Sudralib yuruvchilarning klassifikatsiyasi
![Mavzu: Sudralib
yuruvchilarning
klassifikatsiyasi
Mavzu:
Sudralib
yuruvchilarning
klassifikatsiyasi](/data/documents/a4da23f2-4a50-416f-b08a-e539ee016f07/page_1.png)
![Reja
1.Sudralib yuruvchilar haqida
2. Tangachalilar turkumi
3.Toshbaqalar turkumi
4.Timsohlar turkumi
5. Tumshuqboshlilar turkumi 1.Sudralib yuruvchilar haqida
2. Tangachalilar turkumi
3.Toshbaqalar turkumi
4.Timsohlar turkumi
5. Tumshuqboshlilar turkumi](/data/documents/a4da23f2-4a50-416f-b08a-e539ee016f07/page_2.png)
![Sudralib yuruvchilar haqida
Sudralib yuruvchilar umurtqali jonzotlar bo'lib, ular
diadektomorflar deb ataladigan quruqlik va suv reptilomorflari
deb ataladigan juda qadimgi qazilma mavjudotlar doirasidan
kelib chiqqan. Bu birinchi sudralib yuruvchilar karbonat davrida,
ozuqa moddalarining xilma-xilligi bo'lgan davrda boshlangan.
Mavjud sudraluvchilar paydo bo'lgan bu hayvonlar, qisqa
teshiklarning yaqinligiga qarab, uch guruhga bo'lingan, ularning
vaznini kamaytirish uchun bosh suyagida bo'shliqlar mavjud:
Ajoyib sinapsidlar: Bu sutemizuvchilarga juda o'xshash va ularni
tashkil etgan kaltakesaklar sinfidir. Ular bir nechta shaxsiy xotira
chiroqlarini yasadilar.](/data/documents/a4da23f2-4a50-416f-b08a-e539ee016f07/page_3.png)
![Sudralib yuruvchilar vakillari](/data/documents/a4da23f2-4a50-416f-b08a-e539ee016f07/page_4.png)
![T a s h q i t u z il is h i. S u d r a li b y u r u v c h ila r n in g b o s h i
ta n a s ig a h a r a k a t c h a n q o ’s h ilg a n . U la r n in g b o s h i
s u v d a h a m d a q u r u q lik d a y a s h o v c h ila r n ik i s in g a r i
fa q a t v е r ti k a l (y u q o ri g a v a p a s t g a ) h a r a k a t la n ib
q o lm a s d a n , g o r iz o n t a l ( ik k i y o n g a ) y o ’n a lis h d a h a m
h a r a k a t la n a d i. B o s h b o ’y in o r q a li t a n a g a t u t a s h g a n .
K o ’p c h ili k t u r la r i ta n a s i v a d u m i u z u n v a e g il u v c h a n ,
o y o ’q la r i y a x s h i r o iv o jla n g a n . L е k in o y o ’q la r i t a n a n in g
ik k i y o n id a j o y la s h g a n b o ’l ib , g a v d a s in i е r d a n d a s t
k o ’t a r ib t u r o lm a y d i.](/data/documents/a4da23f2-4a50-416f-b08a-e539ee016f07/page_5.png)
![Timsohlar](/data/documents/a4da23f2-4a50-416f-b08a-e539ee016f07/page_6.png)
![Ular harakatlanganida qorni еrga sudraladi;
dumi esa tеz-tеz bukilib va yozilib,
harakatlanishga yordam bеradi. Shuning uchun
ular sudralib yuruvchilar dеb ataladi. Ilonlar va
ayrim kaltakеsaklarning oyo’qlari yo’qolib
ketganligidan ular tanasini to’lqinsimon bukib
va yozib harakatlanadi.
Sudralib yuruvchilarning gavdasi hai har xil
kattalikda. Ularning uzunligi bir nеcha sm dan
10-11 m gacha kеladi.](/data/documents/a4da23f2-4a50-416f-b08a-e539ee016f07/page_7.png)
![Tumshuqboshlilar turkumi](/data/documents/a4da23f2-4a50-416f-b08a-e539ee016f07/page_8.png)
![Sudralib yuruvchilarning xilma-xilligi
Sudralib yuruvchilarning 7,5 mingga yaqin
turi mavjud bo`lib,tumshuqboshlilar,
tangachalilar, toshbaqalar, timsohlar
turkumlarigaajratiladi.
