logo

Salibchilar davlati

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

5529.1904296875 KB
Mavzu: Salibchilar davlati              Reja :
1. Salib yurishlarining asosiy sababi.
2. Salib yurishlari. 
3. Salib yurishlarining oqibatlari              Salib  yurishlari —	  1096 - 1270-yillarda   G arbiy	ʻ   Yevropa  	zodagonlari  va	 
katolik   cherkovi  	
tomonidan	  Yaqin   Sharqqa  	( Suriya ,	  Falastin ,	  Shimoliy  
Afrika )  qilingan  bosqinchilik  urushlari.  Salib  yurishlarining  bosqinchilik 
mohiyati  diniy  shiorlar  (g ayridin  (musulmonlar)larga  qarshi  kurash  va 	
ʻ
„xudo  qabri“  hamda  „muqaddas  yer“  (Falastin)ni  ozod  qilish)  bilan 
niqoblangan.
Salib  yurishi  xristianlar  armiyasining  musulmon  Sharqiga  qurolli  hujumi 
bo'lib, u jami 200 yildan ortiq (1096-1270) davom etgan va G'arbiy Evropa 
mamlakatlari  qo'shinlarining  kamida  sakkizta  uyushtirilgan  chiqishlarida 
ifodalangan.  Keyingi  davrda  bu  nasroniylikni  qabul  qilish  va  o'rta  asrlar 
katolik  cherkovining  ta'sirini  kengaytirish  maqsadida  qilingan  har  qanday 
harbiy kampaniyaning nomi edi.
Salibchi  bunday  kampaniyaning  ishtirokchisidir.  O'ng  yelkasida  u  dubulg'a 
va bayroqlarga qo'llaniladigan bir xil tasvir shaklida chiziq bor edi.              Salib yurishlariga bo'lgan ehtiyoj papa tomonidan aytilgan  Shahar  	bitiruvdan 
keyin	
  Klermon sobori  	1095 yil mart oyida U aniqladi	  salib yurishlarining iqtisodiy 
sababi : Evropa erlari odamlarni ovqatlantira olmaydi, shuning uchun xristian 
populyatsiyasini saqlab qolish uchun Sharqda boy erlarni zabt etish kerak. Diniy bahslar, 
ziyoratgohlarni, ayniqsa, Muqaddas qabrni kofirlar qo'lida saqlashga yo'l qo'yilmasligi 
bilan bog'liq. Masih armiyasi 1096 yil 15 avgustda yurishga qaror qilindi.
Papaning chaqiriqlaridan ilhomlangan minglab oddiy odamlar belgilangan muddatni 
kutmay, kampaniyaga shoshilishdi. Butun militsiyaning ayanchli qoldiqlari 
Konstantinopolga etib keldi. Ziyoratchilarning asosiy qismi qiyinchilik va epidemiyalar 
tufayli yo'lda vafot etdi. Turklar qolganlari bilan qiyinchiliksiz shug'ullanishdi. 
Belgilangan vaqtda asosiy qo'shin yurish boshladi va 1097 yilning bahoriga kelib Kichik 
Osiyoda edi. Tarqalgan saljuqiy qo'shinlariga qarshilik ko'rsatgan salibchilarning harbiy 
ustunligi yaqqol ko'rinib turardi. Salibchilar shaharlarni egallab, salibchilar davlatlarini 
tuzdilar. Mahalliy aholi krepostnoylikka o'tdi.              Salibchilar,  odatda,  kiyimlariga  salib  (xoch)  belgisini  tikib  olishgan 
(yurishlarning  nomi  shundan).  XI- asrning  	so nggi  choragida  saljuqiylar 	ʻ
tomonidan	
  Vizantiyaning   Kichik   Osiyodagi  	yerlarini  hamda  diniy 
an ana  bo yicha  „muqaddas  shahar“  bo lgan	
 	ʼ ʻ ʻ Quddusni  	egallab  olishlari 
salibchilarning	
  O rta	ʻ   dengizning  	sharqidagi  yerlarga  bostirib  kirishiga 
sabab bo lgan. Vizantiya saljuqiylarga qarshi kurashish uchun G arbdagi 	
ʻ ʻ
davlatlardan bir necha bor harbiy yordam so ragan. Salib yurishlarining 	
ʻ
bevosita tashkilotchisi bo lgan Rim papasi bundan foydalangan. Papalar 	
ʻ
katolik  cherkovining  ta sirini  kuchaytirish  va  kengaytirish,  pravoslav 	
ʼ
cherkovini  Rimga  bo ysundirish  maqsadida  diniy  fanatizmni  avj 
ʻ
oldirganlar.  Salibchilarning  ko pchiligini  qashshoqlashib  qolgan 	
ʻ
ritsarlar, yirik sen orlar hamda dehqonlar tashkil qilgan.	
