logo

Hasharotlarga qarshi qo`llaniladigan vositalar. preparatlarning asosiy guruhlari

Загружено в:

15.08.2023

Скачано:

0

Размер:

690.8154296875 KB
Mavzu:   Hasharotlarga qarshi qo`llaniladigan vositalar. 
preparatlarning asosiy guruhlari KIRISH
•
Zararli  hasharot  va  kanalarga  qarshi  asosan  organik  sintetik  preparatlar  ishlatiladi.  Ular  kimyoviy 
birikmalarning  har  xil  sinflariga  mansubdir.  Har  qaysi  sinf  muayyan  umumiy  fizik-kimyoviy  xossalarga 
ega  bo’lishi  bilan  birga,  ta’sir  qilish  mexanizmi  asosan  umumiydir.  Shu  boisdan  preparatlarni  kimyoviy 
tuzilishi va zararkunandalarga qarab guruhlab ta’riflash mumkin bo’ladi. 
•
Fosforning organik birikmalariga asoslangan dorilar hozirgi pestisidlar orasida muhimlaridan biri 
bo’lib  hisoblanadi.  Ularni  keng  ko’lamda  ishlatishning  boisi  bor,  albatta.   Chunonchi,  yuqori  darajada 
insektisid  va  akarisid  sifatida  zararkunandalarga  tez  ta’sir  ko’rsatadi,  biologik  muhitda  uzoq  turib 
qolmaydi  va  parchalanganda  zaharsiz  mahsulotlar  hosil  qiladi,  sust  darajada  to’planadi,  bir  qator 
preparatlari  ichdan  ta’sir  qilish  xususiyatiga  ega  va  shuning  uchun  kichik  hajmda  purkash  yo’li  bilan 
foydalanish, shuningdek har gektarga oz miqdorda sarflanishi mumkin. 
•
Education  Division  Indian  Council  of  Agricultural  Research,New  Delhi,  April  2009,  PLANT 
PROTECTION. Entomology, Nematology, Plant Pathology, BSMA Committee on Plant Protection, p.7   ASOSIY QISM.
1. QISHLOQ XO`JALIGIDA FOYDALANILADIGAN ASOSIY PESTISIDLAR
•
Pestisidlar  asosan  o’simlikning  tez  o’sadigan  qismlarida  iladi,  ularning  tarqalish 
tezligi  har  xil  bo’ladi.  Pestisidlarning  o’simlikka  o’tishi  va  tarqalish  xarakteri 
o’simlikning  xususiyatlariga,  tashqi  muhit  sharoitlariga,  dorining  fizika-kimyoviy 
xossalari  va  xiliga  bog’liqdir. Aksari  yosh  o’simlikning  barglari  pestisidlarni  juda  yaxshi 
o’tkazadi.  Qulay  suv  rejimi  pestisidlarning  adsorbsiyasiga  va  ularning  joydan-joyga 
ilishiga yordam beradi. FOBlar bilan dorilashda ana shuni e’tiborga olish kerak bo’ladi. 
Ichdan  ta’sir  qiladigan  dorilar  nam  bilan  yaxshi  ta’minlangan  o’simliklarga  tez  o’tadi. 
Pestisidlarning  o’simlikka  jadal  4  o’tishida  harorat,  yorug’lik,  havoning  namligi  katta 
ahamiyatga egadir . 2. O’SIMLIKLARNI KIMYOVIY HIMOYA 
QILISHDA INNOVASIYALARNI QO’LLASH 
•
Uyg’unlashgan  himoya  qilishda  agrotexnik  tadbirning  ahamiyati  O’simliklarni  uyg’unlashgan  himoya  qilishda 
biologik va genetik usullardan foydalanish,
•
Uyg’unlashgan himoya qilishda agrogexnika tadbirlarini ahamiyati.
•
Qishloq  xo’jalik  ekinlari  zararkunandalari  va  kasalliklariga  qarshi  kurash  usullari  asosan  2ta  yo’nalishga  qaratish 
mumkin. 
•
a) oldini olish yoki ogohlantiruvchi yo’nalishning asosiy maqsadizarakunandalarning dalada bog’larda o’tloqlarda 
va  boshqa  ekinzorlarda  hamda  qishloq  xo’jalik  maxsulotlari  saklaydigan  omborxonalarda  ko’paytirishga  yo’l 
qo’ymaslikdan iborat. 
•
b)  qirib  tashlash  choralari  yo’nalish  ekinzorlarga  keltirayotgan  hosilning  nobud  bo’lishiga  xavf  solayotgan 
zararkunandalarni o’ldirishdan iborat. 
•
Zararkunandalar  qishloq  xo’jalik  ekinlariga  butun  o’suv  davri  mobaynida,  ekilgandan  boshlab  to  uni  yig’ib 
olguncha va hatto omborxonalarda saqlanayotgan paytda ham zarar keltirishi mumk i n.  3. O’SIMLIKLARNI UYG’UNLASHGAN HIMOYA QILISHDA 
BIOLOGIK VA GENETIK USULLARDAN FOYDALANISH  
•
Ma’lumki  qishloq  xo’jalikmahsulotlarini  nshlab  chiqarishni  ko’paytirish  va  ularning  sifatini 
yaxshilashda  o’simliklarni  zararli  organizmlardan  himoya  qilish  muhim  ahamiyatga  egadir.  Hozirgi 
vaytda  jahonning  ko’pgina  mamlakatlarida  yiliga  begona  o’tlar,  zararkunanda  va  kasalliklardan 
qishloq xo’jalik ekinlarning 20-30% hosili nobud bo’ladi. 
•
Buning  oqibatida  o’simliklarni  zararli  organizmlardan  himoya  qilish  ishlari  ko’ngina 
mamlakatlarda  faol  olib  borilmoqda,  bunda  ko’proqxissa  kimyoviy  usulga  ajratilgandir.  To’g’ri, 
