Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi tashkil topishi

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

5207.0966796875 KB

Скачать

SHAROF RASHIDOV NOMIDAGI SAMARQAND DAVLAT
UNIVERSITETI TARIX FAKULTETI 205-GURUH TALABASI
HAYITBOYEV FIRDAVSNING FAN TEXNIKA FANIDAN
MUSTAQIL ISHI
Fan o’qituvchisi: Radjabova D.
Bajardi: Hayitboyev F.

O'ZBEKISTON FANLAR AKADEMIYASI TASHKIL
TOPISHI


Oʻzbek i st on Fanlar
ak ademiy asi ( qisqartmasi: Oʻzbek ist on
FA yoki OʻzFA ), toʻliq nomi Oʻzbek ist on
Respublik asi Fanlar ak ademi y asi
Oʻzbekiston milliy akademiyasidir .
Akademiya 1943 -yilning noyabrida
ochilgan. Bugungi kunda Xalqaro Ilmiy
Ittifoq (ICSU), Xalqaro Radioittifoq
(URSI) va Xalqaro Astronomik Ittifoq
(IAU) aʼzosidir.


O zbekiston FA — mamlakatning oliy ilmiy tashkiloti. Akademiklar va uning xorijiy a zolarini hamda o z ʻ ʼ ʻ
tasarrufidagi ilmiy muassasalar ilmiy xodimlari va mutaxassislarini birlashtiradi. Asosiy vazifasi fan va
texnika sohasidagi davlat siyosatining amalga oshirilishini ta minlash, davlat va jamiyat taraqqiyotini
ʼ
ta minlovchi istiqbolli yo nalishlar bo yicha fundamental ilmiy tekshirish va ilg or texnologiyalarni
ʼ ʻ ʻ ʻ
rivojlantirish strategiyasini belgilash, tabiiy, texnikaviy, tibbiy, ijtimoiygumanitar fanlar sohasida
jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy, ilmiytexnikaviy va ma naviyma rifiy rivojiga ko maklashuvchi fundamental
ʼ ʼ ʻ
tadqiqotlar olib borishdan iborat. FA fan, texnika, madaniyat va ma rifat sohasida fundamental va amaliy
ʼ
tadqiqotlarni amalga oshiradi, ilmiy ishlanmalarni muvofiqlashtiradi va ularga samarali rahbarlikni
ta minlaydi, davlatning intellektual, iqtisodiy va ma naviy salohiyatini yuksaltirishga qaratilgan fan va
ʼ ʼ
keng qamrovli ilmiy texnologiya yutuqlarini o z vaqtida ishlab chiqarishga joriy etadi. O zbekiston FA har
ʻ ʻ
yili o z faoliyati to grisida O zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga hisobot taqsim etadi
ʻ ʻ ʻ


O'zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi Qoraqalpoq mintaqaviy bo limi Ulug'bek nomidagi ʻ
Astronomiya instituti Ion-plazma va lazer texnologiyalari instituti Akademik S.A.Azimov nomidagi «Fizika-
quyosh» IICHB materialshunoslik instituti Inshootlar seysmik mustahkamligi instituti RT-70
Radiorasadxonasi Umumiy va noorganik kimyo instituti Akademik
S.Yu.Yunusov nomidagi o’simlik
moddalari kimyosi instituti Akademik O.S.Sodiqov nomidagi bioorganik kimyo instituti Mikrobiologiya
instituti O’simlik va hayvonot olami genofondi instituti Immunologiya instituti Genetika va o’simliklar
eksperimental biologiyasi instituti H.Abdullayev nomidagi Geologiya va geofizika instituti G’.O.Mavlonov
nomidagi seysmologiya instituti Genomika va bioinformatika markazi Alisher Navoiy nomidagi til va
adabiyot instituti Tarix instituti Sanatshunoslik instituti Yahyo G’ulomov nomidagi arxeologiya instituti
O'zbek tili va adabiyoti muzeyi O zbekiston FA 1943-yil 4-noyabrda O zFANnegizida tashkil etilgan.
ʻ ʻ T.N.
Qori-Niyoziy
uning birinchi prezidenti qilib saylangan. Akademiya tashkil topgan yili uning tarkibida 11
haqiqiy a zosi, 18 muxbir a zosi hamda 3 faxriy a zosi bo lib, 10 ilmiy tekshirish institutini birlashtirgan.
ʼ ʼ ʼ ʻ
210 ilmiy xodim, jumladan, 28 fan d-ri va 80 ga yaqin fan nomzodi ishlagan.