ʼ              Birinchi salib yurushi (1096—99) 1095-yil Klermonda papa Urban II tomonidan e lon ʼ
qilingan. Yig ilgan odamlarga quyidagicha murojaat qilgan: "U yerga borgan har bir 	
ʻ
kishi, vafot etgan taqdirda, gunohlari kechiriladi. Ular kofirlarga qarshi mo l-ko l 	
ʻ ʻ
ne matlar keltiradigan jangga chiqsinlar… U yerning daryolarida sut va asal oqadi. Ha, 	
ʼ
oldin qaroqchi bo lganlar, o z birodarlari va qabilalariga qarshi kurashganlar 	
ʻ ʻ
jangchilarga aylanadi. Bu yerda o kinganlar, u yerda boy bo ladi". 1099-yil iyulda 	
ʻ ʻ
salibchilar saljuqiylardan Quddus (Iyerusalim) shahrini tortib olishgan va Quddus 
qirolligini tashkil etishgan              Birinchi salib yurishi 1096 yil 15 avgustda, 50 000 dehqonlar va shahar kambag'allaridan 
iborat  uyushmagan  olomon  materiallar  va  o'quv  mashg'ulotlarisiz  yurishga  kirishganida 
boshlandi.  Asosan,  ular  talonchilik  bilan  shug'ullangan  (chunki  ular  o'zlarini  bu 
dunyodagi  hamma  narsaga  ega  bo'lgan  Xudoning  askari  deb  bilishgan)  va  yahudiylarga 
(Masih qotillarining avlodlari hisoblangan) hujum qilishgan
.  Ammo  bir  yil  ichida  bu  qo'shin  yo'lda 
uchrashgan  vengerlar,  keyin  esa  turklar 
tomonidan  yo'q  qilindi.  Kambag'allar 
olomoniga  ergashib,  yaxshi  o'qitilgan  ritsarlar 
salib  yurishiga  chiqdilar.  1099  yilga  kelib  ular 
Quddusga  etib  kelishdi,  shaharni  egallab,  ko'p 
sonli  aholini  o'ldirishdi.  Ushbu  voqealar  va 
Quddus  Qirolligi  deb  nomlangan  hududning 
shakllanishi  birinchi  kampaniyaning  faol 
davrini  tugatdi.  Keyingi  istilolar  (1101 
yilgacha)  bosib  olingan  chegaralarni 
mustahkamlashga qaratilgan edi.              Ikkinchi  salib  yurishi  (1147—1150)— Yevropadan  	boshlangan  ikkinchi  yirik	  salib   yurishi
 	
edi.  Ikkinchi  salib  yurishi  1144-yilda	  Edessa  Grafligi ning  Imodaddin  Zengi  qo shinlari 	ʻ
tomonidan  mag lub  etilishiga  javob  tariqasida  boshlangan.  Graflik  Birinchi  salib  yurishi 	
ʻ
paytida  (1096-1099)  1098-yilda  Quddus  qiroli  Boldvin  I  tomonidan  tashkil  etilgan.  U 
birinchi  salibchilar  davlati  sifatida  tashkil  etilgan  edi,  ammo  birinchi  bo lib  mag lubiyatga 	
ʻ ʻ
uchraydi.
