logo

Boburning nutq madaniyati to’g’risidagi qarashlari

Загружено в:

15.08.2023

Скачано:

0

Размер:

1952.2998046875 KB
Boburning  nutq 
madaniyati 
to’g’risidagi 
qarashlari Reja:
1. Z.M.Bobur asarlarida odob-ahloq va 
hulqiy fazilatlar.
2. Uning ta’lim to’g’risida yuritgan g’oyalari.
3. Bobur asarlarida vatanga bo’lgan cheksiz 
muhabbat. Zahriddin Muhammad Boburning ma’naviy-ma’rifiy 
qarashlari  
Zahiriddin Muhammad Bobur ajoyib sarkardaligi bilan 
birga  ma’rifatparvar  shoh  va  nozik  didli  shoir  ham  bo’lgan.  U 
o’z  asarlarida  go’zallikni  kuylagan,  insonlarni  yaxshilik 
qilishga, hunar, ilm-fanni o’rganishga da’vat etgan.
Bobur  asarlarining  mavzusi  rang-barang  bo’lib,  ularda 
insonning  ma’naviy  qiyofasi,  ilm-fanning  foydasi,  muhabbat, 
yaxshilik  va  yomonlik  tasvirlangan.  U  yaratgan  “Xatti 
Boburiy”  asari  arab  yozuvini  osonlashtirishga  qaratilgan. 
Bobur  arab  harflarining  osti  va  ustiga  qo’yiladigan  diakritik 
belgilar  zol-zabar  o’rniga  harflar  kiritishni  taklif  qilgan. 
Buyuk  adib  xalqni  osonroq  savodli  qilish  yo’lini  izlab 
yaratgan  mazkur  alifbo  amalga  oshmadi.  CHunki  uni  islomga 
shak kelitrish bilan barobar deb hisoblandi.    “ Boburnoma” asosan Hindistonda Boburiylar saltanatini barpo 
etgan  shoh  Boburning  tarjimai  holi  bo’lib,  unda  muallif  oddiy  va  jonli 
til  bilan  o’zining  yoo’l  qo’ygan  xatolarini,  qozongan  g’alabalarini, 
yuksak  orzu-umidlarini,  tushkunlik  holatlarini  hikoya  qilgan.  Asar 
Avliyo  Avgustino  va  Russoning  kashfiyotlari,  Gibbon  va  Nyutonning 
yodnomalari  qatoridan  o’rin  olgan.  Mazkur  kitob  umri  davomida 
ko’pdan-ko’p  yuksalishlar  va  tanazzullarni  boshidan  kechirgan 
insonning  ibratli  tarixidirki,  uning  yuksalishlari  qanchalik  sarbaland 
bo’lsa, tanazzullari shunchalik tubsizdir.
Bobur qirq yetti yilu o’n oy umr ko’rgan bo’lsa, “Boburnoma” 
uning  hayotidan  atigi  o’n  sakkiz yilini  qamragan.  Kitob  Boburning  o’z 
qo’li bilan turkiy tilda yozilgan. Unda Bobur ijodiyotida ta’lim-tarbiya, 
odob-axloq masalalari keng o’rin olgan. Bir asarida:
Xulqingni rost qilg’il har sorig’aki borsang,
Axsanta der bari el gar yaxshi ot chiqarsang,  
deb yozgan Boburning o’zi umr bo’yi ana shu gapiga rioya qilgan.   Ko’p  g’azallarida  axloqning  barcha 
normalariga  rioya  qilish  kerakligini  va  shundagina 
kishi  el  hurmatiga,  katta  baxtga  sazovor  bo’lishini 
uqtirgan. Insonlarga hurmatni, mehr-oqibat va boshqa 
ezgu  fazilatlarni  doimo  ulug’lagan.  Quyidagi  ruboiy 
Boburning  kamtarligidan,  fikr-mulohazaliligidan 
dalolat beradi:
Ey, yel, borib ahbobg’a nomimni degil,
H ar kim meni bilsa, bu kalomimni degil.
Mendin demagil, gar unutilgan bo’lsam,
H ar kimki meni so’rsa, salomimni degil.   Bobur  she’rlarida  haqiqiy,  barkamol  inson 
timsoli  madh  etiladi,  ulu g’ lanadi.  Eng  avvalo, 
insonning  qadr-qimmatini  yuqori  tutish,  amal  va 
davlatga  erishib  g’ ururlanmaslik,  kamtarinlik  kabi 
xislatlar tar g’ ib etiladi. 
Bobur  inson  kamolotining  birinchi  ostonasi 
oila  ekanligini  uqtirib,  u  jarayon  nihoyatda  qiyin  va 
murakkabligini his etgan edi. Bolalarning axloq-odob 
qoidalarini  o’rganishi  ko’p  jihatdan  atrofdagi 
shaxslarga  bo g’ liqligini  yaxshi  bilgan  Bobur  o’z 
farzandlarini  tarbiyalashda  tadbirkor,  bilimdon 
odamlar bilan maslahatlashib, tajribali fozil va tarbiya 
