logo

Fors tili taraqqiyotining yangi davri haqida

Загружено в:

15.08.2023

Скачано:

0

Размер:

2515.482421875 KB
■ Fors tili taraqqiyotining yangi davri haqida ma’limot.
■ “ Be” , “Pe”, “Te”, fors tili undoshlarini tasniflash.
■ Matnning diakritik belgi- harakatlarini (zir,zabar, pish) qo’yish.
■ Matnni husnixat qoidalariga rioya qilgan holda ko’chirib yozish.
■ Matnning transkripsiyasini yozing.
■ Matnni o’zbek tiliga tarjima qilish Yangi ya’ni hozirgi fors tili (IX asrdan shu 
kungacha bo'lgan davrni o‘z ichiga oladi).
■ IX asrda Eron va 0 ‘rta Osiyo xalqlari o‘z davlat mustaqilligi 
uchun olib borgan kurashda g‘olib chiqdilar va arab xalifaligi 
hukmronligidan ozod bo‘lib, o‘zlarining markazlashgan 
Somoniylar davlatini vujudga keltirdilar. Somoniylar dariy yoki 
forsiy nomi bilan atalgan mahalliy tilni o‘zlarining davlat va 
adabiy tili deb e’lon qildilar. Dariy tili qadimgi va o‘rta davr fors 
tilining tarixiy taraqqiyoti davomi sifatida shaklIandi va arab 
so‘zlari hisobiga o‘z leksik tarkibini boyitdi. Shunday qilib, IX 
asrdan boshlab fors tili tarixida III davr — yangi fors tili 11 
davri boshlandi. Dariy tili tez sur’at bilan taraqqiy etdi va ko‘p 
sohalardan arab tilini siqib chiqarib, tez vaqt ichida fan va 
adabiyot uchun asosiy til bo‘lib qoldi. IX asrdan XV asrgacha bo‘lgan davrda 0 ‘rta 
Osiyo va Eron xalqlarining tarixida ilm va 
madaniyat, adabiyot va she’riyat yuksak 
darajaga ko‘tarilgan davr bo‘ldi. 
■ Somoniylar davlati barpo bo‘lishidan boshlangan besh asrlik davr eron 
va tojik xalqlari adabiyotining, xususan she’riyatning kamolot 
cho'qqisiga ko‘tarilgan davri bo‘ldi. Bu davrda dariy (forsiy) tilida 
insoniyatning ma’naviy boyliklari xazinasiga katta xissa qo‘shgan, 
o‘zining o’lmas asarlari bilan jahon kitobxonlarini maftun etgan Abu 
Abdullo Rudakiyning lirik she’rlari, Abulqosim Firdavsiyning mashhur 
«Shohnoma» asari, Umar Xayyomning ruboiylari, Sa’diy Sheroziyning 
«Guliston» va «Bo‘ston» asarlari, Amir Xusrav Dehlaviyning «Hamsa»si, 
Shamsiddin Muhammad Hofizning g‘azallari, Abdurahmon Jomiyning 
«Haft avrang»i va boshqa bir qancha shoir va olimlarning asarlari 
yaratildi.             BE HARFI -   ب  
■
Be harfi – arab alifbosidagi ikkinchi harf bo’lib, « b » tovushini bildiradi 
Be  o’zidan oldingi harfga ham,o’zidan keyingi harfga ham qo’shilib 
yoziladi.Shuning uchun to’rt ko’rinishga ega. O’zbek tilidagi  b  undoshini 
ifodalaydi. Be harfi satr chizig’iga yoziladi, uning nuqtasigina satr 
chizig’idan pastga tushirib yoziladi;
■
اب      bo         اباب         bobo        بآ          ob         ابآ          obo   Pe be harfiga shakldosh harf bo’lib undan tagidagi nuqtalar  
sonining uchta bo’lishi bilan farqlanadi.  O’zbek tilidagi pe 
tovushini ifoda etadi.
■
ردپ           padar            اپرب         barpo         اورپ          parvo  
■
      زاورپ         parvoz                رسپ         pesar             لپ         po’l          
     پیت         tip                توت        tut       ساپ         pos    نابساپ       posbon   
    لاسراپ        porsol       سپس         sepas T-  jarangsiz,til oldi,portovchi tovush. o’zbek 
tilida  t   tovushi 
■
  رت             tar         بات             tob         رابت        tabor  
■
   ربت          tabar       ریت            tir       نتسشن            neshastan        رتشن   
   neshtar              
■
تسد          dast         تشد         dasht        تسا             ast       تاجن     
najot     
■
   تسش        shast     تبرش       sharbat     تسود        dust . . .
■ Murg’obe dar ro’ye ob shino mikarda va boxud miguft: 
xaq ki man arusi murg’on xastam ziroki mitavonam 
dar ro’ye ob shino kunam va dar havo parvoz namuda 
dar ro’ye zamen bixoram. Dar en azno guft:                    
                                                       E  xo’d pisand yo’ ajib 
murg’i ablahi va axmaqe xaste bigo’ bibenam 
metavone misli mohe shino kunam va misli boz 
qarvoz namoye va yo monandi ohu bidave murg’obe 
ki javobe nadosht bidixad az xijolat sarashro bazeri ob 
furo’burd va guft: Rost mego’ye yak fani komil bix az 
chand fani noqe ast.  .
O'rdak suv ustida suzayotgan edi va o'ziga o'zi aytdi: "Men 
tovuqlarning keliniman, chunki men   suvda suzishni,  
havoda uchishniu va  y erda yurishni bilaman. Bu vaqtda bir 
qarg'a qushning maqtanishini eshitib: Ey o'zini o'zi 
maqtagan qush, sen  ahmoq qushsan, ayt, baliqdek 
suzishni bug'udek chopishni, qushdek uchishni bilishing 
mumkinmi? Marg‘abiyning javobi yo‘q, uyatdan boshini 
ko‘mib, “To‘g‘ri aytdingiz, komil muxlis ko‘p nomukammal 
muxlislardan biridir.

