logo

Geografik nuqtalar koordinatalar to’ri

Загружено в:

15.08.2023

Скачано:

0

Размер:

738.8173828125 KB
Geo grafik nuqtalar  koordinatalar 
to’ri
Reja:
1 .   Geografik  koordinatalar.
2.    To’g’ri burchakli koordinatalar sistermasi.
3.    Yer yuzasidagi nuqtaning balandligi.
.      Geografi k  k oordinat alar
Yer yuzasini topografik jixatdan 
o’rganishda hamda karta va plan bilan 
ishlashda joydagi nuqtalarning bir-biriga 
nisbatan tutgan o’rnini aniqlash kerak 
bo’ladi. Nuqtalarning bir-biriga nisbatan 
tutgan o’rni ularning koordinatalari bilan 
aniqlanadi.
Boshlang’ich deb qabul qilingan nuqtaga 
nisbatan biron nuqtaning tutgan o’rnini 
ifodolovchi miqdorlar shu nuqtaning 
koordinatasi deyiladi.
.                  Nuqtaning geografik 
koordinatasi 
deyilganda,bu nuqtaning 
qaysi meridian va qaysi 
paralellarda 
joylashganligi aytiladi. 
Shuning uchun 
geografik koordinata 
to’g’risida gapirishdan 
oldin, ekvator, meridian 
va paralellar xaqida 
ma'lumotga ega bo’lish 
kerak. .                 .                                                                           +х
                                                                         А
1                 А                                                               
                                       -у                                            +у                           
                                                      0         А
2
                                                         -х
Geomertriyada qabul qilingan to’g’ri burchakli koordinata 
sistemasida vertikal chiziq-ordinata (u), gorizontal chiziq esa 
abstsissa (x) o’qi bo’ladi.
Topografiyada, aksincha,vertikal chiziq- abstsissa (x) , 
gorizontal chizik - ordinata (u) deb qabul qilingan. To’g’ri 
burchakli koordinataning abstsissa o’qi meridian yunalishiga, 
ordinata o’qi esa parallar yo’nalishiga tug’ri kerladi.
To’g’ri burchakli koordinata sistermasida   biron   nuqtaning 
koordinatasini aniqlash uchun,  bu nuqtadan   koordinata   
o’qlariga prerperndikulyar chiziqlar tushuriladi.
.                 Choraklar Koordinata o’lari 1
А bsissa .(х) Оrdinata.(у)
 
I + +
II - +
III - -
IV + -Agar koordinatasi aniqlanayotgan nuqta boshlang’ich 
absissa o’qidan (x) chapda joylashgan bo’lsa, uning 
ordinatasi (y) manfiy, o’ngda joylashgan bo’lsa musbat 
ishorali bo’ladi.
 
