logo

Samarqandda jadidchilik harakatlari

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

2109.4287109375 KB
SAMARQAND JADIDCHILIK 
HARAKATINING FAOLIYATI SAMARQAND JADIDCHILIK 
HARAKATINING FAOLIYATI

Jadidlik  harakatini  chuqur  o rganish,  o sha  davrda ʻ ʻ
ijod  qilgan  va  faoliyat  yuritgan  ziyolilar, 
taraqqiyparvarlarning ezgu maqsadlarini keng targ ib 	
ʻ
qilish davlatimizning doimiy diqqat e tiborida bo lib 	
ʼ ʻ
kelmoqda.  Prezident  Shavkat  Mirziyoyev  2020  yil 
24  yanvarda  Parlamentga  yo llagan 	
ʻ
murojaatnomasida  bu  masalaga  alohida  to xtalib 
ʻ
o tdi:  “Umuman,  biz  jadidlik  harakati, 	
ʻ
ma rifatparvar  bobolarimiz  merosini  chuqur 	
ʼ
o rganishimiz  kerak.  Bu  ma naviy  xazinani  qancha 	
ʻ ʼ
ko p o rgansak, bugungi kunda ham bizni tashvishga 	
ʻ ʻ
solayotgan  juda  ko p  savollarga  to g ri  javob 	
ʻ ʻ ʻ
topamiz.  Bu  bebaho  boylikni  qancha  faol  targ ib 	
ʻ
etsak,  xalqimiz,  ayniqsa,  yoshlarimiz  bugungi  tinch 
va erkin hayotning qadrini anglab yetadi”  SAMARQAND JADIDCHILIK 
HARAKATINING FAOLIYATI

Jadidlik  harakati  va  uning  mohiyati  bugungi  kun 
uchun  ham  dolzarb  va  ahamiyatlidir.  Prezidentimiz 
2020  yil  30  sentyabrda  imzolagan  “Ma rifatparvar ʼ
jadidlik  harakati  namoyandalarini  mukofotlash 
to g risida”gi  Farmonda  jadidlar  faoliyati  yana  bir 	
ʻ ʻ
bor  e tirof  etildi.  XX  asrning  boshida  o zining 	
ʼ ʻ
ma rifatparvarlik  faoliyati  va  fidokorona  xizmatlari 	
ʼ
bilan  milliy  ta lim-tarbiya  tizimini  yaratish  va 	
ʼ
yurtimiz  istiqloli,  xalqimizning  ozodligi  va 
erkinligi,  kelajak  avlodlarning  obod  va  farovon 
hayotini  ta minlashga  qo shgan  beqiyos  hissasi 	
ʼ ʻ
uchun  Abdulla  Avloniy,  Mahmudxo ja  Behbudiy, 	
ʻ
Munavvar  qori  Abdurashidxonov  “Buyuk 
xizmatlari uchun” ordeni bilan mukofotlandi	
  SAMARQAND JADIDCHILIK 
HARAKATINING FAOLIYATI

Samarqandda  ham  jadidlik  harakati  keng 
yoyilib, ularning bir qator yetuk namoyandalari 
yetishib  chiqdi.  Samarqand  jadidlarining  eng 
ko zga  ko ringan  vakili,  shubhasiz, ʻ ʻ
Mahmudxo ja  Behbudiydir.  “Turkistondagi 	
ʻ
jadidlik  harakatining  taniqli  namoyandasi 
Mahmudxo ja  Behbudiy  (1875-1919)  mashhur 
ʻ
dramaturg  va  publitsist,  jamoat  arbobi 
bo lishidan  tashqari,  o z  davrining  yirik  olimi, 	
ʻ ʻ
noshir  va  matbuotchisi  sifatida  chuqur  iz 
qoldirdi” SAMARQAND JADIDCHILIK 
HARAKATINING FAOLIYATI

M.Behbudiy 1875 yilning 30 yanvarida Samarqand yaqinidagi Baxshitepa qishlog ida, ruhoniy ʻ
oilasida  dunyoga  kelgan.  Otasi  Behbudxo ja  Solihxo ja  o g li  Ahmad  Yassaviyning 	
ʻ ʻ ʻ ʻ
avlodlaridan,  ona  tomonidan  bobosi  Niyozxo ja  urganchlik  bo lib,  amir  Shohmurod  zamonida 	
ʻ ʻ
(1785-1800)  Samarqandga  kelib  qolgan.  1894  yilda  imom-xatiblik  bilan  shug ullanib  kelgan 	
ʻ
otasi Behbudxo ja vafot etadi. Yosh Mahmudxo ja tog asi qozi Muhammad Siddiq tarbiyasi va 	
ʻ ʻ ʻ
qaramog ida o sib voyaga yetadi. Arab sarfu nahvini kichik tog asi Mulla Odildan o rganadi.	
ʻ ʻ ʻ ʻ SAMARQAND JADIDCHILIK 
HARAKATINING FAOLIYATI

