logo

Eng qаdimgi dаvrdа yozuvning pаydо bo’lishi. “Avesto”dagi pedagogik qarashlar

Загружено в:

15.11.2024

Скачано:

0

Размер:

93.537109375 KB
Eng qаdimgi dаvrdа yozuvning pаydо bo’lishi. 
“Avesto”dagi pedagogik qarashlar
1 •
Yozuvning paydo bo’lishi va uning turlari
2 •
Avestoning tarkibiy qismlari
3 •
Avestoda pedagogik g’oyalar                      Yozuvning paydo bo’lishi:Piktografiya va idiografiya

Yozuvning   eng   qadimgi   shakllari   piktografiya   va   ideografiya   hisoblanadi.  
Piktografiya   -   bu   g'oyalarni   rasmlar   orqali   ifodalash  usuli   bo'lib,   qadimgi  
odamlar   tomonidan   g'orlar   devorlariga   chizilgan   tasvirlardan   boshlangan.  
Bu   usul   oddiy   va   tushunarli bo'lsa- da,   murakkab   g'oyalarni   ifodalashda  
cheklovlarga   ega  edi.

Ideografiya   esa   piktografiyaning   rivojlangan   shakli   bo'lib,   unda   rasmlar  
ma'lum   tushunchalarni   ifodalay   boshladi.   Masalan,  quyosh   tasviri   nafaqat  
osmon   jismini,   balki   issiqlik,   yorug'lik   va  kunni   ham   anglatishi   mumkin   edi.  
Bu   yozuv   tizimi   Qadimgi  Misr   iyerogliflari   va   Xitoy   yozuvida   keng  
qo'llanilgan.                   Piktografiya
•
Oddiy   rasmlar  
orqali  
g'oyalarni  
ifodalash.   G'or  
san'atidan  
boshlangan Ideografiya
•
Rasmlar  
ma'lum  
tushunchalarni  
ifodalay  
boshladi.   Misr  
iyerogliflari  
misol   bo'ladi . Logografiya
•
Har   bir   belgi  
so'z   yoki  
morfemani  
ifodalaydi.  
Xitoy   yozuvi  
bunga   misol.                     M i x x a t   y o z u v i :   Y o z u v n i n g   í i v o j l a n i s h i d a  
m u h i m   b o s q i c h

Mixxat   yozuvi   miloddan   avvalgi   3 2 0 0 - yillarda   Mesopotamiyada  
paydo   bo'lgan   bo'lib,   yozuv   tarixida   muhim   o'rin   tutadi.   Bu  yozuv   tizimi  
loy   taxtachalarga   o'tkir   qamish   qalam   yordamida   yozilgan   va  
keyinchalik   tosh   va   metall   yuzalarga   ham   o'yib yozilgan.

Dastlab   piktografik   bo'lgan   mixxat,   vaqt   o'tishi   bilan   fonetik  
tizimga   aylandi.   Bu   esa   yozuvning   yanada   samarali   va 
moslashuvchan   bo'lishiga   olib   keldi.   Mixxat   yozuvi   Shumer,   Akkad,  
Bobil,   Ossuriya   va   boshqa   qadimgi   sivilizatsiyalar  tomonidan   keng  
qo'llanilgan   va   ularning   madaniy,   iqtisodiy   va   siyosiy   hayotida  
muhim   rol   o'ynagan.                           Alifbo   tizimining   paydo   bo'lishi   yozuv   tarixida   inqilobiy   o'zgarish  
bo'ldi.   Miloddan   avvalgi   2-ming   yillik   o'rtalarida   Finikiya  savdogarlari  
tomonidan   ishlab   chiqilgan   bu   tizim,   har   bir   tovush   uchun   alohida   belgi  
ishlatishni   taklif   qildi.   Bu   esa   yozishni   va o'qishni   ancha   osonlashtirdi.
        Finikiya   alifbosi   22   ta   undosh   harfdan   iborat   edi   va   unli   tovushlar  
yozilmasdi.   Bu   tizim   keyinchalik   yahudiy,   yunon   va   lotin  alifbolarining  
asosini   tashkil   qildi.   Yunon   alifbosi   esa   unli   harflarni   kiritish   bilan  
yanada   takomillashtirildi,   bu   esa   yozuvni  yanada   aniq   va   tushunarli  
qildi.
1 2 3
F i n i k i y a   a l i f b o s i
22   ta   undosh   harf,   unlilar 
yozilmagan Y u n o n   a l i f b o s i
Unli   harflar   kiritildi,  
aniqlik   oshdi L o t i n   a l i f b o s i
Yunon   alifbosidan  
kelib   chiqqan,  hozirgi  
kunda   keng   tarqalganA l i f b o   t i z i m i n i n g   p a y d o   b o ' l i s h i                   " A v e s t o "   k i t o b i   h a q i d a   u m u m i y  
m a ' l u m o t

