Abdulla Oripov she'riyati to'g'risida

Загружено в:

16.08.2023

Скачано:

0

Размер:

2418.9541015625 KB

Скачать

Abdulla Oripov
she'riy at i
t o'g'risida

Reja:
Abdulla Oripov she'riyati1
Lirik qahramon ko'ngil holatini ifodalagani2
Lirik asarda tuyg'u va o'ylar
3

A bdulla Oripov she'riy at i t o'g'risida
Abdulla Oripov lirikasi orqali
o'zbek she'riyatiga ko'ngil
dardlarining suvratlari, ruhiy
iztiroblar manzarasi, armonga
aylangan orzular inson
sezimlarida qoldirgan izlar
tasviri kirib keldi.

Bu she'riyat yuzaga kelgan davrda shaldiroq so'zlarni
qofiyaga solish, baxtiyorlik haqida ko'tarinki, ammo yolg'on
satrlar tizish odat edi.
Mavzuni she'r emas, balki she'rni mavzu mukarram
qiladi deb hisoblanar, shuning uchun she'rning qanday
yozilishidan ko'ra, uning nima haqda ekanligi
muhimroq sanalardi.

Abdulla Oripov tuyg'ulari quqshagan o'zbek
she'riyatiga o'ychil g'am va g'amga qorishgan o'y olib
kirdi. Shoir alohida bir odam va uning dardlari haqida
o'yga botdi, qalam surdi. Bu odam shoirning o'zi edi.
Binobarin, bir odam to'g'risida
hayqirish, baqirish noqulay bo'lardi,
u haqda pichirlab she'r o'qish lozim
edi. Chunki shovqin, baland tovush
odamni o'zga odamlardan
yiroqlashtiradi, samimiylikdan
mahrum etadi.

O’tgan asrning 60 – 70 - yillarida Abdulla Oripov she'riyati
o'zbek millatini tuyg'ularning qurib qolishidan saqlab qoldi.
Shuning uchun ham shoirni o'zbek she'riyatida o'z davrini
yaratgan ijodkor deyish mumkin.
Chunki chinakam iste'dodgina
davrning to'siqlari, cheklovlarini
yengib o'ta oladi. Har qanday
zamon va har qanday sharoitda
ham asl iste'dod davridan
marhamat kutmaydi, balki unga
o'z ta'sirini o'tkazadi.
Abdulla Oripov she'rlaridagi beadad samimiyat, tuyg'ular
chinligi kishini beixtiyor o'ziga asir qiladi. Shoir she'rlari kayfiyat
va hissiyotning yaxlit obrazlaridir. U inson tuyg'ularini, hissiyotini
shu qadar chuqur bilgani va ifoda eta olganidan butun she'r emas,
balki ayrim misralarning o'ziyoq she'rxonda muayyan kayfiyat
hosil qiladi.

Masalan, shoir odamlarning zilzila paytidagi ruhiy
holatini. "Asahlar tuproqqa cho'kkan edi tiz" tarzida
beradi. O'zining pokiza yoshlik davrini esa "Yiroq-
yiroqlardan mungli va uzun Turnalar tovushin
tinglardim faqat' — deya ifodalaydi.
O'zbek xalqining yig'ma obrazi:
"Sonsiz egatlarga sochilmish, ana,
Mening orzularim, mening o'ylarim“
tarzida umumlashtiriladi.
Shoirning: "qaro sochlaringda
oppoq alanga" degan tashbihi
aniqligi bilan ham, ta'sirchanligi bilan
ham ko'ngilni rom etadi.

«Shabnam shovullaydi bog’lar qo'ynida
Salqin tumanichra ho'zarar tonglar,
Quyoshning erinchak yog'dularida
Nafis yaltiraydi bargi xazonlar».Uning she'riyatida vatan
timsoli qanday chizilganiga
e'tibor qiling:

Abdulla Oripov she'riyatini millat
rullining timsoliga aylantirgan
sifatlardan yana biri undagi
obrazlarning teran xalqchil
tomirlarga egaligida.
Eng murakkab holatlarni ham g'oyat ulkan nazokat va
yuksak madaniyat bilan ta'sirli qilib o'zbekcha ifodalay bilish
shoir she'rlarining qimmatini oshiradi. Shoir deyarli hamisha
she'riy ifodaning aniq va sezimlarga ta'sir ko'rsata oladigan
bo'lishiga erishadi.

