logo
  1. Главная страница
  2. Презентации
  3. Общий
  4. Sifat so'z turkumi 2

Sifat so'z turkumi 2

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

131.2822265625 KB
Скачать
Sifat so‘z turkumi Reja: 1. Sifatlarning ma’noga ko‘ra turlari 2. Sifatlarning daraja kategoriyasi 3. Sifatlarning otlashuvi 4. Sifatlarning gapdagi vazifasi 5. Sifatlarning sintaktik belgisi Predmetning belgisini bildiruvchi so‘zlar sifat deyiladi: Fidokor inson Tortinchoq yigit Nasldor qo‘y Kuzgi ekinShirin qovun Oq ko‘ylak Qizil duxoba Aqlli qizYumshoq non Ilmiy ish Sifat harakatning belgisini bildirishi ham mumkin: • Yaxshi gapirdi, qattiq ta’sirlandi Sifatlarning asosiy xususiyati predmet belgisini bildirishdir • Sifatlarning umumiy kategorial ma’nosi predmet belgisini anglatishdir. Sifat lar o‘ziga xos morfologik v a sint ak t ik x ususiy at larga ega. Sifat bog‘lanib kelgan ot turli so‘z o‘zgartuvchi qo‘shimchalarni olib o‘zgarishi mumkin, lekin sifat o‘zgarmaydi: Ko‘k qalam , ko‘k qalamni, ko‘k qalamda, ko‘k qalamdan kabi. Otga bog‘lanishda hech qanday o‘zgarishga uchramaslik sifatning o‘ziga xos morfologik xususiyatidir. Sifatning o‘ziga xos morfologik belgilaridan yana biri uning daraja kategoriyasiga va darajani ifodalovchi Grammatik formaga egaligidir: yaxshi-yaxshiroq kabi. Aniqlovchi vazifasida: Qurilish oldidan topgan bo‘lsangiz, uyini topadi-oladi,…- dedi k ek saroq ayol. Kesim vazifasida: Tong y oqimli, barglarda shabnam.Sifat gapda asosan ik k i xil v azifada k eladi: 1. X ususi y at bildiruv chi sifat I nsonlarning xa rak t er xususiy at l arini, predmet l arning bel gi sini Kam t ari n, mug‘ambir, soda, quv noq,sho‘x y o‘rg‘a Inson, hay v on v a predmet larnin g t urli cha hol at ini2. Holat bildi ruv chi sifat Ma’y us, k ek sa, durk un, salqin, jimj it 3. Shakl ko‘rinish bildiruvchi sifat Insonning turli tashqi qiyofasi, predmetning shak ko‘rinishlari Gavdali, novcha, uzunchoq, yassi 4. Rang-tus bildiruvchi sifat Oq, qora, qizil, pushti, sariq Bu turdagi sifatlar ham faqat predmet belgisini bildiradi 5.Hajm- o‘lchov bildiruvchi sifat Predmet nin g hajm, v azn-og‘irlik belgisini bildiradi Keng, t or, uzun, y aqin k at t a, y engil 6. Maza- ta’m bildiruvchi sifat Bu t urdagi sifat lar u qadar k o‘p emas Shirin, bemaza nordon, achchiq 7. Hid bildiruv chi sifat Bular uch- t o‘rt t agina X ushbo‘y, badbo‘y, qo‘lansa 8. Predm et ni ng o‘r i n y ok i v a qt ga k o‘ra bel gi si ni bi l di r uv chi si f a t . Bunda y si f a t l a r o‘r i n y ok i v a qt ( pa y t ) bi l di r uv chi ot l a rga –gi (- k i , -qi ) a ffi k si ni ng qo‘shi l i shi da n hosi l bo‘ l a di : Yozgi , k uzgi , i chk i , qi shk i , si r t qi k a bi Bu t urdagi sifat lar harak at belgisini bildirish uchun qo‘llanmay di. Hozirgi o‘zbek adabiy t ili Ra’no Say fullay ev a v a boshqalar k it obida Predmetning ma’lum bir belgisini bildirish xususiyatlariga ko‘ra sifatlarni to‘qqiz guruhga bo‘lgan: 1. Xususiyat bildiruvchi, 2. Holat bildiruv chi , 3. shakl bildiruvchi, 4. rang- tus bildiruvchi, 5. maza-ta’m bildiruvchi, 6. Hid bildiruvchi, 7. O‘lchov bildiruvchi, 8. O‘rin bildiruvchi, 9. Payt bildiruvchi sifatlardir. Eslat ma: Ba’zi si fat lar bildiradigan belgi t abiiy rav ishda t urli daraj ani anglat may di. Shunga k o‘ra bunday belgilarni bildi ruv chi sifat lar daraja k o‘rsat k i chlari ga ega bo‘lmay di: G‘oy av iy, sirt qi, dev oriy k abiSi fat bil dirgan belgining darajasi har x il bo‘lishi mumk i n, y a’ni bel gi normal ( oddiy ) darajada bo‘lishi, oddiy darajadan ort iq ( k uchl i ) y ok i oz ( k uchsi z ) bo‘lishi mumk in. Daraja k at egoriy asi bel gining ana shu daraja nuqt ay i nazaridan bo‘l gan xarak t erist ik asini k o‘rsat adi . Sifat larning daraja nuqt ay i nazaridan bo‘l gan farqi t urli v osit alar y ordamida ifodal anadi: Yax shi-y axshiroq-juda y ax shi k abi 1 ) Oddiy ( normal ) daraja 2 ) Ort t irma daraja 3. Ozay t irma darajaDarajaning bir-biriga qiyosan olinadigan (belgilanadigan ) uch turi bor; Eslat ma. Sifat larning daraj asi oddiy darajaga nisbat an belgil anadi . Bi r predmet ning belgisi ik k inchi bir predmet ni ng belgisiga qiy osan ol inishi mumk in. Bunda bi rining belgisi ort iq, birinik i k am bo‘ladi: t emir y og‘ochdan og‘ir, u sendan k uchli k abi. Lek in bunday ifodal anish darajaning max sus t uri bo‘la olmay di . Daraj a k at egoriy asi esa belgining oddi y darajaga munosabat ini k o‘rsat adi . Oddi y darajada Belgining ort iq-k amlik k a ( k uchli-k uchsizlik k a ) munosabat i ifodalanmay di v a bunda si fat lar daraja ifodal ov chi v osi t alarga ( formal k o‘rsat k ichlarga ) ega bo‘lmay di : y ax shi , qat t iq, semiz, k eng k abi Ort t irma darajada bel gining normal hol at dan ort iqligi , k uchliligi ifodalanadi. O‘zbek t il ida belgining ort iq darajasini bildi ruv chi maxsus affi k s ( ort t irma darajani ng morfologik k o‘rsat k ichi ) y o‘q. Ozay t i rma daraja bel gining normal daraj adan k uchsizligini bi ldiradi. Bu ma’no ik k i usul bilan ifodal anadi:1. Lek sik usul . sal durust .Morfologik usul. Kat t aroq o‘g‘i l bolalar t omga v arrak , k ichik roqlari lay l ak ni uchirdilar. Sifatlar gapda ot o‘rnida ( ot kabi ) qo‘llanishi mumkin. Lekin bunda sifat butunlay otga aylanmaydi. Bunday vazifada qo‘llanish ma’lum kontekstdagina, nutq protsessidagina bo‘ladi. Sifatlar otlashganda otga xos ko‘plik, egalik qo‘shimchalarni qabul qiladi va gapda otga xos barcha sintaktik funksiyalarni ( ega, to‘ldiruvchi kabi ) bajara oladi: Yomonning y axshisi bo‘lguncha, y axshining y omoni bo‘l. Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Ш. А бду рах м онов ва бош к а л а р. Х ози рги у збек ада би й т и л и 1-к и см . – Тош к ен т “ Ук и т у вч и ” 1980 2. Say fullay ev a v a boshqalar. Hozirgi o‘zbek adabiy t ili. – Toshk ent 2009

