ASALARI OILASI HAQIDA TUSHUNCHA
![MAVZU :ASALARI OILASI
HAQIDA TUSHUNCHA](/data/documents/ef751d34-7421-4399-ba18-bfb1e0a83791/page_1.png)
![Reja
1.Asalari oilasi bilan tanishish
2.Asalari oilasi tarkibi
3.Asalarilarning oila a’zolari hakida ma’lumot](/data/documents/ef751d34-7421-4399-ba18-bfb1e0a83791/page_2.png)
![
Asalarichilik qishloq xo‘jaligining
serdaromad sohalaridan biridir.
Respublikamizning tabiiy sharoiti
ham asalari oilalarni tezkor
texnologiya asosida boqish uchun
juda qulaydir. Shuning uchun asal
yyetishtirish Respublikada salmokli
o‘rinda turishi mumkin. Asalarichilik
mahsulotlarni ko‘paytirishga
karatilgan tadbirning ishlab chiqish,
asalarichilik fermer xo‘jaliklarida
amalga oshirilayotgan jarayonlarga
mahalliy populyasiyadagi asalarilar
alohida ahamiyatga ega.](/data/documents/ef751d34-7421-4399-ba18-bfb1e0a83791/page_3.png)
![
O‘zbekistonning tabiiy iklim sharoiti
qishloq xo‘jaligi ekinlarning
hosildorligini oshirishda asalari
oilalarni zamonoviy ilg‘or texnologiya
asosida ekinzorlarda boqib,
asalarchilik mahsulotlar
yyetishtirishni ko‘paytirish uchun
qulay imqoniyatga ega . Asalarilarning
xayoti nixoyatda murakkab. Oilani
tashkil etadigan xar bir individ
ma’lum bir vazifani bajaradi. Buning
uchun oilada nasl boradigan ona ari,
naslsiz urgochi ari, ya’ni ishchi ari va
erkak arilar (trutsnlar) paydo bo’lib,
ular tuzilishi va fiziologik
xususiyatlariga ko’ra bir-biridan fark
qiladi. Bunga polimorfizm deyiladi.](/data/documents/ef751d34-7421-4399-ba18-bfb1e0a83791/page_4.png)
![
Polimorfizm, odatda, xar bir individ
oilada ma’lumbir vazifani bajarishidan
kelib chiqadi, ya’ni bajariladigan ishning
taqsimlanishi bevosita ularning
morfologik farkiga bog’lik. Arixonalarda
yetishtirilib ko’paytiriladigan ko’chibli
asalari oilasida yoz mavsumining
o’rtalarida 60-70 ming, duragay zot ari
oilasida 80-90 mingtagacha arisi bo’ladi.
Oilada ishchi arilarning soni ko’p bulishi
va ular qisqa vaqt, ya’ni 20-30 kun ichida
ksyingi yilgi sharbat tashish davrigacha
stadigan oziq to’play oladilar. Ko’p
sonli arilar jamoa bo’lib yashashi
natijasida asalarilar qishki sovuq
kunlarida atroflarida zarur muxitni,
kerakli issikni ushlab turadilar.](/data/documents/ef751d34-7421-4399-ba18-bfb1e0a83791/page_5.png)
![
Ona asalari. Asalari uyasiga bir nazar
tashlasangiz, uyaning markaziy qismida,
boshqa asalarilarga o‘xshamaydigan,
ancha yirikrok hajmli asalarini ko‘rasiz.
Bu ona asalari hisoblanadi. Uning qorin
qismi uzunchok, to‘la gavdali, qanotlari
qorin qismini to‘lik yopmagan bo‘ladi.
Uning yagona vazifasi asalari naslini
kelajakda davom ettirishdan iborat. Ona
asalari o‘zi stiladigan onadonlardan 15-
16 kun davomida yetilib chiqadi.
Yetilgandan so‘ng birinchi parvozini 5-6
kun o‘tgach, amalga oshiradi va uyadan
chiqib tevarak-atrof bilan tanishib
chiqadi. Ikkinchi parvozi esa jinsiy
jihatdan yetilgandan so‘ng 10-12 kun
o‘tgach, erkak asalarilar bilan juftlashish
maksadida uyadan uchib chiqadi.](/data/documents/ef751d34-7421-4399-ba18-bfb1e0a83791/page_6.png)
![
Ishchi asalari. Jinsiy a’zolari
rivojlanmaganligi sababli, u tuxum qo‘ya
olmaydi, ayni paytda onalik instinktini
saqlab qolgan holda uyadagi yosh
lichinkalarni boqib, ularga g‘amxo‘rlik
qiladi. Ishchi asalarilar uyaga asal,
gulchangi va suv olib keladi, shuningdek
ular ko‘plab boshqa zarur vazifalarni ham
bajaradi. Qorin qismida joylashgan mum
bezlaridan mum ishlab chiqaradi va yangi
mumkataklar ko’radi. Shuningdek, uning
bosh qismida joylashgan so‘lak bezlaridan
sut ishlab chiqariladi. Bundan tashqari
ishchi asalarilar uyani isitish maksadida,
uyadagi barcha ortiqcha tirkish va yoriklarni
berkitish uchun, o‘zidan propolis moddasini
ishlab chiqaradi. Bu modda uyani
dezinfeksiya qilishga ham xizmat qiladi.
