logo
  1. Главная страница
  2. Презентации
  3. Общий
  4. Arab xalifaligi tangalari

Arab xalifaligi tangalari

Загружено в:

16.08.2023

Скачано:

0

Размер:

293.26171875 KB
Скачать
Mavzu: Arab xalifaligi tangalari ◦ VII asrdan boshlangan arablar istilosi Turkistonni xam o`z domiga tortdi. Bu ijtimoiy xayotning xamma soxalariga ta`sir ko`rsatish bilan bir qatorda tangasozlik soxasida xam muxim bosqich bo`ldi. Arablar xalifaligi barpo qilingan dastlabki yillarda Vizantiya va Somoniylar davrida zarb qilingan tangalar savdo muomalasida ishlatilgan. SHundan so`ng xalifalik o`sha davr tangalarini chiqarishni davom ettirgan. Lekin tangalardagi Vizan tiya imperatori yoki Somoniylar xukmdorining tasviri arab yozuvi bilan zarb qilingan. VII asrning so`ngida Abdumalik Umaviy pul islo h oti o`tkazib, musulmon tangasini zarb qilishga asos soldi.SHundan e`tiboran tangalar sof epigrafik, ya`ni ularda faqat yozuvlar joylashtiriladigan bo`ldi. Bu davrda zarb etilgan yangi tangalar xar ikki tomonida xam tasvirlarni yo`qligi bilan oldingi tangalardan ajralib turar edi. Asta-sekin yozuvlar bir tartibda yozila boshlandi. ◦ Tanganing old tomoniga " L a il ah a ill allah ", orqa tomoniga esa " Mu h ammad  A llo h ning rasuli " degan yozuvlar bitilgan. Aylanma yozuvlar ko`proq suralaridan iborat. SHunisi muximki. tanganing old tomonida tanganing nomi, zarbxona nomi xijriy xisob bo`yicha tanganing zarb etilgan yili keltirilgan. Xalifalikda oltindan. kumushdan. misdan tangalar zarb qilingan ularning nomlanishi metalga bog`liq edi. Oltin tangalar –  dinor,  kumush tangalar  – dir h am,   mis tangalar -  ful` s  deb atalgan. Ilk musulmon tangalari ismsiz bo`lgan . Keyinroq xalifalarning, noiblarning va xokazolarning ismlari paydo bo`ladi. Musulmon tangalardagi yozuvlar ko`fiy usulida yozilganligidan  VIII - IX asrlardagi tangalar ko`pincha  kufiy tangalar deb yuritilgan . Dinor va dirxamlarni faqat dastlabki vaqtlarda xalifalikkina zarb qilish xukukiga ega bo`lgan. Mis tangani esa vorislar, amirlar tanga chetiga uz nomlarini yozdirib zarb qilishlari mumkin edi. Oltin tanga tashki savdo uchun zarb qilingan edi. Xalifalik savdosida kumush tangalar dirxamlar pul muomalasini asosini tashkil etgan. Ular xalifalik va uning xalqaro savdosini etarli darajada ta`minlaganlar. ◦ Mov a rounna h rda arablar istilosidan keyingi dastlabki vaqtlarda umumxalifa tangalari bilan bir qatorda ma h alliy eski tangalar ha m muomalada bo`lgan va arablar o’z noiblarining nomlari bilan arab yozuvida shunday tangalarni zarb qilganlar. Asta-sekin bu y erlarda ha m umumxalifalik tangalari dir ha m, ful`slar zarb qilina boshlagan. VIII-IX asrlarda Buxoro.  Samarqand , SHoshda SHunday tangalar zarb qilingan. Bundan tashqari vaqti - vaqti bilan tangalar zarb qiladigan sha har lar ha m bo`lgan. Mas alan :  Muaskar ash- shosh(SHosh kal`asi), o’ sha davrdagi Farg`ona poytaxti Axsikent shunday sha h arlardan h isoblanadi. ◦ Mov a rounna h r xalifalikdan ajralib chiqqandan keyin H irot viloyatidan kelib chi qq an To h ir ibn Xusayn (821-873) Xuroson noibi etib tayinlanadi va u Toxiriylar sulolasiga asos soladi. U Bag`dod xalifaligiga tobe bo`lib ichki siyosatda mustaqil edi. Toxiriylarga tobe bo`lgan Movorounnaxr noibi birinchisi somoniylardan edi. Toxiriylar taxtdan tushganlaridan keyin Somoniylar mustaqillikka erishganlar. Toxiriylar tangashunoslik soxasida dastlab dirxam va mis tangalar zarb qilganlar. Abdulla ibn Toxir xukmronligidan boshlab oltin dinorlar zarb qilingan. 