kimyoviy  usulning  ham  ayrim  qulayliklari  bor,  ya’ni  zararli  organizmlarga  tez  ta’sir  etishi, 
qo’llashning qulayligi, yaxshi mexanizasiyalashgani va x.k. 
•
Lekin  shu  bilan  birga  bir  qator  kamchiliklari  borki,  bunga  mutlako  yo’l  qo’yib  bo’lmaydi. 
Bunday  kamchiliklarga  atrof-muhitni  ifloslantirishi,  qishloq  xo’jalik  mahsulotlarida  pestisidlar 
qoldiqlari  to’nlanishi  zararli  organizmlarda  qo’llanilayotgan  pestisidga  nisbatan  chidamliligini 
oshishi, issiq qonli  hayvonlar, foydali hasharotlar uchun zaharlidir.  4. G’O’ZA VA G’ALLA EKINLARINI ZARARLI ORGANIZMLARDAN UYG’UNLASHGAN 
HIMOYA QILISH TIZIMINI QO’LLASHDA YANGI TEXNOLOGIYALARDAN 
FOYDALANISH.
•
G’o’zani so’ruvchi zararkunandalari va ularga qarshi kurash choralari  
•
TAMAKI TRIPSI  
•
Bu  zararkunanda  o’simlik  bargining  shirasini  so’rib,  zarar  yetkazadi.  Zararlangan 
barglar  yirtilib  ketadi.  Tanasi  cho’zinchoq  bo’lib,  to’q  sarg’ish  ranglarda  bo’ladi. 
Lichinkalari  och  sarg’ish  rangda  bo’ladi.  Tamaki  tripisi  o’simliklarning  uchidagi  yosh 
barglarga tuxum qo’yadi. 1 ta urg’ochi trips rivojlanish davrida 100 tagacha tuxum qo’yadi. 
Butun yoz bo’yi 7 martagacha avlod beradi. 
•
Kimyoviy usul:  vegetasiya davomida 4-7% o’simlik trips bilan zararlanishi kuzatilsa, 
mospilan 20% n.k. -0,15 l/ga; karbofos 50% em.k. – 0,6 l/ga; pilarmos 20% n.k. – 
0,15l/ga; kamilot 20% n.kuk.- 0,15l/ga; kallipso 48% sus.k. – 0,05-0,07 l/ga; deltafos 38% 
em.k. – 1,0 l/ga; vertimek 1,8% em.k. – 0,4 l/ga va boshqa ruxsat etilgan dorilar bilan 
ishlov beriladi.  XULOSA
•
Qishloq  xo’jaligi  –  O’zbekiston  iqtisodiyotining  muhim  tarmog’i  hisoblanadi.  Bu  tarmoq  mamlakat 
aholisining  oziq-ovqat  mahsulotlariga,  qayta  ishlash  sanoati  tarmoqlarining  esa  xom-ashyoga  bo’lgan 
talabini  qondiradi.  Oziq-ovqat  mahsulotlarining  90  foizga  yaqini  agrar  tarmoqda  tayyorlanadi.  Qishloq 
xo’jaligi  respublikamizning  iste’mol  bozoriga  oziq-ovqat  mahsulotlari  va  qayta  ishlash  sanoatiga  xom-
ashyo  yetkazib  berish  bilan  birga,  qishloq  xo’jaligi  mashinasozligi,  kimyo  sanoati  kabi  bir  qator  tarmoqlar 
mahsulotlari uchun kafolatli bozor bo’lib ham hisoblanadi. 
•
Qishloq  xo’jalik  ekinlaridan  mo’l  hosil  olish  va  yetishtirilgan  hosilni  saqlab  qolishdagi  asosiy 
omillardan  biri  zararkunanda,  kasallik  va  begona  o’tlarlardan  himoya  qilishdir.  Insoniyat  birgina 
zararkunandalar  tufayli  har  yili:  203,7  mln.tonna  –  don;  228,4  mln.tonna  –  qand  lavlagi;  23,8  mln.tonna  – 
kartoshka;  23,4  mln.tonna  –  sabzavot;  11,3  mln.tonna  –  meva  hosilini  kam  olar  ekan.  Respublikada 
o’simliklarni  himoya  qilish  sohasida  atrof-muhit,  insonlar  va  jonzotlar  uchun  bezarar  bo’lgan  biologik 
kurash  usulini  qo’llashga  katta  ahamiyat  berilmoqda.  Hozirgi  kunda  respublika  bo’yicha  800  dan  ortiq 
biolaboratoriyalar  faoliyat  olib  bormoqda.  Biomahsulotlarni  ko’paytirish  va  qo’llash  hajmi  oshib 
bormoqda.  Bugungi  kunda,  g’o’za  zararkunandalariga  qarshi  kurashda  biologik  usulning  ulushi  91  foizni 
tashkil etmoqda.  FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Education  Division  Indian  Council  of  Agricultural  Research,New  Delhi,  April  2009,  PLANT  PROTECTION. 
Entomology, Nematology, Plant Pathology, BSMA Committee on Plant Protection, p.93. 
2. Muxammadiyev B. va boshq. “Hasharotlar ekologiyasi va tur tarkibining sistematik tahlili”, Toshkent, 2014.147 
bet. 
3. O‘zbekiston  Respublikasi  qishloq  xo‘jaligida  ishlatish  uchun  ruxsat  etilgan  pestitsidlar  va  agroximikatlar 
ro‘yxati.  Toshkent, 2013 yil. 
4. Xo’jayev  Sh.T.,  Xolmurodov  E.A.  “Entomologiya,  qishloq  xo’jalik  ekinlarini  himoya  qilish  va 
agrotoksikologiya asoslari. Toshkent, “Fan” nashriyoti. 2009. 
5. Xamrayev  A.Sh.,  Nasriddinov  K.  –  O’simliklarni  biologik  himoya  qilish.(o’quv  qo’llanma).  “Xalq 
merosi”nashriyoti, Toshkent-2003. 
•
  E’t iboringiz 
uchun rahmat !