Akademiya tashkil topgan davrdan beri uning
ilmiy tekshirish muassasalari xodimlarining
soni, ilmiy tekshirish ishlarining ko lami va ʻ
salmog i jihatidan katta tarixiy rivojlanish yo lini
ʻ ʻ
bosib o tdi. Akademiya olimlari tabiat, jamiyat
ʻ
va insoniyat taraqqiyoti, millatlar, milliy
madaniyatlar, davlat va milliy munosabatlarning
rivojlanish muammolari, ta lim va ma rifat
ʼ ʼ
masalalari, liberallashtirish sharoitida milliy
iqtisodiyotni rivojlantirish va
raqobatbardoshliligini oshirishning metodologik
asoslari, mulkiy munosabatlardagi o zgarishlar,
ʻ
mehnatni rag batlantirish va aholini ijtimoiy
ʻ
himoyalash muammolari, moliyakredit, soliq va
sug urta mexanizmini takomillashtirish,
ʻ
fuqarolik jamiyati va kuchli demokratik davlatni
shakllantirish masalalari bo yicha tadqiqotlar
ʻ
olib boradilar.


Akademiya olimlarining O zbekiston o troq ʻ ʻ
sug orma dehqonchilik madaniyatiga
ʻ
asoslanganligi va eng qadimiy sivilizatsiya
o choqlaridan biri ekanligi, O zbekiston
ʻ ʻ
hududida davlatchilikning ilk ko rinishlari
ʻ
miloddan avvalgi 2-ming yilliklarda
boshlanganligi to g risidagi tadqiqotlari katta
ʻ ʻ
ahamiyatga ega. Akademiya olimlari
fundamental tadqiqotlar ustida ishlash bilan
chegaralanibgina qolmay, mamlakat
taraqqiyoti uchun zarur bo lgan zamonaviy
ʻ
asbobuskunalar, tibbiy jihozlar, doridarmon,
foydali o simliklarning yangi navlari, qishloq
ʻ
xo jaligi ekinlari zararkunandalariga qarshi
ʻ
vositalar, shuningdek, yer osti boyliklarini
qazib olishning yangi texnologiyalarini
yaratmoqdalar.


Aslini olganda, Fanlar akademiyasi tarixi undan-da avvalroqdan
boshlanadi. Chunonchi, 30-yillarda Respublikada faoliyat
yuritayotgan 50 dan ziyod turli ilmiy tadqiqot muassasalarining
boshini birlashtirish va ilmiy ishlanmalarning yagona
muvofiqlashtirilgan boshqaruvini tashkil qilish maqsadida, 1932-
yilda hozirgi fanlar akademiyasining o‘tmishdoshi – Respublika Fan
qo‘mitasi tashkil qilingan. O‘shanda, Fan qo‘mitasi rahbarligiga
atigi 27 yoshli adabiyotshunos olim Otajon Hoshimov saylangan.
Fan qo‘mitasi ilk tashkil qilingan vaqtda uning tarkibiga Kitob
astronomik rasadxonasi, Samarqand seysmologik stansiyasi,
Geliotexnika laboratoriyasi, Davlat kutubxonasi va kitob palatasi
kirgan. O‘shandayoq, Fan qo‘mitasi oldiga, yaqin kelajakda
O‘zbekiston Fanlar akademiyasini tuzish vazifasi qo‘yilgan edi.


Keyingi yillarda olib borilgan izchil ilmiy va tashkiliy ishlar natijasi
o‘laroq, oradan atigi 11 yil o‘tib, ya’ni, 1943-yilning 27-sentabrida,
Toshkentda O‘zbekiston Fanlar akademiyasini tashkil qilish haqida
qaror qabul qilingan. Akademiyaning ochilishi o‘sha yilning 4-noyabr
sanasida tantanali ravishda tashkillangan. O‘shanda, Fanlar
akademiyasi tarkibiga 10 ta ilmiy tadqiqot institutlari birlashgan edi.
Dastlabki paytdayoq, Fanlar akademiyasida 100 nafardan ziyod fan
doktori va fan nomzodlari faoliyat ko‘rsatgan. Fanlar akademiyasining
birinchi Prezidenti yuqorida aytilganidek, Qori-Niyoziy bo‘lgan bo‘lsa,
shuningdek, uning haqiqiy a’zolari sifatida yozuvchilardan G‘ofur
G‘ulom, Oybek (Muso Toshmuhammedov), fizik olim Sulton Umarov,
biolog Rixard Shryoder, matematiklar Vsevolod Romanovskiy va
Toshmuhammad Sarimsoqov, shuningdek, etnograf olim Mixail
Andreev, irrigatorlar Askochenskiy va Poslavskiylar bo‘lishgan.


Aytish joizki, hali qatag‘on sharpasi ketmagan o‘sha
40—50 yillarda, jamiyat hayotining hamma jabhasida
bo‘lgani singari, Fanlar akademiyasida ham barcha
narsani Stalin nomi bilan bog‘lash, sof ilmiy
mazmunga ega ishlardan ham ideologik kontekst
yasash zarurati singari ilmga zid talablar qurshovida
ishlashga majbur bo‘lishgan. Ziyoli qatlam hali
hamon tahdid ostida yashashga majbur edi. Shunga
qaramay, Fanlar akademiyasi, o‘z ilmiy salohiyati va
ayniqsa, uning asosi bo‘lgan kuchli intellektual
kadrlarni saqlab qola oldi.


Mustaqillikkacha bo‘lgan yillarda Fanlar akademiyasining faoliyatida yadro fizikasi va Quyosh fizikasi,
paxtachilik, irrigatsiya va kimyo fanlari sohalarida katta ishlar qilindi. O‘sha yillari akademiyaga
Toshmuhammad Sarimsoqov, Tesha Zohidov, Habib Abdullayev, Ubay Orifov, Obid Sodiqov, Po‘lat
Habibullayev va Mahmud Salohiddinovlar rahbarlik qilishgan. Bu davrda Fanlar akademiyasiga qarashli
ilmiy tadqiqot institutlarida yarimo‘tkazgichlar fizikasi, kosmik nurlar, qattiq jism fizikasi, paxtachilik,
geliotexnika, kriogenika, organik va noorganik kimyo va boshqa qator fan sohalarida salmoqli yutuqlar
qo‘lga kiritilgan.


Mustaqillikning dastlabki yillarida, O‘zbekiston
Respublikasi Fanlar akademiyasining ilk Prezidenti
matematik olim, fizika-matematika fanlari doktori,
akademik Mahmud Salohiddinov bo‘ldi. Keyingi yillarda
esa, Jo‘ra Abdullayev (texnika fanlari doktori), To‘xtamurod
Jo‘rayev (fizika-matematika fanlari doktori), Tohir Oripov
(biologiya fanlari doktori) va Shavkat Solihovlar (bioorganik
kimyo) akademiyaga rahbarlik qilishdi. Hozirda, 2017-
yildan buyon Respublikamiz Fanlar akademiyasiga fizik
olim, fizika-matematika fanlari doktori, akademik Behzod
Yo‘ldoshev rahbarlik qilib kelmoqda (Behzod Yo‘ldoshev
avval ham, 2000-2005 yillarda Fanlar akademiyasiga
rahbarlik qilgan).


Hozirda O‘zbekiston Fanlar akademiyasi tarkibida 95
nafar haqiqiy a’zo faoliyat ko‘rsatmoqda. Akademiya
tarkibida fizika-matematika va texnika fanlari bo‘limi;
tabiiy fanlar bo‘limi, hamda ijtimoiy gumanitar fanlar
bo‘limlari mavjud bo‘lib, ular o‘z ichiga qator ilmiy-
tadqiqot muassasalari, institutlar va muzeylarni
qamrab olgan. Akademiyaning uchta mintaqaviy bo’limi
– Qoraqalpog‘iston, Xorazm Ma’mun akademiyasi va
Navoiy mintaqaviy bo’limlari mavjud.


O‘zbekiston Fanlar akademiyasi tarkibiy muassasalarida so‘ngi
yillarda erishilgan salmoqli ilmiy-texnik yutuqlar borasida so‘z
borganda, qator yangi turdagi radiopreparatlar yaratilgani,
yuqori sifatli aviatsiya yoqilg‘isi, paxtaning yangi navlari,
mineral o‘g‘itlarning yuqori samarador turlari olinganini e’tirof
etish mumkin. Akademiya qoshida 20 ta ilmiy nashrlar chop
etilmoqda.

Bugun, O‘zbekiston Fanlar akademiyasi o‘zining 76 yilligini
nishonlamoqda. Shu munosabat bilan, yurtimizning eng yuqori
ilmiy-intellektual dargohi bo‘lmish ushbu muassasa jamoasini,
qolaversa, ilm-fan sohasida faoliyat yuritayotgan barcha olim va
izlanuvchilarni tabriklaymiz. Akademiya O‘zbekiston uchun
yuksak ilmiy yutuqlar va intellektual salohiyatli kadrlar
generatori bo‘lib xizmat qilaversin!

SHAROF RASHIDOV NOMIDAGI SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI TARIX FAKULTETI 205-GURUH TALABASI HAYITBOYEV FIRDAVSNING FAN TEXNIKA FANIDAN MUSTAQIL ISHI Fan o’qituvchisi: Radjabova D. Bajardi: Hayitboyev F.

O'ZBEKISTON FANLAR AKADEMIYASI TASHKIL TOPISHI

 Oʻzbek i st on Fanlar ak ademiy asi ( qisqartmasi: Oʻzbek ist on FA yoki OʻzFA ), toʻliq nomi Oʻzbek ist on Respublik asi Fanlar ak ademi y asi Oʻzbekiston milliy akademiyasidir . Akademiya 1943 -yilning noyabrida ochilgan. Bugungi kunda Xalqaro Ilmiy Ittifoq (ICSU), Xalqaro Radioittifoq (URSI) va Xalqaro Astronomik Ittifoq (IAU) aʼzosidir.

 O zbekiston FA — mamlakatning oliy ilmiy tashkiloti. Akademiklar va uning xorijiy a zolarini hamda o z ʻ ʼ ʻ tasarrufidagi ilmiy muassasalar ilmiy xodimlari va mutaxassislarini birlashtiradi. Asosiy vazifasi fan va texnika sohasidagi davlat siyosatining amalga oshirilishini ta minlash, davlat va jamiyat taraqqiyotini ʼ ta minlovchi istiqbolli yo nalishlar bo yicha fundamental ilmiy tekshirish va ilg or texnologiyalarni ʼ ʻ ʻ ʻ rivojlantirish strategiyasini belgilash, tabiiy, texnikaviy, tibbiy, ijtimoiygumanitar fanlar sohasida jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy, ilmiytexnikaviy va ma naviyma rifiy rivojiga ko maklashuvchi fundamental ʼ ʼ ʻ tadqiqotlar olib borishdan iborat. FA fan, texnika, madaniyat va ma rifat sohasida fundamental va amaliy ʼ tadqiqotlarni amalga oshiradi, ilmiy ishlanmalarni muvofiqlashtiradi va ularga samarali rahbarlikni ta minlaydi, davlatning intellektual, iqtisodiy va ma naviy salohiyatini yuksaltirishga qaratilgan fan va ʼ ʼ keng qamrovli ilmiy texnologiya yutuqlarini o z vaqtida ishlab chiqarishga joriy etadi. O zbekiston FA har ʻ ʻ yili o z faoliyati to grisida O zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga hisobot taqsim etadi ʻ ʻ ʻ

 O'zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi Qoraqalpoq mintaqaviy bo limi Ulug'bek nomidagi ʻ Astronomiya instituti Ion-plazma va lazer texnologiyalari instituti Akademik S.A.Azimov nomidagi «Fizika- quyosh» IICHB materialshunoslik instituti Inshootlar seysmik mustahkamligi instituti RT-70 Radiorasadxonasi Umumiy va noorganik kimyo instituti Akademik S.Yu.Yunusov nomidagi o’simlik moddalari kimyosi instituti Akademik O.S.Sodiqov nomidagi bioorganik kimyo instituti Mikrobiologiya instituti O’simlik va hayvonot olami genofondi instituti Immunologiya instituti Genetika va o’simliklar eksperimental biologiyasi instituti H.Abdullayev nomidagi Geologiya va geofizika instituti G’.O.Mavlonov nomidagi seysmologiya instituti Genomika va bioinformatika markazi Alisher Navoiy nomidagi til va adabiyot instituti Tarix instituti Sanatshunoslik instituti Yahyo G’ulomov nomidagi arxeologiya instituti O'zbek tili va adabiyoti muzeyi O zbekiston FA 1943-yil 4-noyabrda O zFANnegizida tashkil etilgan. ʻ ʻ T.N. Qori-Niyoziy uning birinchi prezidenti qilib saylangan. Akademiya tashkil topgan yili uning tarkibida 11 haqiqiy a zosi, 18 muxbir a zosi hamda 3 faxriy a zosi bo lib, 10 ilmiy tekshirish institutini birlashtirgan. ʼ ʼ ʼ ʻ 210 ilmiy xodim, jumladan, 28 fan d-ri va 80 ga yaqin fan nomzodi ishlagan.

Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi tashkil topishi

10.08.2023

0

5207.0966796875 KB

Похожие