.                 Topografik kartalarda kilomertrli turlarning 
qiymatlari kartaning ichki ramkasi bilan  
minutli ramkasiga yozib kuyiladi, masalan
.                 1: 50.000 masshtabli 
kartadagi   A-nuqtasining 
to’g’ri burchakli 
koordinataisni aniqlash 
kerak bo’lsa x ni (abstsissa) 
topish uchun 6018 raqamli 
ordinata chizig’idan A 
nuqtasigacha o’lchab (1,2 
sm ) uni karta masshtabiga 
ko’paytiramiz: 1,2 sm x 
500m 
=600 m. uning abstsissa 
qiymati x.6018 km x600m= 
6018600 mertr kartadagi A 
nuqtasi ekvator dan 6018 
km 600 m shimolda 
joylashgan bo’ladi. .                 Yer y uzasidagi nuqt aning balandligi.
  Geografik, to’g’ri burchakli koordinatlar bilan nuqtaning 
planli o’rni aniqlaniladi. Nuqtaning planli o’rni 
derganda, bu nuqtaning shartli qabul qilingan ellipsoid 
yoki shar yuzasidagi o’rni tushuniladi. Xaqiqatdan esa 
nuqta yer ellipsoidi yuzasida emas, balki yerning tabiiy 
(fizik) yuzasida joylashgan nuqtaning o’rnini aniqlash 
uchun uning boshlang’ich sathiy (geoid) yuzasidan 
balandligini xam e'tiborga olish zarur. Nuqtaning 
boshlang’ich sathiy yuzasidan balandligi, uning balandlik 
koordinatasi xisoblanadi.
.                 В. nuqtaning  А 
nuqtaga   nisbatan  
balandligi musbat  
(+), А.  nuqtaning   В.  
nisbatan   balandligi  
esa manfiy  (-) 
bo’ladi .А  nuqtaning  В  nuqtaga   nisbatan 
balandligi formulasi    h
а b  =Н
A - Н
B .
.                 MDhda Oliy 
geodeziya 
boshqarmasi 
tashkil qilingan 
kundan (1919 yil) 
boshlab bosh 
meridian qilib 
Grivich meridiani 
qabul qilindi. 
.                 .                 •
Foydalanilgan adabiyotlar.
•
Asomov M., Mirzaliev T.  Topografiya asoslari va kartografiya. 
Toshkent: «O‘qituvchi», 1988. 
•
Asomov M., Mirzaliev T.  Topografiya asoslari va kartografiyadan 
labaratoriya mashg‘ulotlari.  Toshkent: «O‘qituvchi», 1990.
•
Berlyant A.M.  Obzor prostranstva: karta informatsiya.  M.: «Mыsl», 
1986.
•
Berlyant A.M.  Kartograficheskiy metod issledovaniya.  M.: 1978.
•
Ged ы min A.V., G.YU.Gryunberg  i dr. Kartografiya s osnovami 
topografii. M.: «Prosve щ enie», 1988.
•
G‘ulyamova L.X.  Geografiyada aerokosmik uslublar.  Toshkent: 
«Universitet», 1993.
•
Kartografiya na rubeje tыsyachaletiy. //Dokladы  I  Vserossiyskoy 
nauchnoy konferensii po kartografii. M.: 1997.
•
Mirzaliev T.  Geografik karta va undan foydalanish.  Toshkent: 
«O‘qituvchi», 1977.
.

Geo grafik nuqtalar koordinatalar to’ri Reja: 1 . Geografik koordinatalar. 2. To’g’ri burchakli koordinatalar sistermasi. 3. Yer yuzasidagi nuqtaning balandligi. .

Geografi k k oordinat alar Yer yuzasini topografik jixatdan o’rganishda hamda karta va plan bilan ishlashda joydagi nuqtalarning bir-biriga nisbatan tutgan o’rnini aniqlash kerak bo’ladi. Nuqtalarning bir-biriga nisbatan tutgan o’rni ularning koordinatalari bilan aniqlanadi. Boshlang’ich deb qabul qilingan nuqtaga nisbatan biron nuqtaning tutgan o’rnini ifodolovchi miqdorlar shu nuqtaning koordinatasi deyiladi. .

Nuqtaning geografik koordinatasi deyilganda,bu nuqtaning qaysi meridian va qaysi paralellarda joylashganligi aytiladi. Shuning uchun geografik koordinata to’g’risida gapirishdan oldin, ekvator, meridian va paralellar xaqida ma'lumotga ega bo’lish kerak. .

.

+х А 1 А -у +у 0 А 2 -х Geomertriyada qabul qilingan to’g’ri burchakli koordinata sistemasida vertikal chiziq-ordinata (u), gorizontal chiziq esa abstsissa (x) o’qi bo’ladi. Topografiyada, aksincha,vertikal chiziq- abstsissa (x) , gorizontal chizik - ordinata (u) deb qabul qilingan. To’g’ri burchakli koordinataning abstsissa o’qi meridian yunalishiga, ordinata o’qi esa parallar yo’nalishiga tug’ri kerladi. To’g’ri burchakli koordinata sistermasida biron nuqtaning koordinatasini aniqlash uchun, bu nuqtadan koordinata o’qlariga prerperndikulyar chiziqlar tushuriladi. .