Kordinata to’ri

Загружено в:

15.08.2023

Скачано:

0

Размер:

631.859375 KB

Скачать

MAVZU: KORDINATA TO’RI
RE JA’:
1.GRADUS TO’RI NIMA.
2.GRADUS O'LCHASH ISHLARI NI OLIB
BORISH.

•
GRADUS TOʻRI (YERNING GRADUS TOʻRI) — GEOGRAFIK HARITA VA
GLOBUSLARDA MERIDIANLAR VA PARALLELLARNING KESISHISHIDAN HOSIL
BOʻLGAN TOʻR. YER YUZASIDAGI GEOGRAFIK KOORDINATALAR — UZUNLIKLAR
VA KENGLIKLARNI ANIQLASHGA YOKI HARITAGA KOORDINATALAR BOʻYICHA
OBʼYEKTLARNI TUSHIRISHGA XIZMAT QILADI. MUAYYAN MERIDIANNING
BARCHA NUQTALARI BIR UZUNLIKKA, PARALLELNING HAMMA NUQTALARI ESA
BIR XIL KENGLIKKA EGA BOʻLADI.GRADUS OʻLCHASHLAR – YERNING SHAKLI VA
OʻLCHAMLARINI ANIQLASH UCHUN YER SIRTIDA JUDA ANIQ BAJARILADIGAN
GEODEZIK VA ASTRONOMIK ISHLAR. MERIDIANLAR VA PARALLELLAR
YOYLARINING UZUNLIGI GEODEZIK USULLARDA, YOYLARNING OXIRGI
PUNKTLARI GEOGRAFIK KOORDINATALARI ASTRONOMIK KUZATUVLAR ASOSIDA
TOPILADI. YERNING SHAR SHAKLIDALIGI HAQIDAGI TAʼLIMOT PAYDO
BOʻLGANDAN SOʻNG (MILODDAN AVVALGI 5-ASR) UNING RADIUSINI ANIQLASH
ZARURATI TUGʻILDI VA G.Oʻ.NING DASTLABKI GEOMETRIK ASOSLARI ISHLAB
CHIQILDI.

OʻSHA PAYTLARDA G.Oʻ. BIR MERIDIANDA YOTGAN IKKI NUQTA A VA V ORASIDAGI
MERIDIAN YOYINING CHIZIQLI UZUNLIGI S NI VA SHU NUQTALARDA BIROR OSMON
YORITQICHI NING ZENIT UZOKLIGI Z NI OʻLCHASHDAN IBORAT BOʻLGAN. MERIDIAN
YOYINING CHIZIK,LI UZUNLIGI S BILAN YER MARKAZIDAGI UNGA MOS BURCHAK
(MERIDIAN YOYI OXIRGI NUQTALARI KENGLIGI FARQIGA TENG BURCHAK.
•
QADIMGI MISR VA YUNONISTON OLIMLARI YERNING KATTALIGINI ANIQLASH
USTIDA ISH OLIB BORGANLAR. ALEKSANDRIYALIK OLIM ERATOSFEN (MIL.AV. 276—
195 YILLAR) ALEKSANDRIYA VA SIYENA (HOZ. ASVON)SH.LARI BIR MERIDIANDA
YOTADI DEB HISOBLAB, YOZGI QUYOSH TURISHI KUNI QUYOSHNING
MERIDIANDAN BALANDLIGINI OʻLCHAB, BU SHAHARLARNING KENGLIKLARI FARQI
7° 12’ EKANLIGINI ANIQLAGAN. ALEKSANDRIYA BILAN SIYENA SH.LARI ORASIDAGI
MASOFA TAXMINAN 5 MING MISR STADIYASIGA TENGLIGINI BILGAN ERATOSFEN
YER SHARINING RADIUSI 39790 STADIYAGA (6311 KM GA) TENG EKANLIGINI
HISOBLAB CHIQARGAN.

