logo

DIQQATNING PSIXOLOGIK NAZARIYALARI

Загружено в:

15.08.2023

Скачано:

0

Размер:

1251 KB
MAVZU:DIQQATNING MAVZU:DIQQATNING 
PSIXOLOGIK PSIXOLOGIK 
NAZARIYALARI NAZARIYALARI        REJA :
•
  Diqqatning biror narsaga 
namoyon bo`lishi .
•
  Diqqat va uning turlari.
•
  Diqqat ko`rinishlari.
•
  Diqqat turlicha sifat 
ko`rinishlari bilan 
ta’riflanishi.
•
Xulosa
•
Foydalanilgan adabiyotlar.  Diqqat
•
Diqqat - kishi faoliyati 
barcha turlari, eng avvalo 
mehnat va o`quv faoliyati 
samaradorligini muhim va 
zarur shartidir. Mehnat 
qanchalik murakkab va 
mas’uliyatli bo`lsa, u 
diqqatga shunchalik katta 
talablar qo`yadi.  •
Ziyraklik kishiga uning kundalik hayotida,  
turmushida, boshqa odamlar bilan 
munosabatga kirishishida zarurdir. 
O`quvchilarning diqqat e’tibori o`quv tarbiya 
jarayonini muvaffaqiyatli tashkil etishning 
asosiy shartlaridan biridir. Ta ’lim olishda 
diqqatning rolini ta’kidlarkan, buyuk rus 
pedagogi K.D.Ushinskiy «diqqat aynan 
shunday bir eshikka, tashqi olamdan kishi 
qalbiga kirib keladigan jamiki narsalarning 
barchasi shu eshik orqali kiradi» - deb 
yozgan edi. Diqqat individning hissiy, aqliy 
eki harakatlantiruvchi faolligi darajasininig 
oshirilishini taqoza etadigan tarzda ongning 
yo`naltirilganligi va bir narsaga 
qaratilganligidir.   Diqqat turlati va ularni  qiyosiy xarakteristikasi
Diqqat turi Paydo bo`lish shartlari Asosiy xarakteristikasi Asoslari
Ixtiyoriy  Va zifani qabul qilishi Va zifaga  asosan 
yo`nalganlik, 
irodaviy  zo`r 
berish,  uzoq 
muddatli 
diqqatning   
to`planganligi 
toilqtiradi  Ikkinchi  signal  sistemasini 
etakchi o`rni
Ixtiyoriydan
So`nggi diqqat Qiziqishi  bilan  yuzaga 
kelgan  faoliyatga 
“kirish”   Maqsadga  yo`nalganlik 
saqlab  qolinadi, 
toliqish  bo`lmaydi, 
qiziqish ortadi. Faoliyat jarayoniga bo`lgan 
qiziqishi dominantasidi.
Ixtiyorsiz diqqat Kuchli  qo`zg`atuvchi 
asosida  yuzaga 
keladi. Beixtiyoriylik,  engillik, 
bir  faoliyatdan 
ikkinchi  faoliyatga 
tez o`tiladi. Shaxsni  qiziqishini  namoyon 
qilyvch  yoki 
xarakterlovchi dominanta  Diqqat va uning turlari  
•
Diqqat va uning turlari, xususiyatlari.  Diqqat - 
kishi faoliyati- ning barcha turlari, eng avvalo, 
mehnat va o'quv faoliyati samarador- ligining 
muhim va zarur sharti. Bilish jarayonlari 
kechishining eng muhim xususiyati uning 
tanlaydigan, yo'naltirilgan shakldaligidan iborat. 
Te varak atrofdagi olamning ko'plab ta'sirlari 
orasidan kishi hamisha nimanidir idrok etadi, 
nimanidir faraz qiladi, nima haqidadir fikr 
yuritadi, o'ylaydi. Ongning bu xossasini uning 
diqqat kabi xususiyati bilan o'zaro bog'liq, deb 
hisoblaydilar.  Diqqat
•
Diqqat individning emotsional, aqliy yoki 
harakatlantiruvchi faolligi darajasining 
oshirilishini taqozo etadigan tarzda 
ongning yo'naltirilganligi va bir narsaga 
qaratilganligidir.
•
Diqqatni ma'lum obyektga qaratish 
uchun irodaviy kuch, g'ayrat sarflash 
zarurati ishga tushayotgan paytda, 
binobarin, qiyinchiliklar paydo 
bo'lganida, bilishga oid qiziqish 
susayganida va, shuningdek to'siqlar 
mavjud bo'lgan kezlarda aniq-ravshan 
namoyon bo'ladi.  •
Ixtiyorsiz diqqat kishining anglashilgan niyatlari va 
maqsadlaridan mustasno tarzda hosil bo'ladi va qo'llab-
quvvatlanadi. Ixtiyorsiz diqqatning paydo bo'lishi jismoniy, 
psixofiziologik va psixik omillar bilan belgilanadi.  •
Hosil bo'lish xususiyatiga va 
amal qilish usullariga ko'ra 
diqqat- ning ikkita asosiy turi 
mavjud:
•
ixtiyorsiz diqqat;
•
ixtiyoriy diqqat.  •
Ixtiyoriy diqqat ongli 
ravishda boshqariladigan va 
tartibga solina- digan 
diqqat-e'tibordir. Ixtiyoriy 
