Geografik koordinatalar

Geografik koordinatalar

Загружено в:

15.08.2023

Скачано:

0

Размер:

6990.8310546875 KB

2.2 . GЕОGRА FIK
KООRDIN А TА LА R Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
Geografi k k oordinat alar

Yer yuzidagi biror joyni, uning o‘rnini xarita yoki
globusdan qanday topish mumkin?

Siz shaxmat yoki shashka taxtasini bilasiz.
Undagi har bir katakning o‘rni harf va raqamlar
bilan belgilab qo‘yilgan. Bu harf va raqamlar
yordamida kerakli katakni osongina topib olasiz.

Agar sizlar geografik xarita va globusga
e’tibor berib qarasangiz, ularning katakchalar
bilan qoplanganini ko‘rasiz.

Ular meridian va parallel chiziqlarining
kesishishidan hosil bo‘lgan. Xarita va
globuslarni qoplagan katakchalar daraja
(gradus) t o‘ri deyiladi (9-rasm).

Daraja to‘ri yordamida Yer yuzidagi har bir shahar,
tog‘ cho‘qqisi, daryo boshlanadigan va quyiladigan
joylarni, okean va dengizlardagi orollar o‘rnini,
umuman, barcha geografik obyektlarning o‘rnini
aniqlash mumkin.

Globus va xaritalardagi parallel chiziqlar
geografik kenglikni bildiradi.

Geografi k k englik deb ekvatordan berilgan
nuqtagacha bo‘lgan meridian yoyining daraja
(gradus) hisobidagi kattaligiga aytiladi.

Ekvator chizig‘i 0° kenglik deb qabul qilingan.
Qutblar kengligi esa 90° deb olingan.

Globus yoki xaritadagi istalgan nuqtaning
geografik kengligini aniqlash uchun uning qaysi
parallelda
joylashganini bilish zarur. Masalan, Toshkent 40°
va 50° parallellar oralig‘ida, aniqrog‘i 41°
parallelda, Qohira shahri 30°, Kiyev esa 50°
parallelda joylashgan.
2 13 1. Toshkent
2. Qohira
3. Kiyev4050

Bu parallellarning
hammasi
ekvatordan
shimolda
joylashgani sababli
ularning kengligi
shimoliy k englik
deyiladi.
Ekvatordan
janubda
joylashgan
nuqtalar
(joylar)ning
kengligi esa
janubiy k englik
deb belgilanadi
(26-rasm).

Lekin har bir parallelda bitta nuqta emas, juda ko‘p
nuqtalar bor. Shuning uchun globus va xaritalardagi
kerakli nuqtaning o‘rnini aniqlashda geografik kenglikni
bilishning o‘zi yetarli emas. Buning uchun geografik
uzunlikni aniqlash ham zarur.

Geografi k uzunlik

Geografi k uzunlik deb Bosh meridiandan
berilgan nuqtagacha bo‘lgan parallel yoyining
daraja (gradus) hisobidagi uzunligiga aytiladi
(27-rasm).

London shahri yaqinidagi Grinvich
rasadxonasidan o‘tgan meridian Bosh meridian
deb qabul qilingan.

Grinv ich rasadxonasi
Grinv ich rasadxonasi v a bosh
meridianga o ‘rnat ilgan
belgi.

Geografik uzunlik shu meridiandan parallellar
bo‘ylab sharq va g‘arb tomonlarga daraja
(gradus) birligida hisoblab boriladi. Geografik
uzunlik 0° dan 180° gacha hisoblanadi.

0° li meridian
(Bosh meridian)
dan g‘arb
tomondagi
nuqtalar g‘arbiy
uzunlik ,
sharq
tomondagilari
sharqiy uzunlik
deyiladi (10- va
11-rasmlar).

Geografik kengliklar globusda parallellarga
Bosh meridian yoniga yozib qo‘yilgan darajalar
yordamida aniqlanadi.

Geografik uzunliklar esa ekvator chizig‘i ustiga
yozib qo‘yilgan darajalar yordamida bilib olinadi.

Geografik xaritalarda geografik kenglik darajalari
xaritalarning chap va o‘ng chekkasidagi ramkasi
(chiziqlar) yoniga, geografik uzunliklar darajalari
xaritalarning yuqori va pastki chekkasidagi meridian
chiziqlar yoniga yozib qo‘yiladi.

Yer yuzasidagi har bir nuqtaning kenglik va
uzunligi uning geografi k k oordinat asi deb
ataladi.

Masalan, Toshkentning geografik koordinatasi
41°
shimoliy kenglik va 69° sharqiy uzunlikni tashkil
etadi.
4169

Hozirgi kunda geografik koordinatalar Yerning
sun’iy yo‘ldoshlari yordamida ishlovchi
zamonaviy asboblar, jumladan, GPS navigatorlar
yordamida ham
aniqlanmoqda (12-rasm).

© Foydalanilgan adabiyotlar:
•
M. T. MIRAKMALOV, SH. M. SHARIPOV, M. M.
AVEZOV, M. T. HOJIYEVA , umumiy o‘rta ta’lim
maktablarining 7-sinfi uchun darslik, Respublika
ta’lim markazi.

2.2 . GЕОGRА FIK KООRDIN А TА LА R Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм Geografi k k oordinat alar

Yer yuzidagi biror joyni, uning o‘rnini xarita yoki globusdan qanday topish mumkin?

Siz shaxmat yoki shashka taxtasini bilasiz. Undagi har bir katakning o‘rni harf va raqamlar bilan belgilab qo‘yilgan. Bu harf va raqamlar yordamida kerakli katakni osongina topib olasiz.

Agar sizlar geografik xarita va globusga e’tibor berib qarasangiz, ularning katakchalar bilan qoplanganini ko‘rasiz.

Похожие

Geografik nuqtalar koordinatalar to’ri

Dekart koordinatalar va vektorlar

Geografik xarita

O‘ZBEKISTONNING GEOGRAFIK

Geografik xaritalar