Salibchilar davlati

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

5529.1904296875 KB

Скачать

Reja :
1. Salib yurishlarining asosiy sababi.
2. Salib yurishlari.
3. Salib yurishlarining oqibatlari

Salib yurishlari — 1096 - 1270-yillarda G arbiy ʻ Yevropa zodagonlari va
katolik cherkovi
tomonidan Yaqin Sharqqa ( Suriya , Falastin , Shimoliy
Afrika ) qilingan bosqinchilik urushlari. Salib yurishlarining bosqinchilik
mohiyati diniy shiorlar (g ayridin (musulmonlar)larga qarshi kurash va
ʻ
„xudo qabri“ hamda „muqaddas yer“ (Falastin)ni ozod qilish) bilan
niqoblangan.
Salib yurishi xristianlar armiyasining musulmon Sharqiga qurolli hujumi
bo'lib, u jami 200 yildan ortiq (1096-1270) davom etgan va G'arbiy Evropa
mamlakatlari qo'shinlarining kamida sakkizta uyushtirilgan chiqishlarida
ifodalangan. Keyingi davrda bu nasroniylikni qabul qilish va o'rta asrlar
katolik cherkovining ta'sirini kengaytirish maqsadida qilingan har qanday
harbiy kampaniyaning nomi edi.
Salibchi bunday kampaniyaning ishtirokchisidir. O'ng yelkasida u dubulg'a
va bayroqlarga qo'llaniladigan bir xil tasvir shaklida chiziq bor edi.

Salib yurishlariga bo'lgan ehtiyoj papa tomonidan aytilgan Shahar bitiruvdan
keyin
Klermon sobori 1095 yil mart oyida U aniqladi salib yurishlarining iqtisodiy
sababi : Evropa erlari odamlarni ovqatlantira olmaydi, shuning uchun xristian
populyatsiyasini saqlab qolish uchun Sharqda boy erlarni zabt etish kerak. Diniy bahslar,
ziyoratgohlarni, ayniqsa, Muqaddas qabrni kofirlar qo'lida saqlashga yo'l qo'yilmasligi
bilan bog'liq. Masih armiyasi 1096 yil 15 avgustda yurishga qaror qilindi.
Papaning chaqiriqlaridan ilhomlangan minglab oddiy odamlar belgilangan muddatni
kutmay, kampaniyaga shoshilishdi. Butun militsiyaning ayanchli qoldiqlari
Konstantinopolga etib keldi. Ziyoratchilarning asosiy qismi qiyinchilik va epidemiyalar
tufayli yo'lda vafot etdi. Turklar qolganlari bilan qiyinchiliksiz shug'ullanishdi.
Belgilangan vaqtda asosiy qo'shin yurish boshladi va 1097 yilning bahoriga kelib Kichik
Osiyoda edi. Tarqalgan saljuqiy qo'shinlariga qarshilik ko'rsatgan salibchilarning harbiy
ustunligi yaqqol ko'rinib turardi. Salibchilar shaharlarni egallab, salibchilar davlatlarini
tuzdilar. Mahalliy aholi krepostnoylikka o'tdi.

Salibchilar, odatda, kiyimlariga salib (xoch) belgisini tikib olishgan
(yurishlarning nomi shundan). XI- asrning so nggi choragida saljuqiylar ʻ
tomonidan
Vizantiyaning Kichik Osiyodagi yerlarini hamda diniy
an ana bo yicha „muqaddas shahar“ bo lgan
ʼ ʻ ʻ Quddusni egallab olishlari
salibchilarning
O rta ʻ dengizning sharqidagi yerlarga bostirib kirishiga
sabab bo lgan. Vizantiya saljuqiylarga qarshi kurashish uchun G arbdagi
ʻ ʻ
davlatlardan bir necha bor harbiy yordam so ragan. Salib yurishlarining
ʻ
bevosita tashkilotchisi bo lgan Rim papasi bundan foydalangan. Papalar
ʻ
katolik cherkovining ta sirini kuchaytirish va kengaytirish, pravoslav
ʼ
cherkovini Rimga bo ysundirish maqsadida diniy fanatizmni avj
ʻ
oldirganlar. Salibchilarning ko pchiligini qashshoqlashib qolgan
ʻ
ritsarlar, yirik sen orlar hamda dehqonlar tashkil qilgan.
ʼ

