logo

Mapleda ifodalarni qayta ishlash buyruqlari. Python dasturlash tilida shart va sikl operatorlari bilan ishlash.

Загружено в:

15.08.2023

Скачано:

0

Размер:

837.0126953125 KB
MAPLEDA IFODALARNI QAYTA 
ISHLASH BUYRUQLARI. 
PYTHON DASTURLASH TILIDA 
SHART VA SIKL OPERATORLARI 
BILAN ISHLASH. REJA: 
1. MAPLE HAQIDA MA’LUMOT 
2. MAPLEDAGI GORIZONTAL MENYU BO’LIMLARI
3. PYTON DASTURLASH TILI
4. IDLE DA ISHLASH  MAPLE MUHITI 1980 YILDA WATERLOO, INC (KANADA) FIRMASI TOMONIDAN YARATILGAN. 
BUGUNGI KUNDA UNING QUYIDAGI VERSIYALARI MAVJUD: MAPLE 5, MAPLE 6, MAPLE 7 VA 
HOKOZA. MAPLE DA BELGILI IFODALASHLAR BILAN ISHLASH UCHUN ASOSIYSINI SXEMA 
YADROSI TASHKIL QILADI. U BELGILI IFODALASHLARNING YUZLAB BAZAVIY FUNKSIYA VA 
ALGORITMLARIDAN IBORAT. SHU BILAN BIRGA OPERATOR, BUYRUQ VA FUNKSIYALARNING 
ASOSIY KUTUBXONASIDAN IBORAT. UMUMIY HISOBDA MAPLE 5 DA 2500 TA, MAPLE 6 DA 2700 TA, 
MAPLE 7 DA 3000 GA YAQIN FUNKSIYALAR MAVJUD. BU SHU NARSANI ANGLATADIKI, KO PLAB ‟
MASALALARNI SISTEMA BILAN TO G RIDAN-TO G RI MULOQOT TARZIDA YECHISH MUMKIN 	
‟ ‟ ‟ ‟
BO LADI. MAPLE DASTURLASHSIZ KATTA HAJMDAGI MASALALARNI YECHISH IMKONIYATIGA 	
‟
EGA. FAQAT MASALALARNI YECHISH ALGORITMINI YOZISH VA UNI BIR NECHA BO LAKLARGA 	
‟
BO LISH KERAK. BUNDAN TASHQARI YECHISH ALGORITMLARI FUNKSIYA VA SISTEMA 	
‟
BUYRUQLARI KO RINISHIDA HAL QILINGAN MINGLAB MASALALAR MAVJUD. MAPLE UCH XIL 	
‟
SHAXSIY TILGA EGA: KIRISH, HAL QILISH VA DASTURLASH. MAPLE MATEMATIK VA INJENER-
TEXNIK HISOBLASHLARNI O TKAZISHGA MO LJALLANGAN DASTURLASHNING 	
‟ ‟
INTEGRALLASHGAN TIZIMI 6 HISOBLANADI. U FORMULA, SON, MATN VA GRAFIKA BILAN 
ISHLASH UCHUN KENG IMKONIYATLI TIZIMDIR. Maple dasturini ishga tushirish uchun: windows ning asosiy menyu buyruqlari 
ro„yhatidagi programmi (dasturlar) guruhidan ushbu dasturga mos nom: maple 
tanlanadi. Maple oynasi windows ning amaliy oynalariga hos bo„lib, unda 
sarlavha satri, gorizontal menyu satri, uskunalar paneli, ish maydoni va holat 
satri, hamda chizg‘ich va o„tkazish tasmalari mavjud bo„ladi. Sarlavha satri, gorizontal menyu satri va uskunalar panelidan tarkib topgan 
maple oynasining qismining ko’rinishi: GORIZONTAL MENYU BO„LIMLARI: 
FILE  (FAYL)  FAYLLAR BILAN ISHLOVCHI STANDART BUYRUQLAR MAJMUIDAN TARKIB TOPADI, 
MASALAN: FAYLNI SAQLASH, FAYLNI YUKLASH, YANGI FAYLNI TASHKIL ETISH VA X. K. 8 
EDIT  (PRAVKA, TAHRIRLASH)  MATNLARNI TAHRIRLOVCHI STANDART BUYRUQLAR MAJMUIDAN 
TARKIB TOPADI, MASALAN: BELGILANGAN MATN QISMINI BUFERGA NUSHALASH YOKI O„CHIRISH, 
