logo

shaxs va deviant xulq-atvor sotsiologiyasi

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

198.9306640625 KB

1Deviant xulq tushunchasi turlari va ung paydo bo lishi ʻ
sabablari

2Respublikamizda deviantlikga qarshi ko rashish chora 	
ʻ
tadbirlari

3Voyaga yetmaganlar devaantligini oldini olish davlatimiz bosh 
siyosatiMav zu:shaxs v a dev iant  xulq-at v or 
sot siologiy asi.
Reja:     DEVIANT XULQ TUSHUNCHASI TURLARI VA 
UNG PAYDO BO LISHI SABABLARIʻ
Jamiyatda mavjud ijtimoiy me‘yorlardan chetga 
chi q ish  h olatlarini- deviant xul q  atvor 
sotsiologiyasi  o’ rganadi
Jamiyatda  o’ rnatilgan  axlo q   me‘yorlariga  mos  kelmaydigan 
insoniy  faoliyat  yoki  h atti- h arakat,  ijtimoiy  h odisa  b o’ lib, 
yolg ’ onchilik,  dangasalik,  o’ g ’ irlik,  ichkibozlik,  giyo h vandlik, 
o’ z joniga  q asd  q ilish   kiradi.               
  Deviantni guru h  yoki jamiyatda 
k o’ pchilik odamlar tomonidan 
q abul  q ilingan me’yor va 
me‘yorlar yig ’ indisiga mos 
kelmaslik deb aytish mumkin. 
Chunki, xul q  atvorning umumiy 
q oidalarini k o’ pchiligimiz 
buzamiz. K o’ pchilik kichik 
o’ g ’ irliklar, masalan, d o’ kondan 
biror narsaga  h a q  t o’ lamay 
shaxsiy manfaatlar y o’ lida 
foydalanish uchun olib ketish 
h ollariga y o’ l  qo’ yganmiz.      DEVIANT XULQ DEGANDA, QUYIDAGILAR 
NAZARDA TUTILADI:
Jinoyatchilik
alkogolni 
ko’p 
iste’mol 
qilish
Giyohvandli
k. Foxishabozl
ik.      Jinoyatchilik.  Muayyan  davlatda  o’rnatilgan  qonun  va  me’yorlarga  nisbatan  ayrim 
shaxslarning salbiy munosabati  jinoiy faoliyat, mazkur shaxs esa jinoyatchi hisoblanadi
Ichkilikbozlik.  Bu  borada  ilmiy  adabiyotlarda  bir  nechta  tasniflar  mavjud:  1)  alkogolni 
har-har  zamonda  iste’mol  qilish;  2)  alkogolni  ko’p  iste’mol  qilish-  spirtli  ichimlikliklarni 
muntazam,  ya’ni  haftada  bir  martadan  bir  necha  martagacha  yoki,  birvarakayiga  o’rtada 
tanaffus bilan ko’p miqdorda (200 ml dan oshiq); Bu ko’pincha 	
 alkogolizmga olib keladi. 
3)  alkogolizm-spirtli  ichimliklarga  patolik(muttasil)  o’rganib  qolish  bilan  tavsiflanuvchi 