■ Fors tili taraqqiyotining yangi davri haqida ma’limot. ■ “ Be” , “Pe”, “Te”, fors tili undoshlarini tasniflash. ■ Matnning diakritik belgi- harakatlarini (zir,zabar, pish) qo’yish. ■ Matnni husnixat qoidalariga rioya qilgan holda ko’chirib yozish. ■ Matnning transkripsiyasini yozing. ■ Matnni o’zbek tiliga tarjima qilish

Yangi ya’ni hozirgi fors tili (IX asrdan shu kungacha bo'lgan davrni o‘z ichiga oladi). ■ IX asrda Eron va 0 ‘rta Osiyo xalqlari o‘z davlat mustaqilligi uchun olib borgan kurashda g‘olib chiqdilar va arab xalifaligi hukmronligidan ozod bo‘lib, o‘zlarining markazlashgan Somoniylar davlatini vujudga keltirdilar. Somoniylar dariy yoki forsiy nomi bilan atalgan mahalliy tilni o‘zlarining davlat va adabiy tili deb e’lon qildilar. Dariy tili qadimgi va o‘rta davr fors tilining tarixiy taraqqiyoti davomi sifatida shaklIandi va arab so‘zlari hisobiga o‘z leksik tarkibini boyitdi. Shunday qilib, IX asrdan boshlab fors tili tarixida III davr — yangi fors tili 11 davri boshlandi. Dariy tili tez sur’at bilan taraqqiy etdi va ko‘p sohalardan arab tilini siqib chiqarib, tez vaqt ichida fan va adabiyot uchun asosiy til bo‘lib qoldi.

IX asrdan XV asrgacha bo‘lgan davrda 0 ‘rta Osiyo va Eron xalqlarining tarixida ilm va madaniyat, adabiyot va she’riyat yuksak darajaga ko‘tarilgan davr bo‘ldi. ■ Somoniylar davlati barpo bo‘lishidan boshlangan besh asrlik davr eron va tojik xalqlari adabiyotining, xususan she’riyatning kamolot cho'qqisiga ko‘tarilgan davri bo‘ldi. Bu davrda dariy (forsiy) tilida insoniyatning ma’naviy boyliklari xazinasiga katta xissa qo‘shgan, o‘zining o’lmas asarlari bilan jahon kitobxonlarini maftun etgan Abu Abdullo Rudakiyning lirik she’rlari, Abulqosim Firdavsiyning mashhur «Shohnoma» asari, Umar Xayyomning ruboiylari, Sa’diy Sheroziyning «Guliston» va «Bo‘ston» asarlari, Amir Xusrav Dehlaviyning «Hamsa»si, Shamsiddin Muhammad Hofizning g‘azallari, Abdurahmon Jomiyning «Haft avrang»i va boshqa bir qancha shoir va olimlarning asarlari yaratildi.

BE HARFI - ب ■ Be harfi – arab alifbosidagi ikkinchi harf bo’lib, « b » tovushini bildiradi Be o’zidan oldingi harfga ham,o’zidan keyingi harfga ham qo’shilib yoziladi.Shuning uchun to’rt ko’rinishga ega. O’zbek tilidagi b undoshini ifodalaydi. Be harfi satr chizig’iga yoziladi, uning nuqtasigina satr chizig’idan pastga tushirib yoziladi; ■ اب bo اباب bobo بآ ob ابآ obo

Pe be harfiga shakldosh harf bo’lib undan tagidagi nuqtalar sonining uchta bo’lishi bilan farqlanadi. O’zbek tilidagi pe tovushini ifoda etadi. ■ ردپ padar اپرب barpo اورپ parvo ■ زاورپ parvoz رسپ pesar لپ po’l پیت tip توت tut ساپ pos نابساپ posbon لاسراپ porsol سپس sepas