ko’rgan  kishilar  bilan  kengashib  ish  tutgan.  U 
o’zining  “E’tiqodiyya”  asarida  bolalarni  yoshlikdan 
boshlab  e’tiqodli,  imonli  qilib  tarbiyalash 
masalalariga e’tibor bergan.   Bobur ta’lim-tarbiya 
haqida g’oyalarini 
o’zining   quyidagi 
asarlarida bayon etgan
“ Boburnoma” “ Mubayyan” “ Risolai volidiya” Farzanddagi baxt-saodat keltiruvchi bosh 
fazilat iymonidir, deb bunday yozgan edi:
Bobur, avvali g’ a farz qil ta’rif
Kim, bor insonga avval ul taklif.
Budir – iymon men aytayin, eshiting,
H arna der – men, ani ko’ngulga biting...    U farzand tarbiyasida qo’llanishi lozim 
bo’lgan usullar deb quyidagilarni aytgan
Ota-onani farmoni farzand 
uchun vojibligi.
H ar bir paytda o’zingizni 
ibrat aylab ko’rsatish. Barcha insonlarga 
yaqinligini o’rgatish.
Mustaqillik, qat’iylik va 
uddaburonlik uchun 
bolaga doimiy talablarni 
qo’yish va uning ijrosini 
kuzatish. Uning bu ish uslubini o’ g’ li  H umoyunga qilgan 
nasihatidan  ko’rsa  bo’ladi.  U  o’ g’ li  H umoyunga 
doimo  aql-zakovat  va  bilimga  tayanib  harakat  qilish 
kerakligini  ta’kidlagan:  “...  Yana  ulu g’  ish  ustiga 
borasen,  ish  ko’rgan,  ray  va  tadbirliq  beklar  bila 
kengashib,  alarning  so’zi  bila  amal  qilgaysen.  Agar 
meni  rizomni  tilarsen,  xilvatnishiliqni  va  el  bila  kam 
ixtilotliqni  bartaraf  qil g’ il.  Kunda  ikki  navbat  iningni 
va  beklarni  ixtiyori g’ a  qo’ymay  qoshinga  chorlab, 
maslahat  bo’lsa  kengashib,  bu  davlat  xalqlarining 
ittifoqi bilan har so’z unga qaror bergaysen”. Bobur  farzandi  H umoyunning 
kamchiliklarini  ko’rgan  zahoti  ularni  tuzatish 
uchun ogohlantirgan. Unga yozgan maktubida: 
“Xatingni  xud  tashvish  birla  o’qusa  bo’ladur, 
vale  asru  mu h laqtur.  Nasri  muammo  hech 
kishi ko’rgan emas... Bundin nari betakalluf va 
ravshan  va  pok  alfoz  bila  biti,  ham  senga 
tashvish  ozroq  bo’lur  va  ham  o’qu g’ onga”,  - 
deb ta’kidlagan.   Bobur  she’rlarida  inson  kamoloti  uchun  ilmning 
naqadar zarurligi qayta-qayta uqtirilgan:
Kim yor anga ilm tolibi ilm kerak,
O’rgangali ilm tolibi ilm kerak.
Men tolibu ilmu tolibi ilm yo’q,
Men bor men ilm tolib ilm kerak.
Bobur  ilm  toliblari  “hamisha  yuksak  fazilatlarga  ega 
bo’lishi lozim” deb hisoblagan, ularning kamtar, sofdil, xalqni 
hurmatlaydigan fazilatlarga ega bo’lishini istagan:
Bori elga yaxshilik qilgilki, mundin yaxshi yo’q,
Kim degaylar dahr aro qoldi falondin yaxshiliq.    Boburning  ta’lim-tarbiyaviy  qarashlaridagi  bosh 
masala  vatanga  cheksiz  muhabbatdir.  Uning  shu  mavzudiga 
she’rlari  kitobxonni  ona-Vatanni  sevishga,  unga  fidoyi,  sodiq 
bo’lishga, o’z xalqiga xizmat qilishga chorlaydi, o’quvchining 
qalbida yuksak insonparvarlik tuy g’ ularini uy g’ otadi:
Tole yo’q jonim g’ a baloli g’  bo’ldi,
Har  ishniki qildim xatoli g’  bo’ldi.
O’ z yerni qo’yub hind sori yuzlandim.
O’rab, netayin, ne yuzi qaroli g’  bo’ldi.
Ko’pdin berikim yoru diyorim yo’qtur,
Bir lahzau bir nafas qarorim yo’qtur.
Keldim bu sari o’z ixtiyorim birla
Lek borurimda ixtiyorim yo’qdur.   Bobur  ta’lim-tarbiyaga  doir  g’ oyalarini 
o’z  boshidan  kechirgan,  ko’rgan  va  bilgan 
voqealardan xulosalaydi. 
U  o’z  zamonasidagi  badxulq,  bemehr 
uqubatsiz  insonlarga  qarata  shunday  yozgan 
edi:
Qolmadi hurmat ahli olamda,
Olamu olam ahlidin bu ilik.
Bobur ikki podshohligidin,
Yaxshiroq bu zaminda bir beklik.