Mahmudxo ja  Behbudiy  nafaqat  yangi  usul ʻ
maktablarini  tashkil  qilish,  balki  ularni 
zamonaviy  darsliklar,  dunyoviy  ilmlar  bilan 
ham  ta minlash  ishiga  bosh-qosh  bo ldi.  O zi 	
ʼ ʻ ʻ
qator  darslik  va  risolalar  yaratdi.  “1903  yilda 
Samarqand  atrofidagi  Halvoyi  va  Rajabamin 
qishloqlarida  uning  tashabbusi  bilan  yangi 
maktablar  ochildi.  Behbudiy  bu  maktablar 
uchun  “Risolai  asbobi  savod”,  “Risolai 
jug rofiyai  umroniy”,  “Kitobul  atfol”, 	
ʻ
“Amaliyoti  islom”,  “Tarixi  islom”  kabi  darslik 
va risolalar yozdi SAMARQAND JADIDCHILIK 
HARAKATINING FAOLIYATI

Behbudiy  jadidlar  yetakchisi,  mintaqada 
taraqqiyparvarlik  harakatining  a zosi  sifatida ʼ
Samarqand  shahrida  turli  yig in,  kecha  va 	
ʻ
mashvaratlarni  tashkil  qildi.  Bu  kabi 
yig ilishlarga  turli  shaharlardagi  taraqqiyparvar 	
ʻ
kishilar  taklif  etildi.  Buxorolik  mashhur 
ma rifatparvar  Sadriddin  Ayniy  Mahmudxo ja 
ʼ ʻ
Behbudiy  haqida  bunday  eslaydi:  “1908  yilda 
dars  sheriklarimizdan  bo lg on  Mirzo 	
ʻ ʻ
Abdulvohid  bilan  Buxorodan  Samarqandg a 	
ʻ
kelgan  edik.  Bu  sayohatimizda  mulla Abdulqodir 
Shakuriy,  mulla  Ismatullo  Rahmatullozoda  va  bir 
qancha  Samarqand  ma rifatparvarlari  oqshom 	
ʼ
majlisi uchun bizni bir yerga chaqirg on edi”	
ʻ SAMARQAND JADIDCHILIK 
HARAKATINING FAOLIYATI

Behbudiy  faol  noshirlik  faoliyati  bilan  Turkistonda  milliy 
matbuot  rivojiga  ulkan  hissa  qo shgan.  Uning  tashabbusi ʻ
bilan o zi va boshqa taraqqiyparvarlarning ma rifatparvarlik 	
ʻ ʼ
g oyalarini  keng  targ ib  qilish  maqsadida  gazeta  va 	
ʻ ʻ
jurnallar  faoliyat  ko rsata  boshladi.  Behbudiyning  sa y-	
ʻ ʼ
harakatlari  va  muharrirligida  1913  yildan  “Samarqand” 
gazetasi  chiqa  boshlagan.  Unda  o sha  davrning  dolzarb 	
ʻ
ijtimoiy-siyosiy  masalalariga  e tibor  kuchli  edi.  Gazetaning 	
ʼ
1913  yil  30  iyuldagi  sonida  turkistonlik  yoshlarning  og ir 	
ʻ
ijtimoiy  ahvoli,  bolalarni  maktabda  o qitishning  ahamiyati 	
ʻ
haqida to xtalib, bunday deyilgan: “Boshqa millatning yosh 	
ʻ
bolalari  maktabda,  lekin  bizniki  hammollikda  va 
gadoylikda.  Boshqa  millat  ulamosig a  tobe  ekan,  bizni 	
ʻ
ulamo  bil aks  avomg a  tobedur.  Buning  oxiri  xarobdur. 	
ʼ ʻ
Yigirma,  o ttuz  sana  so ngra  yana  yomonroq  bo lur, 	
ʻ ʻ ʻ
musulmonlik  ilm  va  adab  ila  qoim,  millat  axloq,  fazl  va 
hunar ila boqiy qolur” SAMARQAND JADIDCHILIK 
HARAKATINING FAOLIYATI