15 dan ortik zarbxonalar bo`lib, vaqti - vaqti bilan tangalar zarb qilingan. Movorounnaxrning Samarqand, Buxoro, SHosh, Madinai ash- SHosh shaxarlarida, keyinchalik Xorazm zarbxonalarida tangalar zarb qilingan. Umumiy ko`rinishi xusnixat yozuvlarni joylashishi bo`yicha Toxiriylar davlatida zarb qilingan tangalar umumxalifalik tangalaridan farq kilardi. Birinchi Somoniylar faqat kumush tanga zarb qilish xukukiga ega bo`lganlar.  Ular zarb qilgan  mis  tangalar - fel`slar tashki ko`rinishi bo`yicha yumaloqqa yaqin xatlari xunuk bo`lgan. ◦ Arab xalifaligi dinori  — oʻrta asr  oltin tangasi  boʻlib,  7-asr  oxiridan  XIII asr  oʻrtalarida moʻgʻullar xalifalikni tugatgunga qadar  Arab xalifaligi  hududida  pul birligi  vazifasini bajargan. Xalifalik xarobalaridan vujudga kelgan musulmon davlatlari ham pul birligi sifatida dinor nomli oltin tangalardan foydalangan. Zamonaviy arab dunyosining koʻpgina mamlakatlarida, shuningdek, sobiq Yugoslaviyaning ayrim respublikalarida dinor hali ham pul birligi sifatida qoʻllanilmoqda. ◦ Xalifa  Abdulmalik  tasvirlangan oʻtish davrining birinchi arab dinorlaridan ◦ VII asrda  yangi paydo boʻlgan  Arab xalifaligi  hududida  Vizantiya  va  Sosoniy  pul tizimlari dastlab parallel ravishda ishlab turgan. Asosiy foydalanilgan pul Vizantiya pul birligi edi. Ushbu pul ogʻirligi 4,45 gramm boʻlgan oltin  nomimal  boʻlib, old tomonida imperator portreti tasvirlangan. Sosoniylar puli ogʻirligi taxminan 4 gramm boʻlgan kumush  draxma  boʻlib, old tomonida qirollik ramzi bor edi. Arabistonning koʻp qismi draxmadan foydalanar edi. Oltin tangalar faqat shimoli-gʻarbiy qismda ustunlik qilgan, ammo har ikkala tizim tangalari hisob-kitoblarda erkin qabul qilinardi. Ular asta-sekin arabcha nomlarga ega boʻlib bordi. Bu nomlar hatto  Qur’onda  ham eslatib oʻtilgan. Arablar Vizantiya oltin  tangasini  dinor, sosoniylar kumushini draxma-  dirham [1] [2]  deb atay boshladilar. ◦ Saqlanib qolgan manbalarga koʻra, oʻsha davrda  Makkada  1 dinor 10 dirhamga teng boʻlgan. Oʻsha paytda Arabiston yarim orolidan tashqarida tegishli kurs haqida hech qanday maʼlumot yoʻq. Ushbu nisbatga asoslanib, tadqiqotchilar Arabistonda kumushning haddan tashqari qimmatligini taʼkidlaydilar. Chunki 40 gramm kumush uchun 4,45 gramm oltin berilgan (oʻsha davrdagi Vizantiyada kumush oltindan 14,4 baravar arzon edi). Bu holat qisman xalifa  Umar  hukmronligining oxirida (vaf. 644) valyuta kursi 1 Vizantiya dinoriga 12 Fors dirhami, keyinroq esa 14 ga 1 nisbatga tushib qolganligini qisman tushuntiradi. Baʼzi manbalarga koʻra, turli ogʻirlikdagi dirhamlar mavjud boʻlgan [2] . ◦ Arab – vizantiya va arab – f о rs tangalari mu о malada bo’lgan. Arab – vizantiya tangalarida Vizantiya imp е rt о rining h о j va davlat