"Avesto"   -   zardushtiylik   dinining   muqaddas   kitobi   bo'lib,   miloddan  
avvalgi  birinchi   ming   yillikda   Markaziy   Osiyoda   shakllangan.   Bu   kitob  
zardushtiylik  ta'limotining   asosiy   qoidalari,   diniy   marosimlar,   duolar   va  
qadimgi   eroniy  xalqlarning   afsonalari   hamda   tarixini   o'z   ichiga   oladi.

"Avesto"   aslida   21   kitobdan   iborat   bo'lgan,   ammo   bizgacha   to'liq   holda  
yetib  kelmagan.   Hozirgi   kunda   saqlanib   qolgan   qismlar:   Yasna,   Visperad,  
Vendidad  va   Yashts.   Bu   kitoblar   nafaqat   diniy,   balki   tarixiy,   madaniy   va  
pedagogik  ahamiyatga   ham   ega   bo'lib,   qadimgi   Markaziy   Osiyo  
xalqlarining  dunyoqarashi   va   hayot   tarzini   aks   ettiradi.                   
„ Avesto“ oromiy va pahlaviy yozuvlari asosida yaratilgan 
maxsus alifboda dastlab to qqizta ho kiz terisiga yozilgan. ʻ ʻ
Ilk nusxalari asosida	
  sosoniylar  	(miloddan avvalgi IV-VIII-
asr) davrida 21 kitob holida yig ilgan, bizgacha ularning 	
ʻ
chorak qismi (4 dan 1 qismi) yetib kelgan. Tiklangan 
matnga „Zand“ nomi bilan sharhlar bitilgan.

„ Avesto“ to rt qismdan iborat:	
ʻ
•
Yasna („Diniy marosimlar“),
•
Yasht (ma no jihatdan Yasnaga yaqin),
ʼ
•
Visparad („Barcha Ilohlar haqidagi kitob“),
•
Vendidad („Yovuz ruhlarga qarshi qonunlar majmuasi“). Avestoning tarkibiy qismlari                  " A v e s t o " d a   a k s   e t g a n   a s o s i y  
p e d a g o g i k   g ' o y a l a í

"Avesto"da   ta'lim- tarbiya   masalalariga   katta   e'tibor  
qaratilgan.   Kitobda   insonning   ma'naviy   va   jismoniy  
kamoloti,   axloqiy  tarbiya,   mehnatsevarlik   va   bilimga  
intilish   kabi   g'oyalar   ilgari   surilgan.   Zardushtiylik  
ta'limotiga   ko'ra,   inson   hayotining   asosiy  maqsadi  
ezgulik   va   yovuzlik   o'rtasidagi   kurashda   ezgulik  
tomonida   turishdir.                       "Avesto"da   ta'kidlanishicha,   har   bir   inson   uch   asosiy   fazilatni   o'zida  
mujassam   etishi   kerak:   ezgu   fikr,   ezgu   so'z   va   ezgu   amal. Bu   uch   fazilat  
insonning   ma'naviy   kamolotga   erishishi   uchun   zarur   deb   hisoblangan.
•
Yaxshi   niyatlar   va   ijobiy   fikrlash.  Aqlni   pok  
saqlash   va   ezgulikka yo'naltirish.E z g u   fi k í
•
To'g'ri   va   halol   so'zlash.   Yolg'on,  g'iybat   va  
bo'htondan   saqlanish.E z g u   s o ' z
•
Yaxshi   ishlar   qilish.   Boshqalarga yordam  
berish   va   jamiyat  farovonligi   uchun  
mehnat   qilish.E z g u  
a m a l                                      Foydalanilgan adabiyotlar
https://uz.wikipedia.org/wiki/Avesto
https://soff.uz/product/tarix-eng-qadimgi-davrda-yozuvning-paydo-bol
ishi-avestodagi-pedagogik-qarashlar
http://xorazmiy.uz/oz/pages/view/285
https://cyberleninka.ru/article/n/avesto-da-ta-lim-tarbiyaga-oid-fikrla
r