QADIMGI MISR VA YUNONISTON OLIMLARI YERNING KATTALIGINI ANIQLASH
USTIDA ISH OLIB BORGANLAR. ALEKSANDRIYALIK OLIM ERATOSFEN (MIL.AV. 276—
195 YILLAR) ALEKSANDRIYA VA SIYENA (HOZ. ASVON)SH.LARI BIR MERIDIANDA
YOTADI DEB HISOBLAB, YOZGI QUYOSH TURISHI KUNI QUYOSHNING
MERIDIANDAN BALANDLIGINI OʻLCHAB, BU SHAHARLARNING KENGLIKLARI FARQI
7° 12’ EKANLIGINI ANIQLAGAN. ALEKSANDRIYA BILAN SIYENA SH.LARI ORASIDAGI
MASOFA TAXMINAN 5 MING MISR STADIYASIGA TENGLIGINI BILGAN ERATOSFEN
YER SHARINING RADIUSI 39790 STADIYAGA (6311 KM GA) TENG EKANLIGINI
HISOBLAB CHIQARGAN.
•
OʻRTA ASRDA SHARQ OLIMLARI HAM YERNING KATTALIGINI ANIQLASH USTIDA
ISH OLIB BORGANLAR. 827 YIL ARAB XALIFASI MAʼMUN TOPSHIRIGʻI BILAN
SINJAR (MESOPOTAMIYA) TEKISLIGIDA YER SHARINING KATTALIGINI ANIQLASH
UCHUN G. Oʻ. OLIB BORILGAN.

•
OʻRTA ASRDA SHARQ OLIMLARI HAM YERNING KATTALIGINI
ANIQLASH USTIDA ISH OLIB BORGANLAR. 827 YIL ARAB XALIFASI
MAʼMUN TOPSHIRIGʻI BILAN SINJAR (MESOPOTAMIYA)
TEKISLIGIDA YER SHARINING KATTALIGINI ANIQLASH UCHUN G.
Oʻ. OLIB BORILGAN. BAGʻDOD SHAHRI RASADXONASIDA
ISHLAGAN MUHAMMAD IBN MUSO XORAZMIY BU ISHLARDA
BEVOSITA ISHTIROK ETGAN. BUNDA BIR NUQTADAN BOSHLAB
SHIM. VA JAN.GA TOMON MERIDIAN YOYINING UZUNLIGI MAXSUS
OʻLCHOV ARQONI B-N, GRADUS QIYMATI ESA YULDUZLARNI
ASTRONOMIK KUZATISH YOʻLI BILAN ANIQLANGAN. BU G. Oʻ.
NATIJASIDA YER MERIDIANI YOYINING BIR GRADUSI 56,23 ARAB
MILIGA (YOKI 111,8 KM GA) TENGLIGI ANIQLANGAN .

•
BU G. Oʻ. NATIJASIDA YER MERIDIANI YOYINING BIR GRADUSI 56,23
ARAB MILIGA (YOKI 111,8 KM GA) TENGLIGI ANIQLANGAN. BU G. Oʻ.
OʻZ DAVRI UCHUN ANCHA ANIQ BAJARILGAN. IKKI NUQTA ORASIDAGI
UZOK, MASOFANI OʻLCHAMAY TURIB YER KATTALIGINI ANIQLASH
USULLARIDAN BIRINI ABU RAYHON BERUNIY TAKLIF ETGAN VA
AMALDA QOʻLLAGAN. BERUNIY TEKIS JOY USTIDA QAD KOʻTARGAN
TOGʻ TEPASIDA TURIB, MAXSUS ASBOB BILAN UFQNING PASAYISH
BURCHAGINI OʻLCHAYDI VA TOGʻ BALANDLIGINI ANIQLAYDI. SOʻNGRA
YER RADIUSINI HISOBLAB CHIQARADI. BERUNIY 1 GRADUS MERIDIAN
YOYINING UZ. 56,6 ARAB MILIGA (112,6 KM GA) TENGLIGINI
ANIQLAGAN. BU QIYMAT 17-ASR OXIRIGA QADAR ENG ANIQ, G. Oʻ.
HISOBLANGAN.