Ikkinchi salib yurishi	
  Rim  papasi  	Yevgeniy III 
tomonidan e lon qilingan va Yevropa qirollari, 	
ʼ
ya ni  Fransiya  qiroli	
 	ʼ Lyudovik  VII  	va 
Germaniya  qiroli  Konrad  III  tomonidan 
boshqarilgan hamda boshqa bir qator Yevropa 
zodagonlari  tomonidan  qo llab  quvvatlangan. 	
ʻ
Ikki  qirolning  qo shinlari  Yevropa  bo ylab 	
ʻ ʻ
mustaqil ravishda harakat qildi.	
 
Vizantiya  	
hududidan	  Onado liga	ʻ  	o tib  bordi 	ʻ
va  ikkala  qo shin  ham 	
ʻ Saljuqiylar  	tomonidan 
alohida-alohida mag lubiyatga uchratildi.	
ʻ              G arbiy  nasroniylarning  asosiy  manbasi  Deuil  Odo  va  Suriya  nasroniylarning ʻ
manbasi  ekanligini  da vo  qilgan  Vizantiya  imperatori  Manuel  I  Komnenos  salibchilar 	
ʼ
yurishlariga,  xususan,  Onado lidagi  yurishlariga  yashirincha  to sqinlik  qilgani  aytiladi  ya ni 	
ʻ ʻ ʼ
turklarni  hujum  qilishini  ataylab  buyurgani  iddao  qilinadi.  Biroq, Vizantiyaliklar  tomonidan 
salib  yurishining  bu  gumon  qilingan  to sqinlik,  ehtimol,  imperiyani  to siq  sifatida  ko rgan 	
ʻ ʻ ʻ
Odo  tomonidan  uydirilgan  bo lib,  bundan  tashqari,  imperator  Manuelning  buni  qilish  uchun 	
ʻ
hech  qanday  siyosiy  sababi  yo q  edi	
ʻ [2]
.  Lyudovik  va  Konrad  qo shinlarining  qoldiqlari	 	ʻ
Quddusga  	
yetib  kelishdi  va  1148-yilda	  Damashqga  	noto g ri  hujum  qiladilar  va  bu  ularning 	ʻ ʻ
chekinishi  bilan  yakunlandi.  Oxir  oqibat,  sharqdagi  salib  yurishi  salibchilar  uchun 
omadsizlik,	
  musulmonlarning  	esa  g alabasi  bo ldi.  Bu  oxir-oqibatda  Quddusning  qulashiga 	ʻ ʻ
asosiy ta sir ko rsatadi va bu XII asr oxirida Uchinchi salib yurishining boshlanishiga sabab 	
ʼ ʻ
bo ladi.	
ʻ
Ikkinchi salib yurishida salibchilar Muqaddas Yerda o z maqsadlariga erisha 	
ʻ
olmadi, ammo boshqa joylarda g alabalarga erishdilar. Ulardan eng muhimi 1147-yilda 13 	
ʻ
000 nafar flamand, friz, norman, ingliz, shotland va nemis salibchilarning birlashgan 
qo shiniga to g ri keldi. Angliyadan kemada Muqaddas Zaminga yo lga chiqqan qo shin shu 	
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
yerda to xtab, ularga yordam berdi. Kichikroq (7000 kishilik) portugal armiyasi Lissabonni 	
ʻ
egallagan va uning Mavriy aholisini quvib chiqargan.                Uchinchi salib yurishi (1189–1192) qudratli Misr sultoni Saladinning 1187-yil 
2-oktabrda Quddusni zabt etishi (Qarang: Saladinning Quddusni bosib olishi). 