Birinchi salib yurushi (1096—99) 1095-yil Klermonda papa Urban II tomonidan e lon ʼ
qilingan. Yig ilgan odamlarga quyidagicha murojaat qilgan: "U yerga borgan har bir
ʻ
kishi, vafot etgan taqdirda, gunohlari kechiriladi. Ular kofirlarga qarshi mo l-ko l
ʻ ʻ
ne matlar keltiradigan jangga chiqsinlar… U yerning daryolarida sut va asal oqadi. Ha,
ʼ
oldin qaroqchi bo lganlar, o z birodarlari va qabilalariga qarshi kurashganlar
ʻ ʻ
jangchilarga aylanadi. Bu yerda o kinganlar, u yerda boy bo ladi". 1099-yil iyulda
ʻ ʻ
salibchilar saljuqiylardan Quddus (Iyerusalim) shahrini tortib olishgan va Quddus
qirolligini tashkil etishgan

Birinchi salib yurishi 1096 yil 15 avgustda, 50 000 dehqonlar va shahar kambag'allaridan
iborat uyushmagan olomon materiallar va o'quv mashg'ulotlarisiz yurishga kirishganida
boshlandi. Asosan, ular talonchilik bilan shug'ullangan (chunki ular o'zlarini bu
dunyodagi hamma narsaga ega bo'lgan Xudoning askari deb bilishgan) va yahudiylarga
(Masih qotillarining avlodlari hisoblangan) hujum qilishgan
. Ammo bir yil ichida bu qo'shin yo'lda
uchrashgan vengerlar, keyin esa turklar
tomonidan yo'q qilindi. Kambag'allar
olomoniga ergashib, yaxshi o'qitilgan ritsarlar
salib yurishiga chiqdilar. 1099 yilga kelib ular
Quddusga etib kelishdi, shaharni egallab, ko'p
sonli aholini o'ldirishdi. Ushbu voqealar va
Quddus Qirolligi deb nomlangan hududning
shakllanishi birinchi kampaniyaning faol
davrini tugatdi. Keyingi istilolar (1101
yilgacha) bosib olingan chegaralarni
mustahkamlashga qaratilgan edi.

Ikkinchi salib yurishi (1147—1150)— Yevropadan boshlangan ikkinchi yirik salib yurishi

edi. Ikkinchi salib yurishi 1144-yilda Edessa Grafligi ning Imodaddin Zengi qo shinlari ʻ
tomonidan mag lub etilishiga javob tariqasida boshlangan. Graflik Birinchi salib yurishi
ʻ
paytida (1096-1099) 1098-yilda Quddus qiroli Boldvin I tomonidan tashkil etilgan. U
birinchi salibchilar davlati sifatida tashkil etilgan edi, ammo birinchi bo lib mag lubiyatga
ʻ ʻ
uchraydi.
Ikkinchi salib yurishi
Rim papasi Yevgeniy III
tomonidan e lon qilingan va Yevropa qirollari,
ʼ
ya ni Fransiya qiroli
ʼ Lyudovik VII va
Germaniya qiroli Konrad III tomonidan
boshqarilgan hamda boshqa bir qator Yevropa
zodagonlari tomonidan qo llab quvvatlangan.
ʻ
Ikki qirolning qo shinlari Yevropa bo ylab
ʻ ʻ
mustaqil ravishda harakat qildi.

Vizantiya
hududidan Onado liga ʻ o tib bordi ʻ
va ikkala qo shin ham
ʻ Saljuqiylar tomonidan
alohida-alohida mag lubiyatga uchratildi.
ʻ

