“ Manapoliyalar ularning amal qilishi va tartibga solish xususiyatlari” Reja: • 1.Monopoliya va uning mazmun mohiyati • 2.Monopoliya turlari, tabiiy va suniy monopoliya. • 3.Ozbekiston Respublikasida monopoliyaga qarshi olib borilayotgan chora tadbirlar.

1.Monopoliya va uning mazmun mohiyati. PREZIDENTIMIZ OZ MARUZALARIDA TOVAR BOZORLARIDA MONOPOLISTIK FAOLIYATNI CHEKLASH VA RAQOBAT TOGRISIDAGI QONUN BUGUNGI KUNDA ESKIRDI VA ZAMON TALABLARIGA JAVOB BERMAY QOLDI. SHUNI ETIBORGA OLGAN XOLDA RAQOBAT TOGRISIDAGI YANGI QONUNNI ISHLAB CHIQARISHIMIZ VA QABULISHLAB CHIQARISHIMIZ VA QABUL QILISHIMIZ ZARUR. - DEB TAKIDLAGAN EDILAR. SHULARDAN KELIB CHIQQAN XOLDA, RAQOBAT BOZOR IQTISODIYOTINI HARAKATLANTIRUVCHI MEXANIZMI HISOBLANADI. AYNAN SOGLOM RAQOBATGINA BIZNI MONOPOLIYADAN SAQLAB QOLUVCHI OMILDIR. ZERO, RAQOBAT TASHQI KUCH SIFATIDA MAYDONGA CHIQIB, KORXONALARDA MEHNAT UNUMDORLIGINI OSHIRISH, HARAJATLARNI KAMAYTIRISH, ISHLAB CHIQARISH VA MEHNATNI OQILONA TASHKIL ETISHGA, BINOBARIN ISHLAB CHIQARISHNI KENGAYTIRISH VA SAMARADORLIGINI OSHIRISHGA DOIMO UNDAB TURADI.HARAJATLARNI KAMAYTIRISH. Категория 1 Категория 2 Категория 3 Категория 40123456 Chart Title Ряд 1 Ряд 2 Ряд 3

BU ESA, BA'ZI BIR KORXONALARNING O'SISHI HAMDA ISHLAB CHIQARISH MIQYOSLARINING KENGAYISHIGA OLIB KELADIKorxonalaryoritib berolmasligi sababli «Monopoliya» atamasining kelib ehiqishi bozorga oid tushunchalardan (ya'ni. grekcha «monoc» - yagona, bitta va «poleo» - sotaman) tarkib topsada, biroq uning iqtisodiy asoslari aslida ishlab chiqarishga borib taqaladi. Monopoliyalar vujudga kelishining moddiy asosi ishlab chiqarishning to'planishi hisoblanadi.Ishlab chiqarishning to'planishi ishlab chiqarish vositalari, ishchi kuchi hamda mahsulot ishlab chiqarish hajmining yirik korxonalarda to'planishini namoyon etadi.ishlab chiqarish vositalari Ishlab chiqarish to’plamishimiomg asosiy sababi bo’lib olinayotgan foyda hajmining ko’payishi hisoblamadi.Foydani Muntazam ravishda ko’paytirib boorish maqsadida tadbirkor olingan qo’shimcha mahsulot (foyda)ning bir qismini kapitallashtiradi, ya’ni unga qo’shimcha ishlab chiqarish vositalari va ishchi kuchi sotib oladi.Iqtisodiyotda bozor mexanizmining samarali amal qilishi va raqobat muhitining ta'minlanishi monopoliyalar, ularning kelib chiqish sabablari va amaliyotidagi xususiyatlarini ko'rib chiqishni taqozo etadi. Monopoliya tushunchasiga turli o'quv adabiyotlarida turlicha ta'rif beriladi. Jumladan, ba'zi o'rinlarda unga «davlat, korxonalar, tashkilotlar, sotuvchilarning qandaydir xo'jalik faoliyatini amalga oshirishdagi mutlaq huquqi sifatida qaralsa, boshqa holatlarda, «faoliyatning u yoki bu sohasida shaxs yoki kishilar guruhining har qanday (ba'zi adabiyotlarda yakka) hukmronlik holati», deb ta'riflanadi. Bu ta'riflardagi monopoliyaning «mutlaq huquq» yoki har qanday yoki yakka hukmronlik holati» kabi tavsiflari uning mohiyatini aniq yoritib berolmasligi sababli, uni quyidagicha ta'riflash o'rinli deb hisoblaymiz: monopoliya monopol yuqori narxlarni o'rnatish hamda monopol yuqori foyda olish maqsadida tarmoqlar, bozorlar va yaxlit makroiqtisodiyot ustidan hukmronlikni amalga oshiruvchi yirik korxonalar (firma, korporatsiyalar)ning birlashmalari.

