logo

Arab xalifaligi madaniyati 2

Загружено в:

19.11.2024

Скачано:

0

Размер:

5125.25 KB
Arab xalifaligi madaniy at i
Reja:
1.Arab xalifaligida ilm-
fan
2.Arab xalifaligida san`at Xalifalikning arab tilidagi madaniyat o ` z 
zamonasi uchun juda yuksak madaniyat bo ` lib, 
G ` arbiy Yevropa o ` rta asrlar jamiyatiga katta ta'sir 
ko ` rsatgan. Arab tilida olib borilgani va vujudga 
keltirilishida arablar katta rol o ` ynaganligi sababli 
« Arab madaniy at i » deb atalgan bu 
madaniyatning ancha qismi xalifalik tarkibidagi 
ko ` p xalqlarga tegishli bo ` lgan. Arab 
taraqqiyotining turli sohalarida Yunoniston–
Suriya (Vizantiya), Eron (Fors), Kavkazorti 
(Ozarbayjon), O ` rta Osiyo (Xorazm, Tojikiston), 
Hindistonning ta'siri bo ` lgan. V izant iy alik lar singari, arablar ham ant ik  an'analarni dav om et t irgan, 
y unon k lassik larining asarlarini qunt  bilan o ` rganib, arab t iliga t arjima 
qilgan. A rist ot el, Gippok rat , Pt olomey  asarlarini arab olimlari y axshi 
bilgan.
Arist ot el
Gippok ra
t Pt olom
ey Turli xalifaliklarning poytaxtlarida – 
Bag ` dod ,  Qurdoba  va  Qohira da o ` rta asr 
Yevropasidagi universitetlarga o ` xshagan 
oliy maktablar bo ` lib, bularda Qur'on va 
musulmonlarning diniy kitoblaridan 
tashqari dunyoviy ilmlar ham qunt bilan 
o ` rgatilgan. Yuz minglab kitoblarni o ` z 
ichiga olgan katta-katta kutubxonalar 
( Qurdoba ,  Qohira  va boshqa joylardagi 
kutubxonalar) g ` oyat katta bilim xazinasi 
bo ` lgan.  Bag ` dod ,  Damashq  va 
Samarqand da katta-katta rasadxonalar 
bo ` lgan. Arab astronomlari juda ko ` p yangi 
yulduzlarni topganlar va yulduzlar 
osmonining juda qimmatli xaritasini 
tuzgan. Bag ` dod
Qohira Arab madaniyatining o ` ziga xos 
xususiyati shundaki, unda aniq fanlar 
taraqqiy topga n.
Arab tibbiyot darsliklari G ` arbiy 
Yevropada butun o ` rta asr   davomida 
o ` qitilgan. Faqat Sharqdagina emas, 
balki butun Yevropaga dong ` i ketgan 
mashhur tabib va fiziolog  A buA li ibn 
Sino (930–1037)  tibbiyot, fizika va 
falsafaga oid 100 ga yaqin kitob 
yozgan. Uning eng asosiy asari  « Tib 
qonuni»   lotin tiliga tarjima qilingan. 
Ushbu kitob o ` rta asr Yevropasi 
vrachlari uchun qariyb XVI asrga qadar 
dasturilamal bo ` lib xizmat qilgan. A bu   A li ibn Sino 
Tib qonuni Mat emat ik a sohasida arablar geomet riy a v a t rigonomet riy ani 
riv ojlant irgan. Ular algebrani riv ojlant irish borasida k o ` p ishlarni qilgan 
v a hind raqam t izimini muk ammallasht irib, unga « 0»  (nol) alomat ini 
qo ` shdilark i, buning nat ijasida raqamlar bilan har qanday  sonni ham 
ifodalashga imk on t ug ` ilgan.
Arabl ar j uda y axshi say y oh ham bo ` lgan. Eng 
k o ` zga k o ` ringan arab say y ohi, geografi  v a 
t arixchisi  Mas'udiy  bo ` lib (956- y i lda v afot  
et gan), u xali falik ning hamma v i loy at larini  
ay lani b chi qqan. Eron, Suriy a, shuni ngdek , 
Hi ndist on bi lan X it oy ga ham borgan. U o ` z 
say ohat larining nat ijasi ni  « Olt in bo‘st onlar»  
degan umumiy  bir nom bilan chiqqan 
k i t oblarida bay on qi lgan.Ko ` pgina arab 
say y ohlari – ibn Dast , ibn Fadlan v a boshqal ar 
