Muskullar tizimi

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

3558 KB

Скачать

Muskullar tizimi
Reja :
1. Muskul ( mushak ) larning xillari .
2. Mushaklar taraqqiyoti .
3. Silliq muskul to ’ qimasi .
4. Ko ’ ndalang targ ’ il muskul to ’ qimasi .
5 . Muskul to’qimasining regeneratsiyasi.
6 . Muskullarning charchashi.
Adabiyotlar .

Mushak to’qimasi odam va hayvon organizmining harakatga kelishini ta’minlaydi.
Mushaklarning tuzilishi ularning bajarayotgan funksiyasiga moslashgan, ya’ni
ularning shakli cho’ziq, uchlari tayanch tuzilmalarga tutashgandir.
Тuzilishi va bajarayotgan funksiyasiga ko’ra silliq, ko’ndalang - targ’il, yurak
mushagi va ba’zi a’zolarda uchrovchi maxsus muskul to’qimasi farq qilinadi.
Maxsus mushak to’qimasi kelib chiqishi, tuzilishi va vazifalariga ko’ra turlichadir.

•
MUSHAKLAR TARAQQIYOTI
•
Mushaklar embrionning o'rta - mezoderma
qavatidan rivojlanadi. Embrion rivojlanishining 4—5
haftalarida mezodermadan dermatom qavat ajraydi
va qolgan qismiga somitlar deyiladi. Somitlar ham
sklerotom va miotom qavatlarga ajraladi.
Sklerotomdan skelet suyaklari taraqqiy etsa, miotom
lardan ko'ndalang-targ'il mushaklar rivojlanadi.
Miotomlar myosepta to'sig'i vositasida segmentar
bo'laklarga boiinadi. Embrionning bo'yin qismida 8
juft, ko'krak qismida 12 juft, bel sohasida 5 juft,
dumg'aza sohasida 5 juft va dum sohasida juft
miotomlar joylashgan. Embrion taraqqiyotida dum
miotomlari reduksiyaga uchraydi. Qolgan har bir
miotom ventral va dorzal bo'limlarga ajraladi.
Tanadagi miotomlardan tashqari, embrionning kalla
sohasida uchta ensa hamda quloq oldi miotomi va
beshta visseral ravoq miotomlari bo'ladi. Umurtqa
pog'onasi atrojidagi miotomlardan bo'yin, ko'krak,
orqa, qorin, qo'l va oyoq mushaklari taraqqiy qiladi.
Uchta ensa miotomidan til va til osti sohasidagi
mushaklar rivojlanadi.

