logo

ilk savdo yo’llarining paydo bo’lishi va ularning dunyo mamlakatlari ma’daniyatiga qo’shgan xissasi

Загружено в:

15.08.2023

Скачано:

0

Размер:

2044.7236328125 KB
M A V Z U :   I L K   S A V D O   Y O ’ L L A R I N I N G  
P A Y D O   B O ’ L I S H I   V A   U L A R N I N G   D U N Y O  
M A M L A K A T L A R I   M A ’ D A N I Y A T I G A  
Q O ’ S H G A N   X I S S A S I E N G   Q A D I M G I   S AV D O   Y O ’ L L A R I

Savdo-sotiq ishlari barcha davrlarda kishilar hayotida muhim 
ahamiyatga ega bo‘lgan.Savdo-sotiq davlat iqtisodiy taraqqiyotiga ham 
katta ta’sir ko‘rsatgan. Shu tufayli ham turli mamlakatlar o‘zaro foydali 
savdodan juda manfaatdor bo‘lganlar. Bu esa qadimda ham muhim 
savdo yo‘llari ochilishiga olib keldi. O‘z hududidan savdo karvonlari 
o‘tadigan mamlakatlar yo‘l atroflariga savdogarlar uchun barcha zarur 
qulayliklarni yaratib berganlar. O‘zlarining va mollarining xavfsizligini 
ta’minlash choralarini ko‘rganlar. 
Yo‘lning «La’l yo‘li» deb atalishiga 
bu yo‘ldan qimmatbaho la’l 
toshining tashilishi sabab bo‘lgan. U 
lojuvard deb ham ataladi.   «La’l 
yo‘li» Pomir tog‘idan boshlanib, 
Eron, Mesopotamiya va Misr orqali 
o‘tgan. La’l toshlaridan yasalgan 
buyumlar hatto Misr fir’avnlari 
maqbaralari (ehromlari)dan ham 
topilgan. Q A D I M G I   K A R V O N   S A V D O   Y O ‘ L L A R I D A N   B I R I  
« L A ’ L   Y O ‘ L I »   D E B   A T A L G A N .   B U   Y O ‘ L  
M I L O D D A N   A V V A L G I   3 – 2 - M I N G   Y I L L I K L A R D A  
O C H I L G A N . 
Qadimgi mashhur savdo yo‘llaridan 
yana biri «Shoh yo‘li» deb ataladi. 
Unga Eron shohi Doro I asos soldi. 
Uni Eron shohlari nazorat qilishgan. 
«Shoh yo‘li» ikki yo‘nalishli bo‘lib, 
birinchisi O‘rtayer dengizi bo‘yidagi 
turli shaharlarni Eron bilan 
bog‘lagan bo‘lsa, ikkinchisi Eron va 
Baqtriya orqali o‘tib Oltoy va 
Hindistongacha borgan. S H O H     Y O ’ L I 
XIX asrning 70 yillarida nemis olimi 
K.Rixtgofen tomonidan    «Ipak yo’li» 
nomi bilan kiritildi. Unga qadar «Ipak 
yo’li» «G’arbiy  meridional yo’l» deb 
kelinardi . «Buyuk Ipak yo’li» haqidagi ilk 
yozma ma’lumotlar miloddan avvalgi  138 
yilga to’g’ri keladi: Xitoy imperatori Vu Di 
topshirig’i bilan Markaziy   Osiyoga 
yuborilgan elchi va sayyoh CHjan Syan 
«Buyuk ipak yo’li»ni  o’rganadi va bu 
to’g’rida o’z tasnifini beradi. B U Y U K   I PA K   Y O ’ L I   
SHunday qilib, CHjan Syan yurgan 
yo’l bo’ylab miloddan avvalgi II-I  
asrlarda Xitoyni Markaziy va G’arbiy 
Osiyo bilan bog’lovchi jahon 
ahamiyatiga ega Buyuk ipak yo’li deb 
ataluvchi narvon yo’li o’tadigan  
bo’ldi.  «Ipak yo’li» Xitoyning qadimgi 
markazi Siandan boshlanib, Lanchjou  
orqali Dunxuanga keladi. Dunxuanda 
u ikkiga ajraladi.  
  «Ipak yo’li»ning  janubi-g’arbiy tarmog’i 
Takla-Makon sahrosi orqali Xotanga, undan  
YOrkentga kelib, Pomir tog’ining daralari 
orqali Vaxonga, undan  Baqtriyaning bosh 
shahri Zariaspga (Balx) kelgan, Balxda yo’l 
uch tarmoqqa  ajralib, uning g’arbiy 
tarmog’i Marvga, janubiy tarmog’i 
Hindistonga,  shimoliy tarmog’i Termiz 
orqali Darband, Nautak, Samarqandga 
qarab ketgan.  B U Y U K   I P A K   Y O ’ L I N I N G   2  
T A R M O G ’ I S H I M O L I   G ’A R B I Y   TA R M O G ’ I  