Boburning nutq madaniyati to’g’risidagi qarashlari

Reja: 1. Z.M.Bobur asarlarida odob-ahloq va hulqiy fazilatlar. 2. Uning ta’lim to’g’risida yuritgan g’oyalari. 3. Bobur asarlarida vatanga bo’lgan cheksiz muhabbat.

Zahriddin Muhammad Boburning ma’naviy-ma’rifiy qarashlari Zahiriddin Muhammad Bobur ajoyib sarkardaligi bilan birga ma’rifatparvar shoh va nozik didli shoir ham bo’lgan. U o’z asarlarida go’zallikni kuylagan, insonlarni yaxshilik qilishga, hunar, ilm-fanni o’rganishga da’vat etgan. Bobur asarlarining mavzusi rang-barang bo’lib, ularda insonning ma’naviy qiyofasi, ilm-fanning foydasi, muhabbat, yaxshilik va yomonlik tasvirlangan. U yaratgan “Xatti Boburiy” asari arab yozuvini osonlashtirishga qaratilgan. Bobur arab harflarining osti va ustiga qo’yiladigan diakritik belgilar zol-zabar o’rniga harflar kiritishni taklif qilgan. Buyuk adib xalqni osonroq savodli qilish yo’lini izlab yaratgan mazkur alifbo amalga oshmadi. CHunki uni islomga shak kelitrish bilan barobar deb hisoblandi.

“ Boburnoma” asosan Hindistonda Boburiylar saltanatini barpo etgan shoh Boburning tarjimai holi bo’lib, unda muallif oddiy va jonli til bilan o’zining yoo’l qo’ygan xatolarini, qozongan g’alabalarini, yuksak orzu-umidlarini, tushkunlik holatlarini hikoya qilgan. Asar Avliyo Avgustino va Russoning kashfiyotlari, Gibbon va Nyutonning yodnomalari qatoridan o’rin olgan. Mazkur kitob umri davomida ko’pdan-ko’p yuksalishlar va tanazzullarni boshidan kechirgan insonning ibratli tarixidirki, uning yuksalishlari qanchalik sarbaland bo’lsa, tanazzullari shunchalik tubsizdir. Bobur qirq yetti yilu o’n oy umr ko’rgan bo’lsa, “Boburnoma” uning hayotidan atigi o’n sakkiz yilini qamragan. Kitob Boburning o’z qo’li bilan turkiy tilda yozilgan. Unda Bobur ijodiyotida ta’lim-tarbiya, odob-axloq masalalari keng o’rin olgan. Bir asarida: Xulqingni rost qilg’il har sorig’aki borsang, Axsanta der bari el gar yaxshi ot chiqarsang, deb yozgan Boburning o’zi umr bo’yi ana shu gapiga rioya qilgan.