Birinchi quloq oldi miotomidan ko'z soqqasini harakatga kelliruvchi ko'pchilik mushak lar rivojlanadi.
Ikkinchi quloq oldi miotomidan ko'z soqqasining yuqorigi qiyshiq mushagi -m. trochlearis rivojlanadi.
Uchinchi quloq oldi miotomidan ko'z soqqasining lateral to'g'ri mushagi - m. rectus oculi lateralis rivojlanadi.
Birinchi visseral ravoq mandibular ravoq deyilib, quyidagi mushaklar rivojlanadi: chaynov mushaklari va m.
mylohyoideus, ikki qorinchali mushak - m. digastricus ning oldingi qorinchasi, nog'ora bo'shlig'idagi nog'ora
pardani taranglovchi mushak - m. tensoris thympani, yumshoq tanglayni taranglovchi mushak - m. tensor veli
palatini. Ikkinchi visseral ravoq gioid ravog'i deb atalib, bu ravoqdan mimika mushaklari, ikki qorinchali
mushak - m. digastricus ning orqa qorin
chasi, bo'yindagi teri osti mushagi - m. platisma rivojlanadi. Uchinchi
visseral ravoq birinchi jabra ravog'i deb atalib, bu ravoqdan halqumning m. stylopharyngeus mushagi
rivojlanadi. To 'rtinchi visseral ravoq ikkinchi jabra ravog'i deb atalib, bu ravoqdan halqumning qisuvchi
mushaklari rivojlanadi. Beshinchi visseral ravoq uchinchi jabra ravog'i deb atalib, ikkinchi jabra ravog'ining
ishtirokida bo'yindagi m. sternocleidomastoideus mushagi va orqadagi m. trapezius mushagining
rivojlanishida qatnashadi.
Umurtqa pog'onasining ikki tarafida joylashgan dorzal miotomlardan faqat orqaning chuqur xususiy
mushaklari rivojlanadi. Orqaning yuzaki mushaklari tana, qoi, oyoq, bo'yin sohasining ven
tral miotomlaridan
rivojlanadi. Embrion taraqqiyoti natijasida har bir miotomdan bir nechta mushak taraqqiy etadi. Aksincha,
ba'zi mushaklar bir necha miotomning o'zaro birikishidan hosil bo'lishi ham mumkin (qorin mushaklari, ikki
qorinchali mushak).
Ta raqqiyot jarayonida o'z joyida qoladigan mushaklar guruhiga xususiy, autaxton mushaklar deyiladi.
Orqaning chuqur guruh mushaklari, ko'krak qafasining xususiy mushaklari autaxton mushaklarga misol boia
oladi. Ventral miotomlarning taraqqiyot jarayonida qo'l yoki oyoqdan tanaga ko'chib qolgan mushaklarga
trunkopetal mushaklar deyiladi. Trunkopetai mushaklarga ko'krak va orqaning xususiy mushaklarini ustki
tomondan qoplagan m. pectorales major et minor, m. latis-simus dorsi mushaklari misol bo'la oladi. Ve ntral
miotomlarining taraqqiyoti jarayonida tanadan va kalladan qo'l yoki oyoq mushaklarining harakatini
ta'minlashga ko'chgan mushaklarga trunkofugal mushaklar deyiladi. Trunkofugal mushaklarga kalladan
ko'chgan m. sternocleidomastoideus, m. trapezius va lanadan ko'chgan m. rhomboideus, m. levator scapulae,
m. serratus anterior, m. subclavius, m. omohyoideus mushaklari misol bo'la oladi.
www.arxiv.uz

Skelet muskullarining shakli.
A— duksimon;
B— yarim patsimon;
V— ikki tomonlama
patsimon;
G— ikki boshli muskul;
D— serbar mus-kul;
E— ikki qorinli muskul;
J— pa rallel tolali uzun
muskul;
1— muskul-ning payi;
2— muskulning bosh qismi;
3— muskulning qorin qismi;
4— mus
kulning tanasi;
5— muskulning payli
belbog'lari.

•
a. Odam tanasi skelet muskullarining
oldindan ko’rinishi.
•
1. Peshona muskul
•
2. Ko’zning aylana muskuli.
•
3. Og’izning aylana muskuli.
•
4. Chaynov muskul.
•
5. Chakka muskul.
•
6. Chaynov muskul.
•
7. To’sh o’mrov so’rgichsimon muskul
•
8. Deltasimon muskul.
•
9. Ko’krakning katta muskuli.
•
10. Ye lka muskul.
•
11. Qorinnning tashqi qiyshiq muskuli.
•
12. Oyoq panjasini yozuvchi uzun
muskul.
•
13. Sonning to’g’ri muskuli.
•
14. Tikuvchi muskul.
•
15. Qorinning ichki qiyshiq muskuli.
•
16. Qo’l panjasini bukuvchi bilak
muskul.
•
17. Qorinning to’g’ri muskuli.
•
18. Ye lkaning ikki boshli muskuli.
•
19. Qovurg’alar aro muskul.

b. Odam tanasi skelet muskullarining
orqadan ko'rinishi.
1— rombsimon muskul;
2— umurtqa pog'onasini yozuvchi muskul;
3— orqaning tishsimon muskuli;
4— dumbaning kichik muskuli;
5 — sonning ikki boshli muskuli;
6— boldirning uch boshli muskuli;
7— Axill payi;
8— tovon;
9— dumbaning katta muskuli;
10— orqaning seibar keng muskuli;
11— pan-jalarni yozuvchi bilak muskuli;
12— yelkaning uch boshli muskuli;
13— trapetsiyasimon muskul.

