O’SIMLIKLAR DUNYOSIDA UCHRAYDIGAN MONO-, OLIGO- VA POLISAXARIDLAR

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

17496.014648438 KB

Скачать

MAVZU: O’SIMLIKLAR DUNYOSIDA
UCHRAYDIGAN MONO-, OLIGO- VA
POLISAXARIDLAR
Reja:
1. Uglevodlar va ularning xossalari.
2. O’simliklar dunyosida uchraydigan
monosaxaridlar
3. O’simliklar dunyosida uchraydigan
oligosaxaridlar
4. O’simliklar dunyosida uchraydigan
polisaxaridlar

Uglev odlar uglerod, vodorod va kislorodni o'z ichiga olgan birikmalardir. Ko'pincha ular
tabiiy kelib chiqishi bilan ajralib turadi, ammo ba'zilari sanoat sharoitida yaratilgan. Ularning tirik
organizmlar hayotidagi roli juda katta.
Ularni ng asosi y funk t siy alari quy idagilar:
Energiya. Ko'pgina organlar glyukoza oksidlanishi paytida olingan energiya tufayli to'liq ishlay
oladi.
Tarkibiy. Uglevodlar deyarli barcha tana hujayralarini shakllantirish uchun zarurdir. qo'llab-
quvvatlovchi material rolini o'ynaydi. Hujayra membranalarining tarkibiy qismlaridan biri gialuron
kislotasi. Uglevod birikmalari fermentlarni ishlab chiqarishda ham talab qilinadi.
Himoya qiluvchi . Tana ishlayotganida, ichki organlarni patogen ta'siridan himoya qilish uchun
zarur bo'lgan sekretsiya suyuqliklarini chiqaradigan bezlar amalga oshiriladi. Ushbu
suyuqliklarning muhim qismi uglevodlardan iborat.
Tartibga soluvchi . Ushbu funktsiya glyukoza (gomeostazni qo'llab-quvvatlaydi, osmotik bosimni
boshqaradi) va (oshqozon-ichak trakti ta'siriga ta'sir qiladi) inson organizmiga ta'sirida namoyon
bo'ladi.
Maxsus xususiyatlar . Ular ma'lum turdagi uglevodlarga xosdir. Bunday maxsus funktsiyalar
quyidagilarni o'z ichiga oladi: asab impulslarini uzatish jarayonida ishtirok etish, turli xil qon
guruhlarini shakllantirish va boshqalar.

UGLEVODLA R
Monosax aridlar – tarkibida 3 tadan 10 taga uglerod © atomi
tutgan, gidrolizlanmaydigan oddiy uglevodlar. -/C=O- karbonil
guruh agar boshida kelsa aldozalar, o’rtasida kelsa ketozalar
hisoblanadi.
Oligosaxaridlar – tarkibida 2 tadan 10 tagacha monosaxaribning
birikishidan hosil bo’ladi. Ular gidrolizlanganda monosaxaridlarga
parchalanadi. Keng tarqalgan vakillari disaxaridlar, pentosaxaridlar,
trisaxaridlardir.
Polisaxaridlar – bir nechta hatto yuzlab monosaxaridning
birikishidan hosil bo’lgan polimer moddalardir. Ular
gidrolizlanganda oligosaxaridlar va monosaxaridlarga
parchalanadi .

GLY UKOZA – “uzum shakari” deb
ataladi. U pishgan mevalarda,
ayniqsa uzumda erkin holatda
ko’p uchraydi. Uning odam
qonidagi miqdori 60-100 mg% ni
tashkil etadi. U murakkab
uglevodlardan kraxmal, glikogen,
kletchatka, dekstrinning asosiy
tarkibiy qismi sanaladi.
Shuningdek, u saxaroza, maltoza,
laktoza, rafinoza kabi
oligosaxaridlar tarkibiga kiradi. MON OSAX ARIDLAR

FRUKTOZA – u glyukozaga
nisbatan shirin bo’lib,
mevalarda u bilan birga
uchraydi. Fruktoza – “meva
shakari” deb ataladi.
Shuningdek, fruktoza gular
nektarida ham ko’p bo’ladi.
Asalning shirin bo’lishi ham
unga bog’liq. Chunki, asal
glyukoza va fruktoza
aralashmasidan iborat.

