logo

Borliq muammosi

Загружено в:

15.08.2023

Скачано:

0

Размер:

499.5 KB
Mavzu: Borliq Mavzu: Borliq 
muammosimuammosi
                         
  1. Borliq muammosining falsafiy 
mazmuni.

  2. Borliqning asosiy shakllari.

  3. Harakat, fazo va vaqt. • Bоrliq  -  u  o’zigа  ob’yektiv  vа  
sub’еktiv  riаllikni ,   mаvjud  bo’lgаn  
vа  mаvjud  bo’lаdigаn  оlаmlаrni ,  
mоddiylik  vа  mа’nаviylikni , o’tmish  
vа  kеlаjаkni ,   o’limni  vа  hаyotni , 
ruх  vа  jismni  qаmrаb  оluvchi  
tushunchаdir . 
Borliq  tushunchsi falsafiy jihatdan juda keng 
ma’noda bir butun reallik sifatida tushuniladi.

Borliq muammosining falsafiy tahlili shuni 
ko’rsatadiki dunyo bir butun abadiy mavjud 
lekin uni tashkil etgan narsalar o’z 
mavjudligijihatidan har xil o’tkinchidir.

Hozirgi zamon falsafiy adabiyotlarida   “ borliq ” 
so`zini tor va keng ma`noda tushinish hollariga 
duch kelamiz. Tor ma`noda  “borliq”  ongga 
bogliq bo`lmagan ob`ektiv olamni bildiradi; 
keng ma`noda - bu barcha mavjud narsalardir.    
Borliq
Moddiy borliq       Manaviy borliq
Insonning , uning 
ongidan  tash q arida
ob'ektiv  reallik
sifatida  mavjud
bo'lgan  narsalar 
h odisalar  va  
jarayonlardan  iborat . Faqat  inson  ongi 
bilan  bog’liq , sub'ek
tiv  reallik sifatida
mavjud  bo'lgan  fikr-
lar , hoyalar , qarash - 
lar  tarzidagi  bor - 
liqning ko'rinishidir. 
 Moddiy borliq 3 turga bo’linadi
1. Tabiiy borliq yoki tabiat 
borlig’i
2. Insoniy borliq yoki inson 
borlig’i.
3. Ijtimoiy borliq yoki 
jamiyat moddiy borlig’i.  Ma’naviy borliq 2 
turga bo’linadi
Individuallashgan 
ma’naviy borliq.
Ob’yektivlashgan
ma’naviy borliq. 
Inson borlig’ida insonning tabiat taraqqiyotining    
  mahsuli sifatida tabiiy borliqning har ikki 
shakliga oid tomonlar bilan birga , ijtimoiy-tarixiy 
taraqqiyot mahsuli sifatida unda ijtimoiy ma’naviy 
borliqning ham barcha shakllariga xos 
tomonlarning yig’indisi mujassamlangandir.

Inson borlig’i ham tabiat, ham jamiyat va ham 
ruhiyat qonunlariga bo’ysunadi.   Ijtimoiy borliq- individual, yakka shaxs va jamiyat borligining 
birligini bildiradi. 
“ Ijtimoiy borliq deyilganda, individual yakka  
shaxs va jamiyat hayotining hamma tomonlari emas, balki faqat 
ularning moddiy   hayoti tushuniladi”.
Ijtimoiy borliq jamiyatning yaxlit moddiy hayotini, moddiy  
nematlar yaratish va ishlab chiqarish jarayonida kishilar amalga
oshiradigan    munosabatlarni nazarda tutadi.     Harakat 
Fazo
Vaqt 
Atribiut - muayyan  
jismning  aynan  shu jism 
 ekanligini  belgilovchi  
xususiyatlari  uning  
atribiutlari  b o’ ladi .  

  Borliq  atribiutlari  
deganda – uning 
ajralmas  tub 
xususiyatlari  tushuniladi.  
“ Fazo” va “vaqt”  falsafiy va umumilmiy fundamental kategoriyalar 
sirasiga kiradi. Buning sababi shundaki, ular borliqning eng umumiy 
holatini aks ettiradi va ifodalaydi. Borliqning tegishli shakllari va turlariga 
muvofiq harakat ham moddiy va ma`naviy shaklda yuz berishi mumkin. 
Adabiyotlarda moddiy harakatning quyidagi shakllari mavjudligi qayd 
etiladi: mexanik harakat, fizik harakat, kimyoviy harakat, biologik 
harakat, ijtimoiy harakat. Alohida insonning va jamiyatning ma`naviy, 
tafakkur faoliyati bilan boglangan barcha jarayonlar harakatning ideal- 
ma`naviy shakliga kiradi. 

