Evolyutsion nazariya

 Evolyutsion g‗oyani turli mamlakatlar antropologlari: Gerbert  Spenser, Eduard Taylor, Teodor Vays, Genrix Shurs (Germaniyadan);  sharl Leturno (Fransiya); Lyuis Genri Mofgan (AQSh) yuksaltirdilar.  Ularning tadqiqotlari tufayli madaniyat avvalgi ma‘lum mazmunga ega  bo‗lmagan alohida tur va xususiyatlar yig‗indisidan, insoniyat uchun  umumiy tarixiy qonunlarga ega bo‗lgan mujassam, tizimi va tartibli  ko‗rinish ni olad

 Tarixiy antropologiyada evolyutsion nazariya asoschisi deb haqli  ravishda ingliz olimi Eduard Taylor (1833-1917) tan olinadi. U 1865 yili  nashr qilingan ―Insoniyatning qadimgi tarixiga oid tadqiqotlar‖ asarida  o‗z qarashlarini bayon etadi. Olim asarida insoniyat madaniyatining  ibtidoiy darajasidan hozirgi qadar yuksalib borishi, xalqlar  madaniyatlaridagi farqlar esa haqiqiy xususiyatlarga emas madaniy  taraqqiyotning notekis rivojlanishi natijasi ekanligini ta‘kidlayd

 Taraqqiyotning evolyutsion nazariyasini Taylor 1875-yilda nashr  qilingan ―Ibtidoiy madaniyat‖ kitobida yanada batafsilroq yoritadi. Unda  J. de Mestraning yerda yarim sivilizasiyalashgan odamlarning paydo  bo‗lgani hamda ularning bir qisimi yovvoyilikka boshqalarini esa  oldingi sivilizasiyaga qarab taraqqiy etishi g‗oyasiga qarshi insoniyat  madaniyatining uzluksiz rivojlanishi g‗oyasi yotadi. Shu bilan birgalikda  Taylor ma‘lum tarixiy va tabiiy fojialar madaniyatida rekrisiv, ya‘ni  salbiy (orqaga qaytish) rivojlanish bo‗lishi mumkinligini ham inkor  etmaydi

 Evolyutsion nazariya klassiklaridan biri ingliz faylasufi, biologi,  psixologi va sosiologi Gerbert Spenser (1820- 1903) bo‗ladi. Uning  birxillik (gomogen) dan madaniyatning ko‗pxillik (geterogen), ya‘ni  bosqichma-bosqich differensasiya va integrasiya orqali o‗zgarib  murakkablashib borishi g‗oyasi ―Sotsiologiya asoslari‖ (1876-1896)  asarida to‗la aksini topadi.  S