BUYRUQ BAJARILISHINI BEKOR QILISH VA X. K. 
VIEW  (VID, K О„ RINISHI) –  MAPLE  OYNASI (KO„RINISHINI) TUZILISHINI BOSHQARUVCHI STANDART 
BUYRUQLAR MAJMUIDAN TARKIB TOPADI. 
INSERT  (VSTAVKA, Q О„ YISH) – TURLI TIPDAGI MAYDONLARNI QO„YISH UCHUN HIZMAT QILADI: 
MATEMATIK MATNLAR SATRI, IKKI VA UCH O„LCHOVLI GRAFIKLAR MAYDONLARI. 
FORMAT  (FORMAT) – XUJJATNI FORMATLASH (BEZASH) BUYRUQLARIDAN TARKIB TOPADI, 
MASALAN: SHRIFTNING STILINI, O„LCHAMINI VA TIPINI O„RNATISH. 
OPTIONS  (PARAMETRI, PARAMETRLAR) – MA LUMOTLARNI KIRITISHNING, EKRANGA,BOSMAGA ‟
CHIQARISHNING TURLI PARAMETRLARINI O„RNATISH, MASALAN, CHOP ETISH SIFATINI BELGILASH. 
WINDOWS  (OKNO, OYNA) – BIR ISHCHI VAROQDAN IKKINCHI ISHCHI VAROQQA O„TISHNI 
TAYMINLAYDI.SLUJIT DLYA PEREXODA IZ ODNOGO RABOCHEGO LISTA V DRUGOY. 
HELP  (SPRAVKA, YORDAM) –  MAPLE  HAQIDAGI MA LUMOTLARDAN TARKIB TOPADI.	
‟ MAPLE  ISHLASH MULOQAT TARZDA OLIB BORILADI – FOYDALANUVCHI MATN (BUYRUQLAR, 
IFODALAR, PROTSEDURALAR) KIRITADI, U  MAPLE  TOMONIDAN QABUL QILINADI VA QAYTA 
ISHLANADI.  MAPLE  OYNASINING ISH MAYDONI UCH QISMGA BO„LINADI: 
1) KIRITISH MAYDONI – BUYRUQLAR SATRI. HAR BIR BUYRUQLAR SATRI > BELGISI BILAN 
BOSHLANADI; 
2) CHOP ETISH MAYDONI - KIRITILGAN BUYRUQLAR BAJARILISHINING NATIJALARI 
ANALITIK IFODA, GRAFIK OBEKT YOKI HATOLIK HAQIDAGI MA LUMOT KO„RINISHIDA ‟
BERILADI; 
3) MATNLI IZOHLAR MAYDONI – BAJARILUVCHI PROTSEDURANI IZOHLOVCHI IXTIYORIY 
MATN BO„LISHI MUMKIN. MATNLI SATRLAN  MAPLE  TOMONIDAN QABUL QILINMAYDI VA 
QAYTA ISHLANMAYDI. 
BUYRUQLAR SATRIDAN MATNLI SATRGA O’TISH UCHUN  USKUNALAR PANELIDAN  TUGMACHA 
TANLANISHI MUMKIN. 
MATNLI MAYDONDAN BUYRUQLAR SATRIGA O’TISH UCHUN ESA  USKUNALAR PANELIDAN 
TUGMACHA TANLANISHI MUMKIN. MATEMATIK BELGILARNI KIRITISH PALITRA.  9 
MATEMATIK BELGILARNI KIRITISH UCHUN  PALETTES  PALITRASI ROYXATIDAN 
FOYDALANILADI. BU ROYXAT  VIEW  MENYUSIDA JOYLASHGAN. ROYXATDA 
QUYIDAGILAR MAVJUD. 
SYMBOL - ALOHIDA BELGILARNI KIRITISH (GREK XARFLAR VA BA ZI MATEMATIK ‟
BELGILAR); 
FESSION-  MATEMATIK OPERATORLAR VA AMALLAR SHABLONINI KIRITISH; 
MATRIX  – TURLI O LCHOVDAGI MATRISALAR SHABLONINI KIRITISH; 	
‟
VEKTOR  – TURLI O LCHOVDAGI VEKTORLAR SHABLONINI KIRITISH 
‟
MENYUDAN PASTDA JOYLASHGAN HAR BIR TUGMACHA BELGILAR PALITRASINI 
OCHISH UCHUN ISHLATILADI. BU PALITRALAR OPERATORLAR, GREK HARFLARI, 
GRAFIKLAR VA BOSHQALARNI O RNATISH UCHUN ISHLATILADI. 	
‟ Hisoblashlar:
1-misol: Sonning EKUB  hisoblang:
1) igcd(36,48);  Enter  tugmasi bolsiladi va natija: 12 
2) igcd(36,48);  Enter  tugmasi bolsiladi va natija: 5
