logo

Bosim va uning birliklari

Загружено в:

12.12.2024

Скачано:

0

Размер:

15888.756835938 KB
Bosim va uning 
birliklari Bosim
Qalin  qorda  odamning  har 
qadami  qorga  botib,  yurishi 
qiyinlashadi.  Ammo  shu 
odam  oyog‘iga  chang‘i 
bog‘lab qor ustiga chiqsa, qor 
ustida bemalol yura oladi  2  Boism
Odam  birinchi  holda  qorga 
botishi  va  ikkinchi  holda 
qorga  botmasligining 
sababi nima? 3   4 Aslida  odam  chang‘ida  va  chang‘isiz  turganida  ham,  qor  ga  o‘z  og‘irligiga  teng  bo‘lgan  bir  xil  kuch  bilan  bosadi.  Ammo  bu  kuchlarning  qorga  ta’siri har ikki holatda turli cha  bo‘ladi.  Bunday  bo‘lishiga  sabab  odam  qorni  bosib  turgan sirt  yuzasining  katta  yoki  kichikligidir.  Ya’ni  chang‘ining  sirt  yuzasi  bola  oyoq  kiyimining  sirt  yuzasidan  katta .  Kuchning  yuzaga  ta’siri  natijasi  faqat  bu  kuchning 
kattaligiga  bog‘liq  bo‘lmay,  balki  kuch  ta’sir  qilayotgan 
sirt yuzasiga ham bog‘liq bo‘ladi. 
Blez Paskal Yuza katta Yuza kichkina Massa kichik5  Bosim
•
Kuchning yuzaga ta’sirini 
miqdor  jihatdan 
tavsiflash  uchun  bosim 
deb  ataluvchi  kattalik 
qabul qilingan.  •
Birlik  sirt  yuzasiga  tik 
ta’sir  qilayotgan  kuchga 
son  jihatidan  teng 
bo‘lgan  kattalik  bosim 
deyiladi.kuch
bosim
yuza F
p
Skuch	
bosim	
yuza	
	
F	
p	
S	
6  Bosim inglizcha  pressure , 
ya’ni bosim so‘zining bosh 
harfi –  p  bilan belgilanadi. 7 Образец текста нижнего колонтитула  Bosim birligi
Bosim  formulasiga  ko‘ra 
uning  birligini  keltirib 
chiqaramiz.  Bosim  birligini 
hosil  qilish  uchun  kuch  birligi 
(1  N)ni  yuza  birligi  (1  m 2
)ga 
bo‘lish kerak, ya’ni: 		
		
	
2N
1 
mF
p
S 
Xalqaro  birliklar  sistemasi 
(SI)da  bosim  birligi  maxsus 
nomga  ega  bo‘lib,  u  fransuz 
olimi  Blez  Paskal  sharafiga  1 
N/1  m 2 
=  1  Pa  (paskal)  deb 
qabul qilingan. 2	
1 N	
1 Pa	
1 m	
			
		
		