«Ipak yo’li»ning shimoli-g’arbiy tarmog’i esa Dulxuandan Bami  
Kuchi, Turfan orqali Tarim vohasiga – Qashg’arga borgan. Undan 
Toshqurg’on orqali O’zgan, O’sh, Quva, Axsikent, Ponga, undan Asht 
dashti  orqali Xo’jand, Zomin, Jizzaxga, so’ngra Samarqandga Nautaka 
yo’li bilan birlashgan. Yo’l Samarqanddan g’arbga – Dobusiyaga, Malik 
cho’li orqali  Buxoro va Romitanga, undan Varaxsha orqali Paykent va 
Forobga borib Amul’ shahriga o’tgan. Amulda Marvdan Urganch tomon 
Amu bo’yla  ketayotgan yo’lga qo’shilgan Bu  savdo yo’llari orqali 
insonlar doimo 
ma’daniyat va o’zaro 
aloqalar orqali  
rivojlangan . Hech bir 
svillizatsiya tashqi 
ta’sirlarsiz mukkammal 
ko’rinishiga erisha 
olmaydi. A H A M I YAT I S H U   S A B A B L I   H A M   H U K M D O R L A R   S A V D O N I  
R I V O J L A N T I R I S H G A   H A R A K A T   Q I L G A N L A R Buyuk ipak yo’lining 
ahamiyatini oddiygina misollar 
bilan ko’rishimiz mumkin. 
Masalan  718 – yilda  
samarqanddan sovg’a tariqasida 
yuborilgan dubulg’a orqali  
butun xitoy qo’shini temir 
qalpoqlar bilan ta’minlangan. Yoki bu yo’llarning 15 asrda 
usmonli turklar qo’liga o’tishi 
natijasida  yevropa davlatlari 
sharq bilan savdodan ayriladi va 
aynan shu sababli buyuk 
geografik kashfiyotlar boshlanadi. 
Keng ko’lamdagi ulkan dengiz 
yo’llari paydo bo’ladi  va davlatlar 
rivojlanishida ulkan rol o’ynaydi. B U Y U K   G E O G R A F I K   K A S H F I Y O T L A R

M A V Z U : I L K S A V D O Y O ’ L L A R I N I N G P A Y D O B O ’ L I S H I V A U L A R N I N G D U N Y O M A M L A K A T L A R I M A ’ D A N I Y A T I G A Q O ’ S H G A N X I S S A S I

E N G Q A D I M G I S AV D O Y O ’ L L A R I  Savdo-sotiq ishlari barcha davrlarda kishilar hayotida muhim ahamiyatga ega bo‘lgan.Savdo-sotiq davlat iqtisodiy taraqqiyotiga ham katta ta’sir ko‘rsatgan. Shu tufayli ham turli mamlakatlar o‘zaro foydali savdodan juda manfaatdor bo‘lganlar. Bu esa qadimda ham muhim savdo yo‘llari ochilishiga olib keldi. O‘z hududidan savdo karvonlari o‘tadigan mamlakatlar yo‘l atroflariga savdogarlar uchun barcha zarur qulayliklarni yaratib berganlar. O‘zlarining va mollarining xavfsizligini ta’minlash choralarini ko‘rganlar.

 Yo‘lning «La’l yo‘li» deb atalishiga bu yo‘ldan qimmatbaho la’l toshining tashilishi sabab bo‘lgan. U lojuvard deb ham ataladi. «La’l yo‘li» Pomir tog‘idan boshlanib, Eron, Mesopotamiya va Misr orqali o‘tgan. La’l toshlaridan yasalgan buyumlar hatto Misr fir’avnlari maqbaralari (ehromlari)dan ham topilgan. Q A D I M G I K A R V O N S A V D O Y O ‘ L L A R I D A N B I R I « L A ’ L Y O ‘ L I » D E B A T A L G A N . B U Y O ‘ L M I L O D D A N A V V A L G I 3 – 2 - M I N G Y I L L I K L A R D A O C H I L G A N .

 Qadimgi mashhur savdo yo‘llaridan yana biri «Shoh yo‘li» deb ataladi. Unga Eron shohi Doro I asos soldi. Uni Eron shohlari nazorat qilishgan. «Shoh yo‘li» ikki yo‘nalishli bo‘lib, birinchisi O‘rtayer dengizi bo‘yidagi turli shaharlarni Eron bilan bog‘lagan bo‘lsa, ikkinchisi Eron va Baqtriya orqali o‘tib Oltoy va Hindistongacha borgan. S H O H Y O ’ L I

 XIX asrning 70 yillarida nemis olimi K.Rixtgofen tomonidan «Ipak yo’li» nomi bilan kiritildi. Unga qadar «Ipak yo’li» «G’arbiy meridional yo’l» deb kelinardi . «Buyuk Ipak yo’li» haqidagi ilk yozma ma’lumotlar miloddan avvalgi 138 yilga to’g’ri keladi: Xitoy imperatori Vu Di topshirig’i bilan Markaziy Osiyoga yuborilgan elchi va sayyoh CHjan Syan «Buyuk ipak yo’li»ni o’rganadi va bu to’g’rida o’z tasnifini beradi. B U Y U K I PA K Y O ’ L I