•
GOLLANDIYALIK OLIM V. SNELLIUS (1580—1626)
TRIANGULYATSIYA METODINI KASHF QILGANDAN SOʻNG
(1615—17) G. Oʻ. KENG RIVOJLANDI, CHUNKI MERIDIAN VA
PARALLELLARNING ISTALGAN QISMI UZUNLIGINI
ANIQLASHGA IMKON TUGʻILDI. OLIMLAR G. Oʻ.DA
TRIANGULYATSIYA METODINI QOʻLLADILAR. I. NYUTON
BUTUN OLAM TORTISHISH QONUNIGA ASOSLANIB, YER
SHAR SHAKLIDA EMAS, ELLIPSOID SHAKLIDA, DEGAN
GʻOYANI ILGARI SURDI (1680). FRANSUZ OLIMI J. DELAMBR
1800-YILDA YER ELLIPSOIDI ELEMENTLARINI HISOBLAB
CHIQDI. DELAMBR TAKLIFIGA KOʻRA, YER MERIDIANI
AYLANASI CHORAGINING 4-YU7 DAN BIR ULUSHI 1 M DEB
QABUL QILINDI.

19-ASR BOSHLARIDA TURLI MAMLAKATLARDA BAJARILGAN
ASTRONOMIK-GEODEZIK ISHLAR YERNING SHAKLI ELLIPSOIDDAN
BIR OZ FARQ QILISHINI KOʻRSATDI. MAC, FRANSUZ OLIMI P. S. LAPLAS
(1749— 1827) FRANSIYA VA B. DAVLATLARDA OʻTKAZILGAN G. Oʻ.
NATIJALARINI TAHLIL QILIB, MERIDIAN YOYINING QIYMATI
EKVATORDAN QUTBGA TOMON BIR XILDA KAMAYMASLIGINI
ANIQLADI VA YER NOANIQ VA MURAKKAB SHAKLDA, DEGAN
XULOSAGA KELDI.
•
1873-YILDA NEMIS FIZIGI I. V. LISTING (1808—82) YERNING BUNDAY
SHAKLINI GEOID DEB ATASHNI TAKLIF ETDI. GEOID SHAKLI
YERNING TORTISH KUCHIGA BOGʻLIQ BOʻLGANLIGIDAN G. Oʻ.DAN
TASHQARI GRAVIMETRIK ISHLAR OLIB BORISHGA TOʻGʻRI KELDI.

•
RUS GEODEZISTI K. I. TENNER (1783— 1860), ASTRONOMI V. YA. STRUVE
(1793— 1864) G. Oʻ. OLIB BORISHGAN. NATIJADA DUNAY DARYOSINING
QUYILISH JOYIDAN SKANDINAVIYA YARIM OROLINING SHIM.
QIRGʻOGʻIGACHA BOʻLGAN 25°20’ MERIDIAN YOYINING UZUNLIGI
HISOBLAB CHIQILDI. BU YOYGA “STRUVE YOYI” DEB NOM BERILDI.
UNDAN YERNING KATTALIGINI ANIQLASHDA FOYDALANILGAN. RUS
OLIMLARI K. I. TENNER (1844), F. F. SHUBERT (1861), A. M. JDANOV (1893)
VA B. YER ELLIPSOIDI ELEMENTLARINI HISOBLAB CHIQISHGAN. 1899—
1902-YILLARDA PETERBURG FANLAR AKADEMIYASI TASHABBUSI BILAN
SHVESIYA FANLAR AKADEMIYASI ISHTIROKIDA YER SHARINING ENG
SHIM. SHPITSBERGEN OROLIDA G. Oʻ. OLIB BORILDI. RUS GEODEZISTI F.
N. KRASOVSKIY SOBIQ ITTIFOKDA GEODEZIK SHOXOBCHALAR BARPO
ETISH VA TOPOGRAFIK PLAN OLISH DASTURINI ISHLAB CHIKDI

