logo

Amir Temurning harbiy yurishlariga yangicha yondashuv

Загружено в:

19.11.2024

Скачано:

0

Размер:

394.79296875 KB
2-m a v zu : A m i r  Tem u r n i n g h a r bi y       
               y u r i sh l a r i ga  y a n gi c h a   y on da sh u v Rej a :
•
1.  Amir Temurning harbiy qismlarining tuzilishi.
•
  2.  Amir Temurning harbiy yurishlari. “ Tem ur  t u zu k l a r i ”da ...
•
«Temur tuzuklari»da qilich chopishda 
o'zini ko'rsatgan bahodirlar 1-marta 
o'nboshi, 2-marta o'zini ko'rsatsa - 
yuzboshi, 3-marta esa mingboshi etib 
tayinlansinlar, deyilgan. Jang va 
xizmatda o'zini ko'rsatgan amirlar 
rag'batlantirilgan. Qaysi bir amir qo'shin 
bilan mamlakatni olsa, 3 narsa- imtiyoz 
bilan siylangan.  “ Tem ur  t uzuk l a r i ”da ...
•
Unga: 1) t ug', nog'ora v a 
bahodirlik  mart abasi;- 2) dav lat  
k engashlariga bemalol k irish 
huquqi; 3) biron sarhadning 
noibligi berilgan. Temur t uzgan 
qo'shin o'zining st rat egik  v a 
t ak t ik  mahorat i bilan o'sha 
dav rning eng muk ammal v a 
k uchli armiy alaridan 
hisoblangan.  A m i r  Tem u r  qòsh i ni  t a r k i bi :
•
Amir Temur qo`shini o`ntalik askariy 
birikmalar asosida tuzilgan harbiy qismlardan 
iborat edi. Lashkar  tuman  - o`n 
minglik,  hazora  minglik,  qo`shun -  yuzlik va  ayl 
-  o`nlik birikmalariga bo`lingan. Amir Temur 
o`n minglik askarni boshqarish uchun  tuman 
og`asi,  minglik bo`linmalar 
uchun  mirihazora,  yuzliklar 
uchun  qo`shunboshi  va o`nliklar uchun 
esa  aylboshi  kabi harbiy mansablarni ta'sis 
etadi. Ularning haqhuquqlari, oylik maoshini 
darajasiga mos ravishda belgilab beradi. •
Amir Temur va temuriylar armiyasi 
chorvadorlar qatori kosibchilik, 
hunarmandchilik, dehqonchilik 
bilan mashgʻul o`troq aholidan ham 
askar to`plagan. Qo`shinda harbiy 
kuchlarning asosini tashkil qilgan 
otliq askarlar bilan bir qatorda 
piyodalar ham xizmat qilgan. A m i r  Tem u r  bosh qa  soh a  v a k i l l a r i da n  
h a m  a sk a r  t òpl a ga n  j u m l a da n : •
Har bir ask arga bit t a yoy, 30 t a o`q, bir sadoq, bit t a 
qalqon, qo`shin t o`plash haqida maxsus buyruq 
(t unqol) e’lon qilingach, huk mdor t omonidan 
t uzilgan ro`yxat ga binoan jangchilar ot ulovi, 
quroly arogʻi, oziq-ovqat i, ye m-xashagi bilan 
t o`planish y e riga, bit t a qo`shimcha ot , yarim man ( 1 
mann= 816 gr.) ogʻirligida arqon, t e ri xalt a va bit ga 
qozon ajrat ilgan. Har 10 jangchi bir chodir, 2 
be lk urak , bir k e rk i, bit t a o`roq, bir arra, bir t e sha, 
bit t a bolt a va 100 dona nina olib yurishi shart  
hisoblangan.Ha r  bi r  a sk a r  qu y i da gi l a r n i  òzi  bi l a n  
ol i b y u r i sh i  k era k  bòl ga n : A m i r  Tem u r n i ng h a r bi y  sa n ʼ a t i A m i r  Tem ur ni ng h a r bi y  y u r i sh l a r i .
•
Amir Temur Eron, 
Ozarbayjon, Iroq va Shom 
(Suriya) ustiga 3 marta 
lashkar tortdi. Bu yurishlar 
tarixda „3 yillik“, „5 yillik“ va 
„7 yillik“ urushlar nomi 
bilan mashhur. 3 yillik 
(1386 – 1388) harbiy 
istilolar oqibatida Janubiy 
Ozarbayjon, Iroqning 
shimoliy qismi, Gurjiston 
va Van koʻli atrofidagi 
yerlar egallandi. •
3 y illik  ist ilo
•
Amir Temur shu bilan birga shimoliy-gʻarbdan, yaʼni Oltin Oʻrda tomonidan 
boʻlayotgan tazyiqqa barham berish maqsadida Toʻxtamishga qarshi 3 marta qoʻshin 
tortishga majbur boʻldi. U 1389-yilda Dizaq ( Jizzax)ning Achchiq mavzeida, 1391-
yilning 18-iyunida (hozirgi Samara bilan Chistopol shaharlari orasida joylashgan 
Qunduzcha (Kondurcha) daryosi vodiysida (qarang  Qunduzcha jangi ) va nihoyat, 
1395-yilda (28 fevral) Shimoliy Kavkazda Terek daryosi boʻiida Toʻxtamish qoʻshiniga 
qaqshatqich zarba beradi (qarang  Terek daryosi boʻyidagi jang ). Amir Temur harbiy 
yurishlari natijasida Quyi Idil (Volga) viloyatlari, Saroy Berka, Saroychik va Hojitarxon 
(Astraxon) kabi shaharlar gʻorat qilindi. Amir Temur Toʻxtamishni quvib Ryazan 
viloyatigacha bordi va Yelets shahrini ishgʻol qildi. Sharafuddin Ali Yazdiy Amir 
Temurning Moskva istilosini shunday taʼriflaydi: „Sohibqiron Maskavga sorikim, 