SHU BILAN BIRGA RAQOBAT AMALDAGI KAPITALLARNING IXTIYORIY YOKI MAJBURIY BIRLASHTIRISH, MARKAZLASHTIRISH TENDENSIYASINI KELTIRIB CHIQARADI. SHUNDAY QILIB, ISHLAB CHIQARISH TO'PLANISHINING MODDIY ASOSI BO'LIB KAPITALNING TO'PLANISHI VA MARKAZLASHUVI HISOBLANADI. KAPITALNING TO'PLANISHI - BU QO'SHIMCHA QIYMATNING BIR QISMINI JAMG'ARISH (KAPITALLASHTIRISH) NATIJASIDA KAPITAL HAJMINING OSHISHIDIR. BU JARAYON QUYIDAGI KO'RSATKICHLAR ORQALI TAVSIFLANADI: • KORXONADAGI ISHLOVCHILAR SONI • , KORXONANING ISHLAB CHIQARISH QUVVATI, • QAYTA ISHLANAYOTGAN XOM ASHYO MIQDORI • TOVAR AYLANMASI HAJMI, • FOYDA HAJM • KORXONADAGI ISHLOVCHILAR SONI

1.Tarmoqlarda bir necha yirik korxonalarning hukmron mavqega ega bo'lishi ularning bir- biri bilan kelishuviga hamda monopolistik birlashmalar tuzishiga imkon yaratadi 2.Yirik korxonalar o'rtasidagi raqobat juda qaltis bo'lib, ular uchun katta miqyosdagi yo'qotishlarga olib kelishi mumkin. Kapitalning to'planishi kapitalning markazlashuvi jarayoni bilan yanada to'ldiriladi.Kapitalning markazlashuvi - bu bir kapital tomonidan boshqa birining qo'shib olinishi yoki bir qancha mustaqil kapitallarning aksiyadorlik jamiyati shaklida ixtiyoriy birlashishi orqali kapital hajmining o'sishidir.Ishlab chiqarishning gorizontal va vertikal to'planishi farqlanadi. Ishlab chiqarishning gorizontal to'planishi - bu milliy iqtisodiyotning ma'lum tarmog'i doirasidagi korxona va firmalarning yiriklashuvidir. U erkin raqobat davri, shuningdek, XX asrning boshlarida ishlab chiqarish to'planishining asosiy shakli sifatida maydonga tushgan edi.U erkin raqobat davri Ishlab chiqarishning vertikal to'planishi - bu milliy iqtisodiyotdagi bir necha o'zaro bog'liq tarmoqlarda mahsulot ishlab chiqarishning to'planishidir.U ilmiy- texnika taraqqiyoti sharoitlarida keng rivojlandi. Ishlab chiqarishning to'planishi o'z rivojining ma'lum darajasida monopoliyalarning paydo bo'lishiga olib keladi. Ishlab chiqarishning to'planishi hamda monopoliyalarning paydo bo'lishi o'rtasidagi ichki aloqalar quyidagilarda namoyon bo'ladi: