bajaradi. U uzilishlarni ham boshqaradi. 3-QATAY – Shell/tizim chaqiruv interfeysi Foydalanuvchi va yadro o'rtasidagi o'zaro aloqani ta'minlaydigan interfeys The Shell deb ataladi. Shell turli buyruqlar berish orqali boshqariladi. Bu buyruqlar Shell buyruqlari deb ataladi. Shell ushbu Shell buyruqlarini bajaradi va buyruqda ko'rsatilgan vazifani bajaradi. U buyruqlarni o'qiydi va ularni sharhlaydi va keyin ma'lum bir dasturni bajarish uchun so'rov yuboradi. Shunday qilib, Shell buyruq tarjimoni nomini ham oldi. Shell buyruqlari qat'iy va standart sintaksisga ega. 4-QATAY – Ilova dasturlari/kutubxonalar Ushbu qatlam, shuningdek, Unix-da o'rnatilgan tashqi ilovalar yoki foydalanuvchi tomonidan yozilgan ilovalarni bajarish uchun mas'ul bo'lgan amaliy qatlam deb ham ataladi. UNIX-dagi huquqlarini quyidagilarga sotgan: 1. Kaliforniya universiteti, Berkli (BSD) 2. Microsoft (Xenix) 3. Sun Microsystems (SunOS/Solaris) 4. HP/HPE (HP-UX) 5. IBM (AIX) Ushbu OT larning aksariyati (operatsion tizim) allaqachon eskirgan, garchi o'sha OTlar UNIX-ga o'xshash OT ning rivojlanishiga turtki bo'lgan bo'lsa-da, bu UNIX-ga o'xshash operatsion tizimlar bizning hozirgi sevimli OT ning kelib chiqishi hisoblanadi. Oxir-oqibat (1990-1996 yillar boshida) AT&T UNIX bo'yicha o'z huquqlarini Novell kompaniyasiga sotdi, keyinchalik u The Open Groupga sotdi va oxirida ular SUS (Yagona UNIX Spetsifikatsiyasi) deb nomlangan standartlar oilasini yaratdilar. Internetning tug'ilgan joyi Sahifa 3 / 19

Kompyuter xotirasi turlari uning xarakteristikasi va qo'llanilishi. | Xudoyberdiyev A. Y. "ARPANET" (brewminate.com) 1975 yil may oyida Illinois Urbana-Champaign universitetida UNIX tizimi ARPANET (Advanced Research Projects Agency Network) - dastlabki kunlarda Internet - mini xostlar bo'lishi mumkinligi aytildi. Ushbu tadqiqot mijoz-server ulanishining dastlabki kuniga olib keladi. Sahifa 4 / 19

Kompyuter xotirasi turlari uning xarakteristikasi va qo'llanilishi. | Xudoyberdiyev A. Y. 4. Kompyuter xotirasi turlari uning xarakteristikasi va qo'llanilishi. Kompyuter xotirasi, kompyuter tizimida ma'lumotlarni saqlash va o'qish uchun ishlatiladigan fizikaviy yoki virtual xotiradur. Bu xotira, kompyuterda dastur va ma'lumotlarni saqlash, fayllarni o'qish yoki yozish, va kompyuter tizimining ishlash jarayonlarini bajarish uchun kerak bo'lgan ma'lumotlarni saqlash uchun ishlatiladi. Kompyuter xotirasi turli turlarga bo'linadi. Quyidagi turli kompyuter xotira turlari mavjud: 1. RAM (Random Access Memory): RAM, kompyuterda faqatgina faol bo'lgan dastur va ma'lumotlarni saqlash uchun foydalaniladi. Ushbu xotira kompyuterning faoliyat jarayonlarini tezkor vaqtda bajarish imkonini beradi. RAM kompyuter tizimining qisqa muddatli xotirasidir, ya'ni kompyuter off bo'lganda yoki qayta yoqilganda uni saqlagan ma'lumotlar o'chib ketadi. 2. ROM (Read-Only Memory): ROM xotirasi kompyuter tizimi tomonidan o'zi yoqilganida ishga tushiriladi. U holda kompyuter tizimining asosiy ma'lumotlari, o'zgartirib bo'lmaydigan dasturlar va sozlamalar saqlanadi. ROM xotirasida saqlangan ma'lumotlarni foydalanuvchi o'zgartira olmaydi. 3. Hard disk (HDD) va Solid State Drive (SSD): HDD va SSD xotiralar kompyuter tizimida o'zgartirib bo'lmaydigan ma'lumotlarni saqlash uchun ishlatiladi. HDD mekanik xotirani ishlatadi va disk asosida ma'lumotlarni saqlaydi. SSD esa elektron xotira turi hisoblanadi va NAND flash xotiralar orqali ma'lumotlarni saqlaydi. SSD tezkor ma'lumot o'qish va yozish imkoniyatiga ega bo'lib, HDD ga nisbatan tezroq ishlaydi. 4. Flash xotiralar: Flash xotiralar esa tezkor va xotira qurilmalarida ishlatiladi. Ular USB flash haydovchilarda, xotira kartalarda, kamera va mobil qurilmalarda foydalaniladi. Flash xotiralarining avtomatik foydalanish, tezkor yozish-yozish va yomon sanoq sifatlarining oladi. 5. Optik xotiralar: Optik xotiralar CD, DVD, Blu-ray disk xotiralarini o'z ichiga oladi. Bu xotiralar diskda saqlangan ma'lumotlarni o'qish va yozish uchun las Xotira turlari Kompyuter xotirasi, kompyuterda ma'lumotlarni saqlash vaqtidagi amalga oshiriladigan jarayonlarni ifodalaydi. Bu xotira, kompyuter tomonidan Sahifa 5 / 19