kasallik       Giyohvandlik.  Giyohvand  yoki  unga 
tenglashtirilgan  vositalarga  doimiy 
ruju  qo’yish  va  tibbiy  ko’rsatmalarsiz 
iste’mol qilish
Foxishabozlik.  Fanda  rasmiy  nikohsiz 
jinsiy  aloqa  ikkita  turga  bo’lib 
o’rganiladi:  1.  Konkubinat  –  nikohsiz 
birga  yashash.  2.  Foxishabozlik-pul 
uchun  o’z  tanasini  sotish,  g’arbda 
asosan  ikkinchisi  qoralansada,  sharqda 
ikkala  holatga  ham  me’yordan  oqish 
sifatida  qaraladi.        Xayriya tashkiloti London Qirollik kolleji qoshidagi Psixiatriya instituti tarkibiga 
kiruvchi  Milliy  narkologiya  markazidagi  tadqiqotchilar  bilan  hamkorlik  qiladi. 
Xayriya  tashkiloti  Milliy  giyohvandlik  markazini  tashkil  etishda  muhim  rol 
o'ynadi va giyohvandlik psixiatriyasida kafedra tashkil etadi. [
Xayriya  jamg'armasi  (o'zining  "CATS"  giyohvandlik  bilan  davolashni  o'rganish 
markazi)  Bath  universitetining  Gumanitar  va  ijtimoiy  fanlar  fakultetining  bir 
qismi  bo'lib,  akkreditatsiyalangan  Foundation  va  BSc  (Hons)  darajalariga  ega 
bo'lib,  giyohvandlik  bo'yicha  konsultatsiya  sohasida  doimiy  ravishda  malakasini 
oshirib boradi. Tadqiqot va ta'lim     2012  yil  yanvar  oyida  Ketrin,  Kembrij  gersoginyasi  bo'ldi 
Giyohvandlikka qarshi kurash homiysi ,  u  shu  tarzda  qo'llab-
quvvatlashni  tanlagan  birinchi  to'rtta  xayriya  tashkilotidan 
birini. [2] [3] [22] [23]
 2012  yil  oktyabr  oyida  Duchess  ham  xayriya 
tashkilotining  M-PACT  dasturini  qo'llab-quvvatladi. [17] [22]
 Düşes  bir  necha  bor  xayriya  tashkilotlariga  tashrif 
buyurgan.
2012  yil  14  fevralda  u  "Brink"  xayriya  tashkilotining 
"Liverpul"  dagi  bariga  tashrif  buyurdi,  u  erda  spirtli 
ichimliklar  ichish  uchun  bosim  o'tkazmasdan  tunni  taklif 
qilishadi. [24] [25] [26]
2013  yil  3  fevralda  u  Uiltzirdagi  Clouds  House  davolash 
markaziga tashrif buyurdi. [27] [28]
2013  yil  24  oktyabrda  gertsoginya  ishtirok  etdi 
100 ayol to'siq fondlarida  xayriya  yordami  uchun 
Kensington saroyida xayriya yordami uchun ziyofat.      