Tumshuqboshlilar turkumi. Eng qadimgi
sudralib yuruvchilar bo`lib,yagona turi —
gatteriya faqat Yangi Zelandiya orollarida
saqlanib qolgan.Gatteriyaning tuzilishida bir
qancha tuban tuzilish belgilari mavjud .](/data/documents/a4da23f2-4a50-416f-b08a-e539ee016f07/page_9.png)
![Gatteriya ---- relikt tur](/data/documents/a4da23f2-4a50-416f-b08a-e539ee016f07/page_10.png)
![Tangachalilar turkumi
Tangachalilar turkumi. Bu turkumga har xil
kaltakesaklar va ilonlar kiradi. Ulaming tanasi
tangachalar bilan qoplangan. Bizning
cho'llarimizda kaltakesaklardan dasht agamasi,
kulrang echkemar va oyoqsiz kaltakesak - sariq ilon
uchraydi. Ular har xil hasharotlami уеb, foyda
keltiradi. Тurаr joylarda tunda hayot kechiruychi
kaltakesaklardan gekkonlami uchratish mumkin.](/data/documents/a4da23f2-4a50-416f-b08a-e539ee016f07/page_11.png)
![](/data/documents/a4da23f2-4a50-416f-b08a-e539ee016f07/page_12.png)
![](/data/documents/a4da23f2-4a50-416f-b08a-e539ee016f07/page_13.png)
![Kaltakesaklar singari ilonlar ham tullaydi. Lekin
ilonlar tullaganda terisi paypoqqa o'xshab yaxlit
ko'chib tushadi. Ilonlaming yuqori va pastki jag'
suyaklari cho'ziluvchan paylar yordamida
harakatchan birikkan. Shuning uchun ular og'zini
juda, katta ochib, tanasidan ancha yo'g'on bo'lgan
o'ljasini butunligicha yuta oladi. Ko'pchilik ilonlar
o'ljasini tiriklayin yutadi. Bo'g'ma ilonlar esa o'ljasini
tanasi bilan o'rab olib, bo'g'ib o'ldirgandan so'ng
yutib yuboradi.](/data/documents/a4da23f2-4a50-416f-b08a-e539ee016f07/page_14.png)
![Toshbaqalar turkumi](/data/documents/a4da23f2-4a50-416f-b08a-e539ee016f07/page_15.png)
![Toshbaqalar (Testudines, yaʼni Cheloniea) —
sudralib yuruvchilar turkumi. Tanasi suyakmuguz
yoki suyakteri sovut bilan qoplangan. Sovut orqa
(karapaks) va qorin (plastron) qalqondan iborat.
Koʻpchilik T.ning tuzilishi qad. davrdan hozirgacha
deyarli oʻzgarmagan. Sovutining uz. 12 sm dan 2 m
gacha. T. koʻzi va hid bilish organlari yaxshi
rivojlangan, lekin yomon eshitadi. Tishlari
boʻlmaydi, jagʻi tumshuqqa oʻxshash muguz
plastinkalar bilan qoplangan. Umurtqa pogʻonasi —
boʻyin va dum boʻlimlari harakatchan, boshqa
kismlari karapaks bilan birlashib ketgan. Sovutning
boʻlishi tufayli oyoqlar kamari suyaklar, qovurgʻalar
ostiga siljigan.](/data/documents/a4da23f2-4a50-416f-b08a-e539ee016f07/page_16.png)
![](/data/documents/a4da23f2-4a50-416f-b08a-e539ee016f07/page_17.png)
![TIMSOHLAR TURKUMI
Timsohlar — suvda yashovchi sudralib yuruvchilar
turkumi. Tanasi kaltakesakka oʻxshash, uz. 2–7 m, boshi
yassilashgan, tumshugʻi uzun. Koʻzlari va burun
teshiklari boshi ustidan boʻrtib chiqib turadi. Burun va
quloq teshiklari suvda yopiladigan klapanlar bilan
taʼminlangan. Ogʻiz boʻshligʻida ikkilamchi tanglay
boʻladi. Tishlari yirik. Tili ogʻiz tubiga yopishgan. Dumi
uzun va baland (ikki yondan yassilashgan). Orqa
oyoqlari barmoqlari orasida suzgich pardalari bor. Terisi
qattiq va qalin, muguzsimon yirik plastinkalar bilan
qoplangan. Muguz plastinkalar ostida suyak
plastinkalar joylashgʻan. T. yuragi 4 kamerali boʻlishi
bilan boshqa sudralib yuruvchilardan farq qiladi.](/data/documents/a4da23f2-4a50-416f-b08a-e539ee016f07/page_18.png)
![Oʻpkasi yaxshi rivojlangan. Erkaklari kloakasi orqa
qismida toq jinsiy organ joylashgan. Alligatorlar,
gaviallar va haqiqiy timsoxlar oilalariga boʻlinadi.
