Peloponnes urushlari

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

22172.125 KB

Скачать

Reja:
1.Peloponnes
urushlarining
k elib chiqish
sabablari2.Kichik
Peloponnes
urushi3.Arxidam urushi
4.Dek eley a urushi
v a Peloponnes
urushlarining
y ak unlari

Urushning bosqichlari:
459-446 – Kichik Peloponnes urushi.
431-421 – Arxidamik urush.
421 – Nikiy sulhi
415-413 – Sitsiliya ekspeditsiyasi
413-404 – Dekeleya urushi

Peloponnes urushi s abablari:
1. Afinani mustahkamlash. Aynan Afina yunon-fors urushlarini Gretsiya
foydasiga tugatish uchun hal qiluvchi harakatlarni amalga oshira oldi. Ular
Delian dengiz ittifoqini boshqargan.
2. 480-yildan (Salami n dagi g'alabadan keyin) 431-yilgacha bo'lgan davrda
Pentekontetiya ("ellik yil", Fukidid tomonidan berilgan nom) o'tadi. Afinaning
kuchi sezilarli darajada oshdi; ularning sobiq mustaqil ittifoqchilarining ko'pchiligi
soliq to'lovchi qaram davlatlarga aylandi. Bu mablag'lar Afinaga kuchli flotni saqlab
qolish imkonini berdi va asrning o'rtalaridan boshlab ular Afinaning o'z ehtiyojlari
uchun ham foydalanildi - keng ko'lamli jamoat binolarini qurish va shaharni mudofaa
qilishni moliyalashtirish. Forslar Yunonistondan chekingandan so'ng, Sparta Afina
devorlarini tiklashga to'sqinlik qilishga urindi (devorlarsiz Afina quruqlik hujumidan
unchalik himoyalanmagan va spartaliklar nazorati ostiga osongina tushib qolishi
mumkin edi), lekin qaytarildi . Fukididning so zlariga ko ra, bu vaqtda spartaliklar ʻ ʻ
hech qanday chora ko rmagan bo lsalar-da, ular “o z maqsadiga erisha olmaganidan
ʻ ʻ ʻ
yashirincha... juda g azablangan”.
ʻ

Peloponnes urushi s abablari:
3. Shimoli-sharqiy yo'nalishdagi (Makedoniya va Frakiyada, shuningdek, Qora dengiz
qirg'oqlari bo'ylab) savdo yo'llari va bozorlarni to'liq o'zlashtirgan afinaliklar e’tiborini
G'arbiy O'rta yer dengiziga qaratdilar. Bu holat, ayniqsa, an'anaviy ravishda janubiy
Italiya va Sitsiliyadagi koloniyalari va Sparta boshchiligidagi Peloponnes Ittifoqining bir
qismi bilan chambarchas bog'liq bo'lgan Korinf manfaatlariga ta'sir qildi.
4. Mil.av. 465-yilda spartalik i lotlar (qullar) qo zg oloni.ʻ ʻ Afina qo shin yubordi, lekin ʻ
ular kelganidan keyin spartaliklar “ularning yordami endi kerak emas” deb e lon qilib,
ʼ
afinaliklarni uylariga jo natadi (boshqa ittifoqchilar qolgan). Fukididning so'zlariga
ʻ
ko'ra, spartaliklar afinaliklar qo'zg'olonchilar tomoniga o'tib ketishidan qo'rqib, yordam
berishdan bosh tortdilar. Oxir-oqibat, qo'zg'olonchi i lotlar quvib chiqarilishi va qatl
qilinmaslik sharti bilan taslim bo'ldilar; Afina ularni Korinf ko'rfazining eng tor
nuqtasida joylashgan strategik ahamiyatga ega Nafpaktos shahriga joylashtirdi. Ushbu
hodisaning natijasi - xafa bo'lgan afinaliklarning Sparta bilan ittifoqdan chiqishi va
Argos va Fe s saliya bilan ittifoq tuzishi.

Peloponnes urushi sabablari:
5. Miloddan avvalgi 459 yilda Afina o'z qo'shnilari - Peloponnes Ittifoqi tarkibiga kirgan Megara va Korinf
o'rtasidagi urushdan foydalanib, Megara bilan ittifoq shartnomasi tuzdi. Natijada, afinaliklar Korinf Istmusida va
Korinf ko'rfazida mustahkam qarorgohga ega bo'lishdi. Bularning barchasi Sparta urushiga kirishiga olib keldi va
Kichik Peloponnes urushi boshlandi. Afina Spartalar nazorati ostida Attikadan tashqarida (shu jumladan Megara
va Boeotiya) Gretsiya materikidagi mulklarini qoldirishga majbur bo'ldi, ammo muhim Egina oroli Afina Ittifoqi
tarkibida qoldi. Miloddan avvalgi 446/445 yil qish i da O'ttiz yillik tinchlik sulhi har ikki davlatning o'z
ittifoqchilari ustidan nazorat qilish huquqini tan oldi.
6. Harbiy harakatlarning boshlanishiga Afinaning Korinf va uning mustamlakasi Kerkira (Adriatikaning sharqiy
sohillari) o rtasidagi mojaroga aralashuvi sabab bo ldi, u ʻ ʻ mil.av. 433-yil sentabrda o z kemalari va qo shinlarini ʻ ʻ
u yerga yubordi. Keyin (432) afinaliklarga (Egey dengizining shimoliy qirg'og'i) bo'ysunishni istamagan
Xalkidiki yarim orolidagi Potidea shahrini bosib oladi . Nihoyat, Afina hukumati Peloponnes Ligasining yana bir
a'zosi bo'lgan Megaraga nisbatan o'ta qattiq iqtisodiy sanksiyalar qo'ydi. Jiddiy keskinlik manba y i Megara
(Kichik Peloponnes urushidan keyin Sparta ittifoqchisi bo'lgan) ga qarshi qattiq savdo sanksiyalarini qo'ygan
Afina farmoni (433/432 yilda qabul qilingan) edi. Endi Megar a psefizmi deb nomlanuvchi bu sanktsiyalar
Fukidid tomonidan deyarli tilga olinmaydi , ammo zamonaviy tarixchilar Megaraning Afina kuchi bilan savdo
qilishni taqiqlashi uning iqtisodiyotiga dahshatli zarba bergan va urush sabablaridan biri bo'lgan deb
hisoblashadi. Muammo shundaki, endi afinaliklar Megariya p sefizmidan foydalanib, har qanday bahona bilan o'z
portlarini boshqa davlatlarning kemalari uchun yopishlari mumkin edi.

Ult imat um

Miloddan avvalgi 432 yilning kuzida Spartada Peloponnes Ligasi vakillari yig'ildi.

Ushbu uchrashuv haqiqiy diplomatik konferentsiyaga aylandi, unda yunon davlatlarining manfaatlari keskin
to'qnashdi.

Bahs shiddatli bo'ldi. Korinf, Megara va boshqa ba'zi shtatlar Sparta xalq yig'inini urush boshlash zarurligiga
ishontirishga harakat qildi.

Korinf elchilari Spartani qat'iyatsizlikda, harakatsizlikda aybladilar va Afinaga zudlik bilan urush e'lon qilishni
talab qildilar.

Afina elchilari esa qonuniy yo'llar bilan gegemonlikka erishganliklarini va o'zlarining afzalliklaridan
foydalanishda , boshqalardan ko'ra ko'proq mo'tadillik va adolat ko'rsatdilar.

Afina elchilari ham ittifoqchilar majlisiga Afina davlatining kuchini ko'rsatib, tinchlik shartnomasini
buzmaslikni taklif qildilar.

Bu nutqdan so‘ng barcha ittifoqchi elchilar majlisni tark etishdi.

Yolg'iz qolgan spartaliklar urushga qarshi va unga qarshi bo'lgan barcha dalillarni tortishdi.

Ult imat um

Qirol Arxidam birinchi darajali harbiy kuchga ega bo'lgan, kuchli flotga ega bo'lmagan urush natijasi
noaniqligi sababli ehtiyotkor siyosat tarafdori bo'lib, ittifoqning iqtisodiy va harbiy qudratini oshirib,
diplomatik yo'l bilan harakat qilishni taklif qildi.

Efor S f enaleid Afinaga zudlik bilan urush e'lon qilishni, kutilmagan muvaffaqiyatga erishishni va shu bilan
ittifoqchilik burchini bajarishni taklif qildi.

Nutq oxirida S f enaleid bu masalani vakolatli ittifoqchi davlatlar ovoziga qo'ydi.