Har qanday moddiy va ma`naviy ob`ektning mavjudligi uni tashkil 
etadigan elementlarning o`zaro taosir etishlari tufayli yuz beradi. 
Masalan, atomlar yadro va elektronlar o`rtasidagi muayyan o`zaro taosir 
tufayli mavjuddir, tirik organizmlarning yashab turishi, borligi - organik 
molekula, xujayra va organlarning bir-biriga o`zaro taosiri natijasidir. 
Jamiyat ham kishilarning faoliyati, insonning tabiat bilan o`zaro taosiri 
oqibatida mavjud bo`ladi.    
Borliq mavjudligining asosiy struktural shakllariga 
fazo va vaqt kiradi. 

Inson muntazam ravishda o`z boshidan o`zgarish, 
harakat va rivojlanishni kechirib to`rgan olamda 
yashaydi. Har qanday ob`ektning o`zgarishi va 
rivojlanishi fazo va vaqtdagina ro`y berishi 
mumkin, boshqacha aytganda o`zgarayotgan va 
rivojlanayotgan borliq fazoviy va vaqt nuqtai 
nazardan strukturaga egadir. “Fazo” va “vaqt” 
kategoriyalari moddiy va ma`naviy tizimlarning 
struktura nuqtai nazaridan shaklini, tartibga 
tushganligini, o`zgaruvchanligining suroati va 
darajasini eks ettiradi. Demak, har qanday ob`ekt, 
har qanday hodisa va jarayon fazo va vaqtdan 
tashqarida mavjud bo`la olmaydi.  Harakat shakllariga quyidagilar 
kiradi.

  1. Mexanik harakat (jismlarning fazodagi siljishi.

  2. Fizik harakat (issiqlik, yorug’lik, elektr,    
magnitizm.)

  3. Kimyoviy harakat (kimyoviy birikish va 
parchalanish agregat holatlarning bir-biriga 
o’tishi.)

4.  Biologik harakat (organik hayot)

  5. Ijtimoiy harakat. 
  Materiya atributlariichida uning asosiy 
yashash usuli, mavjudlik shakli- bu 
harakatdir, chunki materiyaning har qanday 
ko’rinishining yaxlitligi harakat tufayli 
saqlanadi.

  Harakat bir tomondan moddiy jismlarning 
tashkil etuvchi elementlar va turli jismlar 
o’rtasidagi aloqadorliklarning natijasi sifatida 
boshqa tomondan esa ularda ro’y beruvchi 
o’zgarishlar sifatida sodir bo’ladi.

Mavzu: Borliq Mavzu: Borliq muammosimuammosi

 1. Borliq muammosining falsafiy mazmuni.  2. Borliqning asosiy shakllari.  3. Harakat, fazo va vaqt.

• Bоrliq - u o’zigа ob’yektiv vа sub’еktiv riаllikni , mаvjud bo’lgаn vа mаvjud bo’lаdigаn оlаmlаrni , mоddiylik vа mа’nаviylikni , o’tmish vа kеlаjаkni , o’limni vа hаyotni , ruх vа jismni qаmrаb оluvchi tushunchаdir .

 Borliq tushunchsi falsafiy jihatdan juda keng ma’noda bir butun reallik sifatida tushuniladi.  Borliq muammosining falsafiy tahlili shuni ko’rsatadiki dunyo bir butun abadiy mavjud lekin uni tashkil etgan narsalar o’z mavjudligijihatidan har xil o’tkinchidir.  Hozirgi zamon falsafiy adabiyotlarida “ borliq ” so`zini tor va keng ma`noda tushinish hollariga duch kelamiz. Tor ma`noda “borliq” ongga bogliq bo`lmagan ob`ektiv olamni bildiradi; keng ma`noda - bu barcha mavjud narsalardir.

Borliq Moddiy borliq Manaviy borliq Insonning , uning ongidan tash q arida ob'ektiv reallik sifatida mavjud bo'lgan narsalar h odisalar va jarayonlardan iborat . Faqat inson ongi bilan bog’liq , sub'ek tiv reallik sifatida mavjud bo'lgan fikr- lar , hoyalar , qarash - lar tarzidagi bor - liqning ko'rinishidir.