2	
N	
1 	
m	
F	
p	
S	
 2	
1 N	
1 Pa	
1 m	
 8 Образец текста нижнего колонтитула  Kundalik  turmushda  bosimning 
karrali  birliklaridan  ko‘proq 
foydalaniladi:
belgisi Old 
qo‘shimchasi Berilgan 
birlik SI dagi birligi
mikro μ
10 -6
1,7   μ Pa 1,7 ۰ 10 -6
 Pa
milli
m 10 -3
4,4  mPa 4,4 ۰ 10 -3
 Pa
kilo
k 10 3
2,5  kPa 2, 5 ۰ 10 3
 Pa
Giga
G 10 9
1,7  GPa 1, 7 ۰ 10 9
 Pa 9 Образец текста нижнего колонтитула  Уолт ДиснейTayanch  yuzasi  katta  bo‘lganda 
kuchning  tayanch  sirtiga 
beradigan  bosimi  kichik  bo‘ladi. 
Masalan:  bir  turdagi  ikki 
mashinaning  biriga  ingichka  shina, 
ikkinchisiga  kengroq  shina 
qo‘yilib,  ularning  qumli  yo‘ldagi 
harakati  kuzatilsa,  ingichka 
shinali  mashinaning  izi  qumga 
chuqurroq  botgani  ko‘rinadi. 
Shuning  uchun  sahroda  qum  ustida 
yuradigan  mashinalarga 
keng shinalar qo‘yiladi.1 февраля 20XX 10 Образец текста нижнего колонтитула  Asosiy xulosalar
1.  Bosim  bu  sirtning  yuzasiga  tik  ta’sir  qilayotgan   kuchga 
son jihatdan teng bo‘lgan kattalikdir.
2. Bosim birligi uchun 1 Pa qabul qilingan.
3. Bosimning son qiymati kuch va sirt yuzasiga bogʻliq.11  Masala yechish namunasi12  Nazorat savollari
1.  Bosimni  kamaytirish  uchun  yuzani  qanday 
o‘zgartirish kerak?
2.  Nima  uchun  yuk  avtomobillarining  shinalari  yengil 
avtomobilnikiga qaraganda keng qilib yasaladi?
3.  Odam  qaysi  holda  yerga  ko‘proq  bosim  beradi, 
to‘xtab turgandami yoki yurganda?
4. Nima uchun tuya qumli cho‘lda bemalol yura oladi?
5. Qaysi oyoq kiyimida bosim katta?
6.  Nima  uchun  belkurakning  oyoq  qo‘yib  bosiladigan 
yuqori tomoni egilgan bo‘ladi?13  •
1)  a)  Quyidagilarni  Pa  ga  aylantiring:  4  kPa;  0,6  kPa;  0,5  N/cm 2
  .  b) 
quyidagilarni kPa da ifodalang: 4800 Pa; 700000 Pa;  65000 Pa.
•
c) quyidagilarni MPa da ifodalang: 500000 Pa; 7500000 Pa; 890000 Pa.
•
2)  Asosining  yuzi  1,5  m 2
,  hajmi  6  m 3
  marmar  ustunning  yerga 
ko‘rsatadigan bosimi qanday? 
•
3)  Massasi  76  kg  bo‘lgan  sportchi  chang‘ida  turibdi.  Har  bir  chang‘ining 
uzunligi 1,9 m, eni 10 cm. Sportchining qorga ko‘rsatgan bosimi qanday?
•
4)  Stol  ustidagi  qozonga  4,5  l   suv  quyildi.  Qozon  tubining  yuzi  600  cm 2
. 
Qozonning stolga bosimi qanchaga ortadi? 
•
5)  Massasi  48  kg  bo‘lgan  bola  yerga  qanday  bosim  beradi?  Bolaning  bir 
juft oyoq kiyimining tag yuzini 300 cm 2
 ga teng deb oling. 
•
6)  Og‘irligi  35  N  bo‘lgan  quti  yerda  turibdi.  Qutining  pastki  qismining  eni 
0,5 m, bo‘yi 0,7 m ga teng. Qutining yerga berayotgan bosimi qancha?14  15  16  E’tiboringiz 
uchun 
rahmat  1 февраля 20XX 17 Образец текста нижнего колонтитула

Bosim va uning birliklari

Bosim Qalin qorda odamning har qadami qorga botib, yurishi qiyinlashadi. Ammo shu odam oyog‘iga chang‘i bog‘lab qor ustiga chiqsa, qor ustida bemalol yura oladi 2

Boism Odam birinchi holda qorga botishi va ikkinchi holda qorga botmasligining sababi nima? 3

4 Aslida odam chang‘ida va chang‘isiz turganida ham, qor ga o‘z og‘irligiga teng bo‘lgan bir xil kuch bilan bosadi. Ammo bu kuchlarning qorga ta’siri har ikki holatda turli cha bo‘ladi. Bunday bo‘lishiga sabab odam qorni bosib turgan sirt yuzasining katta yoki kichikligidir. Ya’ni chang‘ining sirt yuzasi bola oyoq kiyimining sirt yuzasidan katta .

Kuchning yuzaga ta’siri natijasi faqat bu kuchning kattaligiga bog‘liq bo‘lmay, balki kuch ta’sir qilayotgan sirt yuzasiga ham bog‘liq bo‘ladi. Blez Paskal Yuza katta Yuza kichkina Massa kichik5