GEODEZIYA, AEROFOTOSʼYOMKA VA KARTOGRAFIYA MARKAZIY ILMIY
TEKSHIRISH INSTITUTIDA YERNING SHAKLI VA KATTALIGINI ANIQLASH
YUZASIDAN MUHIM ISHLAR QILINDI. YER ELLIPSOIDINING KATTALIGI
HISOBLAB CHIQILDI. ANA SHU YER ELLIPSODI KRASOVSKIY ELLIPSOIDI
DEB ATALADI.
•
G. Oʻ.GA DOIR I.T. ISHLARI OʻZBEKISTAN FANLAR AKADEMIYASI
ASTRONOMIYA INSTITUTIDA HAM OLIB BORILADI. YER SHAKLINING
HARAKTERISTIKALARINI, SHUNINGDEK, UNING GRAVITATSION
MAYDONINI ANIQLASH UCHUN ESA OGʻIRLIK KUCHINI OʻLCHASH
USULLARIDAN (QARANG GRAVIMETRIYA) VA YERNING SUNʼIY
YOʻLDOSHLARIDAN FOYDALANILMOQDA, YERNING OʻLCHAMLARI,
SHAKLI VA GRAVITATSION MAYDONI HAQIDA OLINGAN MAʼLUMOTLAR
ASTRONOMIYA, GEODEZIYA, HARITAGRAFIYA VA B. FAN SOHALARINI
RIVOJLANTIRISHDA, YERNING SUNʼIY YOʻLDOSHLARI MAVJUD.

MAVZU: KORDINATA TO’RI RE JA’: 1.GRADUS TO’RI NIMA. 2.GRADUS O'LCHASH ISHLARI NI OLIB BORISH.

• GRADUS TOʻRI (YERNING GRADUS TOʻRI) — GEOGRAFIK HARITA VA GLOBUSLARDA MERIDIANLAR VA PARALLELLARNING KESISHISHIDAN HOSIL BOʻLGAN TOʻR. YER YUZASIDAGI GEOGRAFIK KOORDINATALAR — UZUNLIKLAR VA KENGLIKLARNI ANIQLASHGA YOKI HARITAGA KOORDINATALAR BOʻYICHA OBʼYEKTLARNI TUSHIRISHGA XIZMAT QILADI. MUAYYAN MERIDIANNING BARCHA NUQTALARI BIR UZUNLIKKA, PARALLELNING HAMMA NUQTALARI ESA BIR XIL KENGLIKKA EGA BOʻLADI.GRADUS OʻLCHASHLAR – YERNING SHAKLI VA OʻLCHAMLARINI ANIQLASH UCHUN YER SIRTIDA JUDA ANIQ BAJARILADIGAN GEODEZIK VA ASTRONOMIK ISHLAR. MERIDIANLAR VA PARALLELLAR YOYLARINING UZUNLIGI GEODEZIK USULLARDA, YOYLARNING OXIRGI PUNKTLARI GEOGRAFIK KOORDINATALARI ASTRONOMIK KUZATUVLAR ASOSIDA TOPILADI. YERNING SHAR SHAKLIDALIGI HAQIDAGI TAʼLIMOT PAYDO BOʻLGANDAN SOʻNG (MILODDAN AVVALGI 5-ASR) UNING RADIUSINI ANIQLASH ZARURATI TUGʻILDI VA G.Oʻ.NING DASTLABKI GEOMETRIK ASOSLARI ISHLAB CHIQILDI.