Ushbu  kampaniyada  Evropaning  uchta  suvereniteti  ishtirok  etdi:  imperator 
Frederik  I  Barbarossa,  Frantsiya  qiroli  Filipp  II  Avgust  va  ingliz  Richard 
Arslon.  Uchinchi  salib  yurishiga  birinchi  bo'lib  Fridrix  chiqdi,  uning  qo'shini 
yo'lda 100 000 kishigacha ko'paydi;
U  dunay  bo'ylab  yo'lni  tanladi, 
bu  yo'lda  u  g'ayrioddiy  yunon 
imperatori  Isaak  Anjelusning 
fitnalarini  engib  o'tishga  majbur 
bo'ldi,  faqat  Adrianopolni  qo'lga 
kiritgandan  so'ng  salibchilarga 
bepul  o'tish  va  Kichik  Osiyoga 
o'tishlariga  yordam  berishga 
undadi              Bu  erda  Fridrix  ikki  jangda  turk  qo'shinlarini 
mag'lub  etdi,  ammo  ko'p  o'tmay  Kalikadn  (Salef) 
daryosidan o'tayotganda cho'kib ketdi. Uning o'g'li 
Fridrix  qo'shinni  Antioxiya  orqali  Akkaga  olib 
bordi,  u  erda  u  boshqa  salibchilarni  topdi,  lekin 
tez  orada  vafot  etdi.  1191  yilda  Akka  shahri 
frantsuz  va  ingliz  qirollariga  taslim  bo'ldi,  ammo 
ular  o'rtasida  ochilgan  kelishmovchilik  frantsuz 
qirolini  o'z  vataniga  qaytishga  majbur  qildi. 
Richard Uchinchi Salib yurishini davom ettirishda 
qoldi,  lekin  Quddusni  zabt  etish  umidida  1192 
yilda Saladin bilan uch yilu uch oy davomida sulh 
tuzdi,  unga  ko'ra  Quddus  Sultonning  tasarrufida 
qoldi  va  nasroniylar  Tirdan  Yaffagacha  bo'lgan 
qirg'oq  chizig'i,  shuningdek  Muqaddas  qabrga 
bepul tashrif buyurish huquqi ega bo’ldi.              Tarixdan ma'lumki, 4 ta salib yurishlari G'arbiy Evropa tashqi 
siyosatining yo'nalishini o'zgartirdi. Agar ilgari yagona maqsad 
"Rabbiyning qabrini" zabt etish bo'lsa, endi hamma narsa keskin o'zgarib 
bormoqda.
4-Salib yurishining haqiqiy maqsadlari rasmiy versiyaga umuman to'g'ri 
kelmadi. Ammo bu haqda keyinroq gaplashamiz. Keling, ushbu harbiy 
yurishning sabablarini ko'rib chiqaylik.
Asosan To'rtinchi  salib   yurishi  	dunyoviy hokimiyat intilishlari va oddiy 
askarlarning qasos olishga bo'lgan tashnaligini aks ettirgan. Ular dastlabki 
uchta yurishning, xususan, Ikkinchi yurishning mag'lubiyat sabablarini 
taroziga sola boshlaganlarida, ular kutilmagan xulosalarga kelishdi. 
Ma’lum bo‘lishicha, asosiy muammo salibchilar qo‘mondonlari 
o‘rtasidagi janjal va yagona umumiy harakat rejasining yo‘qligi emas, 
balki Vizantiya imperatorining xiyonati edi.              Bu  xulosaning  sababini  biroz 
keyinroq  muhokama  qilamiz. 
Endi  harbiy  kampaniyaning 
rasmiy  maqsadiga  ta'sir  qilgan 
Papaning intilishlarini ta'kidlash 
muhimdir. 
1202-1204  yillardagi  to'rtinchi 
salib  yurishi  Muqaddas  Taxtni 
Evropada  etakchi  mavqega 
aylantirishi  kerak  edi.  Ikkinchi 
va  uchinchi  yurishlar 
mag'lubiyatga  uchragach, 
Rimning  obro'si  keskin  tushib 
ketdi.  Bu  nemis  hukmdorlari 
orasida  sezilarli  darajada  oshdi, 
ular  navbatdagi  "Muqaddas 
qabrni  zabt  etish"  o'rniga 
Wendlarni  majburiy  suvga 
cho'mdirdilar.              Bundan  tashqari,  oddiy  salibchilarning  g'azabi  kuchaydi.  Ularning 
ko'pchiligi  faxriylar  yoki  birinchi  kampaniyalar  ishtirokchilarining 
farzandlari edi, ammo tegishli tovon puli olmagan. Yaqin Sharqdagi 
ma'naviy  buyruqlar  ritsarlaridan  u  erda  joylashgan  askarlarning 
behayoligi va boy hayoti haqida ma'lumot olindi.