Silliq muskul to’qimasi
Silliq muskul to’qimasi hujayra
tuzilishiga ega. Silliq muskul
to’qimasi ko’pgina ichki organlar-
me’da-ichak yo’li, tanosil organlari,
tomirlar devorining shakllanishida
qatnashadi. Silliq muskul tuzilishi
hamda funksiyasi bo’yicha
ko’ndalang-targ’il mushakdan ancha
farq qiladi. Silliq mushaklar vegetativ
nerv sistemasi tomonidan innervatsiya
qilinadi va shu sababli kishi ixtiyoriga
bo’ysunmaydi. Yu qorida qayd
qilinganidek, silliq muskul to’qimasi
hujayra tuzilishiga ega bo’lib, cho’ziq,
duksimon va tarmoqlangan bo’ladi.
Hujayraning o’lchamlari turlicha
bo’ladi, ya’ni uzunligi 50-250 mkm,
yadro sathining maksimal diametri 5-
20 mkm.

Muskul to ’ qima . A -
ko ’ ndalang targ ’ il
muskul tolalari : 1 -
yadro ; 2 - ko ’ ndalang
yo ’ nalishdagi
chiziqlar
( miofibrillar ); В -
silliq muskul tolalari ;
D - yurak muskuli
tolalari .

Тo’qimada bir-biriga
yondoshib yotgan hujayralar
qatlamlar hosil qiladi. Ular bir-
biriga nisbatan shunday
joylashadiki, bir hujayraning
markaziy qismiga boshqa
hujayraning o’tkir uch qismi
yopishadi. Silliq mushak
hujayralari sirtdan
sarkolemma bilan qoplangan,
unda qalinligi taxminan 7,5 nm
ga teng plazmatik membrana
va tashqi bazal membrana farq
qilinadi. Yo nma-yon yotgan
hujayralarning plazmatik
membranalari ba’zi joylarda
juda yaqinlashib, tutashish
nuqtalarini hosil qiladi. Miofibrillalar mushak
hujayrasining qisqaruvchi
apparatini tashkil etishi sababli
ular eng muhim ahamiyatga ega.
Miofibrillalar skelet mushagiga
xos bo’lgan ko’ndalang-
targ’illikka ega emas va oddiy
mikroskopda bir jinsli ipchalar
shaklida ko’rinadi. Elektron
mikroskop bilan silliq mushak
hujayralari o’rganilganda
hujayraning butun uzunligi
bo’yicha yotuvchi uzluksiz
miofibrillalar aniqlangan emas.
Hujayra sitoplazmasida
bo’ylama joylashgan submik-
roskopik protofibrillalar
mavjud bo’lib, ular tutamlar
hosil qilmaydi.

Protofibrillalar yoki mikrofilamentlarning ikki turi aniqlanadi: aktin va miozin. Miozin
protofibrillalar diametri 17 mn ga teng bo’lib, yo’g’on protofibrillalardir.
Aktin mikrofilamentlar nozik bo’lib, qalinligi 7 nm ga teng. Ikkala filamentlar ham mushak
bo’shashgan holatda burchak hosil qilib yoki hujayra bo’yi bo’yicha joylashgan bo’lib, mushak
qisqarganda o’z joylashishini o’zgartiradi. Silliq mushak hujayralarida ko’ndalang-targ’illik
kuzatilmaydi, chunki filamentlar o’zaro tartibli joylashmagan. Ular sarkomerlar hosil qil-maydi,
plastinkalar ham topilmagan. Silliq mushak hujayralarida ham tropomiozin, troponin va a-aktonin
oqsillari topilgan.
Aktin oqsillarining sitolemmaga birlashgan qismida yoki aktin protofibrillaning o’rta qismida zich
tanachalar uchraydi. Zich tanachalar oddiy mik-roskopda to’q dog’ shaklida ko’rinadi. Silliq
mushak hujayra sitoplazmasida kalsiy ionini saqlovchi mayda pufakchalar bo’lib, ular ko’ndalang
targ’il mushakdagi sarkoplazmatik retikulumni eslatadi. Lekin sarkoplazmatik retikulumning o’zi
silliq mushakda kuchsiz rivojlangan. Bu pufakchalarga hujayra plazmatik membranasining
botishidan hosil bo’lgan tuzilmalar tegib yotadi. Bu tuzilmalar ko’ndalang targ’il mushakning Т-
sistemasini eslatadi. Ular impuls tarqalishida va kalsiy ionining sitoplazmaga chiqishida muhim
o’rin tutadi.