U  o'g'li,  shahzoda  Jorjni  suvga  cho'mdirgandan  bir  kun  o'tgach, 
tadbirda  qatnashdi.  U  "Addiction  on  Action"  va  "100WHF" 
homiysi, alternativ investitsiyalar sohasidagi mutaxassislar uchun 
tashkilot. [
2013  yil  23  aprelda,  Manchesterning  yangi 
boshlang'ich  maktablari  uchun  maslahat  dasturining,  Place2Be 
xayriya  tashkiloti  bilan  qo'shma  loyihasining  ochilishidagi 
nutqida,  Gersoginya  shunday  dedi:  "Mening  giyohvandlikka 
qarshi  kurash  patronajim  orqali  men  keng  doirada 
uchrashganimdan  baxtiyorman.  giyohvandlikni  engib  chiqqan 
ilhomlantiruvchi  odamlarning.  Kerakli  yordam  bilan  uni  engib 
o'tish mumkinligini ko'rish juda dalda beradi ».     VOYAGA YETMAGAN SHAXSLAR SODIR ETADIGAN JINOYATLARNING
OLDINI OLISHNI TASHKIL ETISH

Voyaga yetmaganlar sodir etadigan jinoyatlarning oldini olish davlat va jamoatchilik 
tomonidan  umumiy  maqsadda  tashkil  etiladi.  Ushbu  faoliyat  yo‘nalishida  ichki 
ishlar  vazirligi  ham  o‘z  xizmat  vazifalaridan  kelib  chiqqan  holda  zarur  amaliy 
chora-tadbirlarni  amalga  oshiradi.  Shu  bois  O‘zbekiston  Respublikasi  IIV  tizimida 
davlat  siyosati  talablaridan  kelib  chiqib,  voyaga  yetmaganlarni  tarbiyalash  uchun 
zarur  profilaktika  ishlarini  to‘g‘ri  yo‘lga  qo‘yishda  bir  qator  islohotlar  qilindi.  Bu 
islohotlarni  amalga  tatbiq  etishda  vazirlik  tizimiga  kiruvchi  turli  soha  xodimlari  va 
mutaxassislarining ishtiroki kompleks tarzda ta’minlanmoqda.     
Tabiiyki,  bunday  tashkiliy  ishlarni  amalga  oshirishdan  asosiy  maqsad  voyaga 
yetmaganlar tomonidan jinoyat sodir etilmasligini ta’minlash va, eng muhimi, 
retsidiv jinoyatlarning  yuzaga kelishining oldini olishdir. Voyaga  yetmaganlar 
tomonidan jinoyat sodir etilishining oldini olish bir butun muammo bo‘lib, bu 
muammoni  yechishda  qator  ilmiy-nazariy  bilimlarga  va  amaliy  tajribalarga 
amal  qilish  talab  etiladi.  Xususan,  barcha  yo‘nalishda  bo‘lganidek, 
jinoyatchilikka  qarshi  kurashda,  shu  jumladan,  voyaga  yetma ganlar 
tomonidan  jinoyat  sodir  etilishining  oldini  olish  uchun,  birinchi  navbatda, 
axborot-tahlil  ishlarini  amalga  oshirish  lozim.  Chunki  axborot-  tahlil  ishlari 
orqali  voyaga  yetmaganlar  tomonidan  sodir  etilayotgan  barcha 
huquqbuzarliklarning  umumiy  holati,  ularning  miqyosi,  tarkibi,  tabiati  va  di	
 
namikasi to‘g‘risida zarur ma’lumotga ega bo‘lish mumkin.     
Shuningdek, voyaga yetmaganlar jinoyatchiligini baholashda ularning yuzaga 
kelishiga  ta’sir  etuvchi  omillarni  inobatga  olish,  u  yoki  bu  hududiy  birlikda 
ma’lum  bir  turdagi,  ayniqsa,  og‘ir  oqibatlarni  keltirib  chiqaruvchi 
jinoyatlarning  sabablarini  tahlil  etish  juda  muhim  bo‘lib,  ularning  oldini 
olishda  katta  ahamiyatga  ega.  Eng  muhimi,  voyaga  yetmaganlar  jinoyat- 
chiligining  axborot-tahlil  ishlari  kamida  3-5  yillik  davrni  o‘z  ichiga  olishi 
lozim  Jinoyatchilikka  taalluqli  barcha  statistik  ma’lumotlardan  unumli 
foydalanish maqsadga muvofiqdir.

Voyaga  yetmagan  jinoyatchilarning  yoshiga  ko‘ra,  ya’ni  14-15  va  16 -17  yoshlardagi 
o‘quvchilarni,  ishlab  chiqarishda  band  bo‘lgan  o‘smirlarni,  o‘qimayotgan  va 
ishlamayotganlarni,  maxsus  mehnat-tarbiya  koloniyalarida  bo‘lib  qaytgan  va  hisobda 
turuvchi  voyaga  yetmaganlarni  jinoyat  sodir  etishda  har  birining  miqdori  va  ulushi 
umumiy jinoyatchilikda qanchani tashkil etishini aniqlash ham juda muhimdir.     XULOSA

Shu  o‘rinda  katta  yoshdagi  shaxslarning  jinoyat  sodir  etish  «tajribasi»  yoshlar  o‘rtasida 
yoyilishini  ham  e’tiborga  olish  kerak.  Zotan,  bu  muammoni  yechishda  kriminologiyada 
mavjud bo‘lgan ilmiy tavsiyalar va nazariy xulosalarga tayanish maqsadga muvofiqdir.