slav y an mamlak at lariga borgan v a slav y anl ar 
t o ` g ` risida, x ususan IX  v a X  asrl ardagi sharqiy  
rus slav y anl ar t o ` g ` risida qiziq ma'lumot lar 
y ozib qoldirganlar. Mas'udiy IX asrning oxiri – X asrning boshlarida yashagan arab tarixchilari orasida 
mashhuri  Tabariy  bo ` lib (923- yilda vafot etgan) u « Pay g‘ambarlar v a 
podsholar t arixi »ni, ya'ni xalifalar tarixini yozgan. Bu tarix 915- yilgacha 
bo ` lgan davrni o ` z ichiga olgan.
Arabl ar nafi s adabiy ot  sohasida mashhur 
asarlar y arat gan.  « Ming bir k echa»   nomli 
mashhur k it ob X II asrda uzi l-k esil v ujudga 
k el gan. Bu asar arab-musul monlar 
olami dagi  t urli xalqlar y arat gan g ` oy at  
k o ` p ert ak  v a qissalar y ig ` indisidan iborat  
bo ` lib, bu ert ak  v a qissalarni ng manbalari  
qisman qadimgi duny o x alqlarining 
folk lori (O ` rt a podsholik  dav ridagi Misr 
ert ak lariga v a boshqalarga)ga bori b 
t aqaladi . Lek in, « Ming bir k echa» ni ng 
v ujudga k elishida VI  asrday oq t o ` plangan 
Eron ert ak lari  k at t a rol o ` y n a gan.
Ming bir k echa Eron-arab eposining eng 
yirik yodgorliklaridan biri 
shoir  Abul-Qosim 
Firdav siy ning  (935–1020) 
qahramonlik dostoni 
« Shohnoma »   bo ` lib, u 
chamasi  1000- yillarda 
yozilgan. Doston arab 
tilida emas, balki fors tilida 
yozilgan. Unda 60 ming 
she'r bo ` lib, buni yozish 
uchun Firdavsiy juda boy 
xalq og ` zaki ertaklaridan 
foydalangan, bu 
ertaklarga adabiy jihatdan 
juda nozik sayqal bergan. “ Shohno
ma” Abul-
Qosim 
Firdav siy •
A rab san'at i .  Arab san'atida asosiy o ` rinni 
arxitektura egallagan. Arablar monumental 
binolar, machitlar, saroylar, maqbaralar, 
hammomlar va boshqa jamoat binolarini 
qurganlar. Arab me'morchiligining eng 
qadimgi yodgorliklaridan biri Quddusdagi 
Umar machit i  deb atalgan machit bo ` lib, u 
ummaviylar davrida 688- yilda qurilgan. Bu 
machit qubbalari juda baland, nihoyatda 
salmoqdor sakkiz burchakli qilib ishlangan. 
Unda Vizantiyaning monumental uslubi 
aks etgan. A rab binolarini y anada k o ` rk am qilib bezab t urgan 
narsa uning dev orlariga juda mohirlik  bilan rang-
barang qilib o ` simlik lar, qisman hay v onlar olamiga oid 
mot iv lardagi g ` alat i naqshlar, har xil geomet rik  chiziq 
v a fi guralardir. Haddan t ashqari sipo, ammo o ` zining 
nihoy at da nozik  san'at k orona ishlanganligi bilan k ishini 
hay rat da qoldiradigan juda ziy nat li naqsh solish – arab 
rassomchiligining xarak t erli xususiy at laridan. 
Qo ` ly ozmalar, k it ob muqov alari mana shu xildagi 
rasmlar bilan bezat ilgan. Hay ot dan olingan xilma-xil 
mav zudagi ajoy ib miniat y uralar ham qo ` ly ozmalarga 
bezak  bo ` lib xizmat  qilgan. A rablarda k at t a hajmli sur 'at  
bosish unchalik  riv ojlanmagan. Buning sabablaridan 
biri shu edik i, Qur 'on musulmonlarning k o ` p xudolik k a 
(« but parast lik » k a) qay t ishidan qo ` rqib k ishilar v a 
hay v onlarning surat larini solishni t aqiqlagan edi . Foy dalanilgan adabiy ot lar
JAHON TARIXI
(Osiyo va Afrika mamlakatlarining o‘rta 
asrlar tarixi)
SARIMSOKOV ABDILATIP 
ABDIRAXIMOVICH
75-78-betlar E`tiboringiz 
uchun 
rahmat!!!