T. oilasiga 3 urugʻ va 15 ga yaqin tur kiradi, jumladan,
nil T.i (uz. 7 m gacha) tropik Afrika daryo, koʻl va
botqokliklarida; tarokli T. (uz. 6 m gacha) Jan.Sharqiy
Osiyo, Malayya arxipelagi orollari, Shim. Avstraliya va
Yangi Gvineyadagi daryolarning quyilish joylari va
dengiz sohillarida tarqalgan. T. hayotining koʻp qismini
suvda oʻtkazadi; asosan, tunda faol. Balikdar, sut
emizuvchilar, qushlar va suv umurtqasizlari bilan
oziklanadi. Nil T.i va tarokdi T. odam uchun xavfli.](/data/documents/a4da23f2-4a50-416f-b08a-e539ee016f07/page_19.png)
![](/data/documents/a4da23f2-4a50-416f-b08a-e539ee016f07/page_20.png)
![](/data/documents/a4da23f2-4a50-416f-b08a-e539ee016f07/page_21.png)
![Sudralib yuruvchilarning xilma -
xilligi](/data/documents/a4da23f2-4a50-416f-b08a-e539ee016f07/page_22.png)
![](/data/documents/a4da23f2-4a50-416f-b08a-e539ee016f07/page_23.png)
![](/data/documents/a4da23f2-4a50-416f-b08a-e539ee016f07/page_24.png)
![](/data/documents/a4da23f2-4a50-416f-b08a-e539ee016f07/page_25.png)
![](/data/documents/a4da23f2-4a50-416f-b08a-e539ee016f07/page_26.png)
Mavzu: Sudralib yuruvchilarning klassifikatsiyasi Mavzu: Sudralib yuruvchilarning klassifikatsiyasi
Reja 1.Sudralib yuruvchilar haqida 2. Tangachalilar turkumi 3.Toshbaqalar turkumi 4.Timsohlar turkumi 5. Tumshuqboshlilar turkumi 1.Sudralib yuruvchilar haqida 2. Tangachalilar turkumi 3.Toshbaqalar turkumi 4.Timsohlar turkumi 5. Tumshuqboshlilar turkumi
Sudralib yuruvchilar haqida Sudralib yuruvchilar umurtqali jonzotlar bo'lib, ular diadektomorflar deb ataladigan quruqlik va suv reptilomorflari deb ataladigan juda qadimgi qazilma mavjudotlar doirasidan kelib chiqqan. Bu birinchi sudralib yuruvchilar karbonat davrida, ozuqa moddalarining xilma-xilligi bo'lgan davrda boshlangan. Mavjud sudraluvchilar paydo bo'lgan bu hayvonlar, qisqa teshiklarning yaqinligiga qarab, uch guruhga bo'lingan, ularning vaznini kamaytirish uchun bosh suyagida bo'shliqlar mavjud: Ajoyib sinapsidlar: Bu sutemizuvchilarga juda o'xshash va ularni tashkil etgan kaltakesaklar sinfidir. Ular bir nechta shaxsiy xotira chiroqlarini yasadilar.
Sudralib yuruvchilar vakillari
T a s h q i t u z il is h i. S u d r a li b y u r u v c h ila r n in g b o s h i ta n a s ig a h a r a k a t c h a n q o ’s h ilg a n . U la r n in g b o s h i s u v d a h a m d a q u r u q lik d a y a s h o v c h ila r n ik i s in g a r i fa q a t v е r ti k a l (y u q o ri g a v a p a s t g a ) h a r a k a t la n ib q o lm a s d a n , g o r iz o n t a l ( ik k i y o n g a ) y o ’n a lis h d a h a m h a r a k a t la n a d i. B o s h b o ’y in o r q a li t a n a g a t u t a s h g a n . K o ’p c h ili k t u r la r i ta n a s i v a d u m i u z u n v a e g il u v c h a n , o y o ’q la r i y a x s h i r o iv o jla n g a n . L е k in o y o ’q la r i t a n a n in g ik k i y o n id a j o y la s h g a n b o ’l ib , g a v d a s in i е r d a n d a s t k o ’t a r ib t u r o lm a y d i.