Kordinata tizimi

Загружено в:

15.08.2023

Скачано:

0

Размер:

1047.1435546875 KB

Скачать

Kordinata tizimi
•
1Kordinatalar tizimi nima?
•
2 Geografik Kordinatalar tizimi
•
3 Kordinatalar tizimining arxeologiyada qo'llanilishi

•
Geografik koordinatalar - yer sathidagi nuqtaning vaziyatini ekvator tekisligi va
boshlangich meridian tekisligiga nisbatan oʻlchangan kenglik va uzunlik deb
ataluvchi burchak qiymatlari.
•
Astronomik va geodezik geografik koordinatalar boʻladi.
•
Referens-ellipsoid sirtida geodezik oʻlchashlar natijasida olingan va hisoblangan
kenglik va uzunlik geodezik koordinatalar deyiladi. Ular, odatda, V va J harflari
bilan belgilanadi.
•
Astronomik koordinatalar oʻsha nuqtalarning referens-ellipsoid sirtida osmon
yoritqichlarini kuzatish orqali aniqlangan koordinatalarga aytiladi. Bu
koordinatalar r va u bilan belgilanadi.
•
Geodezik koordinatalar berilgan nuqtadan referens-ellipsoid ustiga tushirilgan
normal chizigʻiga bogʻliq, Geografik koordinatalar esa oʻsha nuqtadan tushirilgan
shovun chizigʻiga nisbatan olinadi. Kengliklar meridian boʻylab ekvatorning har
ikki tomoniga qarab 0° dan 90° gacha hisoblanadi va ekvatordan shimolidagi
kengliklar shimoliy, janubidagilari — janubiy kengliklar deb ataladi. Masalan,
Toshkent shahri 4GZS shimoliy kenglikda joylashgan. Uzunliklar boshlangʻich
meridian 0° dan 360° gacha yoki sharqqa (sharqiy uzunlik), yoxud gʻarbga (gʻarbiy
uzunlik) hisoblanadi. Masalan, Samarqand shahri 67° sharqiy uzunlikda
joylashgan. Shuningdek, boshlangʻich meridian 0° dan 180° gacha sharqqa va
gʻarbga hisoblashda ham qoʻllaniladi. Ular parallellar boʻylab hisoblanadi.

•
Globus va xaritadagi istalgan nuqtaning geografik kengligini aniqlash
uchun uning qaysi parallelda joylashganligini aniqlash kerak. Misol
uchun, agar Moskva 50 ° dan 60 ° N gacha bo'lgan parallelda
joylashgan bo'lsa. kenglik, keyin uning kengligi taxminan 56 ° N. sh.
Xuddi shu parallelning barcha nuqtalari bir xil kenglikka ega.
Nuqtaning geografik uzunligini aniqlash uchun uning boshlang'ich
(nol) meridiandan qanchalik uzoqligini aniqlash kerak. U 1675 yilda
London yaqinida qurilgan Grinvich rasadxonasining eski binosi orqali
olib boriladi. Bu meridian shartli ravishda nol meridian sifatida
tanlanadi. Bu Grinvich deb ataladi. Undan ma'lum bir nuqtaga parallel
yoyning kattaligi geografik kenglik bilan bir xil tarzda - darajalarda
o'lchanadi. Agar siz nol meridiandan sharqqa o'tsangiz, u holda
uzunlik sharqiy (qisqartirilgan sharq) bo'ladi va agar siz g'arbga
harakat qilsangiz, g'arbiy (qisqartirilgan g'arbiy). Uzunlik qiymati 0 °
dan 180 ° gacha bo'lishi mumkin. Har qanday nuqtaning geografik
uzunligini aniqlash u joylashgan meridianning uzunligini belgilashni
anglatadi. Shunday qilib, Moskva 38 ° E da joylashgan. d. va 30 ° E da.
e) Kenglik va uzunlik xaritaning yuqori va pastki ramkalarida
belgilanadi. Yarim sharlar xaritasida uzunlik ekvatorda belgilangan

•
Ushbu tizimlarga geografik, tekis, to'rtburchaklar, qutb va bipolyar koordinatalar
kiradi.
•
Geografik koordinatalar (1-rasm) - burchak qiymatlari: kenglik (j) va uzunlik (L),
ob'ektning er yuzasiga kelib chiqishiga nisbatan joylashishini aniqlaydi -
boshlang'ich (Grinvich) meridianining ekvator bilan kesishish nuqtasi. Xaritada
geografik panjara xarita ramkasining barcha tomonlarida joylashgan shkala bilan
ko'rsatilgan. Ramkaning g'arbiy va sharqiy tomonlari meridianlar, shimoliy va
janubiy tomonlari paralleldir. Xarita varag'ining burchaklarida ramkaning yon
tomonlarining kesishish nuqtalarining geografik koordinatalari imzolangan.
•
Shakl 1. Yer yuzasidagi geografik koordinatalar tizimi
•
Geografik koordinatalar tizimida er yuzidagi har qanday nuqtaning kelib chiqishiga
nisbatan joylashishi burchak o'lchovi bilan aniqlanadi. Boshlanish sifatida, biz va
boshqa ko'p mamlakatlarda boshlang'ich (Grinvich) meridianining ekvator bilan
kesishish nuqtasini qabul qildik. Shunday qilib, bizning butun sayyoramiz uchun
yagona bo'lgan va geografik koordinatalar tizimi bir-biridan sezilarli masofada
joylashgan ob'ektlarning nisbiy o'rnini aniqlash muammolarini hal qilish uchun
qulaydir. Shuning uchun, harbiy ishlarda ushbu tizim asosan uzoq masofali
jangovar vositalardan, masalan, ballistik raketalar, aviatsiya va boshqalar bilan
bog'liq hisob-kitoblarni amalga oshirish uchun ishlatiladi

•
Tekislik to'rtburchaklar koordinatalari tizimi zonal; u Gauss
proektsiyasida xaritalarni namoyish qilganda, er yuzasi bo'ladigan har
olti darajali zonalar uchun o'rnatiladi va ushbu proektsiyada Er yuzasi
nuqtalarining tasvirlarini tekislikda (xaritada) joylashishini ko'rsatishga
mo'ljallangan.
•
Zonadagi koordinatalarning kelib chiqishi eksenel meridianning
ekvator bilan kesishish nuqtasidir, unga nisbatan zonaning boshqa
barcha nuqtalarining pozitsiyasi chiziqli ravishda belgilanadi. Zonaning
kelib chiqishi va uning koordinata o'qlari er yuzasida qat'iy belgilangan
pozitsiyani egallaydi. Shuning uchun har bir zonaning tekis
to'rtburchaklar koordinatalari tizimi boshqa barcha zonalarning
koordinatalari tizimlari bilan ham, geografik koordinatalar tizimi bilan
ham bog'liqdir.
•
Nuqtalarning o'rnini aniqlash uchun chiziqli qiymatlardan foydalanish
tekislikdagi to'rtburchaklar koordinatalar tizimini ham ishlayotganda
ham, xaritada ham hisoblash uchun juda qulay qiladi. Shuning uchun,
armiyada bu tizim eng keng qo'llaniladi. To'rtburchaklar koordinatalar
quruqlikdagi nuqtalarning joylashishini, ularning jangovar buyruqlari
va mo'ljallarini bildiradi, ularning yordami bilan bir xil koordinatali
zonada yoki ikkita zonaning qo'shni qismlarida ob'ektlarning nisbiy
joylashuvi aniqlanadi.

•
Topografik xaritalarda, abcissas va koordinatali chiziqlar koordinatalari
qiymatlari (2-rasm) varaqning ichki ramkasining orqasida va xaritaning
har bir varag'ida to'qqizta joylar joylashgan. Jami abssissalar va
koordinatalar xaritalar ramkasining burchaklariga yaqin va shimoli-
g'arbiy burchakka yaqin joylashgan koordinata chiziqlari yaqinida
joylashgan. Qolgan koordinatali chiziqlar ikki raqam bilan (o'nlab va
kilometr birliklar) qisqartirilgan shaklda imzolanadi. Koordinata
panjarasining gorizontal chiziqlari yaqinidagi imzolar kilometrlardagi
ordinat o'qidan masofalarga to'g'ri keladi.
•
Vertikal chiziqlar yaqinidagi imzolar mintaqa raqamini (bir yoki ikkita
birinchi raqam) va kelib chiqishi masofasidan (har doim uchta raqam),
zonaning eksenel meridianining g'arbiy qismida 500 km ga
ko'chirilishini anglatadi. Masalan, 6740 raqamli imzo degani: 6 -
mintaqa raqami, 740 - shartli kelib chiqishdan kilometrlarda masofa.

•
Mas, Samarkand sh. 67° shq. u. da joylashgan. Shuningdek,
boshlangʻich meridian 0° dan 180° gacha sharqqa va gʻarbga
hisoblashda ham qoʻllaniladi. Ular parallellar boʻylab hisoblanadi.
Xalqaro kelishuvga muvofiq, London chekkasidagi eski Grinvich
astronomik rasadxonasidan oʻtuvchi meridian «boshlangʻich
meridian», «nolinchi meridian» deb qabul qilingan. Qadimda
uzunliklarni oʻlchashda turli joylardan oʻtgan meridianlar — Ferro olari
(Kanar olarida), Parij, Berlin, Rim, Nankin rasadxonalari, Rossiya uchun
19-a. gacha Pulkovo rasadxonasidan oʻtgan meridian bosh meridian
qilib olingan. Sharkda Oʻrta asrlarda xarita tuzishda Xoʻjand sh. dan
oʻtgan meridianni bosh meridian deb qabul qilinganligi toʻgʻrisida
maʼlumotlar bor

•
Geografik koordinatalar — yer sathidagi nuqtaning vaziyatini ekvator
tekisligi va boshlangʻich meridian tekisligiga nisbatan oʻlchangan
kenglik va uzunlik deb ataluvchi burchak qiymatlari. Astronomik va
geodezik G. k. boʻladi. Referens-ellipsoid sirtida geodezik oʻlchashlar
natijasida olingan va hisoblangan kenglik va uzunlik geodezik
koordinatalar deyiladi. Ular, odatda, V va J harflari bilan belgilanadi.
Astronomik koordinatalar oʻsha nuqtalarning referens-ellipsoid sirtida
osmon yoritqichlarini kuzatish orqali aniqlangan koordinatalarga
aytiladi. Bu koordinatalar r va u bilan belgilanadi. Geodezik
koordinatalar berilgan nuqtadan referens-ellipsoid ustiga tushirilgan
normal chizigʻiga bogʻliq, G. k. esa oʻsha nuqtadan tushirilgan shovun
chizigʻiga nisbatan olinadi. Kengliklar meridian boʻylab ekvatorning har
ikki tomoniga qarab 0° dan 90° gacha hisoblanadi va ekvatordan
shimolidagi kengliklar shim., janubidagilari — janubiy kengliklar deb
ataladi. Mas, Toshkent shahri 4GZS sh.k.da joylashgan. Uzunliklar
boshlangʻich meridian 0° dan 360° gacha yoki sharqqa (sharqiy
uzunlik), yoxud gʻarbga (gʻarbiy uzunlik) hisoblanadi. Mas, Samarkand
shahri 67° shq. u.da joylashgan. Shuningdek, boshlangʻich meridian 0°
dan 180° gacha sharqqa va gʻarbga hisoblashda ham qoʻllaniladi.

$• Koordinatalar (lotincha: co — „birgalikda“, ordinatus — „tartiblangan“, „aniqlangan“) — nuqtaning toʻgʻri chiziq, tekislik, fazo va turli yuzalardagi holatini aniqlovchi sonlar. Masalan, geografiyada maʼlum nuqta joylashgan kenglik va uzunlikni koʻrsatuvchi sonlar (qarang: Geografik koordinatalar); astronomiyada yoritqichning osmon sferasidagi holatini belgilovchi sonlar. Nuqtaning koordinatalari biror koordinata sistemasida aniqlanadi. Masalan, bir nuqtadan oʻtuvchi oʻzaro tik uch toʻgʻri chiziq fazoda koordinatalar sistemasini tashqil qiladi. Bunda {\displaystyle M}{\displaystyle M} nuqtaning koordinatalari {\displaystyle x=OA}{\displaystyle x=OA}, {\displaystyle u=OB}{\displaystyle u=OB}, {\displaystyle z=OS}{\displaystyle z=OS} boʻladi.[1$ Foydalanilgan adabiyotlar
•
1 M.M Saidov "Arxeologiyada GIS va zamonaviy Qurilmalar".
Samarqand 2022
•
2 "Zamonaviy Kordinatalar tizimi" Toshkent 2022

Foydalanilgan adabiyotlar
•
1 M.M Saidov "Arxeologiyada GIS va zamonaviy Qurilmalar".
Samarqand 2022
•
2 "Zamonaviy Kordinatalar tizimi" Toshkent 2022

Kordinata tizimi • 1Kordinatalar tizimi nima? • 2 Geografik Kordinatalar tizimi • 3 Kordinatalar tizimining arxeologiyada qo'llanilishi

