MAVZU: PROPORSIYANING ASOSIY XOSSASI

Proporsiyaning chetki hadlari ko`paytmasi uning o`rta hadlar ko`paytmasiga teng .Bu xossa proporsiyaning asosiy xossasi deyiladi. Proporsiyaning bitta hadi noma`um bo`lishi mumkin.Noma`lumni topish proporsiyani yechish deyiladi.Masala: x:3=2,5:0,5 ; 0,5x=2,5∙3; x=2,5∙3:0,5 ; x=15

• Proporsiyani yechishda 3 ta miqdor berilib, to`rtinchi noma’lum miqdor topiladi. Bu qoida “uch miqdor qoidasi” deb ham yuritiladi. Proporsiyani yechishda “besh miqdor qoidasi” ham mavjud . • 1.( Abu Rayhon Beruniy masalasi.) Agar 10 dirham (pul birligi) 2 oyda 5 dirham foyda keltirsa, 8 dirham 3 oyda qancha foyda keltiradi? • Yechish: Masalani turli usullarda yechish mumkin. Ulardan eng qulay usuli proporsiya tuzib yechish usulidir. 1) 8 dirham 3 oyda x dirham foyda keltiradi deylik. Masalani qisqa shartini shunday tuzamizki dirhamga dirham, oyga oy, foydaga foyda mos qilib yozilganiga e’tibor beramiz: • 10 dirham----2 oy---5 dirham foyda • 8 dirham---- 3 oy---x dirham foyda? • 2)Proporsiya tuzamiz: 20x=5∙24 20x=120 x=120:20 x=6 • Javob: 6 dirham foyda.

BESH MIQDOR MASALASI • 214-masala. ( I. Nyuton masalasi) Bir xattot 8 kunda 15 varaq yoza oladi. 405 varaqni 9 kunda yozishga ulgurish uchun necha nafar xattot zarur bo`ladi? • Yechish: 1) 405 varaqni 9 kunda yozishga ulgurish uchun x nafar xattot zarur bo`lsin deylik. Masalani qisqa shartini tuzamiz: • 1 xattot----8 kun---15 varaq • x xattot----9 kun---405 varaq ? • 9x=8∙27 x=8∙27:9 x=24 Javob: 24 ta xattot.