logo
  1. Главная страница
  2. Презентации
  3. Общий
  4. Navoiyning Hayrat-ul abror dostonida so'z, nutq haqida fikrlar

Navoiyning Hayrat-ul abror dostonida so'z, nutq haqida fikrlar

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

1925.716796875 KB
Скачать
Navoiyning "Hayrat-ul abror" dostonida so'z, nutq haqida fikrlar. Navoiyning "Hayrat-ul abror" dostonida so'z, nutq madaniyati haqida fikrlar REJA:  “ Xamsa”ning birinchi dostoni “Hayrat ul-abror” da didaktik ruhning ustuvorligi  “ Hayrat ul-abror” dostonida rostlik, to g rilik ʻ ʻ hamda yolg onchilik, egrilik masalalari ʻ  Shoirning egrilik illatini xarakterlashda tanlagan timsollari “ XAMSA”NING BIRINCHI DOSTONI “HAYRAT UL-ABROR” DA DIDAKTIK RUHNING USTUVORLIGI  “ Xamsa”sining birinchi dostoni “Hayrat ul-abror” didaktik ruhning ustuvorligi, obrazlar rang-barangligi, o sha davr jamiyatidagi bir qator dolzarb muammolarning ro y-rost ochib berilishi bilan “Xamsa”ning keyingi ʻ ʻ dostonlaridan ajralib turadi.  Navoiy asarlariga qiziqish, kompozitsion jihatlari, obrazlar tizimi, g oyalarini o rganish, shoir mahorati va ʻ ʻ ilmiy faoliyatini tadqiq qilish, she riy asarlarining mukammal nasriy matnini yaratish borasidagi izlanishlar ʼ turli davr adabiyotshunosligining dolzarb vazifasi hisoblangan. Shu jumladan, “Hayrat ul-abror” dostonini o rganish ham o tgan asrning boshlaridan bir qator adabiyotshunos olimlarning diqqat markazida turgan. ʻ ʻ Jumladan, Maqsud Shayxzoda va Oybekning “Hayrat ul-abror” dostoni, undagi dolzarb masalalar tadqiqiga bag ishlangan ilmiy ishlari bugungi kun adabiyotshunosligining g oyat qimmatli materialidir. Ayniqsa, ʻ ʻ “Hayrat ul-abror”ning ilmiy-tanqidiy matni borasida adabiyotshunoslar S. Muttalibov va Porso Shamsiyevlarning ilmiy tadqiqotlari ahamiyatga molik. Bundan tashqari, Abduqodir Hayitmetov (dostonning nasriy bayoni matnini tayyorlagan), Najmiddin Komilov, Abdurashid Abdug ofurov, Ibrohim Haqqulov va ʻ boshqa bir qator olimlar ijodida “Hayrat ul-abror” va unda insoniylik masalalarining tasvirlanishi, badiiy tasvir vositalari, obrazlar tizimi, muallifning timsol qo llashdagi mahorati, mohirlik bilan ochib berilgan. ʻ  Hassos shoir mazkur asarida insonni har jihatdan mukammallashtirib boruvchi bir qator odamiylik fazilatlari to g risida to xtalib o tgan.ʻ ʻ ʻ ʻ  “ Komil inson” tushunchasi borasida Navoiyning o z mezoni bor. ʻ Navoiy idealidagi komil inson – iymonli, xalqqa nafi tegadigan, xalq g ami bilan yashaydigan, hunarli, kamtarin, vafoli, qanoatli, bir so z ʻ ʻ bilan aytganda, barcha insoniy xislatlarni o zida mujassamlashtirgan ʻ shaxs. Haqiqiy insonga xos bo lgan fazilatlardan yana biri bu – rostlik, ʻ to g rilikdir. Navoiy “Hayrat ul-abror” dostonida mazkur mavzu ʻ ʻ tadqiqiga alohida maqolat bag ishlaydi; rostlik, to g rilik hamda ʻ ʻ ʻ yolg onchilik, egrilik masalalariga keng to xtaladi. ʻ ʻ Navoiy to g rilikni bir necha qirralarda ko radi:ʻ ʻ ʻ Birinchidan, ko z yoki nazar to g riligi. Navoiy fikricha “Rostdur ul kim, nazari to g ridur”. Egri