Saxaroza deyarli barcha o’simliklar shirasida
uchraydi. Lekin u shakarqamish va qand lavlagi
shirasidan olinadi. Shuning uchun ham u ba’zan
shakarqamish yoki lavlagi shakari deb ataladi DI SA X ARIDLA R

Malt oza erkin holda uchramaydi. Kraxmal yoki glikogen
fermentlar tasirida gidrolizga uchraganda hosil bo’ladi. Don
unayotganda ayniqsa maltozaga boy bo’ladi. Maltozani yaxshi
energiya manbai deb ta'riflash mumkin, chunki bu disaxaridni
tashkil etuvchi glikozid bog'lanishining gidrolizi (maltaza
vositachiligida) ikkita glyukoza molekulasini chiqaradi, ular
glikolitik yo'l orqali hujayralar tomonidan samarali qo'llaniladi.

Sellobioza o’simliklar olamida keng tarqalgan bo’lib,
selluloza (kletchatka) ning fermentative gidrolizi natijasida
hosil bo’ladi. Uni kristall holatda ajratib olish mumkin. U
suvda yaxshi eriydi.

Trisaxaridlar. Ularning tabiatda eng keng
tarqalgani rafinozadir. Rafi noza chigitda qand lavlagida
ko’p bo’ladi. Rafinoza kislota ishtirokida gidrolizlansa, bir
molekuladan galaktoza, glyukoza va fruktoza hosil
bo’ladi. Uning fermentative gidrolizi ikki yo’nalishda
boradi. Agar unga saxaraza ta’sir ettirilsa, erkin holda
fruktoza ajralib chiqib, disaxarid – melobioza hosil
bo’ladi. Agar alfa galaktozidaza ta’sir ettirilsa, galaktoza
ajralib, saxaroza hosil bo’ladi. Trisaxaridlardan
melisit oza ayrim ignabargli o’simliklar shirasida
uchraydi. U gidrolizlanganda 2 molekula glyukoza va 1
molekula fruktoza hosil bo’ladi.

Rafi noza v a uning ferment at iv gidrolizi

RAFIN OZA VA MELISITOZA N IN G
MAN BALARI

Kraxmal. O’simliklar dunyosida keng tarqalgan bo’lib, fotosintez natijasida
hosil bo’ladi va o’simliklarning donida, ildizmevalarida to’planadi. Kraxmal
alfa glyukozadan tashkil topgan polimer modda hisoblanadi. U ikki
qismdan iborat:
1. A miloza – 15-25 % ni tashkil etadi va u yod ta’sirida ko’k rang beradi. Bu
qismdagi bog’lanish 1:4 glikozid bo’ladi.
2. A milopek t in – 75-80% ni tashkil etib, u yod ta’sirida binafsha rangga
kiradi. Kraxmalning amilopektin qismida esa 1: 4:1:6 glikozid bog’ bo’ladi.
Kraxmal gidrolizlanganda quy idagi maxsulot lar hosil bo’ladi:
3. Eritrodekstrin
4. Axrodekstrin
5. Maltodekstrin
6. Glyukoza POLI SAX A RI DLA R

KRA X MAL
Kraxmalning miqdori bug’doyda 75%, guruchda
80%, kartoshka tugunagida 12-24%, barglarda 4%
atrofida bo’ladi.

KRA X MA LN I N G A MI LOZA VA A MI LOPEKTI N
QI SMLA RI

Selluloza (kletchatka) o’simliklar olamida keng tarqalgan
bo’lib, uning o’imliklar bargidagi miqdori 15-30% ni, yog’ochda
50-70% ni tashkil etadi. Paxta tolasi asosan sellulozadan iborat.
Sellulozaning tarkibi betta glyukozadan tuzilgan. Selluloza
o’simliklar hujayra qobig’ining asosiy qismini tashkil etadidan
modda. Ma’lumki hujayra qobig’I juda ham pishiq bo’lishi kerak.
Ayniqsa suv o’simliklarida pishiq bo’lib, muhitning gipertonik va
gipotonik ta’sirlariga chidamli bo’lishi kerak. Daraxtlar tanasida
kletchatka yanada katta vazifa bajaradi, ya’ni u hujayra
qobig’ining mustaxkamligini ta’minlash bilan birga ularning
tanasini ham tutib turishi kerak. Shuning uchun ham ko’pchilik
o’simliklarda hujayra obig’ining atrofida zich joylashgan
kristallardan iborat bo’ladi.

Sellulozaning t olalari v a st ruk t urasi

Hujayra
devori Selluloza SELLULOZAN IN G
MAN BALARI

Foy dalanilgan adabiy ot lar
r o’ y hat i
•
Yo.X .Toraqulov Bioximiy a –Toshk ent ,-Ózbek ist on1996
•
A.Qosimov . Q.Qóchqorov .S Teshaboy ev . Bioximiy a
Toshk ent –” Óqit uv chi “ 1988
•
M.V .Valixonov Biok imy o Toshk ent -Univ erset et -2010
•
w w w.ziy onet .uz int ernet sahifasi
•
w w w.google.uz Int ernet sahifasi

MAVZU: O’SIMLIKLAR DUNYOSIDA UCHRAYDIGAN MONO-, OLIGO- VA POLISAXARIDLAR Reja: 1. Uglevodlar va ularning xossalari. 2. O’simliklar dunyosida uchraydigan monosaxaridlar 3. O’simliklar dunyosida uchraydigan oligosaxaridlar 4. O’simliklar dunyosida uchraydigan polisaxaridlar

Uglev odlar uglerod, vodorod va kislorodni o'z ichiga olgan birikmalardir. Ko'pincha ular tabiiy kelib chiqishi bilan ajralib turadi, ammo ba'zilari sanoat sharoitida yaratilgan. Ularning tirik organizmlar hayotidagi roli juda katta. Ularni ng asosi y funk t siy alari quy idagilar: Energiya. Ko'pgina organlar glyukoza oksidlanishi paytida olingan energiya tufayli to'liq ishlay oladi. Tarkibiy. Uglevodlar deyarli barcha tana hujayralarini shakllantirish uchun zarurdir. qo'llab- quvvatlovchi material rolini o'ynaydi. Hujayra membranalarining tarkibiy qismlaridan biri gialuron kislotasi. Uglevod birikmalari fermentlarni ishlab chiqarishda ham talab qilinadi. Himoya qiluvchi . Tana ishlayotganida, ichki organlarni patogen ta'siridan himoya qilish uchun zarur bo'lgan sekretsiya suyuqliklarini chiqaradigan bezlar amalga oshiriladi. Ushbu suyuqliklarning muhim qismi uglevodlardan iborat. Tartibga soluvchi . Ushbu funktsiya glyukoza (gomeostazni qo'llab-quvvatlaydi, osmotik bosimni boshqaradi) va (oshqozon-ichak trakti ta'siriga ta'sir qiladi) inson organizmiga ta'sirida namoyon bo'ladi. Maxsus xususiyatlar . Ular ma'lum turdagi uglevodlarga xosdir. Bunday maxsus funktsiyalar quyidagilarni o'z ichiga oladi: asab impulslarini uzatish jarayonida ishtirok etish, turli xil qon guruhlarini shakllantirish va boshqalar.

O’SIMLIKLAR DUNYOSIDA UCHRAYDIGAN MONO-, OLIGO- VA POLISAXARIDLAR

10.08.2023

0

17496.014648438 KB

Похожие