b е lgisi bilan b е rilgan tasviri tushirilgan ikki tarafida ham gr е kcha ham arabcha yozuvlar b е rilgan k е yinchalik imp е rat о r tasviri qo’lida qilich tutgan х alifa tasviri bilan almashtirilgan, gr е k yozuvlari o’rniga arabcha qur’ о n о yatlari b е rilgan. Arab – f о rs tangalarilda sam о niy p о dsh о larini surati va arabcha yozuvlari tushirilgan. Mustaqil arab tangalari vujudga k е lishida Vizantiya – f о rs tangalaridan tashqari qadimgi dunyolarning ta’siri s е ziladi. Jumladan tangalarning n о mlaridan buni kuzatish mumkin. ◦ Gr е klarning dra х midan kumush tangalarning n о mi dirham k е lib chiqqan. Rimliklarning kumush tangasi «Din о riy»dan arablarning о ltin tangasi «Din о r» n о mini, gr е klarning mis tangasi «F о llis» n о midan esa arablarning mis tangasi «F е ls» n о mini о lgan. Х alifa Abdulmo’min (685-705 yillar) davrda tangalar j о riy qilinadi. Eski arab-vizantiya , arab- f о rs tangalari mu о maladan chiqariladi. Tangalarda suratlar b е rish ta’qiqlangan, х alifalik tangalari isl о m dinining qur’ о n о yatlari va b о sh g’ о yasi – о ll ох dan o’zga il ох yo’qdir d е gan so’zlar va о rqa t о m о nida Muhammad uning elchisidir. SHuningd е k, bu so’z izidan х alifa n о miga ko’ra arbcha yozuvlarda b е rilgan. Undan pastr о qda esa tanga qa е rda zarb qilingan bo’lsa o’sha vil о yat amirining n о mi ham b е rilgan. Tangalarda О ll ох va Muhammad so’zlaridan k е yin qatiy tartibda mansabiga qarab х alifa va amir n о mlari b е rilgan tanganing aylanasi bo’ylab, zarb qilingan sana, qaysi shaharda va qach о n zarb qilinganligi, shuningd е k tangani n о mi din о r yoki dir х am yoki F е ls ekanligi ham ko’rsatilgan. Har bir vil о yat amiri albatta х alifa n о mini tangada aks ettirishi l о zim edi aks h о lda х alifa h о kimiyati tan о lmasligini bildirar edi. ◦ Eramizning 651 yili Mavrni arablar b о sib о lib uni M о varaunna х r yurishlarida o’zlarining tayanch nuqtasiga aylanti-rishdi. Eramizning 2-chi yarmida Х ur о s о ning arablar valiylari M о varaunna х rga bir n е cha marta b о sqinchilik hujumi qilishdi , ta х minan 100 yil o’tgandan so’ng arablar butun O’rta О siyoni b о sib о lib, uni Abb о siylar х alifaligi tarkibiga qo’shdilar, arablar O’rta О siyoga Isl о m dini, arab tili va yozuvlarini о lib k е ldilar. Tangalarning tashqi ko’rinishi ham butunlay o’zgarib k е tda. Agar arablar k е lgan dastlabki davrlarda an’anaviy tasvirlar saqlanib, yangilik qisqacha arab yozuvi bilan b е rilgan bo’lsa, k е yincha kufa usuli bilan yozilgan va naqq о shlik usulida bajarilgan bir turdagi х alifalik tangalari j о riy etilgan. 1-Arab tangalari bo’lmish f е ls va dra х mlar eramizning VII asrining o’rtalari va 2- yarmida O’rta О siyoning A х sik е nt, Bu хо r о, Samarqand , K е sh shaharlarida zarb etila b о shlandi. O’rta asr davriga k е lib, O’rta О siyo t е rit о riyasida tangalarning b е his о b va х ilma- х il turlari mu о malaga kiritilgan. Tangalar zarb qildirishi ishi qadimda mulkd о rlar qo’lida bo’lgan. Musulm о n sharkida huddi O’rta asrlar Е vr о pasidagid е k tanga yozuvlarida p о dsh о larni ulug’lashda f о ydalanganlar.