G arbiy nasroniylarning asosiy manbasi Deuil Odo va Suriya nasroniylarning ʻ
manbasi ekanligini da vo qilgan Vizantiya imperatori Manuel I Komnenos salibchilar
ʼ
yurishlariga, xususan, Onado lidagi yurishlariga yashirincha to sqinlik qilgani aytiladi ya ni
ʻ ʻ ʼ
turklarni hujum qilishini ataylab buyurgani iddao qilinadi. Biroq, Vizantiyaliklar tomonidan
salib yurishining bu gumon qilingan to sqinlik, ehtimol, imperiyani to siq sifatida ko rgan
ʻ ʻ ʻ
Odo tomonidan uydirilgan bo lib, bundan tashqari, imperator Manuelning buni qilish uchun
ʻ
hech qanday siyosiy sababi yo q edi
ʻ [2]
. Lyudovik va Konrad qo shinlarining qoldiqlari ʻ
Quddusga
yetib kelishdi va 1148-yilda Damashqga noto g ri hujum qiladilar va bu ularning ʻ ʻ
chekinishi bilan yakunlandi. Oxir oqibat, sharqdagi salib yurishi salibchilar uchun
omadsizlik,
musulmonlarning esa g alabasi bo ldi. Bu oxir-oqibatda Quddusning qulashiga ʻ ʻ
asosiy ta sir ko rsatadi va bu XII asr oxirida Uchinchi salib yurishining boshlanishiga sabab
ʼ ʻ
bo ladi.
ʻ
Ikkinchi salib yurishida salibchilar Muqaddas Yerda o z maqsadlariga erisha
ʻ
olmadi, ammo boshqa joylarda g alabalarga erishdilar. Ulardan eng muhimi 1147-yilda 13
ʻ
000 nafar flamand, friz, norman, ingliz, shotland va nemis salibchilarning birlashgan
qo shiniga to g ri keldi. Angliyadan kemada Muqaddas Zaminga yo lga chiqqan qo shin shu
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
yerda to xtab, ularga yordam berdi. Kichikroq (7000 kishilik) portugal armiyasi Lissabonni
ʻ
egallagan va uning Mavriy aholisini quvib chiqargan.

Uchinchi salib yurishi (1189–1192) qudratli Misr sultoni Saladinning 1187-yil
2-oktabrda Quddusni zabt etishi (Qarang: Saladinning Quddusni bosib olishi).
Ushbu kampaniyada Evropaning uchta suvereniteti ishtirok etdi: imperator
Frederik I Barbarossa, Frantsiya qiroli Filipp II Avgust va ingliz Richard
Arslon. Uchinchi salib yurishiga birinchi bo'lib Fridrix chiqdi, uning qo'shini
yo'lda 100 000 kishigacha ko'paydi;
U dunay bo'ylab yo'lni tanladi,
bu yo'lda u g'ayrioddiy yunon
imperatori Isaak Anjelusning
fitnalarini engib o'tishga majbur
bo'ldi, faqat Adrianopolni qo'lga
kiritgandan so'ng salibchilarga
bepul o'tish va Kichik Osiyoga
o'tishlariga yordam berishga
undadi

Bu erda Fridrix ikki jangda turk qo'shinlarini
mag'lub etdi, ammo ko'p o'tmay Kalikadn (Salef)
daryosidan o'tayotganda cho'kib ketdi. Uning o'g'li
Fridrix qo'shinni Antioxiya orqali Akkaga olib
bordi, u erda u boshqa salibchilarni topdi, lekin
tez orada vafot etdi. 1191 yilda Akka shahri
frantsuz va ingliz qirollariga taslim bo'ldi, ammo
ular o'rtasida ochilgan kelishmovchilik frantsuz
qirolini o'z vataniga qaytishga majbur qildi.
Richard Uchinchi Salib yurishini davom ettirishda
qoldi, lekin Quddusni zabt etish umidida 1192
yilda Saladin bilan uch yilu uch oy davomida sulh
tuzdi, unga ko'ra Quddus Sultonning tasarrufida
qoldi va nasroniylar Tirdan Yaffagacha bo'lgan
qirg'oq chizig'i, shuningdek Muqaddas qabrga
bepul tashrif buyurish huquqi ega bo’ldi.

Tarixdan ma'lumki, 4 ta salib yurishlari G'arbiy Evropa tashqi
siyosatining yo'nalishini o'zgartirdi. Agar ilgari yagona maqsad
"Rabbiyning qabrini" zabt etish bo'lsa, endi hamma narsa keskin o'zgarib
bormoqda.
4-Salib yurishining haqiqiy maqsadlari rasmiy versiyaga umuman to'g'ri
kelmadi. Ammo bu haqda keyinroq gaplashamiz. Keling, ushbu harbiy
yurishning sabablarini ko'rib chiqaylik.
Asosan To'rtinchi salib yurishi dunyoviy hokimiyat intilishlari va oddiy
askarlarning qasos olishga bo'lgan tashnaligini aks ettirgan. Ular dastlabki
uchta yurishning, xususan, Ikkinchi yurishning mag'lubiyat sabablarini
taroziga sola boshlaganlarida, ular kutilmagan xulosalarga kelishdi.
Ma’lum bo‘lishicha, asosiy muammo salibchilar qo‘mondonlari
o‘rtasidagi janjal va yagona umumiy harakat rejasining yo‘qligi emas,
balki Vizantiya imperatorining xiyonati edi.