diqqat ixtiyorsiz diqqat 
zamirida hosil bo'ladi. 
Ixtiyoriy diqqat agar kishi 
faoliyati jarayonida o'z 
oldiga ma'lum bir vazifa 
qo'ygan va harakat dasturini 
ongli tarzda ishlab chiqqan 
bo'lsa yuz beradi.  Ixtiyoriy diqqat diqqatning oliy turi sifatida mehnat jarayonida 
tarkib topadi. Ixtiyoriy diqqatning vazifasi psixik 
jarayonlarning ke- chishini boshqarib turishdan iborat.
•
Kishi aynan ana shu ixtiyoriy diqqatning 
mavjudligi tufayli xotira- dan o'zi uchun 
zarur ma'lumotlarni faol tarzda, tanlab 
«ajratib olish»ga, to'g'ri qarorlar qabul 
qilishga, faoliyat jarayonida paydo 
bo'ladigan vazifalarni amalga oshirishga 
layoqatli bo'ladi.
•
Diqqatni kuchli qo'zg'atuvchilar baland 
ovoz, yorqin nur va bo'yoq, kuchli hid jalb 
etadi.  •
  Diqqatning taqsimlanishi ikki va undan 
ko'proq faoliyat turlari- ning (bir qancha 
harakatlarning) bir vaqtning o'zida 
muvaffaqiyatli bajarish imkoniyati bilan 
bog'liq xususiyat. Diqqatning yuksak 
daraja- da taqsimlanishi - ko'pgina 
hozirgi zamon mehnat turlari 
muvaffaqiyatliligining muqarrar 
shartlaridan biridir. Masalan, 
operatorlar, ko'plab dastgohlarda 
ishlovchilar, transport haydovchilari va 
boshqalarning ishi ana shuni talab 
qiladi.  •
Diqqatning ko'chishi ma'lum 
obyektning bir faoliyatdan 
ikkinchi bir faoliyatga, bir 
obyektdan ikkinchi bir obyektga, 
bir harakatdan ikkinchi bir 
harakatga o'tishida namoyon 
bo'ladi. Diqqatning ko'chi- shi yo 
ongli ravishdagi xulq-atvorga, 
faoliyatning talablariga yoki 
o'zgarib ketayotgan shart-
sharoitlarga muvofiq tarzda 
yangi faoliyatga kirishish 
zaruratiga bog'liq bo'ladi.  •
Faqat obyektlar va jarayonlar o'zgarib, faoliyat 
esa uzoq vaqt da- vomida o'zgarmasdan qolgan 
hollarda diqqatning barqarorligi doirasi- da uning 
ko'chishi yuz beradi. Bunday ko'chish uzoq 
davom etadigan ish paytida charchashning oldini 
oladi va shu bilan diqqatning barqarorligini 
oshiradi. Lekin bu tez-tez takrorlanavermasligi 
lozim, aks holda salbiy oqibatlarga olib kelishi 
mumkin    Diqqatning salbiy jihatlaridan 
biri parishonxotirlikdir. 
•
Parishonxo- tirlik diqqatni uzoq vaqt 
davomida jadal bir narsaga qaratishga 
layoqatsizlikda, diqqatning osongina va 
tez-tez bo'linib turishida na- moyon 
bo'lishi mumkin. Parishonxotirlikning bu 
ko'rinishi ko'pincha ish qobiliyati susayib 
ketishining va xulq-atvordagi 
uyushmaganlik- ning sabablaridan biri 
hisoblanadi. Parishonxotirlikni keltirib 
chiqa- ruvchi sabablar nimalardan 
iborat? Parishonxotirlik shaxsning 
barqa- ror xislati sifatida ixtiyoriy diqqat 
sustligining ko'rsatkichi hisoblanadi va u 
noto'g'ri tarbiya natijasida bo'lishi 
mumkin. Bunday pari- shonxotirlikka 
qarshi, avvalo, shaxsda irodaviy 
fazilatlarni shakllan- tirish yo'li bilan 
kurash olib borish kerak.  •
Te varak atrofdagi olamning boyligi 
haqida, tovushlar va ranglar, hidlar 
va harorat, miqdor va ko'plab 
boshqa narsalar to'g'risida biz sezgi 
organlari tufayli bilamiz. Kishi sezgi 
a'zolari yordamida tashqi va ichki 
muhitning holati haqida rang-barang 
axborot olib turadi.
•
Diqqat - kishi faoliyati barcha turlari, 
eng avvalo mehnat va o`quv 
faoliyati samaradorligini muhim va 
zarur shartidir. Mehnat qanchalik 
murakkab va mas’uliyatli bo`lsa, u 
diqqatga shunchalik katta talablar 
qo`yadi.  •
Ziyraklik kishiga uning kundalik 
hayotida,  turmushida, boshqa 
odamlar bilan munosabatga 
kirishishida zarurdir. 
O`quvchilarning diqqat e’tibori 
o`quv tarbiya jarayonini 
muvaffaqiyatli tashkil etishning 
asosiy shartlaridan biridir. Ta ’lim 
olishda diqqatning rolini 
ta’kidlarkan, buyuk rus pedagogi 
K.D.Ushinskiy «diqqat aynan 