Mavzu: Arab xalifaligi tangalari

◦ VII asrdan boshlangan arablar istilosi Turkistonni xam o`z domiga tortdi. Bu ijtimoiy xayotning xamma soxalariga ta`sir ko`rsatish bilan bir qatorda tangasozlik soxasida xam muxim bosqich bo`ldi. Arablar xalifaligi barpo qilingan dastlabki yillarda Vizantiya va Somoniylar davrida zarb qilingan tangalar savdo muomalasida ishlatilgan. SHundan so`ng xalifalik o`sha davr tangalarini chiqarishni davom ettirgan. Lekin tangalardagi Vizan tiya imperatori yoki Somoniylar xukmdorining tasviri arab yozuvi bilan zarb qilingan. VII asrning so`ngida Abdumalik Umaviy pul islo h oti o`tkazib, musulmon tangasini zarb qilishga asos soldi.SHundan e`tiboran tangalar sof epigrafik, ya`ni ularda faqat yozuvlar joylashtiriladigan bo`ldi. Bu davrda zarb etilgan yangi tangalar xar ikki tomonida xam tasvirlarni yo`qligi bilan oldingi tangalardan ajralib turar edi. Asta-sekin yozuvlar bir tartibda yozila boshlandi.

◦ Tanganing old tomoniga " L a il ah a ill allah ", orqa tomoniga esa " Mu h ammad  A llo h ning rasuli " degan yozuvlar bitilgan. Aylanma yozuvlar ko`proq suralaridan iborat. SHunisi muximki. tanganing old tomonida tanganing nomi, zarbxona nomi xijriy xisob bo`yicha tanganing zarb etilgan yili keltirilgan. Xalifalikda oltindan. kumushdan. misdan tangalar zarb qilingan ularning nomlanishi metalga bog`liq edi. Oltin tangalar –  dinor,  kumush tangalar  – dir h am,   mis tangalar -  ful` s  deb atalgan. Ilk musulmon tangalari ismsiz bo`lgan . Keyinroq xalifalarning, noiblarning va xokazolarning ismlari paydo bo`ladi. Musulmon tangalardagi yozuvlar ko`fiy usulida yozilganligidan  VIII - IX asrlardagi tangalar ko`pincha  kufiy tangalar deb yuritilgan . Dinor va dirxamlarni faqat dastlabki vaqtlarda xalifalikkina zarb qilish xukukiga ega bo`lgan. Mis tangani esa vorislar, amirlar tanga chetiga uz nomlarini yozdirib zarb qilishlari mumkin edi. Oltin tanga tashki savdo uchun zarb qilingan edi. Xalifalik savdosida kumush tangalar dirxamlar pul muomalasini asosini tashkil etgan. Ular xalifalik va uning xalqaro savdosini etarli darajada ta`minlaganlar.

◦ Mov a rounna h rda arablar istilosidan keyingi dastlabki vaqtlarda umumxalifa tangalari bilan bir qatorda ma h alliy eski tangalar ha m muomalada bo`lgan va arablar o’z noiblarining nomlari bilan arab yozuvida shunday tangalarni zarb qilganlar. Asta-sekin bu y erlarda ha m umumxalifalik tangalari dir ha m, ful`slar zarb qilina boshlagan. VIII-IX asrlarda Buxoro.  Samarqand , SHoshda SHunday tangalar zarb qilingan. Bundan tashqari vaqti - vaqti bilan tangalar zarb qiladigan sha har lar ha m bo`lgan. Mas alan :  Muaskar ash- shosh(SHosh kal`asi), o’ sha davrdagi Farg`ona poytaxti Axsikent shunday sha h arlardan h isoblanadi.

Похожие

ARAB XALIFALIGI MADANIYATI
OʻRTA ASRLARDA ARAB XALIFALIGI SHAHARLARI
o’rta asrlarda arab xalifaligi shaharlari
Misr Arab Respublikasi
Turk arab davriyligi