Spartadagi barcha ittifoqchilar delegatlarining yig'ilishi Afinaga ultimatum qo'yishga qaror qildi.

Uning shartlari quyidagilardan iborat edi: antimegara sanksiyalarini bekor qilish kerak, qo'l ostidagilar
pozitsiyasida arxga kiritilgan barcha siyosatlar haqiqiy avtonomiyaga ega bo'lishi kerak, Alkmeonid urug'i
vakillari uzoq vaqtdan beri davom etgan diniy jinoyat bilan bulg'angan (shu jumladan, Afina davlatining
amaldagi rahbari Perikl) Attika chegaralaridan haydab chiqarilishi kerak; aks holda urush muqarrar bo'ladi.

Bu ultimatum, albatta, rad etildi va har ikki tomon ham bo'lajak janglarga tayyorgarlik ko'ra boshladi.

Urush st rat egiy asi:
Peloponnes ligasi:
1. Q uruqlikdagi kuchlar
hisobiga g'alaba qozoni sh;
2. Attika ga yillik bosqinlar ;

3. Qishloq lar ni talon-taroj
qilish ; Afina ittifoqi:
1. D engiz ustunligi bilan
g'alaba qozoni sh;
2. Quruqlikda urushga
kirish ;
3. Spartaga bostirib kirish
paytida, shaharlar ichidagi
aholini evakuatsiya qilish ;

Arxidam urushi
Tashabbuskor sardoming yo'qligi sezildi: mil. avv 429-yilda atinaliklar bironta ham faol
harbiy yurishlami amalga oshirishmadi Ammo dushman tomon dadil harakat qilardi;
peloponnesliklar Plateyani qamal qilishni boshlab g'arb tomonga ikkita quruqlikda -
Akarnaniyaga, dengizda esa - Navpaktdagi Afina flotiga qarshi hujum uyushtirishadi.
Ikkala harakat ham omadsizlik bilan tugadi. biroq peloponnesliklaming dengizda ancha
faol ekanligi namoyon bo'ldi
01
02
03 Mil.av. 428-yil afinaliklar uchun
juda og’ir keldi va Lesbosda
Afinaga qarshi qo’zg’alon
ko’tariladi; Mil. av. Strateg Laxet 20 ta
kema bilan Sitsiliyaga suzib
ketadi va g’alaba qozonadi;
Mil.av. 425-yilda esa spartaliklar
Attikaga 5 marta yurish
uyushtirishadi;
04
05 Mil.av. 424-yilda Afina yangi hujum
boshlaydi va Megara pandargohini
qo’lga kiritadi;Yosh spartalik Brasid esa,
Afinadan norozi ittifoqchilarni
o’z tomoniga og’dirib,
qaqshatqich zarba berish rejasini
tuzadi.01
02

Afinaning ketma-ket muvaffaqiyatsizliklari harbiy partiyaning obro'sini og’irlashtirib
qo'ydi. Sparta bilan tinchlik haqida muzokaralar boshlanadi. Yil tugashi bilan Kleon urush
harakatlarini qayta tiklab, uning o'zi shimolga yurishga boshchilik qildi va qisqa muddat
ichida boy berilgan punktlar ustidan Afina nazoratini qaytardi. Lekin Amfipolga ketishda
Kleonni Brasid qarshi oldi va Kleon mag‘lub bo'ldi va jangda halok bo’ladi. Brasidning
o’zi ham vafot etadi.
Ikkala tomonning ham
sardorlarini bir vaqtdagi
o’limi, yana tinchlik
muzokaralari uchun yo’l
ochib berdi. Ik k ala t omon ham 10
y ill ik urush dav omida
bir-bi rini y engish
mumk in emasl igiga
ishonch hosil qili shdi .
Mil.av. 421-y il
bahorida Spart a v a
Afi na t inchik k a
erishadi. A fi nal ik l ar
Pi fos v a Kiferani,
spart al ik l ar esa
Amfi polni qay t arib
berishga k el ishi b
oladilar. Barcha sirlar
k elishil gan holat da
almashi ladi. Bu
t inchlik 50 y ilga qabul
qilindi. Sulh
t ashabbusk ori A fi na
st rat egi sharafi ga
“ Ni k iy sulhi” deb
noml andi .