Sifat so‘z turkumi Reja: 1. Sifatlarning ma’noga ko‘ra turlari 2. Sifatlarning daraja kategoriyasi 3. Sifatlarning otlashuvi 4. Sifatlarning gapdagi vazifasi 5. Sifatlarning sintaktik belgisi

Predmetning belgisini bildiruvchi so‘zlar sifat deyiladi: Fidokor inson Tortinchoq yigit Nasldor qo‘y Kuzgi ekinShirin qovun Oq ko‘ylak Qizil duxoba Aqlli qizYumshoq non Ilmiy ish

Sifat harakatning belgisini bildirishi ham mumkin: • Yaxshi gapirdi, qattiq ta’sirlandi Sifatlarning asosiy xususiyati predmet belgisini bildirishdir • Sifatlarning umumiy kategorial ma’nosi predmet belgisini anglatishdir. Sifat lar o‘ziga xos morfologik v a sint ak t ik x ususiy at larga ega.

Sifat bog‘lanib kelgan ot turli so‘z o‘zgartuvchi qo‘shimchalarni olib o‘zgarishi mumkin, lekin sifat o‘zgarmaydi: Ko‘k qalam , ko‘k qalamni, ko‘k qalamda, ko‘k qalamdan kabi. Otga bog‘lanishda hech qanday o‘zgarishga uchramaslik sifatning o‘ziga xos morfologik xususiyatidir. Sifatning o‘ziga xos morfologik belgilaridan yana biri uning daraja kategoriyasiga va darajani ifodalovchi Grammatik formaga egaligidir: yaxshi-yaxshiroq kabi.

Aniqlovchi vazifasida: Qurilish oldidan topgan bo‘lsangiz, uyini topadi-oladi,…- dedi k ek saroq ayol. Kesim vazifasida: Tong y oqimli, barglarda shabnam.Sifat gapda asosan ik k i xil v azifada k eladi:

Похожие

Sifat so'z turkumi
Fel so'z turkumi
Ot so'z turkumi
Sifat so’z turkumi
turkiy tillarda ot so'z turkumi