Har bir mushak hujayra yuqorida qayd
etilganidek, bazal membrana bilan qoplangan.
Mushak hujay-ralarining bir-biriga tegib yotgan
qismlarida tirqishli tutatish-neksuslar uchrab,
ular silliq mushak hujayralarining ma’lum
guruhlari barobar qisqarishini ta’minlaydi.
Silliq mushak to’qimasi yaxshi taraqqiy etgan qon
tomirlar sistemasiga ega. Qon tomirlar to’qima
ichida kapillyarlargacha tarmoqlanib, mushak
hujayralari tutamlari orasidagi biriktiruvchi
to’qima qat-lamlarida kapillyarlar to’rini hosil
qiladi.
Silliq mushak to’qimasining taraqqiyoti va
regeneratsiyasi. Silliq mushak to’qimasi
mezenximadan rivojlanadi. Hosil bo’layotgan
mushak hujayralari dastlab o’simtalarga ega
bo’lib, uning yordamida o’zaro bog’lanadi va shu
tufayli mezenxima tuzilishini eslatadi. Ularda
miofibrillalar paydo bo’lish differensiallanish
boshlanganligining belgisi bo’lib xizmat qiladi.
Keyinchalik silliq mushak hujayralari
o’simtalarini yo’qotib, duksimon shaklni oladi va
bir-biriga zich yopishib yotadi. Ularda fibril-
lalarning soni ortib, hujayraning uzun yo’nalishi
bo’ylab tartibli ravishda joylasha boradi.

Silliq mushak anchagina yaxshi ifodalangan regeneratsiya qobiliyatiga ega. Mushak
hujayralarining mitoz yo’li bilan bo’linish qobiliyatiga ega ekanligi haqida ma’lumot
bor. Silliq mushak hujayralarining gipertrofiyasi va ko’payishini qon tomirlarning
o’sishi va tiklanishi jarayonida ko’rish mumkin. Тajribada yirik arteriya bog’lab
qo’yilgan hollarda qon aylanish kam joylardagi mayda tomirlarning ken-gayishi
kuzatiladi. Bunda ularning devorida yangidan hosil bo’lgan mushakning qalin
qatlamlari paydo bo’ladi. Silliq mushak hujayralarining gipertrofiyasi va giperplaziyasi
bachadonda homiladorlik davrida yuz beradi.

Ko’ndalang-targ’il mushak to’qimasi
Ko’ndalang-targ’il mushak to’qimasi skelet mushak-larini, ovqat hazm kilish traktining ba’zi a’zolari-
mushaklarini, ko’z mushaklarini, mimik va nafas olish mushaklarini hosil qiladi. Yurak mushagi
ko’ndalang-targ’il mushak to’qimasining maxsus turi bo’lib, u haqida quyida maxsus fikrlar bor.
Ko’ndalang-targ’il mushak tolalarining tuzilishi. Ko’ndalang-targ’il mushak to’qimasi tolalardan iborat
bo’lib, ularning uzunligi bir necha santimetrgacha (12,5 sm), diametri 100 mkm gacha yetishi mumkin. Shu
sababli ko’ndalang-targ’il mushak tolalari simplastik tuzil-malar deb ataladi. Ular uzun silindrik
tuzilmalar bo’lib, sirtdan yaxshi ifodalangan parda-sarkolemma bilan qoplangan. Mushak tolalarining
yadrolari oval shaklli, xromatini kam, pereferiyada,sarkolemma ostida joylashadi. Mushak tolali
mitoxondriyalarga boy bo’lib, ular miofibrillalar orasida tizilib yotadi. Mushak tolalari sarkosomalarning
kristallari kuchli rivojlangan bo’lib, sarkosomalarning uzun o’qiga nisbatan perpendikulyar yo’nalgan.
Donador endo-plazmatik to’r sust rivojlangan, yadro atrofida joylashadi. Sust rivojlangan plastinkasimon
komp-leks ham shu yerda yotadi. Muskul to ’ qima . A - ko ’ ndalang
targ ’ il muskul tolalari : 1 - yadro ; 2 -
ko ’ ndalang yo ’ nalishdagi chiziqlar
( miofibrillar ); В - silliq muskul
tolalari ; D - yurak muskuli tolalari .