shunday bir eshikka, tashqi 
olamdan kishi qalbiga kirib 
keladigan jamiki narsalarning 
barchasi shu eshik orqali kiradi» 
- deb yozgan edi.   •
Diqqat individning hissiy, aqliy eki harakatlantiruvchi faolligi 
darajasininig oshirilishini taqoza etadigan tarzda ongning 
yo`naltirilganligi va bir narsaga qaratilganligidir. Soddaroq qilib 
aytadigan bo`lsak, diqqat - deb ongimizning bir nuqtaga to`plab, 
ma’lum narsa va hodisalarga aktiv yo`naltirilganiga aytiladi. Biz 
faoliyatimiz jarayonida idrok va tasavvur qiladigan har bir narsa, har 
bir hodisa, qilgan ishimiz, uy va fikrlarimiz diqqatining ob’ekti bo`ladi. 
Diqqat paytida ongning bir nuqtaga to`planishi, ong idrokning 
torayishidan iboratdir. Ongning eng yuqori nuqtasi diqqatning 
markazi deb ataladi. Ana shu nuqtaga tushgan barcha narsalar, 
ya’ni idrok qilinayotgan predmetlar, tasavvurlar fikrlar to`la yorkin 
holda aks ettiriladi. Diqqat sezgi, idrok, xotira, xayol, tafakkur va 
harakat jarayonlarida namayon bo`lishi mumkin. Diqqat aqliy 
jarayonlarning sifatini ta’minlaydigan ichki aktivlikdir. Diqqat har 
qanday faoliyatning muhim shartidir.  •
Inson his qilgan barcha narsa va hodisalar izsiz yo`qolmaydi. Ular 
ma’lum miqdorda xotirada saqlab qolinadi, mustahkamlanib va 
kerak bo`lganda qayta esga tushiriladi. Odamda tasavvurlarning 
mavjudligi bizning idrokimiz miya po`stlog`ida qandaydir izlar 
qoldirilishidan, ular ma’lum vaqt davomida miyada saqlanib 
turishidan dalolat beradi. O`tmish tajribamizda nimaiki hodisa yuz 
bergan bo`lsa, shuni esda olib qolish, esda saqlash va keyinchalik 
esga tushirishi yoki tanish xotira deb aytiladi. Agar odamlar 
o`zlarining o`tishish tajribalarini esda saqlay olmasa va qayta tiklash 
qobiliyatiga ega bo`lmasa bilimlarni egallashning har qanday 
imkoniyatidan mahrum etilgan va ularning aqli darajasida 
qolavergan bo`lar edi. Shu sababdan ham har bir odamning vazifasi 
o`z xotirasini boyitishdan iboratdir. Esda olib qolish jarayonida 
odamda bir narsa yoki hodisa bilan boshqa narsa yoki hodisa 
o`rtasida o`zaro aloqa bog`lanadi.    •
Diqqatning biror narsaga qaratishi ob’ektga 
bog`liq holda diqqatning namoyon bo`lishini 
quyidagi shakllarini; sensor, aqliy, 
harakatlantiruvchi shakllarni ajratib 
ko`rsatadilar. Hozirgi vaqtda sensor (ko`rish va 
eshitish) diqqati ko`proq o`rganilgandir. 
Diqqatning fiziologik asoslarini tushunib etishga 
buyuk rus fiziologlari I.P. Pavlov va 
A.A.Uxtomskiylarning ilmiy ishlari katta 
ahamiyatga ega. Nerv sistemasining alohida 
reaktsiyalari orientir reflekslar haqida I.P. Pavlov 
ilgari surgan tasavvurida ixtiyorsiz diqqatning 
g`ayri ixtiyoriy tabiati haqida taxmin bor edi. 
Hozirgi zamon mas’uliyatlariga qaraganda 
orientir reflekslar juda ham murakkabdir. Ular 
organizmni anchagina qismlarining faolligi bilan 
bog`langan.   Xulosa  
•
Harakat esa diqqatni ob’ektga 
yanada ko`proq jalb etadi. Shunday 
qilib, diqqat harakatga qo`shilib va u 
bilan o`zaro chatishib, ob’ekt bilan 
mustahkam bog`lanish hosil qiladi”. 
Diqqatning barqarorligi uning 
harakatchanlik xususiyatlari bilan 
uzviy bog`liqdir. Diqqatning ko`chishi 
sub’ektning bir faoliyatdan ikkinchi 
faoliyatga, bir ob’ektdan ikkinchi 
ob’ektga, bir harakatdan ikkinchi 
harakatga ataylab o`tishda namoyon 
bo`ladi. Diqqatni ko`chirishning 
muvaffakiyati bir qancha shart 
sharoitlariga bog`liqdir. Ko`chirishi 
oldingi va keyingi faoliyatning 
xususiyatlari bilan bog`liq bo`ladi. 
Diqqatning ko`chirilishi ko`p jihatdan 
yangi faoliyat maqsadning shaxs 
uchun ahamiyati, uning aniq ravonligi 
va soddaligi bilan belgilanadi.