Sonning tub ko„paytuvchilarga ajratish  uchun Maple dasturida  ifactor  buyrug i ‟
kiritiladi.   
1)  ifactor (54) Enter  tugmasi bolsiladi va natija: 
2)  ifactor (620); Enter  tugmasi bolsiladi va natija: (2)2*(5)1*(31) 
Qoldiqni hisoblash  uchun Maple dasturida  irem  buyrug i kiritiladi. 	
‟
1)  irem (54,6) Enter  tugmasi bolsiladi va natija: 0 (qoldiqsiz bo linadi) 	
‟
2) )  irem (45,7); Enter  tugmasi bolsiladi va natija: qoldiq 3 ga teng 
Berilgan sonining tub son ekanligini tekshirish  uchun Maple dasturida  isprime 
buyrug i kiritiladi. 	
‟
1)  isprime (5) Enter  tugmasi bolsiladi va natija: true (tub son) 
2)  isprime (45); Enter  tugmasi bolsiladi va natija: false (murakkab son) 
Kavslarni ochish  uchun Maple dasturida  expand(y)  buyrug i kiritiladi. 	
‟
1)  expand((x-1)*(x-2)+(x-5)); Enter  tugmasi bolsiladi va natija: x2-2x-3 
2)  expand (45*(x+22)+(x-85); Enter  tugmasi bolsiladi va natija: 45x+905+x2  Python – bu o'rganishga oson va shu bilan birga imkoniyatlari yuqori bo'lgan 
oz sonlik dasturlash tillari qatoriga kiradi. Va shu bilan birga unda dasturlash 
juda ham yoqimlik.
Rasmiy sayt –   www.python.org
Python dasturlash tili muallifi –  Gvido van Rossum ( Гвидо ван Россум)
Kirish
Python	
  samarador yuqori darajadagi ma'lumotlar strukturasi ( предоставляет 
эффективные высокоуровневые структуры данных,)  va oddiy, lekin 
samarador ob'yektga yo'naltirilgan dasturlash uslublarini taqdim etadi. PYTHONNING O'ZIGA XOSLIGI
ODDIY, O'RGANISHGA OSON, SODDA SINTAKSISGA EGA, DASTURLASHNI 
BOSHLASH UCHUN QULAY, ERKIN VA OCHIQ KODLIK DASTURIY TA'MINOT.
O'Z DASTURINGIZNI YOZISH DAVOMIDA QUYI DARAJADAGI DETALLARNI, 
MISOL UCHUN XOTIRANI BOSHQARISHNI XISOBGA OLISHINGIZGA XOJAT 
QOLMAYDI.
KO'PLAB PLATFORMALARDA HECH QANDAY O'ZGARTIRISHLARSIZ ISHLAY 
OLADI.
INTERPRETATSIYA( ИНТЕРПРЕТИРУЕМЫЙ)  QILINADIGAN TIL.
KENGAYISHGA ( РАСШИРЯЕМЫЙ)  MOYIL TIL. AGAR SIZ DASTURINGIZNI 
BIROR JOYINI TEZROQ ISHLASHINI XOXLASANGIZ SHU QISMNI C YOKI C++ 
DASTURLASH TILLARIDA YOZIB KEYIN SHU QISMNI PYTHON KODINGIZ 
ORQALI ISHGA TUSHIRSANGIZ(CHAQIRSANGIZ) BO'LADI.
JUDA XAM KO'P HILMA-HIL KUTUBXONALARGA EGA. O'RNATISH
AGAR SIZ BIROR GNU/LINUX DISTRIBUTIVINI ISHLATAYOTGAN 
BO'LSANGIZ KO'P XOLLARDA SIZNING 
TIZIMINGIZDA  PYTHON	  O'RNATILGAN BO'LADI. BUNI TEKSHIRIB 
KO'RISH UCHUN TERMINALINGIZDAN QUYIDAGI BUYRUQNI ISHGA 
TUSHIRIB KO'RING.
PYTHON -V
AGAR SIZDA	
  PYTHON 3.4.3	  YOZUVI YOKI SHUNGA O'XSHASH 
YOZUV XOSIL BO'LSA UNDA XAMMASI JOYIDA.
WINDOWS OPERATSIYALAR TIZIMIGA O'RNATISH UCHUN	
 