OʻSHA PAYTLARDA G.Oʻ. BIR MERIDIANDA YOTGAN IKKI NUQTA A VA V ORASIDAGI MERIDIAN YOYINING CHIZIQLI UZUNLIGI S NI VA SHU NUQTALARDA BIROR OSMON YORITQICHI NING ZENIT UZOKLIGI Z NI OʻLCHASHDAN IBORAT BOʻLGAN. MERIDIAN YOYINING CHIZIK,LI UZUNLIGI S BILAN YER MARKAZIDAGI UNGA MOS BURCHAK (MERIDIAN YOYI OXIRGI NUQTALARI KENGLIGI FARQIGA TENG BURCHAK. • QADIMGI MISR VA YUNONISTON OLIMLARI YERNING KATTALIGINI ANIQLASH USTIDA ISH OLIB BORGANLAR. ALEKSANDRIYALIK OLIM ERATOSFEN (MIL.AV. 276— 195 YILLAR) ALEKSANDRIYA VA SIYENA (HOZ. ASVON)SH.LARI BIR MERIDIANDA YOTADI DEB HISOBLAB, YOZGI QUYOSH TURISHI KUNI QUYOSHNING MERIDIANDAN BALANDLIGINI OʻLCHAB, BU SHAHARLARNING KENGLIKLARI FARQI 7° 12’ EKANLIGINI ANIQLAGAN. ALEKSANDRIYA BILAN SIYENA SH.LARI ORASIDAGI MASOFA TAXMINAN 5 MING MISR STADIYASIGA TENGLIGINI BILGAN ERATOSFEN YER SHARINING RADIUSI 39790 STADIYAGA (6311 KM GA) TENG EKANLIGINI HISOBLAB CHIQARGAN.

QADIMGI MISR VA YUNONISTON OLIMLARI YERNING KATTALIGINI ANIQLASH USTIDA ISH OLIB BORGANLAR. ALEKSANDRIYALIK OLIM ERATOSFEN (MIL.AV. 276— 195 YILLAR) ALEKSANDRIYA VA SIYENA (HOZ. ASVON)SH.LARI BIR MERIDIANDA YOTADI DEB HISOBLAB, YOZGI QUYOSH TURISHI KUNI QUYOSHNING MERIDIANDAN BALANDLIGINI OʻLCHAB, BU SHAHARLARNING KENGLIKLARI FARQI 7° 12’ EKANLIGINI ANIQLAGAN. ALEKSANDRIYA BILAN SIYENA SH.LARI ORASIDAGI MASOFA TAXMINAN 5 MING MISR STADIYASIGA TENGLIGINI BILGAN ERATOSFEN YER SHARINING RADIUSI 39790 STADIYAGA (6311 KM GA) TENG EKANLIGINI HISOBLAB CHIQARGAN. • OʻRTA ASRDA SHARQ OLIMLARI HAM YERNING KATTALIGINI ANIQLASH USTIDA ISH OLIB BORGANLAR. 827 YIL ARAB XALIFASI MAʼMUN TOPSHIRIGʻI BILAN SINJAR (MESOPOTAMIYA) TEKISLIGIDA YER SHARINING KATTALIGINI ANIQLASH UCHUN G. Oʻ. OLIB BORILGAN.

• OʻRTA ASRDA SHARQ OLIMLARI HAM YERNING KATTALIGINI ANIQLASH USTIDA ISH OLIB BORGANLAR. 827 YIL ARAB XALIFASI MAʼMUN TOPSHIRIGʻI BILAN SINJAR (MESOPOTAMIYA) TEKISLIGIDA YER SHARINING KATTALIGINI ANIQLASH UCHUN G. Oʻ. OLIB BORILGAN. BAGʻDOD SHAHRI RASADXONASIDA ISHLAGAN MUHAMMAD IBN MUSO XORAZMIY BU ISHLARDA BEVOSITA ISHTIROK ETGAN. BUNDA BIR NUQTADAN BOSHLAB SHIM. VA JAN.GA TOMON MERIDIAN YOYINING UZUNLIGI MAXSUS OʻLCHOV ARQONI B-N, GRADUS QIYMATI ESA YULDUZLARNI ASTRONOMIK KUZATISH YOʻLI BILAN ANIQLANGAN. BU G. Oʻ. NATIJASIDA YER MERIDIANI YOYINING BIR GRADUSI 56,23 ARAB MILIGA (YOKI 111,8 KM GA) TENGLIGI ANIQLANGAN .

Kordinata to’ri

15.08.2023

0

631.859375 KB

Похожие