Bu xulosaning sababini biroz
keyinroq muhokama qilamiz.
Endi harbiy kampaniyaning
rasmiy maqsadiga ta'sir qilgan
Papaning intilishlarini ta'kidlash
muhimdir.
1202-1204 yillardagi to'rtinchi
salib yurishi Muqaddas Taxtni
Evropada etakchi mavqega
aylantirishi kerak edi. Ikkinchi
va uchinchi yurishlar
mag'lubiyatga uchragach,
Rimning obro'si keskin tushib
ketdi. Bu nemis hukmdorlari
orasida sezilarli darajada oshdi,
ular navbatdagi "Muqaddas
qabrni zabt etish" o'rniga
Wendlarni majburiy suvga
cho'mdirdilar.

Bundan tashqari, oddiy salibchilarning g'azabi kuchaydi. Ularning
ko'pchiligi faxriylar yoki birinchi kampaniyalar ishtirokchilarining
farzandlari edi, ammo tegishli tovon puli olmagan. Yaqin Sharqdagi
ma'naviy buyruqlar ritsarlaridan u erda joylashgan askarlarning
behayoligi va boy hayoti haqida ma'lumot olindi.
Shunday qilib, to'rtinchi salib yurishi evropaliklarning jangari
qismining bir ovozdan qaroriga aylandi. To'g'ri, har birining o'z
maqsadi bor edi. Biz ular haqida batafsilroq gaplashamiz.
Beshinchi (1217—21), Oltinchi (1228—29), Yettinchi (1248— 54),
Sakkizinchi (1270), To qqizinchi (1271-72) salib yurishlari ʻ
samarasiz bo lgan. 1291-yilda Akra shahrining musulmonlar
ʻ
qo liga o tishi natijasida salibchilar Sharqdagi mulklarini butunlay
ʻ ʻ
yo qotganlar.
ʻ

Birinchi sayohat natijasi pozitsiyalar sezilarli darajada mustahkamlandi. Biroq, uning
natijalari noaniq edi. XII asr o'rtalarida. musulmon dunyosining qarshiligi kuchaymoqda.
Salibchilar davlatlari va knyazliklari birin -ketin qulab tushdi. 1187 yilda Quddus butun
Muqaddas Er bilan bosib olindi. Muqaddas qabr imonsizlar qo'lida qoldi. Yangi salib
yurishlari uyushtirildi, lekin ularning hammasi
to'liq mag'lubiyat bilan yakunlandi .
Vaqtida
IV salib yurishi Konstantinopol qo'lga olindi va vahshiyona talon -taroj qilindi.
Vizantiya o'rnida Lotin imperiyasi 1204 yilda tashkil etilgan, ammo u qisqa umr ko'rdi. 1261
yilda u o'z faoliyatini to'xtatdi va Konstantinopol yana Vizantiya poytaxti bo'ldi.
Salib yurishlarining eng dahshatli sahifasi bu edi
bolalar piyoda , taxminan 1212-1213
yillarda o'tkazilgan. Bu vaqtda Muqaddas qabrni faqat begunoh bolalar qo'li bilan ozod qilish
mumkin degan fikr yoyila boshladi. 12 va undan katta yoshdagi olomon va qizlar Evropaning
barcha shtatlaridan qirg'oqqa yugurishdi. Yo'lda ko'plab bolalar o'ldi. Qolganlar Genuya va
Marselga etib kelishdi. Ularning keyingi rivojlanish uchun rejasi yo'q edi. Ular "quruqlikda
bo'lgani kabi" suv ustida yura olaman deb taxmin qilishdi va bu kampaniyani targ'ib qilish
bilan shug'ullangan kattalar o'tish joyini bezovta qilishmadi. Genuyaga kelganlar tarqab
ketishdi yoki o'lib ketishdi. Marsel otryadining taqdiri yanada fojiali edi. Savdogar-
sarguzashtchilar Ferrey va Pork salibchilarni "jonlarini qutqarish uchun" Afrikaga olib
ketishga kelishib, ular bilan birga etti kemada suzib ketishdi. Bo'ron barcha yo'lovchilar bilan
birga ikkita kemani cho'ktirdi, qolganlari Iskandariyada tushdi va u erda qullikka sotildi.