ko zning ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ odatini esa, birni ikki ko rish, vaziyatni noto g ri baholashdir, deya e tirof etadi: ʻ ʻ ʻ ʼ Ko zki erur egri aning xilqati, ʻ Birni iki ko rmak erur san ati. ʻ ʼ Shoir mazkur fikrlarini dostonning o n uchinchi maqolatida ham davom ettiradi. Jamiyatda shunday ʻ insonlar ham borki, bunday kishilarning fikri, xayollari buzuq. Nazari egri bunday kimsalarning ko ziga ʻ oddiy tosh – la l, sadafning siniqlari – inju, arqon – ilon va oddiy igna – nayza singari ko rinadi: ʼ ʻ La l hisobida tutar xorani, ʼ Inju sonar borcha sadaf porani. Ham ko rinur igna sinoncha anga, ʻ Ham bilinur rishta yiloncha anga. Birovning dasturxonidagi “qursi patir” (yumaloq patir)ni osmondagi “badri munir”(to lin oy), deb bo rttiradi. Biroq ular atrofdagi hodisotlarni ʻ ʻ shunchaki noto g ri ko rish bilan kifoyalanmaydi. Balki, shu egri qarash ʻ ʻ ʻ orqali atrofidagi to g ri insonlarga nisbatan hasad nigohini shakllantirgan: ʻ ʻ Ulki xayoli bori fosid durur, Borcha saloh ahlig a hosid durur. ʻ Ikkinchidan, qo l rostligi, to g riligi. Navoiy talqinicha, xatni to g ri ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ yozadigan kishilar haqiqiy sog lom shaxslardir: “Rostqalam xalq erurlar ʻ salim”. Shoir xatni to g ri yozadigan insonlarni “Tengri nasib aylab anga ʻ ʻ shodliq”, deya ta riflaydi. ʼ Shoirning egrilik illatini xarakterlashda tanlagan timsollari Shoir egri qo l sohibini ikki ma noda tushunadi:ʻ ʼ 1) xatni egri yozuvchilar, yolg onni bo rttiruvchi kotiblar timsolida; ʻ ʻ Egri xat sohibining o zini ham to g rilikka odatlangan deyish dushvor: “Egri durur xatki, emas ʻ ʻ ʻ mustaqim”. 2) o g ri-kazzoblar timsolida. Qadimdan xalqimizda “qo li egri” iborasi o g ri kishilarga nisbatan ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ishlatilib, xalqning ularga nafrati bisyor bo lgan. Shuningdek, “O g ri qo li kesilmaguncha, o g riligini ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ qo ymas” maqolida xalqda biror shaxs o g rilik qilganida unga qo lini kesib tashlash orqali jazo ʻ ʻ ʻ ʻ berilganiga ishora bor. Shu an anani Navoiy ham o z dostonida tilga oladi: ʼ ʻ Bo lsa ilik egrilik ichra samar, ʻ El ani kesmakda tuz etgay magar. Bir o rinda o g riga “qo lini kesish” orqali beriladigan jazoni loyiq ko rgan shoir bir o rinda afv etish, gunohlaridan o tish ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ orqali ham uning zimiston qalbini ma rifat yog dusi ila ravshan qilish mumkinligini uqtiradi va bunday yuksak vazifani ʼ ʻ dostonning o n uchinchi maqolatida marhamatli Ayyub zimmasiga yuklaydi. Shoir e tiroficha, aslida, o g ri ham ʻ ʼ ʻ ʻ jamiyatning a zosi. Uzoq yillar davomida xalqqa ma naviy madadkor bo lib kelgan Navoiy o g riga har doim qattiq jazoni ʼ ʼ ʻ ʻ ʻ loyiq ko rishi mumkin emas edi. O g rini kechira bilish ham o g ri shaxsiyatidagi mudrab yotgan to g rilik xislatlarini ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ uyg otishi, uni rostlik vodiysiga muyassar aylashi mumkin. ʻ Uchinchidan, til rostligi, to g riligi. “Til pokligi, avvalo, inson lisoni – nutqining ezgu, olijanob niyat, komil, nuktadon ʻ ʻ fikrlar, shoirona lutf – fasohatli so z bilan ziynatlangan, yolg on, riyo va qalloblikning turfa ko rinishlaridan xoli bo lgan, ʻ ʻ ʻ ʻ to g ri, mantiqli va tamizli xususiyatlaridan dalolat beradi” Navoiy talqinicha, faqat nazmdagi yolg on (mubolag a)ni ʻ ʻ ʻ ʻ tushunish, kechirish mumkin. Aslida, “so z aro yolg on kibi yo q nopisand”. Navoiyning to g rilik dunyosiga ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ intilayotganlarga ko rsatgan ikki yo lining birinchisi – insonning so zi to g ri bo lishi lozimligi. Til to g riligi, rostgo ylik ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ – komil shaxs uchun muhim xususiyat. Bu xususiyatni o zida aks ettirolmagan inson – yolg onchi. Navoiyning ʻ ʻ yolg onchilarga munosabati aniq: ularni hattoki musulmon sanamaslik kerakligini aytadi: ʻ Ulki shior ayladi yolg on demak, ʻ Bo lmas ani eru musulmon demak. ʻ “ Hayrat ul-abror”ning o ninchi maqolatida yolg onchilikning ʻ ʻ fojiali yakunini kitobxonga teranroq anglatish uchun shoir dostonga “Sher va durroj” hikoyatini kiritadi. Durroj do stlikning shartlariga sodiq qolmadi: do stini aldadi, uning ʻ ʻ so zlariga quloq osmadi. Hayotining eng mushkul nuqtasi – ʻ ovchining tuzog iga tushganida “hamdamu hamrozi” sherning ʻ yordamga yetib kelmasligi va hayotining fojia bilan nihoya topishiga sababchi qilib shoir durroj shaxsiyatidagi egrilik, xususan, yolg onchilik illatini ko rsatadi. ʻ ʻ Alif – arab alifbosidagi harflar ichida tik, adil holatda yozilgani uchun mumtoz adabiyotda bir qancha to g rilikni o zida mujassam etgan ʻ ʻ ʻ timsollar sifatida kela oladi. Bu o rinda to g ri inson timsolini ʻ ʻ ʻ anglatayotgan – alif to g rilikni shior aylagani uchun balolar orasida ʻ ʻ sargardon. Bunda shoir balo so zining arabcha yozilishiga e tibor ʻ ʼ qaratib, so z so nggida keladigan alifni balo ichida qolgan insonga ʻ ʻ mengzaydi. Alifning baytda timsol sifatida olib kirilishi o z-o zidan ʻ ʻ kitobat (harf) san atini yuzaga keltiradi va shu orqali mavzu mohiyati ʼ aniqroq va ta sirchanroq ifodalanadi. ʼ Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Ziyonet.com sayti 2. Karimov S. Nutq madaniyati va mutolaa san'ati. - S, 2020

Navoiyning "Hayrat-ul abror" dostonida so'z, nutq haqida fikrlar.

Navoiyning "Hayrat-ul abror" dostonida so'z, nutq madaniyati haqida fikrlar

REJA:  “ Xamsa”ning birinchi dostoni “Hayrat ul-abror” da didaktik ruhning ustuvorligi  “ Hayrat ul-abror” dostonida rostlik, to g rilik ʻ ʻ hamda yolg onchilik, egrilik masalalari ʻ  Shoirning egrilik illatini xarakterlashda tanlagan timsollari

Похожие

Navoiyning “Hayrat-ul abror” dostonida so‘z, nutq haqida fikrlar
“Navoiyning “Layli va Majnun” dostonida so’zning ulug’lanishi
XAMSALARNING ILK DOSTONLARIDAGI ,,BASMALA” BOBINING QIYOSIY TADQIQI
Alisher Navoiyning “Xamsa” asarida “do‘st” obrazi
Alisher Navoiyning nutq odobiga oid qarashlarining pedagigik ahamiyati