“ N ik iy sulhi” must ahk am emas edi. Ik k i
dav lat ham sulh shart l arini baj arishga
shoshilmadil ar. Ba’zi polislar esa sulhni
t an olmadilar.
Mi l.av. 420-y il da Afi nada Peri k l ning
jiy ani Alk iv i ad birinchi st rat eg et i b
t ay inlandi . Alk iv id urush t arafdori
bo’lib, Argos, Mant iney a v a Eli da
bil an i t t ifoq t uzadi.
Mil.av. 419-418 y illarda bi r necht a
jangler bo’lib o’t di . Spart a
Mant iney a y aqi ni dagi j angda
barcha raqiblari ust idan g’alabaga
erishdi v a but un Peloponnesda o’z
gegemonligini o’rnat adi .
Key ingi y illarda Afi nada hal
qil uv chi rolni N ik iy v a Alk iv iad
bajara boshl adi. Mil.av. 415-y ilda
bir necht a t ashqi siy osiy
zafarlardan k ey i n, Sit sil iy aga
ajoy i b ek spansiy ani
uy usht iri shga k elishildi .

Sit siliy a ek spansiy asi
Mil.av. 416-yilda Sitsiliyaning
kichik bir shahri Egesta qo’shnisi
Selinuntiga qarshi kurashda
Afinadan yordam so’raydi. Afina
Xalq yig’ini katta flot va qo’shin
yuborishga qaror qiladi.
Bu ekspeditsiya 3 ta strateg – Alkiviad,
Nikiy, Lamaxga bo’lib beriladi. 6
mingdan ortiq jangchi Pirey
bandargohida to’planadi. Lekin kechasi
bezorilar hujum qilib, Germes tasviri
tushirilgan tosh ustunlarni buzib
ketishadi. Bu voqealarda Alkiviad
ayblandi.

Mi l. aw. 414-y ilni ng
bahorida afmalik lar
Sirak uzaga y aqin k eli b uni
qamal qi la boshlay di . Qish
bo'v i sirak uzalik lar shahar
at rofi da y angi himoy a
chizig'ini y arat islidi , k uchli
qo'shin t o'plab Peloponnes
dav lat larining qo'l lab-
quv v at lashi bilan
afi nalik lar harak at larini
y o’qqa chiqarishgan edi. Mil. av v. 413-y ilni ng
bahorida si rak uzalik lar
dengizda ham ancha jonli
harak at qilishga o't i shdi .
Sirak uza y onidagi At ina
qo’shinlari xav f ost ida
qol gandi. Bu orada
Yunonist onning o'zida
ham urush qay t a
boshlangan edi . Mil.av.
414-y ilday oq spart alik lar
Afi naning it t ifoqchisi
Argos y erlariga bost irib
k irgan edi. EnterAfi nani t inchlik sulhini
buzganl ik da ay blab
spart alik lar qo'shini shoh
Agis qo'rnondonJ i gida
k ey ingi bahorda At t ik aga
bos t i rib k irishdi. Bu pav t ga
k eli b Spart aga o't ishga
muv afl aq bo'l gan
Alk iv iadning maslahat iga
k o'ra ular Af i na shimolidan
20 k m uzoql i k da joy lashgan
D ek eley ani egal lashdi v a
At t i k aning y armini doimiy
k uzat uv ost i ga oli shdi.

Afmaliklar Sitsiliya janubiga yo‘l
olishdi. Ulaming bir qismi asirga
tushdi, Nikiy va Demosfenni esa
tinch holatdagi davlatga asossiz
hujum qilgan qo‘mondonlar
sifatida qatl qilishdi. Afinaning
Sitsilivadagi mag’- lubiyati ulkan
talofotli bo'ldi Mil. avv. 411-yilnmg boshiga
kelib Afina qo'li ostida Lesbos.
Samos, Kos va ikki-uchta
Kichik Osiyo sohillaridagi
shaharlar qoldi. Barcha
omadsizliklar natijasida mil.
aw. 411-yili Afinada siyosiy
inqiroz vuzaga keldi.DEKELEYA URUSHI
Spart ai ik lar qo'shinini AFinaga bu qadar y aqi n ek anli gi dahshat li t ahdid
uy g'ot ardi . Shunga qaramay afi nal ik lar Sit siliy adagi k ampaniy ani dav om
et t irishdi. Mil . av v. 413-y il ning y ozida ular u y erga y angi k at t a l lot v a
qo'shinlarni mashhur Demosfen boshchiligi da y uborishdi. Biroq Sit sil iy a
v a Peloponnesdagi it t ifoqdoshl aridan y ordam y et ib k elishi nat ijasida
si rak uzal ik lar bilan bo'lgan ik k it a jangda Afi na fl ot i mag'lub bo‘ldi.