• Geografik koordinatalar - yer sathidagi nuqtaning vaziyatini ekvator tekisligi va boshlangich meridian tekisligiga nisbatan oʻlchangan kenglik va uzunlik deb ataluvchi burchak qiymatlari. • Astronomik va geodezik geografik koordinatalar boʻladi. • Referens-ellipsoid sirtida geodezik oʻlchashlar natijasida olingan va hisoblangan kenglik va uzunlik geodezik koordinatalar deyiladi. Ular, odatda, V va J harflari bilan belgilanadi. • Astronomik koordinatalar oʻsha nuqtalarning referens-ellipsoid sirtida osmon yoritqichlarini kuzatish orqali aniqlangan koordinatalarga aytiladi. Bu koordinatalar r va u bilan belgilanadi. • Geodezik koordinatalar berilgan nuqtadan referens-ellipsoid ustiga tushirilgan normal chizigʻiga bogʻliq, Geografik koordinatalar esa oʻsha nuqtadan tushirilgan shovun chizigʻiga nisbatan olinadi. Kengliklar meridian boʻylab ekvatorning har ikki tomoniga qarab 0° dan 90° gacha hisoblanadi va ekvatordan shimolidagi kengliklar shimoliy, janubidagilari — janubiy kengliklar deb ataladi. Masalan, Toshkent shahri 4GZS shimoliy kenglikda joylashgan. Uzunliklar boshlangʻich meridian 0° dan 360° gacha yoki sharqqa (sharqiy uzunlik), yoxud gʻarbga (gʻarbiy uzunlik) hisoblanadi. Masalan, Samarqand shahri 67° sharqiy uzunlikda joylashgan. Shuningdek, boshlangʻich meridian 0° dan 180° gacha sharqqa va gʻarbga hisoblashda ham qoʻllaniladi. Ular parallellar boʻylab hisoblanadi.

• Globus va xaritadagi istalgan nuqtaning geografik kengligini aniqlash uchun uning qaysi parallelda joylashganligini aniqlash kerak. Misol uchun, agar Moskva 50 ° dan 60 ° N gacha bo'lgan parallelda joylashgan bo'lsa. kenglik, keyin uning kengligi taxminan 56 ° N. sh. Xuddi shu parallelning barcha nuqtalari bir xil kenglikka ega. Nuqtaning geografik uzunligini aniqlash uchun uning boshlang'ich (nol) meridiandan qanchalik uzoqligini aniqlash kerak. U 1675 yilda London yaqinida qurilgan Grinvich rasadxonasining eski binosi orqali olib boriladi. Bu meridian shartli ravishda nol meridian sifatida tanlanadi. Bu Grinvich deb ataladi. Undan ma'lum bir nuqtaga parallel yoyning kattaligi geografik kenglik bilan bir xil tarzda - darajalarda o'lchanadi. Agar siz nol meridiandan sharqqa o'tsangiz, u holda uzunlik sharqiy (qisqartirilgan sharq) bo'ladi va agar siz g'arbga harakat qilsangiz, g'arbiy (qisqartirilgan g'arbiy). Uzunlik qiymati 0 ° dan 180 ° gacha bo'lishi mumkin. Har qanday nuqtaning geografik uzunligini aniqlash u joylashgan meridianning uzunligini belgilashni anglatadi. Shunday qilib, Moskva 38 ° E da joylashgan. d. va 30 ° E da. e) Kenglik va uzunlik xaritaning yuqori va pastki ramkalarida belgilanadi. Yarim sharlar xaritasida uzunlik ekvatorda belgilangan

• Ushbu tizimlarga geografik, tekis, to'rtburchaklar, qutb va bipolyar koordinatalar kiradi. • Geografik koordinatalar (1-rasm) - burchak qiymatlari: kenglik (j) va uzunlik (L), ob'ektning er yuzasiga kelib chiqishiga nisbatan joylashishini aniqlaydi - boshlang'ich (Grinvich) meridianining ekvator bilan kesishish nuqtasi. Xaritada geografik panjara xarita ramkasining barcha tomonlarida joylashgan shkala bilan ko'rsatilgan. Ramkaning g'arbiy va sharqiy tomonlari meridianlar, shimoliy va janubiy tomonlari paralleldir. Xarita varag'ining burchaklarida ramkaning yon tomonlarining kesishish nuqtalarining geografik koordinatalari imzolangan. • Shakl 1. Yer yuzasidagi geografik koordinatalar tizimi • Geografik koordinatalar tizimida er yuzidagi har qanday nuqtaning kelib chiqishiga nisbatan joylashishi burchak o'lchovi bilan aniqlanadi. Boshlanish sifatida, biz va boshqa ko'p mamlakatlarda boshlang'ich (Grinvich) meridianining ekvator bilan kesishish nuqtasini qabul qildik. Shunday qilib, bizning butun sayyoramiz uchun yagona bo'lgan va geografik koordinatalar tizimi bir-biridan sezilarli masofada joylashgan ob'ektlarning nisbiy o'rnini aniqlash muammolarini hal qilish uchun qulaydir. Shuning uchun, harbiy ishlarda ushbu tizim asosan uzoq masofali jangovar vositalardan, masalan, ballistik raketalar, aviatsiya va boshqalar bilan bog'liq hisob-kitoblarni amalga oshirish uchun ishlatiladi

Kordinata tizimi

15.08.2023

0

1047.1435546875 KB

Похожие