Ko’ndalang-targ’il mushakda silliq kanalchalar sistemasi mavjud bo’lib, uning mushak tolalarning
maxsus strukturasi deb hisoblash mumkin. Kanalchalar sistemasi tolaning uzun o’qi bo’ylab
miofibrillalar oralig’ida joylashadi va Z chiziq qarshisida yoki A va I disklar chegarasida
kengaymalar hosil qilib tugaydi. Bu sistema sarkoplazmatik retikulum deb nomlanadi. Bundan
tashqari, A va I disklar chegarasida sar-kolemmaning plazmatik membranasi tola ichiga botib kirib,
Т sistema naychalarini hosil qiladi. Bu naychalar tolaning uzun o’qiga ko’ndalang yo’nalgan. Т
sistema kanalchalari A va I disk chegarasida atro-fidagi simmetrik joylashgan sarkoplazmatik to’r
kengaymalari bilan triadalar hosil qiladi. Sarkoplazmatik to’r qisqarishining yuzaga chiqishida
ishtirok etadi. Miofibrillalar tolaning qisqa-rishini ta’minlovchi tuzilmalardir. Bu ipsimon
tuzilmalarning qalinligi 2 mikron keladi. Ko’ndalang targ’il mushakning miofibrillalari silliq
mushakdan farq qilib, ko’ndalangiga taram-taram bo’lib bo’yaladi. Bu ularning nozik tuzilish
xususiyatlariga bog’liq. Miofibrillalarda A va I disklar farq qilinadi. A disklar har xil bo’yoqlar
bilan yaxshi bo’yaladi. I disklar esa uncha yaxshi bo’yalmaydi. Anizotrop-A disklar ikki xil nur
sindirish xususiyatiga ega va ularning nomi ham ana shu xususiyatga asoslangan. I disklar
anizotropiya xususiyatiga ega emas va shu sababli ularni izotrop disklar deyiladi.
Mushak tolasi fibrillalarning bir xil disklari bir sathda yonma-yon yotib, butun mushak tolasining
ko’ndalang-targ’illik manzarasini yuzaga keltiradi.
Elektron mikroskop fibrillalarning nozik tuzilishi tafsilotlarini aniqlashga imkon berdi. A diskning
o’rtasida H zona bo’lib, uning markazidan esa M chiziq o’tgan. I diskning o’rtasida Z chiziqchasi
yotadi. U ba’zi bir adabiyotlarda eski nom bilan T chiziq (telofragma) deb ataladi. Har ikki Z
chiziqchasi orasida yotgan miofibrilla bo’lakchasiga sarkomer yoki inokoma deyi-ladi. Sarkomer
tarkibiga A disk va A diskning har ikkala tomonidagi I disklarning Z chiziqqacha bo’lgan qismi
(har bir I diskning yarmi) kiradi. Elektron mikroskop miofibrillalar yanada ingichkaroq ipchalar -
miofilamentlardan (protofibrillalardan) tuzil-ganligini ko’rsatadi. Ikki xil protofibrillalar (miozin va
aktin) farq qilinadi. Yo’g’on (miozin) protofibrillalar A diskda, ingichka (aktin) proto-fibrillalar esa
I diskda va qisman (N zona chegarasiga qadar) A diskda joylashadi. Shunday qilib, I diskda faqat
ingichka protofibrillalar, A diskda esa N zona chegarasiga qadar ingichka va yo’g’on
protofibrillalar joylashadi. Ingichka protofibrillalarning bir uchi Z-chiziqqa yopishadi. Ikkinchi
uchi protofib-rillalarning orasida erkin holda tugaydi.