Shunday  qilib,  to'rtinchi  salib  yurishi  evropaliklarning  jangari 
qismining  bir  ovozdan  qaroriga  aylandi.  To'g'ri,  har  birining  o'z 
maqsadi bor edi. Biz ular haqida batafsilroq gaplashamiz.
Beshinchi (1217—21), Oltinchi (1228—29), Yettinchi (1248— 54), 
Sakkizinchi  (1270),  To qqizinchi  (1271-72)  salib  yurishlari ʻ
samarasiz  bo lgan.  1291-yilda  Akra  shahrining  musulmonlar 	
ʻ
qo liga  o tishi  natijasida  salibchilar  Sharqdagi  mulklarini  butunlay 	
ʻ ʻ
yo qotganlar.
ʻ              Birinchi  sayohat  natijasi  pozitsiyalar  sezilarli  darajada  mustahkamlandi.  Biroq,  uning 
natijalari  noaniq  edi.  XII  asr  o'rtalarida.  musulmon  dunyosining  qarshiligi  kuchaymoqda. 
Salibchilar  davlatlari  va  knyazliklari  birin  -ketin  qulab  tushdi.  1187  yilda  Quddus  butun 
Muqaddas  Er  bilan  bosib  olindi.  Muqaddas  qabr  imonsizlar  qo'lida  qoldi.  Yangi  salib 
yurishlari uyushtirildi, lekin ularning hammasi	
  to'liq mag'lubiyat bilan yakunlandi .
Vaqtida	
  IV  salib  yurishi  	Konstantinopol  qo'lga  olindi  va  vahshiyona  talon  -taroj  qilindi. 
Vizantiya o'rnida Lotin imperiyasi 1204 yilda tashkil etilgan, ammo u qisqa umr ko'rdi. 1261 
yilda u o'z faoliyatini to'xtatdi va Konstantinopol yana Vizantiya poytaxti bo'ldi.
Salib  yurishlarining  eng  dahshatli  sahifasi  bu  edi	
  bolalar  piyoda ,  taxminan  1212-1213 
yillarda o'tkazilgan. Bu vaqtda Muqaddas qabrni faqat begunoh bolalar qo'li bilan ozod qilish 
mumkin degan fikr yoyila boshladi. 12 va undan katta yoshdagi olomon va qizlar Evropaning 
barcha  shtatlaridan  qirg'oqqa  yugurishdi.  Yo'lda  ko'plab  bolalar  o'ldi.  Qolganlar  Genuya  va 
Marselga  etib  kelishdi.  Ularning  keyingi  rivojlanish  uchun  rejasi  yo'q  edi.  Ular  "quruqlikda 
bo'lgani  kabi"  suv  ustida  yura  olaman  deb  taxmin  qilishdi  va  bu  kampaniyani  targ'ib  qilish 
bilan  shug'ullangan  kattalar  o'tish  joyini  bezovta  qilishmadi.  Genuyaga  kelganlar  tarqab 
ketishdi  yoki  o'lib  ketishdi.  Marsel  otryadining  taqdiri  yanada  fojiali  edi.  Savdogar-
sarguzashtchilar  Ferrey  va  Pork  salibchilarni  "jonlarini  qutqarish  uchun"  Afrikaga  olib 
ketishga kelishib, ular bilan birga etti kemada suzib ketishdi. Bo'ron barcha yo'lovchilar bilan 
birga ikkita kemani cho'ktirdi, qolganlari Iskandariyada tushdi va u erda qullikka sotildi.