Kriminologiya  nuqtai  nazaridan  va  nazariy  jihatdan  e’tirof  etilishicha,  voyaga  yetmagan 
shaxslar  sodir  etadigan  jinoyatlar  umumiy  jinoyat chilikning  boshlanish  bosqichidir. Yosh 
jihatidan  boshqa  turdagi  jinoyat	
 chilar  shaxsiga  xos  xususiyatlarning  mavjudligi  alohida 
xavfli bo‘lgan voyaga yetmaganlar jinoyatchiligini keltirib chiqaradi.     FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:

1.O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. – Toshkent: O‘zbekiston, 1992.

2.Mejdunarodniy  pakt  o  grajdanskix  i  politicheskix  pravax.  Mejdunarodnaya  zashita  prav  i  svobod  cheloveka. 
Sbornik dokumentov. M.: Yurid.lit., 1990 g.

3.Osnovniye  prinsipi  nezavisimosti  sudebnix  organov.  Mejdunarodniye  prava  i  svoboda  cheloveka:  Sbornik 
dokumentov. M: Yurid.lit., 1990 g.

4.Vseobshaya  deklaratsiya  prav  cheloveka.  –  Prava  cheloveka.  Osnovniye  mejdunarodniye  dokumenti:  Sbornik 
dokumentov. M.: Mejdunarodniye otnosheniya. 1989 g. – S. 134-142.

5. Konvensiya o pravovoy pomoshi i pravovix otnosheniyax po grajdanskim, semeynim i ugolovnim delam. (Xo‘jalik 
va huquq   Xozyaystvo i pravo. – Tashkent. 1997, №1-2. S. 58-76).

6. Ugolovno-protsessualniy kodeks Respubliki Uzbekistan. – T.: Adolat, 1999.

7.  «O‘zbekiston  Respublikasining  ayrim  qonun  hujjatlariga  o‘zgartishlar  va  qo‘shimchalar  kiritish  to‘g‘risida»gi 
O‘zbekiston Respublikasining 2001 yil 7 dekabrdagi Qonuni.

 1Deviant xulq tushunchasi turlari va ung paydo bo lishi ʻ sabablari  2Respublikamizda deviantlikga qarshi ko rashish chora ʻ tadbirlari  3Voyaga yetmaganlar devaantligini oldini olish davlatimiz bosh siyosatiMav zu:shaxs v a dev iant xulq-at v or sot siologiy asi. Reja:

DEVIANT XULQ TUSHUNCHASI TURLARI VA UNG PAYDO BO LISHI SABABLARIʻ Jamiyatda mavjud ijtimoiy me‘yorlardan chetga chi q ish h olatlarini- deviant xul q atvor sotsiologiyasi o’ rganadi Jamiyatda o’ rnatilgan axlo q me‘yorlariga mos kelmaydigan insoniy faoliyat yoki h atti- h arakat, ijtimoiy h odisa b o’ lib, yolg ’ onchilik, dangasalik, o’ g ’ irlik, ichkibozlik, giyo h vandlik, o’ z joniga q asd q ilish kiradi.

 Deviantni guru h yoki jamiyatda k o’ pchilik odamlar tomonidan q abul q ilingan me’yor va me‘yorlar yig ’ indisiga mos kelmaslik deb aytish mumkin. Chunki, xul q atvorning umumiy q oidalarini k o’ pchiligimiz buzamiz. K o’ pchilik kichik o’ g ’ irliklar, masalan, d o’ kondan biror narsaga h a q t o’ lamay shaxsiy manfaatlar y o’ lida foydalanish uchun olib ketish h ollariga y o’ l qo’ yganmiz.

DEVIANT XULQ DEGANDA, QUYIDAGILAR NAZARDA TUTILADI: Jinoyatchilik alkogolni ko’p iste’mol qilish Giyohvandli k. Foxishabozl ik.