Mahmudxo ja Behbudiyning yurt ozodligi, millat ʻ
taraqqiyoti  yo lidagi  sa y-harakatlarini  tadqiq 	
ʻ ʼ
etishda  uning  siyosiy  faoliyatini  ham  inobatga 
olish  lozim.  1917  yildagi  fevral  inqilobi  va 
Rossiya  podshosi  Nikolay  Romanovning  taxtdan 
ag darilishi  Turkiston  jadidlarini  faollashtirib 	
ʻ
yubordi. “Hurriyat” gazetasining 1917 yil 13 may 
sonida  Behbudiyning  “Muhtaram 
samarqandiylarg a  xolisona  arz”  nomli  murojaati 	
ʻ
chop  etildi.  Unda  ozodlik,  hurriyat  haqida 
quyidagicha  fikr  bildiriladi:  “Hozirda  bo lsa, 	
ʻ
Xudoi taolo bizg a hurriyat berdi. Diniy va milliy 	
ʻ
islohot  va  taraqqiyimiz  uchun  harakat  va  sa y 	
ʼ
etmoqqa yo l ochuqdir”	
ʻ SAMARQAND JADIDCHILIK 
HARAKATINING FAOLIYATI

Xulosa  qilib  aytganda,  Turkiston  mintaqasida 
XIX  asr  oxiri  XX  asr  boshida  ro y  bergan ʻ
ijtimoiy-siyosiy  jarayonlar  o lkada  zamonaviy 	
ʻ
fikrlaydigan  taraqqiyparvarlarning  maydonga 
chiqishiga  sabab  bo ldi.  Ularning  millatni 	
ʻ
uyg otish,  jaholatga  qarshi  kurashish, 	
ʻ
mamlakatni  taraqqiy  ettirish  yo lidagi 	
ʻ
mardonavor  kurashi  jadidlik  harakati  nomi  bilan 
tarix  zarvaraqlaridan  joy  oldi.  Mahmudxo ja 	
ʻ
Behbudiy  bu  harakatda  millat  fidoyisi  sifatida 
muhim  rol  o ynadi.  Uning  ijtimoiy-siyosiy 	
ʻ
faoliyatini,  tarixiy  jarayonlarda  tutgan  o rnini 	
ʻ
yoritish,  tahlil  qilish  alohida  tadqiqotlar  olib 
borishni taqozo etadi.

SAMARQAND JADIDCHILIK HARAKATINING FAOLIYATI

SAMARQAND JADIDCHILIK HARAKATINING FAOLIYATI  Jadidlik harakatini chuqur o rganish, o sha davrda ʻ ʻ ijod qilgan va faoliyat yuritgan ziyolilar, taraqqiyparvarlarning ezgu maqsadlarini keng targ ib ʻ qilish davlatimizning doimiy diqqat e tiborida bo lib ʼ ʻ kelmoqda. Prezident Shavkat Mirziyoyev 2020 yil 24 yanvarda Parlamentga yo llagan ʻ murojaatnomasida bu masalaga alohida to xtalib ʻ o tdi: “Umuman, biz jadidlik harakati, ʻ ma rifatparvar bobolarimiz merosini chuqur ʼ o rganishimiz kerak. Bu ma naviy xazinani qancha ʻ ʼ ko p o rgansak, bugungi kunda ham bizni tashvishga ʻ ʻ solayotgan juda ko p savollarga to g ri javob ʻ ʻ ʻ topamiz. Bu bebaho boylikni qancha faol targ ib ʻ etsak, xalqimiz, ayniqsa, yoshlarimiz bugungi tinch va erkin hayotning qadrini anglab yetadi”

SAMARQAND JADIDCHILIK HARAKATINING FAOLIYATI  Jadidlik harakati va uning mohiyati bugungi kun uchun ham dolzarb va ahamiyatlidir. Prezidentimiz 2020 yil 30 sentyabrda imzolagan “Ma rifatparvar ʼ jadidlik harakati namoyandalarini mukofotlash to g risida”gi Farmonda jadidlar faoliyati yana bir ʻ ʻ bor e tirof etildi. XX asrning boshida o zining ʼ ʻ ma rifatparvarlik faoliyati va fidokorona xizmatlari ʼ bilan milliy ta lim-tarbiya tizimini yaratish va ʼ yurtimiz istiqloli, xalqimizning ozodligi va erkinligi, kelajak avlodlarning obod va farovon hayotini ta minlashga qo shgan beqiyos hissasi ʼ ʻ uchun Abdulla Avloniy, Mahmudxo ja Behbudiy, ʻ Munavvar qori Abdurashidxonov “Buyuk xizmatlari uchun” ordeni bilan mukofotlandi

SAMARQAND JADIDCHILIK HARAKATINING FAOLIYATI  Samarqandda ham jadidlik harakati keng yoyilib, ularning bir qator yetuk namoyandalari yetishib chiqdi. Samarqand jadidlarining eng ko zga ko ringan vakili, shubhasiz, ʻ ʻ Mahmudxo ja Behbudiydir. “Turkistondagi ʻ jadidlik harakatining taniqli namoyandasi Mahmudxo ja Behbudiy (1875-1919) mashhur ʻ dramaturg va publitsist, jamoat arbobi bo lishidan tashqari, o z davrining yirik olimi, ʻ ʻ noshir va matbuotchisi sifatida chuqur iz qoldirdi”