WWW.PYTHON.ORG/DOWNLOADS  	
WEB SAXIFASIGA O'TAMIZ VA U 
YERDAN OXIRGI PYTHON VERSIYASINI YUKLAB OLAMIZ. 
PYTHONNI O'RNATISH ODATIY DASTURLAR NI O'RNATISH KABI 
KECHADI. XECH QANDAY QIYIN JOYI YO'Q.
KEYINGI BOSQICHDA PYTHON INTERPRETATORINI BUYRUQLAR 
QATORIDAN( КОМАНДНОЙ СТРОКИ)  ISHGA TUSHIRA OLISHIMIZ 
UCHUN BIZ	
  PYTHON  	O'RNATILGAN JOY MANZILINI PATH DEB 
NOMLANUVCHI O'ZGARUVCHIGA QO'SHIB QO'YISHIMIZ KERAK 
BO'LADI.
MISOL UCHUN PYTHON	
  C:\PYTHON34\  	MANZILIDA O'RNATILGAN 
BO'LSIN.
QUYIDAGI RASMLARDA BU AMALLAR BATAFSIL KO'RSATILGAN.    IDLE DA ISHLASH 
BUYRUQ SATRIDA ISHLASH, STANDART INTEGRALLASHGAN MUHIT, IDLE DA DASTURNI 
ISHLATISH. 
BUYRUQ SATRIDA ISHLASH 
PYTHON INTERPRETER BILAN INTERAKTIV MULOQOT QILISH UCHUN BUYRUQ SATRIDAN 
FOYDALANISHINGIZ MUMKIN. BUYRUQ SATRI (COMMAND PROMPT) BARCHA DASTURLAR 
MENYUSIDAGI STANDART (ACCESSORIES) BO`LIMIDA JOYLASHGAN. BUYRUQ YOZILGANDAN 
SO'NG PYTHON INTERPRETATOR VERSIYASI HAQIDAGI MA'LUMOT VA KIRISH UCHUN TAKLIF 
>>> BELGISI KO`RINADI. INTERAKTIV REJIMDA ISHLAYOTGANDA, KIRITILGAN HAR BIR 
BUYRUQ KIRITILGANIDAN SO'NG DARHOL BAJARILADI. MASALAN, BIZ TANISHAMIZ 
ОТКРЫВАЕТСЯ ОКНО, В КОТОРОМ ВЫВЕДЕНА ИНФОРМАЦИЯ О ВЕРСИИ ИНТЕРПРЕТАТОРА И 
ПРИГЛАШЕНИЕ К ВВОДУ >>>.  MISOL UCHUN A=2**10 (A=210) NI O`ZLASHTIRISH VA A 
KATTALIKNI CHIQARISHNI PRINT A KOMANDASI ORQALI AMALGA OSHIRISH JARAYONINI 
KO`RSATAMIZ. NATIJA QUYIDAGI KO`RINISHDA AMALGA OSHIRILADI: 
>>> А=2**10  >>> PRINT  А  1024 
1- Buyruqlar soni ko`p bo`lgan ma’noli dasturlashda interpretator uchun dastur modul 
deb ataluvchi fayllda yoziladi. Misol uchun, yuqoridagi dasturni matn muharriri 
yordami bilan test.Py deb nomlangan faylga yozamiz: 
а=2**10 
print  а IDLE DA SOZLASH 
IDLE NING ASOSIY XUSUSIYATLARI ORASIDA SOZLASH IMKONIYATI MAVJUDLIGINI QAYD 
ETISH LOZIM. DEBUGGABLE MODULIDA, TANLANGAN SATRLARNI AJRATISH NUQTALARI 
KONTEKST MENYUSIDAGI (O'NG SICHQONCHA TUGMASI) TAHRIRLASH OYNASIDA 
O'RNATILADI. O`RNATILGAN SOZLOVCHI ASOSIY OYNANING DEBUG | DEBUGGER MENYU 
BUYRUG'I BILAN CHAQIRADI. DEBUG CONTROL OYNASI PAYDO BO`LGANDAN KEYIN, 
SOZLASH MODULI ISHGA TUSHIRILADI VA BU DASTURNING QADAMBA QADAM 
BAJARILISHINI KO`RSATISHGA IMKON BERADI VA O'ZGARUVCHINING JORIY 
QIYMATLARINI KO'RISH MUMKIN BO'LADI.  XULOSA :
BU MUSTAQIL ISH BO‘YICHA MAPLE DASTURINI ASOSIY 
VAZIFASI MATEMATIK AMALLARNI BAJARISHDAGI QULAYLIKLARNI 
KO‘RISHIMIZ MUMKIN. UNDAGI KIRITILGAN BUYRUQLARNI ORTGA 
QAYTARISH VA TAHRIRLASHIMIZ MUMKIN. MAVZU BO‘YICHA PYTON 
DASTURI HAM QISMAN TUSHINTIRIB O‘TILGAN. PYTON DASTURINI 
O‘RNATISH VA SOZLAMALARINI TO‘G‘IRLASH KO‘RIB O‘TILGAN.