•
MUSKULLARNING CHARCHASHI
•
Ayrim organ va to'qimalarning ishJashi natijasida ish qobiliyatining vaqtincha
pasayishiga ularning charchashi deyiladi. A'zo yoki to'qima dam olganidan keyin
charchog'i yozilib, yo'qolib ketadi. Agar tanadan ajratib olingan muskul uzoq vaqt
ketma-ket, tez-tez ta'sirlab turilsa, oradan muayyan vaqt utgach, muskuining qisqarish
kuchi tobora kamayib boradi va bora-bora muskul butunlay qisqarmay qo'yadi. Bu
vaqtda muskuining qo'zg'aluvchanligi, labilligi, qisqaruvchanligi pasayadi, mutloq kuchi
kamayadi. Muskul qanchalik tez qisqarsa, u shunchalik tez charchaydi. Muskuining
charchashirii tushuntirish uchun bir qancha nazariyalar yaratilgan. Ba'zi olimlar ishlash
natijasida energiya zahirasi tugab qoladi, degan flkrni bayon qilsa, boshqa bir guruh
olimlar ishlash vaqtida organizmda liar xil zararli moddalar hosil bo'lgani uchun
rnuskul /aliarlanib, charchab qoladi, deb tushuntiradilar. Lekin bu nazariyalaming har
ikkisi ham charchash sabablarini to'la-to'kis tushuntirib bermaydi. Ishlab turgan
muskulda chindan ham moddalar almashinuvining turli zararli mahsulotlari, jumladan,
sut kislota, azot qoldiqlari va boshqalar hosil bo'lib, muskuining ish qobiliyatini ancha
pasaytiradi. Shuningdek, muskul ishlaganda energiya zahiralari ham kamayadi. Ammo
bu jarayonlarning hech biri ham charchashni tushuntirish uchun to'la asos bo'la
olmaydi. Charchashni tushuntirish uchun yaratilgan nazariyalaming hech biri
charchashning kelib chiqishida nerv tizimining rolini e'tiborga olmagan. I.M.Sechenov,
I.P.Pavlov, N.E.Vvedenskiy va A.A.Uxtomskiy-lar charchashning boshlanishida nerv
tizimining katta rol o'ynashini ko'rsatib berdilar. N.E.Vvedenskiy muskuining
charchashi mohiyat e'tibori bilan reflektor akt ekanligini o'z tajribalarida isbotladi.
O'sha tajribalarda u muskuldan oldin nerv tizimi charchashini aniqladi. Muskuining
charchashida bosh miya yarim sharlarining po'stlog'i ham katta rol o'ynaydi. L.A.Orbeli
charchagan muskuining ish qobiliyati vegetativ, ayniqsa uni simpatik bo'limi ta'sirida
o'zgarishini, ya'ni muskul charchab turganida unga keladigan simpatik nerv ta'sirlansa,
muskuining yana qaytadan ishlay boshlashini o'z laboratoriyasida aniqladi. Bu vaqtda
simpatik nerv muskulda sodir bo'layotgan moddalar almashinuvini o'zgartirish yo'li
bilan uning ishlashini yaxshilaydi.

• Mavzu: Muskullar tizimi

Muskullar tizimi Reja : 1. Muskul ( mushak ) larning xillari . 2. Mushaklar taraqqiyoti . 3. Silliq muskul to ’ qimasi . 4. Ko ’ ndalang targ ’ il muskul to ’ qimasi . 5 . Muskul to’qimasining regeneratsiyasi. 6 . Muskullarning charchashi. Adabiyotlar .

Mushak to’qimasi odam va hayvon organizmining harakatga kelishini ta’minlaydi. Mushaklarning tuzilishi ularning bajarayotgan funksiyasiga moslashgan, ya’ni ularning shakli cho’ziq, uchlari tayanch tuzilmalarga tutashgandir. Тuzilishi va bajarayotgan funksiyasiga ko’ra silliq, ko’ndalang - targ’il, yurak mushagi va ba’zi a’zolarda uchrovchi maxsus muskul to’qimasi farq qilinadi. Maxsus mushak to’qimasi kelib chiqishi, tuzilishi va vazifalariga ko’ra turlichadir.

• MUSHAKLAR TARAQQIYOTI • Mushaklar embrionning o'rta - mezoderma qavatidan rivojlanadi. Embrion rivojlanishining 4—5 haftalarida mezodermadan dermatom qavat ajraydi va qolgan qismiga somitlar deyiladi. Somitlar ham sklerotom va miotom qavatlarga ajraladi. Sklerotomdan skelet suyaklari taraqqiy etsa, miotom lardan ko'ndalang-targ'il mushaklar rivojlanadi. Miotomlar myosepta to'sig'i vositasida segmentar bo'laklarga boiinadi. Embrionning bo'yin qismida 8 juft, ko'krak qismida 12 juft, bel sohasida 5 juft, dumg'aza sohasida 5 juft va dum sohasida juft miotomlar joylashgan. Embrion taraqqiyotida dum miotomlari reduksiyaga uchraydi. Qolgan har bir miotom ventral va dorzal bo'limlarga ajraladi. Tanadagi miotomlardan tashqari, embrionning kalla sohasida uchta ensa hamda quloq oldi miotomi va beshta visseral ravoq miotomlari bo'ladi. Umurtqa pog'onasi atrojidagi miotomlardan bo'yin, ko'krak, orqa, qorin, qo'l va oyoq mushaklari taraqqiy qiladi. Uchta ensa miotomidan til va til osti sohasidagi mushaklar rivojlanadi.