Rusning shaharlaridan erdi, tavajjuq qildi. Anda yetkonda nusratshiʼor cheriki ul 
viloyatni (shahar va atrofini) chobtilar va andagʻi hokimlarni tobeʼ qildi. Va cherikning 
eliklariga sonsiz mol tushti…“ („Zafarnoma“, 179-bet). Bu urushda Azaq (Azov), Kuban 
va Cherkas yerlari ham kuchli aziyat chekegandi. Qizigʻi shundaki, Amir Temur 
Idilning Turotur kechuvi boʻyida Oʻrusxonning oʻgʻli Quyrichoq oʻgʻlonni chaqirtirib, 
unga qoʻlga kiritilgan sobiq Joʻchi ulusini inʼom etdi. Rossiya tarixchilari B. D. Grekov 
va A. Yu. Yakubovskiyparnmnt yozishlaricha, Amir Temurning Toʻxtamish ustidan 
qozongan gʻalabasi, faqat Markaziy Osiyo uchun emas, balki butun Sharqiy Yevropa, 
shuningdek tarqoq Rus knyazliklarining birlashishi uchun ham buyuk ahamiyat kasb 
etgan. •
5 y illik  ist ilo
•
Shundan soʻng Amir Temur butun eʼtiborini Eron, Iroq, 
Suriya, Kichik Osiyo va Hindiston yerlarini uzil-kesil zabt 
etishga qaratdi. U besh yillik (1392 – 1396) urush 
davomida Gʻarbiy Eron, Iroqi Ajam va Kavkazni egalladi, 
natijada muzaffariylar va jaloiriylar sulolasining 
hukmronligi barham topdi.
•
Hindist on ist ilosi
•
Temurning Hindistonga yurishi Amir Temurning 
Hindiston istilosi (1398-yil may – 1399-yil mart) qariyb 11 
oy davom etdi. Amir Temur Hindistondan katta oʻlja, shu 
jumladan 120 jangovar fil bilan qaytdi. Oʻljalarning bir 
qismi qoʻshinga taqsimlab berildi, qolgani Samarqand va 
Kesh shaharlarida olib borilayotgan qurilishlarga 
sarflandi. •
7 y il lik  i st il o
• Temur Misrning mamluk sultoni  Sulton Nasiraddin Farajga  magʻlubiyat 
keltiradi.Temurning Usmonli imperiyasiga yurishi Amir Temurning 1399 – 1404-
yillarda olib borgan harbiy yurishlari natijasida Shomning Halab (Aleppo), Xums, 
Baalbek (Baʼalbak), Dimishq (Damashq) kabi yirik shaharlari va Iroqi Arabning 
Ubuliston oʻlkasi (qad. Kappadokiya) bilan Bagʻdod, shuningdek Turkiyaning katta 
qismi zabt etiladi. Anqara jangida Amir Temur jahonning buyuk sarkardalaridan 
biri Boyazid Yildirim ustidan gʻalaba qozondi. Turk sultoni asirga olindi. U bilan 
birga xotini serb malikasi Olivera, oʻgʻillari Muso va Iso Chalabiylar ham asirga 
tushdilar. Soʻng, Amir Temur Anadolu yarim orolini egallab, Oʻrta dengizning 
sharqiy sohilida joylashgan Izmir shahrini zabt etdi va salibchilarning Yaqin 
Sharqdagi oxirgi qarorgohiga barham berdi. Soʻngra, Egey dengizida joylashgan 
Xios va Lesbos orollaridagi Genuya mulklarining hukmdorlari unga taslim 
boʻldilar, Misr ham oʻz itoatkorligini izhor etdi. Amir Temur Anqara, Nikeya, Bursa 
va Izmir shaharlarini egallab, Vizantiya va butun nasoro olamining Boyazidga 
yigʻib bergan bojlaridan iborat katta boylikni qoʻlga kiritdi. Birgina Bursa 
shahridan olingan oltin va javohirlarning oʻzi kattagina karvonga yuk boʻlgan. 
Bandi qilingan Boyazid oʻrdugohga olib kelingach, Amir Temur unga hurmat va 
ehtirom koʻrsatdi. Uning vafotidan soʻng (1403-yil 9-mart) esa vorislariga himmat 
koʻzi bilan boqib, ularga beqiyos muruvvatlar qildi. Chunonchi Boyazidning 
toʻngʻich oʻgʻli Sulaymon Chalabiyni turklarning Yevropadagi viloyatlariga hokim 
etib tayinladi. Edirne (Adrianopol) shahri uning poytaxti qilib belgilandi. 
Anadoluning shimoliy-gʻarbiy qismi suyurgʻol sifatida Iso Chalabiyga inʼom qilinib, 
Bursa shahri uning poytaxtiga aylantirildi. Usmoniy turklar davlatining markaziy 
qismini boshqarishni Muso Chalabiyga topshirdi. •
U har qadamda, xoh o‘zining farzandlari 
bo‘lsin, xoh boshqa fuqaro – barchaga birday 
adolat ko‘zi bilan qarardi. Safarlardan qaytib 
kelganda, shaxsan o‘zi bozorni tekshirar, agar 
qassobu baqqol, novvoylar va hokazolar foyda 
topaman deb narx-navoni oshirib yuborgan 
bo‘lsalar, adolat rusumi buzilganini ko‘rsa, el 
oldida ayovsiz o‘sha gunohkorning jazosini 
berardi. Yolg‘on gapni yomon ko‘rardi. Adolat 
tamoyillarini buzgani uchun o‘g‘li amirzoda 
Mironshoh, nabiralari amirzoda 
Pirmuhammad, Sulton Husayn Mirzolar 
jazolanganlari tarix kitoblaridan ma’lum E’ t i bot i n gi z u chu n ra x m a t .