Mavzu: Hasharotlarga qarshi qo`llaniladigan vositalar. preparatlarning asosiy guruhlari

KIRISH • Zararli hasharot va kanalarga qarshi asosan organik sintetik preparatlar ishlatiladi. Ular kimyoviy birikmalarning har xil sinflariga mansubdir. Har qaysi sinf muayyan umumiy fizik-kimyoviy xossalarga ega bo’lishi bilan birga, ta’sir qilish mexanizmi asosan umumiydir. Shu boisdan preparatlarni kimyoviy tuzilishi va zararkunandalarga qarab guruhlab ta’riflash mumkin bo’ladi. • Fosforning organik birikmalariga asoslangan dorilar hozirgi pestisidlar orasida muhimlaridan biri bo’lib hisoblanadi. Ularni keng ko’lamda ishlatishning boisi bor, albatta. Chunonchi, yuqori darajada insektisid va akarisid sifatida zararkunandalarga tez ta’sir ko’rsatadi, biologik muhitda uzoq turib qolmaydi va parchalanganda zaharsiz mahsulotlar hosil qiladi, sust darajada to’planadi, bir qator preparatlari ichdan ta’sir qilish xususiyatiga ega va shuning uchun kichik hajmda purkash yo’li bilan foydalanish, shuningdek har gektarga oz miqdorda sarflanishi mumkin. • Education Division Indian Council of Agricultural Research,New Delhi, April 2009, PLANT PROTECTION. Entomology, Nematology, Plant Pathology, BSMA Committee on Plant Protection, p.7