Mavzu: Salibchilar davlati

Reja : 1. Salib yurishlarining asosiy sababi. 2. Salib yurishlari. 3. Salib yurishlarining oqibatlari

Salib yurishlari — 1096 - 1270-yillarda G arbiy ʻ Yevropa zodagonlari va katolik cherkovi tomonidan Yaqin Sharqqa ( Suriya , Falastin , Shimoliy Afrika ) qilingan bosqinchilik urushlari. Salib yurishlarining bosqinchilik mohiyati diniy shiorlar (g ayridin (musulmonlar)larga qarshi kurash va ʻ „xudo qabri“ hamda „muqaddas yer“ (Falastin)ni ozod qilish) bilan niqoblangan. Salib yurishi xristianlar armiyasining musulmon Sharqiga qurolli hujumi bo'lib, u jami 200 yildan ortiq (1096-1270) davom etgan va G'arbiy Evropa mamlakatlari qo'shinlarining kamida sakkizta uyushtirilgan chiqishlarida ifodalangan. Keyingi davrda bu nasroniylikni qabul qilish va o'rta asrlar katolik cherkovining ta'sirini kengaytirish maqsadida qilingan har qanday harbiy kampaniyaning nomi edi. Salibchi bunday kampaniyaning ishtirokchisidir. O'ng yelkasida u dubulg'a va bayroqlarga qo'llaniladigan bir xil tasvir shaklida chiziq bor edi.

Salib yurishlariga bo'lgan ehtiyoj papa tomonidan aytilgan Shahar bitiruvdan keyin Klermon sobori 1095 yil mart oyida U aniqladi salib yurishlarining iqtisodiy sababi : Evropa erlari odamlarni ovqatlantira olmaydi, shuning uchun xristian populyatsiyasini saqlab qolish uchun Sharqda boy erlarni zabt etish kerak. Diniy bahslar, ziyoratgohlarni, ayniqsa, Muqaddas qabrni kofirlar qo'lida saqlashga yo'l qo'yilmasligi bilan bog'liq. Masih armiyasi 1096 yil 15 avgustda yurishga qaror qilindi. Papaning chaqiriqlaridan ilhomlangan minglab oddiy odamlar belgilangan muddatni kutmay, kampaniyaga shoshilishdi. Butun militsiyaning ayanchli qoldiqlari Konstantinopolga etib keldi. Ziyoratchilarning asosiy qismi qiyinchilik va epidemiyalar tufayli yo'lda vafot etdi. Turklar qolganlari bilan qiyinchiliksiz shug'ullanishdi. Belgilangan vaqtda asosiy qo'shin yurish boshladi va 1097 yilning bahoriga kelib Kichik Osiyoda edi. Tarqalgan saljuqiy qo'shinlariga qarshilik ko'rsatgan salibchilarning harbiy ustunligi yaqqol ko'rinib turardi. Salibchilar shaharlarni egallab, salibchilar davlatlarini tuzdilar. Mahalliy aholi krepostnoylikka o'tdi.

Salibchilar, odatda, kiyimlariga salib (xoch) belgisini tikib olishgan (yurishlarning nomi shundan). XI- asrning so nggi choragida saljuqiylar ʻ tomonidan Vizantiyaning Kichik Osiyodagi yerlarini hamda diniy an ana bo yicha „muqaddas shahar“ bo lgan ʼ ʻ ʻ Quddusni egallab olishlari salibchilarning O rta ʻ dengizning sharqidagi yerlarga bostirib kirishiga sabab bo lgan. Vizantiya saljuqiylarga qarshi kurashish uchun G arbdagi ʻ ʻ davlatlardan bir necha bor harbiy yordam so ragan. Salib yurishlarining ʻ bevosita tashkilotchisi bo lgan Rim papasi bundan foydalangan. Papalar ʻ katolik cherkovining ta sirini kuchaytirish va kengaytirish, pravoslav ʼ cherkovini Rimga bo ysundirish maqsadida diniy fanatizmni avj ʻ oldirganlar. Salibchilarning ko pchiligini qashshoqlashib qolgan ʻ ritsarlar, yirik sen orlar hamda dehqonlar tashkil qilgan. ʼ

Salibchilar davlati

10.08.2023

0

5529.1904296875 KB

Похожие