Ishchi asalarilar uyada turli xil vazifalarni
bajaradi.](/data/documents/ef751d34-7421-4399-ba18-bfb1e0a83791/page_7.png)
![
Ishchi asalarilar uyada turli xil
vazifalarni bajaradi. Uyani begona
asalarilardan himoya qiladi hamda ona
asalarilarni boqib, uni parvarish qiladi.
Shuningdek, asalari oilasida kuruvchi,
razvedkachi, shira yig‘uvchi va uni qayta
ishlovchi asalarilar bor. Har bir asalari
oilasi o‘ziga xos betakror hidga ega, shu
hid yordamida ular bir-birini darrov
tanib oladi. Bu hid ularni uyaga kirishi
uchun ruxsatnoma vazifasini o‘taydi.
Ishchi asalarilar uyada ishlaydigan va
uchadigan dala asalarilarga bo‘linadi.
Bahor va kuzda, ya’ni tabiatda gulchang
va gulshira ko‘prok bo‘lganda, ishchi
asalarilar 40-45 kungacha yashay oladi.
Kuz va kishlovdan oldin tuxumdan
chiqqan asalarilar esa besh oygacha
yashaydi.](/data/documents/ef751d34-7421-4399-ba18-bfb1e0a83791/page_8.png)
![
Erkak asalari. Uni truten, debham ataydilar. Ularning bunday
nomlanishi “tekinxo‘r” ma’nosidan olingan, lekin ularning bunday
nomlanishi noto‘g‘ri. Erkak asalari ayrim issik kunlarda daladan suv
tashishi, uyani shamollatib turishi va o‘zidan issik harorat chiqarib,
uyadagi haroratni mo‘‘tadillashtirib turishi aniqlangan. Erkak asalari
oilada zot sofligini ta’minlovchi yagona asalaridir. Tashqi ko‘rinishiga
ko‘ra, ular ishchi asalarilarga nisbatan ancha uzunrok va semizrok
bo‘lib, unda nish a’zolari va mum ajratuvchi bezlar bo‘lmaydi.
Qanotlari qorin qismidan ham ancha uzun bo‘ladi.
Asalari oilasida yozda yuzlab, hatto minglab erkak asalarilar paydo
bo‘ladi va ishchi asalarilar ularni har doim oziqlantirib turadi. Erkak
asalarini yyetishtirish uchun ishchi asalarilarga nisbatan 5-6 marta ko‘p
asal sarflanadi.](/data/documents/ef751d34-7421-4399-ba18-bfb1e0a83791/page_9.png)
![
ETIBORINGIZ UCHUN
RAHMAT](/data/documents/ef751d34-7421-4399-ba18-bfb1e0a83791/page_10.png)
MAVZU :ASALARI OILASI HAQIDA TUSHUNCHA
Reja 1.Asalari oilasi bilan tanishish 2.Asalari oilasi tarkibi 3.Asalarilarning oila a’zolari hakida ma’lumot
Asalarichilik qishloq xo‘jaligining serdaromad sohalaridan biridir. Respublikamizning tabiiy sharoiti ham asalari oilalarni tezkor texnologiya asosida boqish uchun juda qulaydir. Shuning uchun asal yyetishtirish Respublikada salmokli o‘rinda turishi mumkin. Asalarichilik mahsulotlarni ko‘paytirishga karatilgan tadbirning ishlab chiqish, asalarichilik fermer xo‘jaliklarida amalga oshirilayotgan jarayonlarga mahalliy populyasiyadagi asalarilar alohida ahamiyatga ega.
O‘zbekistonning tabiiy iklim sharoiti qishloq xo‘jaligi ekinlarning hosildorligini oshirishda asalari oilalarni zamonoviy ilg‘or texnologiya asosida ekinzorlarda boqib, asalarchilik mahsulotlar yyetishtirishni ko‘paytirish uchun qulay imqoniyatga ega . Asalarilarning xayoti nixoyatda murakkab. Oilani tashkil etadigan xar bir individ ma’lum bir vazifani bajaradi. Buning uchun oilada nasl boradigan ona ari, naslsiz urgochi ari, ya’ni ishchi ari va erkak arilar (trutsnlar) paydo bo’lib, ular tuzilishi va fiziologik xususiyatlariga ko’ra bir-biridan fark qiladi. Bunga polimorfizm deyiladi.
Polimorfizm, odatda, xar bir individ oilada ma’lumbir vazifani bajarishidan kelib chiqadi, ya’ni bajariladigan ishning taqsimlanishi bevosita ularning morfologik farkiga bog’lik. Arixonalarda yetishtirilib ko’paytiriladigan ko’chibli asalari oilasida yoz mavsumining o’rtalarida 60-70 ming, duragay zot ari oilasida 80-90 mingtagacha arisi bo’ladi. Oilada ishchi arilarning soni ko’p bulishi va ular qisqa vaqt, ya’ni 20-30 kun ichida ksyingi yilgi sharbat tashish davrigacha stadigan oziq to’play oladilar. Ko’p sonli arilar jamoa bo’lib yashashi natijasida asalarilar qishki sovuq kunlarida atroflarida zarur muxitni, kerakli issikni ushlab turadilar.