ASOSIY QISM. 1. QISHLOQ XO`JALIGIDA FOYDALANILADIGAN ASOSIY PESTISIDLAR • Pestisidlar asosan o’simlikning tez o’sadigan qismlarida iladi, ularning tarqalish tezligi har xil bo’ladi. Pestisidlarning o’simlikka o’tishi va tarqalish xarakteri o’simlikning xususiyatlariga, tashqi muhit sharoitlariga, dorining fizika-kimyoviy xossalari va xiliga bog’liqdir. Aksari yosh o’simlikning barglari pestisidlarni juda yaxshi o’tkazadi. Qulay suv rejimi pestisidlarning adsorbsiyasiga va ularning joydan-joyga ilishiga yordam beradi. FOBlar bilan dorilashda ana shuni e’tiborga olish kerak bo’ladi. Ichdan ta’sir qiladigan dorilar nam bilan yaxshi ta’minlangan o’simliklarga tez o’tadi. Pestisidlarning o’simlikka jadal 4 o’tishida harorat, yorug’lik, havoning namligi katta ahamiyatga egadir .

2. O’SIMLIKLARNI KIMYOVIY HIMOYA QILISHDA INNOVASIYALARNI QO’LLASH • Uyg’unlashgan himoya qilishda agrotexnik tadbirning ahamiyati O’simliklarni uyg’unlashgan himoya qilishda biologik va genetik usullardan foydalanish, • Uyg’unlashgan himoya qilishda agrogexnika tadbirlarini ahamiyati. • Qishloq xo’jalik ekinlari zararkunandalari va kasalliklariga qarshi kurash usullari asosan 2ta yo’nalishga qaratish mumkin. • a) oldini olish yoki ogohlantiruvchi yo’nalishning asosiy maqsadizarakunandalarning dalada bog’larda o’tloqlarda va boshqa ekinzorlarda hamda qishloq xo’jalik maxsulotlari saklaydigan omborxonalarda ko’paytirishga yo’l qo’ymaslikdan iborat. • b) qirib tashlash choralari yo’nalish ekinzorlarga keltirayotgan hosilning nobud bo’lishiga xavf solayotgan zararkunandalarni o’ldirishdan iborat. • Zararkunandalar qishloq xo’jalik ekinlariga butun o’suv davri mobaynida, ekilgandan boshlab to uni yig’ib olguncha va hatto omborxonalarda saqlanayotgan paytda ham zarar keltirishi mumk i n.

3. O’SIMLIKLARNI UYG’UNLASHGAN HIMOYA QILISHDA BIOLOGIK VA GENETIK USULLARDAN FOYDALANISH • Ma’lumki qishloq xo’jalikmahsulotlarini nshlab chiqarishni ko’paytirish va ularning sifatini yaxshilashda o’simliklarni zararli organizmlardan himoya qilish muhim ahamiyatga egadir. Hozirgi vaytda jahonning ko’pgina mamlakatlarida yiliga begona o’tlar, zararkunanda va kasalliklardan qishloq xo’jalik ekinlarning 20-30% hosili nobud bo’ladi. • Buning oqibatida o’simliklarni zararli organizmlardan himoya qilish ishlari ko’ngina mamlakatlarda faol olib borilmoqda, bunda ko’proqxissa kimyoviy usulga ajratilgandir. To’g’ri, kimyoviy usulning ham ayrim qulayliklari bor, ya’ni zararli organizmlarga tez ta’sir etishi, qo’llashning qulayligi, yaxshi mexanizasiyalashgani va x.k. • Lekin shu bilan birga bir qator kamchiliklari borki, bunga mutlako yo’l qo’yib bo’lmaydi. Bunday kamchiliklarga atrof-muhitni ifloslantirishi, qishloq xo’jalik mahsulotlarida pestisidlar qoldiqlari to’nlanishi zararli organizmlarda qo’llanilayotgan pestisidga nisbatan chidamliligini oshishi, issiq qonli hayvonlar, foydali hasharotlar uchun zaharlidir.