MAPLEDA IFODALARNI QAYTA ISHLASH BUYRUQLARI. PYTHON DASTURLASH TILIDA SHART VA SIKL OPERATORLARI BILAN ISHLASH.

REJA: 1. MAPLE HAQIDA MA’LUMOT 2. MAPLEDAGI GORIZONTAL MENYU BO’LIMLARI 3. PYTON DASTURLASH TILI 4. IDLE DA ISHLASH

MAPLE MUHITI 1980 YILDA WATERLOO, INC (KANADA) FIRMASI TOMONIDAN YARATILGAN. BUGUNGI KUNDA UNING QUYIDAGI VERSIYALARI MAVJUD: MAPLE 5, MAPLE 6, MAPLE 7 VA HOKOZA. MAPLE DA BELGILI IFODALASHLAR BILAN ISHLASH UCHUN ASOSIYSINI SXEMA YADROSI TASHKIL QILADI. U BELGILI IFODALASHLARNING YUZLAB BAZAVIY FUNKSIYA VA ALGORITMLARIDAN IBORAT. SHU BILAN BIRGA OPERATOR, BUYRUQ VA FUNKSIYALARNING ASOSIY KUTUBXONASIDAN IBORAT. UMUMIY HISOBDA MAPLE 5 DA 2500 TA, MAPLE 6 DA 2700 TA, MAPLE 7 DA 3000 GA YAQIN FUNKSIYALAR MAVJUD. BU SHU NARSANI ANGLATADIKI, KO PLAB ‟ MASALALARNI SISTEMA BILAN TO G RIDAN-TO G RI MULOQOT TARZIDA YECHISH MUMKIN ‟ ‟ ‟ ‟ BO LADI. MAPLE DASTURLASHSIZ KATTA HAJMDAGI MASALALARNI YECHISH IMKONIYATIGA ‟ EGA. FAQAT MASALALARNI YECHISH ALGORITMINI YOZISH VA UNI BIR NECHA BO LAKLARGA ‟ BO LISH KERAK. BUNDAN TASHQARI YECHISH ALGORITMLARI FUNKSIYA VA SISTEMA ‟ BUYRUQLARI KO RINISHIDA HAL QILINGAN MINGLAB MASALALAR MAVJUD. MAPLE UCH XIL ‟ SHAXSIY TILGA EGA: KIRISH, HAL QILISH VA DASTURLASH. MAPLE MATEMATIK VA INJENER- TEXNIK HISOBLASHLARNI O TKAZISHGA MO LJALLANGAN DASTURLASHNING ‟ ‟ INTEGRALLASHGAN TIZIMI 6 HISOBLANADI. U FORMULA, SON, MATN VA GRAFIKA BILAN ISHLASH UCHUN KENG IMKONIYATLI TIZIMDIR.

Maple dasturini ishga tushirish uchun: windows ning asosiy menyu buyruqlari ro„yhatidagi programmi (dasturlar) guruhidan ushbu dasturga mos nom: maple tanlanadi. Maple oynasi windows ning amaliy oynalariga hos bo„lib, unda sarlavha satri, gorizontal menyu satri, uskunalar paneli, ish maydoni va holat satri, hamda chizg‘ich va o„tkazish tasmalari mavjud bo„ladi.

Sarlavha satri, gorizontal menyu satri va uskunalar panelidan tarkib topgan maple oynasining qismining ko’rinishi: