logo

Peloponnes urushlari

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

22172.125 KB
Peloponnes 
urushlari   Reja:
1.Peloponnes 
urushlarining 
k elib chiqish 
sabablari2.Kichik  
Peloponnes 
urushi3.Arxidam urushi
4.Dek eley a urushi 
v a Peloponnes 
urushlarining 
y ak unlari   Urushning bosqichlari:
459-446  –  Kichik   Peloponnes urushi.
431-421 – Arxidamik   urush.
421 – Nikiy  sulhi
415-413 – Sitsiliya ekspeditsiyasi
413-404 – Dekeleya urushi             Peloponnes urushi  s abablari:
1.  Afinani  mustahkamlash.  Aynan  Afina  yunon-fors  urushlarini  Gretsiya 
foydasiga  tugatish  uchun  hal  qiluvchi  harakatlarni  amalga  oshira  oldi.  Ular 
Delian dengiz ittifoqini boshqargan.
2.  480-yildan  (Salami n dagi  g'alabadan  keyin)  431-yilgacha  bo'lgan  davrda 
Pentekontetiya  ("ellik  yil",  Fukidid  tomonidan  berilgan  nom)  o'tadi.  Afinaning 
kuchi  sezilarli  darajada  oshdi;  ularning  sobiq  mustaqil  ittifoqchilarining  ko'pchiligi 
soliq  to'lovchi  qaram  davlatlarga  aylandi.  Bu  mablag'lar Afinaga  kuchli  flotni  saqlab 
qolish  imkonini  berdi  va  asrning  o'rtalaridan  boshlab  ular  Afinaning  o'z  ehtiyojlari 
uchun ham foydalanildi -  keng ko'lamli jamoat binolarini qurish va shaharni  mudofaa 
qilishni   moliyalashtirish.  Forslar  Yunonistondan  chekingandan  so'ng,  Sparta  Afina 
devorlarini  tiklashga  to'sqinlik  qilishga  urindi  (devorlarsiz Afina  quruqlik  hujumidan 
unchalik  himoyalanmagan  va  spartaliklar  nazorati  ostiga  osongina  tushib  qolishi 
mumkin  edi),  lekin  qaytarildi .  Fukididning  so zlariga  ko ra,  bu  vaqtda  spartaliklar ʻ ʻ
hech  qanday  chora  ko rmagan  bo lsalar-da,  ular  “o z  maqsadiga  erisha  olmaganidan 	
ʻ ʻ ʻ
yashirincha... juda g azablangan”.	
ʻ        Peloponnes urushi  s abablari:
3.  Shimoli-sharqiy  yo'nalishdagi  (Makedoniya  va  Frakiyada,  shuningdek,  Qora  dengiz 
qirg'oqlari  bo'ylab)  savdo  yo'llari  va  bozorlarni  to'liq  o'zlashtirgan  afinaliklar  e’tiborini  
G'arbiy  O'rta  yer  dengiziga   qaratdilar.  Bu  holat,  ayniqsa,  an'anaviy  ravishda  janubiy 
Italiya  va  Sitsiliyadagi  koloniyalari  va  Sparta  boshchiligidagi  Peloponnes  Ittifoqining  bir 
qismi bilan chambarchas bog'liq bo'lgan Korinf manfaatlariga ta'sir qildi.
4.  Mil.av.  465-yilda spartalik  i lotlar (qullar) qo zg oloni.ʻ ʻ  Afina qo shin yubordi, lekin 	ʻ
ular  kelganidan  keyin  spartaliklar  “ularning  yordami  endi  kerak  emas”  deb  e lon  qilib, 	
ʼ
afinaliklarni  uylariga  jo natadi  (boshqa  ittifoqchilar  qolgan).  Fukididning  so'zlariga 	
ʻ
ko'ra,  spartaliklar  afinaliklar  qo'zg'olonchilar  tomoniga  o'tib  ketishidan  qo'rqib,  yordam 
berishdan  bosh  tortdilar.  Oxir-oqibat,  qo'zg'olonchi  i lotlar  quvib  chiqarilishi  va  qatl 
qilinmaslik  sharti  bilan  taslim  bo'ldilar;  Afina  ularni  Korinf  ko'rfazining  eng  tor 
nuqtasida  joylashgan  strategik  ahamiyatga  ega  Nafpaktos  shahriga  joylashtirdi.  Ushbu 
hodisaning  natijasi   -  xafa  bo'lgan  afinaliklarning  Sparta  bilan  ittifoqdan  chiqishi  va 
Argos va Fe s saliya  bilan ittifoq tuzishi.      Peloponnes urushi sabablari:
5.  Miloddan  avvalgi  459  yilda  Afina  o'z  qo'shnilari  -  Peloponnes  Ittifoqi  tarkibiga  kirgan  Megara  va  Korinf 
o'rtasidagi  urushdan  foydalanib,  Megara  bilan  ittifoq  shartnomasi  tuzdi.  Natijada,  afinaliklar  Korinf  Istmusida  va 
Korinf ko'rfazida mustahkam qarorgohga ega bo'lishdi. Bularning barchasi Sparta urushiga kirishiga olib keldi va 
Kichik Peloponnes urushi boshlandi.  Afina Spartalar nazorati ostida Attikadan tashqarida (shu jumladan Megara 
va Boeotiya) Gretsiya materikidagi mulklarini qoldirishga majbur bo'ldi, ammo muhim  Egina oroli  Afina Ittifoqi 
tarkibida  qoldi.  Miloddan  avvalgi  446/445  yil  qish i da  O'ttiz  yillik  tinchlik   sulhi   har  ikki  davlatning  o'z 
ittifoqchilari ustidan nazorat qilish huquqini tan oldi.
6. Harbiy harakatlarning boshlanishiga Afinaning Korinf va uning mustamlakasi Kerkira (Adriatikaning  sharqiy 
sohillari)  o rtasidagi mojaroga  aralashuvi sabab bo ldi, u ʻ ʻ mil.av.  433-yil sentabrda o z kemalari va qo shinlarini 	ʻ ʻ
u  yerga  yubordi.  Keyin  (432)  afinaliklarga  (Egey  dengizining  shimoliy  qirg'og'i)  bo'ysunishni  istamagan 
Xalkidiki yarim orolidagi Potidea shahrini  bosib oladi . Nihoyat, Afina hukumati Peloponnes Ligasining yana bir 
a'zosi  bo'lgan  Megaraga  nisbatan  o'ta  qattiq  iqtisodiy  sanksiyalar  qo'ydi.  Jiddiy  keskinlik  manba y i  Megara 
(Kichik  Peloponnes  urushidan  keyin  Sparta  ittifoqchisi  bo'lgan)  ga  qarshi  qattiq  savdo  sanksiyalarini  qo'ygan 
Afina  farmoni  (433/432  yilda  qabul  qilingan)  edi.  Endi  Megar a   psefizmi  deb  nomlanuvchi  bu  sanktsiyalar 
Fukidid  tomonidan  deyarli  tilga  olinmaydi ,  ammo  zamonaviy  tarixchilar  Megaraning  Afina  kuchi  bilan  savdo 
qilishni  taqiqlashi  uning  iqtisodiyotiga  dahshatli  zarba  bergan  va  urush  sabablaridan  biri  bo'lgan  deb 
hisoblashadi. Muammo shundaki, endi afinaliklar Megariya p sefizmidan  foydalanib, har qanday bahona bilan o'z 
portlarini boshqa davlatlarning kemalari uchun yopishlari mumkin edi.       Ult imat um

Miloddan avvalgi 432 yilning kuzida Spartada  Peloponnes Ligasi  vakillari yig'ildi. 

Ushbu  uchrashuv  haqiqiy  diplomatik  konferentsiyaga  aylandi,  unda  yunon  davlatlarining  manfaatlari  keskin 
to'qnashdi. 

Bahs  shiddatli  bo'ldi.  Korinf,  Megara  va  boshqa  ba'zi  shtatlar  Sparta  xalq  yig'inini  urush  boshlash  zarurligiga 
ishontirishga harakat qildi. 

Korinf elchilari Spartani qat'iyatsizlikda, harakatsizlikda aybladilar va Afinaga zudlik bilan urush e'lon qilishni 
talab qildilar. 

Afina  elchilari  esa  qonuniy  yo'llar  bilan  gegemonlikka  erishganliklarini  va  o'zlarining  afzalliklaridan 
foydalanishda ,  boshqalardan ko'ra ko'proq mo'tadillik va adolat ko'rsatdilar. 

Afina  elchilari  ham  ittifoqchilar  majlisiga  Afina  davlatining  kuchini  ko'rsatib,  tinchlik  shartnomasini 
buzmaslikni taklif qildilar. 

Bu nutqdan so‘ng barcha ittifoqchi elchilar majlisni tark etishdi. 

Yolg'iz qolgan spartaliklar urushga qarshi va unga qarshi bo'lgan barcha dalillarni tortishdi.       Ult imat um

Qirol  Arxidam  birinchi  darajali  harbiy  kuchga  ega  bo'lgan,  kuchli  flotga  ega  bo'lmagan  urush  natijasi 
noaniqligi  sababli  ehtiyotkor  siyosat  tarafdori  bo'lib,  ittifoqning  iqtisodiy  va  harbiy  qudratini  oshirib, 
diplomatik yo'l bilan harakat qilishni taklif qildi. 

Efor  S f enaleid  Afinaga  zudlik  bilan  urush  e'lon  qilishni,  kutilmagan  muvaffaqiyatga  erishishni  va  shu  bilan 
ittifoqchilik burchini bajarishni taklif qildi. 

Nutq oxirida  S f enaleid  bu masalani vakolatli ittifoqchi davlatlar ovoziga qo'ydi. 

Spartadagi barcha ittifoqchilar delegatlarining yig'ilishi Afinaga ultimatum qo'yishga qaror qildi. 

Uning  shartlari  quyidagilardan  iborat  edi:  antimegara  sanksiyalarini  bekor  qilish  kerak,  qo'l  ostidagilar 
pozitsiyasida  arxga  kiritilgan  barcha  siyosatlar  haqiqiy  avtonomiyaga  ega  bo'lishi  kerak,  Alkmeonid   urug'i 
vakillari  uzoq  vaqtdan  beri  davom  etgan  diniy  jinoyat  bilan  bulg'angan  (shu  jumladan,  Afina  davlatining 
amaldagi rahbari Perikl) Attika chegaralaridan haydab chiqarilishi kerak; aks holda urush muqarrar bo'ladi. 

Bu ultimatum, albatta, rad etildi va har ikki tomon ham bo'lajak janglarga tayyorgarlik ko'ra boshladi.      Urush st rat egiy asi:
Peloponnes ligasi: 
1. Q uruqlikdagi kuchlar 
hisobiga g'alaba qozoni sh;    
2.  Attika ga  yillik bosqinlar ;    
            
3.  Qishloq lar ni talon-taroj 
qilish ; Afina ittifoqi:        
1.  D engiz ustunligi bilan 
g'alaba qozoni sh;  
2.  Quruqlikda urushga 
kirish ;  
3.  Spartaga bostirib kirish 
paytida, shaharlar ichidagi 
aholini evakuatsiya qilish ;        Arxidam urushi
Tashabbuskor  sardoming  yo'qligi  sezildi:  mil.  avv  429-yilda  atinaliklar  bironta  ham  faol 
harbiy  yurishlami  amalga  oshirishmadi  Ammo  dushman  tomon  dadil  harakat  qilardi; 
peloponnesliklar  Plateyani  qamal  qilishni  boshlab  g'arb  tomonga  ikkita  quruqlikda  - 
Akarnaniyaga,  dengizda  esa  -  Navpaktdagi   Afina  flotiga  qarshi  hujum  uyushtirishadi. 
Ikkala  harakat  ham  omadsizlik  bilan  tugadi.  biroq  peloponnesliklaming  dengizda  ancha 
faol ekanligi namoyon bo'ldi
01
02
03 Mil.av.  428-yil  afinaliklar  uchun 
juda  og’ir  keldi  va  Lesbosda 
Afinaga  qarshi  qo’zg’alon 
ko’tariladi; Mil.  av.  Strateg  Laxet  20  ta 
kema  bilan  Sitsiliyaga  suzib 
ketadi va g’alaba qozonadi; 
Mil.av. 425-yilda esa spartaliklar 
Attikaga  5  marta  yurish 
uyushtirishadi; 
04
05 Mil.av.  424-yilda Afina  yangi  hujum 
boshlaydi  va  Megara  pandargohini 
qo’lga kiritadi;Yosh  spartalik  Brasid  esa, 
Afinadan  norozi  ittifoqchilarni 
o’z  tomoniga  og’dirib, 
qaqshatqich  zarba  berish  rejasini 
tuzadi.01
02   Afinaning  ketma-ket  muvaffaqiyatsizliklari  harbiy  partiyaning  obro'sini  og’irlashtirib 
qo'ydi.  Sparta  bilan  tinchlik  haqida  muzokaralar  boshlanadi. Yil  tugashi  bilan  Kleon   urush 
harakatlarini  qayta  tiklab,  uning  o'zi  shimolga  yurishga  boshchilik  qildi  va  qisqa  muddat 
ichida  boy  berilgan  punktlar  ustidan Afina  nazoratini  qaytardi.  Lekin Amfipolga  ketishda 
Kleonni  Brasid  qarshi  oldi  va  Kleon  mag‘lub  bo'ldi  va  jangda  halok  bo’ladi.  Brasidning 
o’zi ham vafot etadi.
Ikkala tomonning ham 
sardorlarini bir vaqtdagi 
o’limi, yana tinchlik 
muzokaralari uchun yo’l 
ochib berdi. Ik k ala t omon ham 10 
y ill ik  urush dav omida 
bir-bi rini y engish 
mumk in emasl igiga 
ishonch hosil qili shdi .
Mil.av. 421-y il  
bahorida Spart a v a 
Afi na t inchik k a 
erishadi. A fi nal ik l ar 
Pi fos v a Kiferani, 
spart al ik l ar esa 
Amfi polni qay t arib 
berishga k el ishi b 
oladilar. Barcha sirlar 
k elishil gan holat da 
almashi ladi. Bu 
t inchlik  50 y ilga qabul 
qilindi. Sulh 
t ashabbusk ori  A fi na 
st rat egi sharafi ga 
“ Ni k iy  sulhi”  deb 
noml andi .   “ N ik iy  sulhi”  must ahk am emas edi. Ik k i 
dav lat   ham  sulh  shart l arini  baj arishga 
shoshilmadil ar.  Ba’zi  polislar  esa  sulhni 
t an olmadilar.
Mi l.av.  420-y il da  Afi nada  Peri k l ning 
jiy ani   Alk iv i ad  birinchi  st rat eg  et i b 
t ay inlandi .  Alk iv id  urush  t arafdori 
bo’lib,  Argos,  Mant iney a  v a  Eli da 
bil an i t t ifoq t uzadi. 
Mil.av.  419-418  y illarda  bi r  necht a 
jangler  bo’lib  o’t di .  Spart a 
Mant iney a  y aqi ni dagi  j angda 
barcha  raqiblari  ust idan  g’alabaga 
erishdi  v a  but un  Peloponnesda  o’z 
gegemonligini o’rnat adi .
Key ingi  y illarda  Afi nada  hal 
qil uv chi  rolni  N ik iy   v a  Alk iv iad 
bajara  boshl adi.  Mil.av.  415-y ilda 
bir  necht a  t ashqi   siy osiy  
zafarlardan  k ey i n,  Sit sil iy aga 
ajoy i b  ek spansiy ani 
uy usht iri shga k elishildi .    Sit siliy a ek spansiy asi
Mil.av. 416-yilda Sitsiliyaning 
kichik bir shahri Egesta qo’shnisi 
Selinuntiga qarshi kurashda 
Afinadan yordam so’raydi. Afina 
Xalq yig’ini katta flot va qo’shin 
yuborishga qaror qiladi.
Bu ekspeditsiya 3 ta strateg – Alkiviad, 
Nikiy, Lamaxga bo’lib beriladi. 6 
mingdan ortiq jangchi Pirey 
bandargohida to’planadi. Lekin kechasi 
bezorilar hujum qilib, Germes tasviri 
tushirilgan tosh ustunlarni buzib 
ketishadi. Bu voqealarda Alkiviad 
ayblandi.    Mi l. aw. 414-y ilni ng 
bahorida afmalik lar 
Sirak uzaga y aqin k eli b uni  
qamal qi la boshlay di . Qish 
bo'v i  sirak uzalik lar shahar 
at rofi da y angi himoy a 
chizig'ini y arat islidi , k uchli 
qo'shin t o'plab Peloponnes 
dav lat larining qo'l lab-
quv v at lashi bilan 
afi nalik lar harak at larini 
y o’qqa chiqarishgan edi. Mil. av v. 413-y ilni ng 
bahorida si rak uzalik lar 
dengizda ham ancha jonli 
harak at  qilishga o't i shdi . 
Sirak uza y onidagi At ina 
qo’shinlari xav f ost ida 
qol gandi. Bu orada 
Yunonist onning o'zida 
ham urush qay t a 
boshlangan edi . Mil.av. 
414-y ilday oq spart alik lar 
Afi naning it t ifoqchisi 
Argos y erlariga bost irib 
k irgan edi. EnterAfi nani t inchlik  sulhini 
buzganl ik da ay blab 
spart alik lar qo'shini shoh 
Agis qo'rnondonJ i gida 
k ey ingi bahorda At t ik aga 
bos t i rib k irishdi. Bu pav t ga 
k eli b Spart aga o't ishga 
muv afl aq bo'l gan 
Alk iv iadning maslahat iga 
k o'ra ular Af i na shimolidan 
20 k m uzoql i k da joy lashgan 
D ek eley ani  egal lashdi v a 
At t i k aning y armini doimiy  
k uzat uv  ost i ga oli shdi.   Afmaliklar Sitsiliya janubiga yo‘l 
olishdi. Ulaming bir qismi asirga 
tushdi, Nikiy va Demosfenni esa 
tinch holatdagi davlatga asossiz 
hujum qilgan qo‘mondonlar 
sifatida qatl qilishdi. Afinaning 
Sitsilivadagi mag’- lubiyati ulkan 
talofotli bo'ldi Mil. avv. 411-yilnmg boshiga 
kelib Afina qo'li ostida Lesbos. 
Samos, Kos va ikki-uchta 
Kichik Osiyo sohillaridagi 
shaharlar qoldi. Barcha 
omadsizliklar natijasida mil. 
aw. 411-yili Afinada siyosiy 
inqiroz vuzaga keldi.DEKELEYA URUSHI
Spart ai ik lar  qo'shinini  AFinaga  bu  qadar  y aqi n  ek anli gi  dahshat li  t ahdid 
uy g'ot ardi . Shunga qaramay  afi nal ik lar Sit siliy adagi k ampaniy ani dav om 
et t irishdi.  Mil .  av v.  413-y il ning  y ozida  ular  u  y erga  y angi  k at t a  l lot   v a 
qo'shinlarni  mashhur  Demosfen   boshchiligi da  y uborishdi.  Biroq  Sit sil iy a 
v a  Peloponnesdagi  it t ifoqdoshl aridan  y ordam  y et ib  k elishi  nat ijasida 
si rak uzal ik lar bilan bo'lgan ik k it a jangda Afi na fl ot i mag'lub bo‘ldi.   Ev bey aning  boy   berilishi  A fi nani  y angi 
inqirozga  olib  k eladi.  400  lar  huk umari 
qul ay di.  Yangi  huk umat   A lk iv iadga  amnist iy a 
berishga qaror qil adi. Spart a  fl ot ining  qo’mondoni  mohi r 
sark arda Lisandr edi.  U mi l.av. 405-
y ilda  Gellespont da  urush 
harak at larini  boshlab  y uboradi . 
A fi na  k emalari  mag’lubiy at ga 
uchrat iladi.    A fi na  dav lat ining 
t aqdiri dey arli hal bo’lgan edi.
Mil.av. 410-y ilda demok rat ik  t uzum t o’lili gi cha 
t i k lanadi  v a  k et ma-k et   janglarda  A lk iv iad  v a 
afi nalik lar  Peloponnes  fl ot i  ust idan  g’alabaga 
erishadi.  A lk iv iad  y ak k a  qo’mondonga 
ay lanib, 100 t a t riy eradan iborat  esk adra bilan 
y o’l ga chiqadi. Mil.av.  404-yi l  bahorida  Lisandr  A fi naga 
k irib  boradi  v a  shaharni  qamal  qiladi. 
Key in  Li sandr  Samosga  y o’l  oladi.  Uzoq 
muddat li   qamaldan  k ey in  samoslik lar 
ham  mag’lub  qi lindi.    Shu  bilan 
Peloponnes  urushi  Pel oponnes 
It t i foqining t o’li q g’alabasi y ak unlanadi. Afinadagi  ichki  inqirozdan  foydalangan  spartaliklar  harbiy   operatsiyala rn i 
bosh la shdi.  Ularning  paydo  bo'lishlarining  o'ziyoq  Afina  ittif oq chila ri ning 
ajralib  ketishi  uchun  yetarli  edi.  Afinaliklar  uchun  yana  bir  dahshatli  zarba 
Evbeyaning boy berilis h i bo'ldi.

Peloponnes urushlari

Reja: 1.Peloponnes urushlarining k elib chiqish sabablari2.Kichik Peloponnes urushi3.Arxidam urushi 4.Dek eley a urushi v a Peloponnes urushlarining y ak unlari

Urushning bosqichlari: 459-446 – Kichik Peloponnes urushi. 431-421 – Arxidamik urush. 421 – Nikiy sulhi 415-413 – Sitsiliya ekspeditsiyasi 413-404 – Dekeleya urushi

Peloponnes urushi s abablari: 1. Afinani mustahkamlash. Aynan Afina yunon-fors urushlarini Gretsiya foydasiga tugatish uchun hal qiluvchi harakatlarni amalga oshira oldi. Ular Delian dengiz ittifoqini boshqargan. 2. 480-yildan (Salami n dagi g'alabadan keyin) 431-yilgacha bo'lgan davrda Pentekontetiya ("ellik yil", Fukidid tomonidan berilgan nom) o'tadi. Afinaning kuchi sezilarli darajada oshdi; ularning sobiq mustaqil ittifoqchilarining ko'pchiligi soliq to'lovchi qaram davlatlarga aylandi. Bu mablag'lar Afinaga kuchli flotni saqlab qolish imkonini berdi va asrning o'rtalaridan boshlab ular Afinaning o'z ehtiyojlari uchun ham foydalanildi - keng ko'lamli jamoat binolarini qurish va shaharni mudofaa qilishni moliyalashtirish. Forslar Yunonistondan chekingandan so'ng, Sparta Afina devorlarini tiklashga to'sqinlik qilishga urindi (devorlarsiz Afina quruqlik hujumidan unchalik himoyalanmagan va spartaliklar nazorati ostiga osongina tushib qolishi mumkin edi), lekin qaytarildi . Fukididning so zlariga ko ra, bu vaqtda spartaliklar ʻ ʻ hech qanday chora ko rmagan bo lsalar-da, ular “o z maqsadiga erisha olmaganidan ʻ ʻ ʻ yashirincha... juda g azablangan”. ʻ