Eng qаdimgi dаvrdа yozuvning pаydо bo’lishi. “Avesto”dagi pedagogik qarashlar 1 • Yozuvning paydo bo’lishi va uning turlari 2 • Avestoning tarkibiy qismlari 3 • Avestoda pedagogik g’oyalar

Yozuvning paydo bo’lishi:Piktografiya va idiografiya  Yozuvning eng qadimgi shakllari piktografiya va ideografiya hisoblanadi. Piktografiya - bu g'oyalarni rasmlar orqali ifodalash usuli bo'lib, qadimgi odamlar tomonidan g'orlar devorlariga chizilgan tasvirlardan boshlangan. Bu usul oddiy va tushunarli bo'lsa- da, murakkab g'oyalarni ifodalashda cheklovlarga ega edi.  Ideografiya esa piktografiyaning rivojlangan shakli bo'lib, unda rasmlar ma'lum tushunchalarni ifodalay boshladi. Masalan, quyosh tasviri nafaqat osmon jismini, balki issiqlik, yorug'lik va kunni ham anglatishi mumkin edi. Bu yozuv tizimi Qadimgi Misr iyerogliflari va Xitoy yozuvida keng qo'llanilgan.

Piktografiya • Oddiy rasmlar orqali g'oyalarni ifodalash. G'or san'atidan boshlangan Ideografiya • Rasmlar ma'lum tushunchalarni ifodalay boshladi. Misr iyerogliflari misol bo'ladi . Logografiya • Har bir belgi so'z yoki morfemani ifodalaydi. Xitoy yozuvi bunga misol.

M i x x a t y o z u v i : Y o z u v n i n g í i v o j l a n i s h i d a m u h i m b o s q i c h  Mixxat yozuvi miloddan avvalgi 3 2 0 0 - yillarda Mesopotamiyada paydo bo'lgan bo'lib, yozuv tarixida muhim o'rin tutadi. Bu yozuv tizimi loy taxtachalarga o'tkir qamish qalam yordamida yozilgan va keyinchalik tosh va metall yuzalarga ham o'yib yozilgan.  Dastlab piktografik bo'lgan mixxat, vaqt o'tishi bilan fonetik tizimga aylandi. Bu esa yozuvning yanada samarali va moslashuvchan bo'lishiga olib keldi. Mixxat yozuvi Shumer, Akkad, Bobil, Ossuriya va boshqa qadimgi sivilizatsiyalar tomonidan keng qo'llanilgan va ularning madaniy, iqtisodiy va siyosiy hayotida muhim rol o'ynagan.

Alifbo tizimining paydo bo'lishi yozuv tarixida inqilobiy o'zgarish bo'ldi. Miloddan avvalgi 2-ming yillik o'rtalarida Finikiya savdogarlari tomonidan ishlab chiqilgan bu tizim, har bir tovush uchun alohida belgi ishlatishni taklif qildi. Bu esa yozishni va o'qishni ancha osonlashtirdi. Finikiya alifbosi 22 ta undosh harfdan iborat edi va unli tovushlar yozilmasdi. Bu tizim keyinchalik yahudiy, yunon va lotin alifbolarining asosini tashkil qildi. Yunon alifbosi esa unli harflarni kiritish bilan yanada takomillashtirildi, bu esa yozuvni yanada aniq va tushunarli qildi. 1 2 3 F i n i k i y a a l i f b o s i 22 ta undosh harf, unlilar yozilmagan Y u n o n a l i f b o s i Unli harflar kiritildi, aniqlik oshdi L o t i n a l i f b o s i Yunon alifbosidan kelib chiqqan, hozirgi kunda keng tarqalganA l i f b o t i z i m i n i n g p a y d o b o ' l i s h i