Uning: "Oyoqlangan qo'ziday dovdirar yelda maysa,
Ko'm-ko'k moviy osmonda kezib yurar oq bulut"
kabi satrlarida qo'llanilgan tasllbihlar hayotiy asosi chuqur
hamda hissiy qudrati tengsizligi bilan kishini hayratga soladi. A.Oripov ko'z oldiga keltirish
mushkul, ifodalash undan-da
og'ir bo'lgan sezimlarni mavhum
tuyg'ularni tuyimli qilib chizish
borasida tengsiz mahoratga
egadir: "Yorilmagan
yaraday sevgi!" deydi u. o’ta
mavhum tuyg’uni bundan ortiq
aniq tasvirlash mumkin emas

A. Oripovning san'atkorligi shundaki, u hodisalarning
boshqalar ko'rmagan yoki ko'rgan bo'lsa-da payqamagan
jihatlarini o'ziga xos tarzda aks ettira oladi.
Shoir iste'dodi nazarining
o'tkirligi, tuyg'ularining nozikligi,
hissiyotning teranligigga
ko’rinadi

Ko'klamda o'rik g'o'ralarini hamma ko'rgan, barcha
bolalar, ayniqsa, qizlarning unga ishqibozligi azaldan
ma'lum. Ammo faqat chin shoirgina unda hayotni
davom ettirish nishonasi borligini ko'ra biladi:
"Dilbar kelinchakning ko'ksida g'ulu
Zardoli shoxiga tashlar ko'z qirin".
Sal e'tibor qilgan o'quvchi yosh kelinchaklarning
ko'pincha o'rik dovuchchasiga boshqorong'i bo'lishini
esiga tushiradi. Har qanday hayotiy hodisada chin
san'atga xos belgini ko'ra olish asl shoirlikning belgisidir.

LIRIK QA HRA MON
Lirik asarda tuyg'u va o'ylari tasvirlangan shaxs
obrazi Iirik qahramondir. U, ko'pincha, shoirning
o'zini anglatadi. Chunki Iirik asarda ishtirok
etadigan asosiy timsol shoirning o'zi, she'rda
uning o'ylari, sezimlari, tuyg'ulari, kayfiyati
namoyon bo'ladi. To'g'ri, Iirik asarlarda ba'zan
shoirdan boshqa qahramonlar ham ishtirok etadi
Jumladan, A. Oripovning "Bahor" she'ridan olingan:

"Ravon yo'llar qarshingizda turibdi mushtoq“
Derdi bizga harf o'rgatgan yosh bir muallim"
misralaridagi muallim timsoli fikrimizga dalildir.

Chinakam lirik asarning qahramoni o’ziga xos tabiat, fe’l, kayfiyat,
taqdir egasi sifatida namoyon bo’lishi, uning sezim va kechunmalari
she’rxonni laqayd qoldirmasligi kerak. Lirik qahramoning quvonchi,
g’ami, iztirob-u o’ylari o’zgalarga ta’sir ko’rsata olsagina, u badiiy
qiymatga ega bo’ladi. Lirik qahramoni befarq qoldirgan she’r
o’quvchining ongiga ham, tuyg’ulariga ham ta’sir ko’rsata olmaydi.
Shu jihatdan qaraladigan bo'lsa, Abdulla Oripovning siz tanishib
chiqqan barcha she'rlaridagi lirik qahramonning tuyg'ulari kishiga
kuchli ta'sir qilganini ko'rish mumkin.

Shoir she’rlarida o’z
shaxsiyatining turli qirralarini
namoyon etadi. Ularda aks
etgan kechinma va sezimlar
chin, ifoda go'zal, badiiy til
jozibali bo'lgani uchun lirik
qahramon o'quvchini o'ziga
tuyg'udosh qilib qo'yadi.
Shundan kelib chiqib, kechinma
va o'ylari lirik asarda ifoda
etilgan va she'rxonni o'ziga
tuyg'udosh qila oladigan shaxs
timsolini lirik qahramon deyish
mumkin.