Birinchi quloq oldi miotomidan ko'z soqqasini harakatga kelliruvchi ko'pchilik mushak lar rivojlanadi. Ikkinchi quloq oldi miotomidan ko'z soqqasining yuqorigi qiyshiq mushagi -m. trochlearis rivojlanadi. Uchinchi quloq oldi miotomidan ko'z soqqasining lateral to'g'ri mushagi - m. rectus oculi lateralis rivojlanadi. Birinchi visseral ravoq mandibular ravoq deyilib, quyidagi mushaklar rivojlanadi: chaynov mushaklari va m. mylohyoideus, ikki qorinchali mushak - m. digastricus ning oldingi qorinchasi, nog'ora bo'shlig'idagi nog'ora pardani taranglovchi mushak - m. tensoris thympani, yumshoq tanglayni taranglovchi mushak - m. tensor veli palatini. Ikkinchi visseral ravoq gioid ravog'i deb atalib, bu ravoqdan mimika mushaklari, ikki qorinchali mushak - m. digastricus ning orqa qorin chasi, bo'yindagi teri osti mushagi - m. platisma rivojlanadi. Uchinchi visseral ravoq birinchi jabra ravog'i deb atalib, bu ravoqdan halqumning m. stylopharyngeus mushagi rivojlanadi. To 'rtinchi visseral ravoq ikkinchi jabra ravog'i deb atalib, bu ravoqdan halqumning qisuvchi mushaklari rivojlanadi. Beshinchi visseral ravoq uchinchi jabra ravog'i deb atalib, ikkinchi jabra ravog'ining ishtirokida bo'yindagi m. sternocleidomastoideus mushagi va orqadagi m. trapezius mushagining rivojlanishida qatnashadi. Umurtqa pog'onasining ikki tarafida joylashgan dorzal miotomlardan faqat orqaning chuqur xususiy mushaklari rivojlanadi. Orqaning yuzaki mushaklari tana, qoi, oyoq, bo'yin sohasining ven tral miotomlaridan rivojlanadi. Embrion taraqqiyoti natijasida har bir miotomdan bir nechta mushak taraqqiy etadi. Aksincha, ba'zi mushaklar bir necha miotomning o'zaro birikishidan hosil bo'lishi ham mumkin (qorin mushaklari, ikki qorinchali mushak). Ta raqqiyot jarayonida o'z joyida qoladigan mushaklar guruhiga xususiy, autaxton mushaklar deyiladi. Orqaning chuqur guruh mushaklari, ko'krak qafasining xususiy mushaklari autaxton mushaklarga misol boia oladi. Ventral miotomlarning taraqqiyot jarayonida qo'l yoki oyoqdan tanaga ko'chib qolgan mushaklarga trunkopetal mushaklar deyiladi. Trunkopetai mushaklarga ko'krak va orqaning xususiy mushaklarini ustki tomondan qoplagan m. pectorales major et minor, m. latis-simus dorsi mushaklari misol bo'la oladi. Ve ntral miotomlarining taraqqiyoti jarayonida tanadan va kalladan qo'l yoki oyoq mushaklarining harakatini ta'minlashga ko'chgan mushaklarga trunkofugal mushaklar deyiladi. Trunkofugal mushaklarga kalladan ko'chgan m. sternocleidomastoideus, m. trapezius va lanadan ko'chgan m. rhomboideus, m. levator scapulae, m. serratus anterior, m. subclavius, m. omohyoideus mushaklari misol bo'la oladi. www.arxiv.uz

Muskullar tizimi

10.08.2023

0

3558 KB

Похожие