2-m a v zu : A m i r Tem u r n i n g h a r bi y y u r i sh l a r i ga y a n gi c h a y on da sh u v

Rej a : • 1. Amir Temurning harbiy qismlarining tuzilishi. • 2. Amir Temurning harbiy yurishlari.

“ Tem ur t u zu k l a r i ”da ... • «Temur tuzuklari»da qilich chopishda o'zini ko'rsatgan bahodirlar 1-marta o'nboshi, 2-marta o'zini ko'rsatsa - yuzboshi, 3-marta esa mingboshi etib tayinlansinlar, deyilgan. Jang va xizmatda o'zini ko'rsatgan amirlar rag'batlantirilgan. Qaysi bir amir qo'shin bilan mamlakatni olsa, 3 narsa- imtiyoz bilan siylangan.

“ Tem ur t uzuk l a r i ”da ... • Unga: 1) t ug', nog'ora v a bahodirlik mart abasi;- 2) dav lat k engashlariga bemalol k irish huquqi; 3) biron sarhadning noibligi berilgan. Temur t uzgan qo'shin o'zining st rat egik v a t ak t ik mahorat i bilan o'sha dav rning eng muk ammal v a k uchli armiy alaridan hisoblangan. 

A m i r Tem u r qòsh i ni t a r k i bi : • Amir Temur qo`shini o`ntalik askariy birikmalar asosida tuzilgan harbiy qismlardan iborat edi. Lashkar  tuman  - o`n minglik,  hazora  minglik,  qo`shun -  yuzlik va  ayl -  o`nlik birikmalariga bo`lingan. Amir Temur o`n minglik askarni boshqarish uchun  tuman og`asi,  minglik bo`linmalar uchun  mirihazora,  yuzliklar uchun  qo`shunboshi  va o`nliklar uchun esa  aylboshi  kabi harbiy mansablarni ta'sis etadi. Ularning haqhuquqlari, oylik maoshini darajasiga mos ravishda belgilab beradi.