MAVZU:DIQQATNING MAVZU:DIQQATNING PSIXOLOGIK PSIXOLOGIK NAZARIYALARI NAZARIYALARI

REJA : • Diqqatning biror narsaga namoyon bo`lishi . • Diqqat va uning turlari. • Diqqat ko`rinishlari. • Diqqat turlicha sifat ko`rinishlari bilan ta’riflanishi. • Xulosa • Foydalanilgan adabiyotlar.

Diqqat • Diqqat - kishi faoliyati barcha turlari, eng avvalo mehnat va o`quv faoliyati samaradorligini muhim va zarur shartidir. Mehnat qanchalik murakkab va mas’uliyatli bo`lsa, u diqqatga shunchalik katta talablar qo`yadi.

• Ziyraklik kishiga uning kundalik hayotida, turmushida, boshqa odamlar bilan munosabatga kirishishida zarurdir. O`quvchilarning diqqat e’tibori o`quv tarbiya jarayonini muvaffaqiyatli tashkil etishning asosiy shartlaridan biridir. Ta ’lim olishda diqqatning rolini ta’kidlarkan, buyuk rus pedagogi K.D.Ushinskiy «diqqat aynan shunday bir eshikka, tashqi olamdan kishi qalbiga kirib keladigan jamiki narsalarning barchasi shu eshik orqali kiradi» - deb yozgan edi. Diqqat individning hissiy, aqliy eki harakatlantiruvchi faolligi darajasininig oshirilishini taqoza etadigan tarzda ongning yo`naltirilganligi va bir narsaga qaratilganligidir.

Diqqat turlati va ularni qiyosiy xarakteristikasi Diqqat turi Paydo bo`lish shartlari Asosiy xarakteristikasi Asoslari Ixtiyoriy Va zifani qabul qilishi Va zifaga asosan yo`nalganlik, irodaviy zo`r berish, uzoq muddatli diqqatning to`planganligi toilqtiradi Ikkinchi signal sistemasini etakchi o`rni Ixtiyoriydan So`nggi diqqat Qiziqishi bilan yuzaga kelgan faoliyatga “kirish” Maqsadga yo`nalganlik saqlab qolinadi, toliqish bo`lmaydi, qiziqish ortadi. Faoliyat jarayoniga bo`lgan qiziqishi dominantasidi. Ixtiyorsiz diqqat Kuchli qo`zg`atuvchi asosida yuzaga keladi. Beixtiyoriylik, engillik, bir faoliyatdan ikkinchi faoliyatga tez o`tiladi. Shaxsni qiziqishini namoyon qilyvch yoki xarakterlovchi dominanta