O'zbek shevalarining tasnifi Reja: 1. Konstantin Yudaxinning tasnifi 2. O'zbek shevalarini tasnif qilishda Yevgeniy Polivanovning o'rni 3. A.K Borovkov tasnifi 4. Tasniflashda B.B Reshetov o'rni

zbek shevalari tasnifi 0 ‘zbek shevalarini dastlab professor K. K.Yudaxin tasnif qilishga musharraf bo‘ldi. U o‘zbek shevalarining tojik tili bilan munosabati va singarmonizmni saqlash darajasiga qo‘ra tasnif qilib, 4 ta guruhni belgilaydi: - asl turkiy tovush tizimi va singarmonizmni saqlagan o‘zbek shevalari; - o‘z tovush tarkibini qisman yo'qotgan shevalar; - eron tili unlilar tizimini saqlagan o‘zbek shevalari; - o‘zbek va tojik tillarida so‘zlashadigan tojik shevalari. K.K.Yudaxin o‘zbek shevalari bilan mukammalroq tanishib, guruhlarga - Toshkent, Farg‘ona, qipchoq, Xiva va shimoliy o‘zbek shevalariga ajratadi.

Professor E.D.Polivanov o‘zbek shevalarining birinchi ilmiy tasnifini yaratgan. Keyingi davr dialektologlari E.D.Polivanov o‘zbek shevalarini tasnif qilishda 2 tamoyil:- birinchisi - metisatsiya (qardosh tillarning chatishuvi) va ikkinchisi - gibridizatsiya (qardosh bo‘lmagan tillarning aralashuvi)ni hisobga olgan holda tasnif qilgan degan fikrni ilgari suradilar. Bu e'tibordan chetda qoladigan fikr emas, lekin Yevgeniy Polivanov tasnifni metisatsiya va gibridizatsiya bilan bog'lab qo'yish mumkin emas, balki Yevgeniy Polivanov turkiy tillar, o‘zbek tili va uning eroniy tillar bilan munosabati kabi holatlarni hisobga olgan. Aslida, u deyarli barcha o‘zbek shevalarini o‘rganib chiqib, uning taraqqiyot tarixi, urug', qabila davridir

Polivanov eronlashgan shevalarni 4 xil tipga ajratadi: 2-tip – Toshkent tip shevalari (Toshkent va uning atrofidagi qishloq shevalari (Xonobod, Telov); 3-tip –Qo‘qon, Marg‘ilon tip shevalari); 4-tip –Andijon-Shahrixon tip shevalari; 4- tip – uyg‘urlashgan yoki umlautli shevalar (Namangan va unga yaqin qishloq shevalari). Y.D.Polivanov tasnifida yana 2 tip sheva ajratilgan. Bular: 6-tip –Shimoliyo‘zbek shahar shevalari tipi (Turkiston, Chimkent). 7-tip –Shimoliy o‘zbek qishloq shevalari tipi (Mankent, Qoramurut kabi shevalar)kiritilgan shevalar Y.D.Polivanov tasnifida «Chig‘atoy» lahjasini tashkil qilidi. Y.D.Polivanov tasnifiga ko‘ra, ikkinchi dialekt (lahja) o‘g‘uz dialekti bo‘lib, bu dialekt 2 guruh shevani o‘z ichiga oladi. Bular quyidagilar: 8-tip –Janubiy Xorazim guruh shevalari (Xiva Yangi-Urganch, Shovot, Xazorasp, Yangiariq, Xonqa shevalari)

Yevgeniy Polivanov 3 lahjaga bo'ladi: 1. Chig‘atoy lahjasi. 2. Qipchoq lahjasi. 3.0 ‘g‘uz lahjasi.