Lirik qahramon ko'ngil holatini ifodalagani, bevosita "men"
nomidan so'zlashgani, o'zining eng ichkin, muqaddas tuyg'ularini
she'rxon bilan o'rtoqlashgani uchun o'quvchiga yaqin va
tuyg'udosh bo'lib qoladi.
Adabiyotshunoslikka lirik qahramon
tushunchasi 1921-yilda rus olimi Y. N.
Tinyanov tomonidan kiritilgan. Shoir
shaxsi qanchalik yirik, serqirra, uning
tuyg'ulari qanchalar samimiy bo'lsa, lirik
qahramon tasviri ham shunchalik jonli va
serjilo chiqadi.
Shuning uchun ham Abdulla Oripov she’rlarining lirik qahramoni
kishi ko’nglini butunlay zabt etadi, tuyg’ulari samimiy va
chinligiga o’quvchini to’la ishontiradi.

ESLA SH
MEN NEChUN SEVAMAN
O‘ZBEKISTONNI..
Men nechun sevaman O‘zbekistonni,
Tuprog‘in ko‘zimga aylab to‘tiyo.
Nechun vatan, deya yeru osmonin,
Muqaddas atayman, atayman tanho.
Aslida dunyoda tanho nima bor? Paxta
o‘smaydimi o‘zga elda yo? Yoki
quyoshimi sevgimga sabab? Axir
quyoshli-ku, butun Osiyo.
Men nechun sevaman O‘zbekistonni,
Bog‘larin jannat, deb ko‘z-ko‘z etaman.
Nechun ardoqlarkan tuprog‘ini men,
O‘paman, tuprog‘ing bebaho, Vatan!
Aslida tuproqni odil tabiat, Taqsim
aylagan-ku, yer yuziga teng Nechun bu
tuproq, deb yig‘ladi Furqat, O, Qashqar tuprog‘i, qashshoqmiding
sen?
Men nechun sevaman O‘zbekistonni?
Sababini aytgin, desalar menga.
Shoirona, go‘zal so‘zlardan oldin, Men
ta’zim qilaman ona xalqimga:
Xalqim, tarix hukmi seni agarda,
Mangu muzliklarga eltgan bo‘lsaydi,
Qorliklarni makon etgan bo‘lsayding,
Mehrim bermasmidim o‘sha muzlarga?
Vatanlar, Vatanlar, mayli, gullasin, Bog‘
unsin mangulik muzda ham, ammo,
Yurtim, seni faqat boyliklaring chun
Sevgan farzand bo‘lsa, kechirma aslo!Abdulla Oripov she’ri

Abdulla Oripov she'riy at i t o'g'risida

Reja: Abdulla Oripov she'riyati1 Lirik qahramon ko'ngil holatini ifodalagani2 Lirik asarda tuyg'u va o'ylar 3

A bdulla Oripov she'riy at i t o'g'risida Abdulla Oripov lirikasi orqali o'zbek she'riyatiga ko'ngil dardlarining suvratlari, ruhiy iztiroblar manzarasi, armonga aylangan orzular inson sezimlarida qoldirgan izlar tasviri kirib keldi.

Bu she'riyat yuzaga kelgan davrda shaldiroq so'zlarni qofiyaga solish, baxtiyorlik haqida ko'tarinki, ammo yolg'on satrlar tizish odat edi. Mavzuni she'r emas, balki she'rni mavzu mukarram qiladi deb hisoblanar, shuning uchun she'rning qanday yozilishidan ko'ra, uning nima haqda ekanligi muhimroq sanalardi.

Abdulla Oripov tuyg'ulari quqshagan o'zbek she'riyatiga o'ychil g'am va g'amga qorishgan o'y olib kirdi. Shoir alohida bir odam va uning dardlari haqida o'yga botdi, qalam surdi. Bu odam shoirning o'zi edi. Binobarin, bir odam to'g'risida hayqirish, baqirish noqulay bo'lardi, u haqda pichirlab she'r o'qish lozim edi. Chunki shovqin, baland tovush odamni o'zga odamlardan yiroqlashtiradi, samimiylikdan mahrum etadi.

Abdulla Oripov she'riyati to'g'risida

16.08.2023

0

2418.9541015625 KB

Похожие