Arab xalifaligi madaniy at i Reja: 1.Arab xalifaligida ilm- fan 2.Arab xalifaligida san`at

Xalifalikning arab tilidagi madaniyat o ` z zamonasi uchun juda yuksak madaniyat bo ` lib, G ` arbiy Yevropa o ` rta asrlar jamiyatiga katta ta'sir ko ` rsatgan. Arab tilida olib borilgani va vujudga keltirilishida arablar katta rol o ` ynaganligi sababli « Arab madaniy at i » deb atalgan bu madaniyatning ancha qismi xalifalik tarkibidagi ko ` p xalqlarga tegishli bo ` lgan. Arab taraqqiyotining turli sohalarida Yunoniston– Suriya (Vizantiya), Eron (Fors), Kavkazorti (Ozarbayjon), O ` rta Osiyo (Xorazm, Tojikiston), Hindistonning ta'siri bo ` lgan.

V izant iy alik lar singari, arablar ham ant ik an'analarni dav om et t irgan, y unon k lassik larining asarlarini qunt bilan o ` rganib, arab t iliga t arjima qilgan. A rist ot el, Gippok rat , Pt olomey asarlarini arab olimlari y axshi bilgan. Arist ot el Gippok ra t Pt olom ey

Turli xalifaliklarning poytaxtlarida – Bag ` dod , Qurdoba va Qohira da o ` rta asr Yevropasidagi universitetlarga o ` xshagan oliy maktablar bo ` lib, bularda Qur'on va musulmonlarning diniy kitoblaridan tashqari dunyoviy ilmlar ham qunt bilan o ` rgatilgan. Yuz minglab kitoblarni o ` z ichiga olgan katta-katta kutubxonalar ( Qurdoba , Qohira va boshqa joylardagi kutubxonalar) g ` oyat katta bilim xazinasi bo ` lgan. Bag ` dod , Damashq va Samarqand da katta-katta rasadxonalar bo ` lgan. Arab astronomlari juda ko ` p yangi yulduzlarni topganlar va yulduzlar osmonining juda qimmatli xaritasini tuzgan. Bag ` dod Qohira

Arab madaniyatining o ` ziga xos xususiyati shundaki, unda aniq fanlar taraqqiy topga n. Arab tibbiyot darsliklari G ` arbiy Yevropada butun o ` rta asr davomida o ` qitilgan. Faqat Sharqdagina emas, balki butun Yevropaga dong ` i ketgan mashhur tabib va fiziolog A buA li ibn Sino (930–1037) tibbiyot, fizika va falsafaga oid 100 ga yaqin kitob yozgan. Uning eng asosiy asari « Tib qonuni» lotin tiliga tarjima qilingan. Ushbu kitob o ` rta asr Yevropasi vrachlari uchun qariyb XVI asrga qadar dasturilamal bo ` lib xizmat qilgan. A bu A li ibn Sino Tib qonuni