Mavzu: Salibchilar davlati

Reja : 1. Salib yurishlarining asosiy sababi. 2. Salib yurishlari. 3. Salib yurishlarining oqibatlari

Salib yurishlari — 1096 - 1270-yillarda G arbiy ʻ Yevropa zodagonlari va katolik cherkovi tomonidan Yaqin Sharqqa ( Suriya , Falastin , Shimoliy Afrika ) qilingan bosqinchilik urushlari. Salib yurishlarining bosqinchilik mohiyati diniy shiorlar (g ayridin (musulmonlar)larga qarshi kurash va ʻ „xudo qabri“ hamda „muqaddas yer“ (Falastin)ni ozod qilish) bilan niqoblangan. Salib yurishi xristianlar armiyasining musulmon Sharqiga qurolli hujumi bo'lib, u jami 200 yildan ortiq (1096-1270) davom etgan va G'arbiy Evropa mamlakatlari qo'shinlarining kamida sakkizta uyushtirilgan chiqishlarida ifodalangan. Keyingi davrda bu nasroniylikni qabul qilish va o'rta asrlar katolik cherkovining ta'sirini kengaytirish maqsadida qilingan har qanday harbiy kampaniyaning nomi edi. Salibchi bunday kampaniyaning ishtirokchisidir. O'ng yelkasida u dubulg'a va bayroqlarga qo'llaniladigan bir xil tasvir shaklida chiziq bor edi.

Salib yurishlariga bo'lgan ehtiyoj papa tomonidan aytilgan Shahar bitiruvdan keyin Klermon sobori 1095 yil mart oyida U aniqladi salib yurishlarining iqtisodiy sababi : Evropa erlari odamlarni ovqatlantira olmaydi, shuning uchun xristian populyatsiyasini saqlab qolish uchun Sharqda boy erlarni zabt etish kerak. Diniy bahslar, ziyoratgohlarni, ayniqsa, Muqaddas qabrni kofirlar qo'lida saqlashga yo'l qo'yilmasligi bilan bog'liq. Masih armiyasi 1096 yil 15 avgustda yurishga qaror qilindi. Papaning chaqiriqlaridan ilhomlangan minglab oddiy odamlar belgilangan muddatni kutmay, kampaniyaga shoshilishdi. Butun militsiyaning ayanchli qoldiqlari Konstantinopolga etib keldi. Ziyoratchilarning asosiy qismi qiyinchilik va epidemiyalar tufayli yo'lda vafot etdi. Turklar qolganlari bilan qiyinchiliksiz shug'ullanishdi. Belgilangan vaqtda asosiy qo'shin yurish boshladi va 1097 yilning bahoriga kelib Kichik Osiyoda edi. Tarqalgan saljuqiy qo'shinlariga qarshilik ko'rsatgan salibchilarning harbiy ustunligi yaqqol ko'rinib turardi. Salibchilar shaharlarni egallab, salibchilar davlatlarini tuzdilar. Mahalliy aholi krepostnoylikka o'tdi.

Salibchilar, odatda, kiyimlariga salib (xoch) belgisini tikib olishgan (yurishlarning nomi shundan). XI- asrning so nggi choragida saljuqiylar ʻ tomonidan Vizantiyaning Kichik Osiyodagi yerlarini hamda diniy an ana bo yicha „muqaddas shahar“ bo lgan ʼ ʻ ʻ Quddusni egallab olishlari salibchilarning O rta ʻ dengizning sharqidagi yerlarga bostirib kirishiga sabab bo lgan. Vizantiya saljuqiylarga qarshi kurashish uchun G arbdagi ʻ ʻ davlatlardan bir necha bor harbiy yordam so ragan. Salib yurishlarining ʻ bevosita tashkilotchisi bo lgan Rim papasi bundan foydalangan. Papalar ʻ katolik cherkovining ta sirini kuchaytirish va kengaytirish, pravoslav ʼ cherkovini Rimga bo ysundirish maqsadida diniy fanatizmni avj ʻ oldirganlar. Salibchilarning ko pchiligini qashshoqlashib qolgan ʻ ritsarlar, yirik sen orlar hamda dehqonlar tashkil qilgan. ʼ