Ev bey aning boy berilishi A fi nani y angi
inqirozga olib k eladi. 400 lar huk umari
qul ay di. Yangi huk umat A lk iv iadga amnist iy a
berishga qaror qil adi. Spart a fl ot ining qo’mondoni mohi r
sark arda Lisandr edi. U mi l.av. 405-
y ilda Gellespont da urush
harak at larini boshlab y uboradi .
A fi na k emalari mag’lubiy at ga
uchrat iladi. A fi na dav lat ining
t aqdiri dey arli hal bo’lgan edi.
Mil.av. 410-y ilda demok rat ik t uzum t o’lili gi cha
t i k lanadi v a k et ma-k et janglarda A lk iv iad v a
afi nalik lar Peloponnes fl ot i ust idan g’alabaga
erishadi. A lk iv iad y ak k a qo’mondonga
ay lanib, 100 t a t riy eradan iborat esk adra bilan
y o’l ga chiqadi. Mil.av. 404-yi l bahorida Lisandr A fi naga
k irib boradi v a shaharni qamal qiladi.
Key in Li sandr Samosga y o’l oladi. Uzoq
muddat li qamaldan k ey in samoslik lar
ham mag’lub qi lindi. Shu bilan
Peloponnes urushi Pel oponnes
It t i foqining t o’li q g’alabasi y ak unlanadi. Afinadagi ichki inqirozdan foydalangan spartaliklar harbiy operatsiyala rn i
bosh la shdi. Ularning paydo bo'lishlarining o'ziyoq Afina ittif oq chila ri ning
ajralib ketishi uchun yetarli edi. Afinaliklar uchun yana bir dahshatli zarba
Evbeyaning boy berilis h i bo'ldi.

Peloponnes urushlari

Reja: 1.Peloponnes urushlarining k elib chiqish sabablari2.Kichik Peloponnes urushi3.Arxidam urushi 4.Dek eley a urushi v a Peloponnes urushlarining y ak unlari

Urushning bosqichlari: 459-446 – Kichik Peloponnes urushi. 431-421 – Arxidamik urush. 421 – Nikiy sulhi 415-413 – Sitsiliya ekspeditsiyasi 413-404 – Dekeleya urushi

Peloponnes urushi s abablari: 1. Afinani mustahkamlash. Aynan Afina yunon-fors urushlarini Gretsiya foydasiga tugatish uchun hal qiluvchi harakatlarni amalga oshira oldi. Ular Delian dengiz ittifoqini boshqargan. 2. 480-yildan (Salami n dagi g'alabadan keyin) 431-yilgacha bo'lgan davrda Pentekontetiya ("ellik yil", Fukidid tomonidan berilgan nom) o'tadi. Afinaning kuchi sezilarli darajada oshdi; ularning sobiq mustaqil ittifoqchilarining ko'pchiligi soliq to'lovchi qaram davlatlarga aylandi. Bu mablag'lar Afinaga kuchli flotni saqlab qolish imkonini berdi va asrning o'rtalaridan boshlab ular Afinaning o'z ehtiyojlari uchun ham foydalanildi - keng ko'lamli jamoat binolarini qurish va shaharni mudofaa qilishni moliyalashtirish. Forslar Yunonistondan chekingandan so'ng, Sparta Afina devorlarini tiklashga to'sqinlik qilishga urindi (devorlarsiz Afina quruqlik hujumidan unchalik himoyalanmagan va spartaliklar nazorati ostiga osongina tushib qolishi mumkin edi), lekin qaytarildi . Fukididning so zlariga ko ra, bu vaqtda spartaliklar ʻ ʻ hech qanday chora ko rmagan bo lsalar-da, ular “o z maqsadiga erisha olmaganidan ʻ ʻ ʻ yashirincha... juda g azablangan”. ʻ

Peloponnes urushlari

10.08.2023

0

22172.125 KB

Похожие