logo

Tabiiy resurslarga nisbat mulk huquqining mazmuni

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

1267.5 KB
Tabiiy resurslarga Tabiiy resurslarga 
nisbat mulk nisbat mulk 
hh
uu
qq
uu
qq
ining ining 
mazmunimazmuni
     REJA:
1.   Tabiiy resurslarga nisbat mulk  
huquqi tushunchasi.
2. Tabiiy resurslarga nisbat mulk 
huquqining mazmuni, vujudga 
kelish va bekor bo’lishi  asoslari.
3. Tabiiy resurslarga nisbat mulk 
huquqining asosiy tamoyillari   
  1.   Tabiiy resurslarga nisbat mulk va 
Tabiiy resurslarga nisbat mulk  
huquqi tushunchasi 
Jamiyatning iqtisodiy negizi - mavjud  Tabiiy resurslarga nisbat mulk chilik 
munosabatlariga asoslanadi. Shu sababli  Tabiiy resurslarga nisbat mulk  
nafaqat yuridik mazmunga, bal’ki iqtisodiy ma’noga xam ega. Kishilar 
mexnati bilan yaratilgan yoki tabiat tomonidan insonlarga o’ziga xos 
tarzda  "takdim etilgan" boyliklar xar doim  Tabiiy resurslarga nisbat mulk  
bo’lib kelgan.  Tabiiy resurslarga nisbat mulk  egasi bo’lish yoki  
bo’lmasligiga karab, kishilarning jamiyatdagi  mavkei, anikrogi ijtimoiy-
iqtisodiy makomi vujudga keladi.  Tabiiy resurslarga nisbat mulk iy 
munosabatlarsiz iqtisodiy munosabatlar, ishlab chikarish jarayoni o’z 
mazmuniga ega emas.

Tabiiy resurslarga nisbat mulk chilik munosabatlari - jamiyatdagi boyliklarni 
o’zlashtirish xususidagi iqtisodiy munosabatlardir.  Tabiiy resurslarga nisbat 
mulk chilik, birinchidan, insonning boyligi bo’lmish ashyo, buyum yoki  
boshqa  narsaga nisbatan munosabat, ikkinchidan, boylik, ne’mat 
xususida kishilar urtasida vujudga kelgan munosabatdir. Kishilar 
buyumlarni, ne’matlarni  o’ziniki kilib olgandagina o’zlashtirishlari mumkin, 
chunki jamiyatda  o’zganiki bo’lgan ne’matlarni o’zlashtirib bo’lmaydi. 
Tabiiy resurslarga nisbat mulk  soxibi o’z  Tabiiy resurslarga nisbat mulk iga 
mustakil tayanib ush kuradi.  Tabiiy resurslarga nisbat mulk siz o’zganing 
Tabiiy resurslarga nisbat mulk ini  ijaraga oluvchi yoki  Tabiiy resurslarga 
nisbat mulk dorga yollanib ishlovchi shaxs bu  ma’noda mustakil emas. 
Ne’matlar ikki yusinda: ishlab chikarish resurslari, ya’ni vositalari va ishlab 
chikarish natijalari o’zlashtiriladi. 
Tabiiy resurslarga nisbat mulk chilik 
bu - ma’suliyat bilan  manfaatlarning 
o’zviy birligi xisoblanadi.  Tabiiy 
resurslarga nisbat mulk chilik real 
bo’lishi uchun  Tabiiy resurslarga 
nisbat mulk dorning ikisodiy manfaati - 
uning boylik egasi sifatida xayotiy 
extiyoji bo’lib, xatti-xarakat, fe’l-
atvorini iqtisodiy motivasiyasi 
(sababi)ni yuzaga chikaradi.

Mamlakatimizda bozor 
munosabatlarini shakllantirish,  Tabiiy 
resurslarga nisbat mulk chilik 
munosabatlarini shakllantirish,  Tabiiy 
resurslarga nisbat mulk chilik 
munosabatlarini tubdan qayta  kurib 
chikishni takozo etadi. Shaxsning 
Tabiiy resurslarga nisbat mulk dan 
begonalashuviga asoslangan ijtimoiy 
aloxida imtiyozli mavkeiga barxam 
berildi. O’zbekiston Respublikasi 
Konstitusiyasining  58-moddasida 
bozor munosabatlarini mamlakatimiz 
iktisodiyotining negizini xilma-xil 
shakllardagi  Tabiiy resurslarga nisbat 
mulk  tashkil etishi mustaxkamlab 
kuyildi. 
Tabiat boyliklari va kishi mexnati 
natijalari shaxslar tomonidan ayrim-
ayrim hollarda o’zlashtirilmay, balki 
birgalashib yoki o’zaro xamkorlik 
bilan o’zlashtiriladi. Binobarin, 
Tabiiy resurslarga nisbat mulk  
tabiat narsalarini o’zlashtirishda 
kishilar va ularning jamoalari 
urtasida bo’lgan munosabatni, 
ijtimoiy munosabatni, ijtimoiy ishlab 
chikarish  munosabatlarini bildiradi.

Yu q orida aytganlardan ma’lum 
bo’lishicha,  Tabiiy resurslarga 
nisbat mulk  ishlab chikarishning 
zarur sharti va ishlab chikarilgan 
boyliklarning o’zlashtirilishi natijasi 
xisoblanadi.

Tabiiy resurslarga nisbat mulk  
ishlab chikarish vositalari va ishlab 
chikarilgan maxsulotlarni egallash, 
foydalanish va ularni tasarruf etish 
sohasida bo’ladigan ijtimoiy 
munosabatlarning majmui sifatida  
xam ta’riflanishi mumkin.
  2. Tabiiy resurslarga nisbat mulk  
huquqining mazmuni vujudga kelish 
va bekor   bo’lish asoslari  

Tabiiy resurslarga nisbat mulk  huquqi o’z navbatida ikki ma’nodagi: obyektiv va 
subyektiv  Tabiiy resurslarga nisbat mulk  huquqiga bo’linadi.

Obyektiv ma’nodagi  Tabiiy resurslarga nisbat mulk  
huquqi ,  deganda tabiat ashyolarini ijtimoiy o’zlashtirishning mavjud 
zaxiralarini, usullarini belgilash, tartibga solish va mustaxkamlash uchun xalk  
manfaatlarini ko’zlab belgilangan tadbirlarni ifodalovchi huquq me’yorlari  
yigindisi nazarda tutiladi.  Tabiiy resurslarga nisbat mulk  tugrisidagi umumiy  
koidalar obyektiv huquq me’yorlari xisoblanadi.

Subyektiv ma’nodagi  Tabiiy resurslarga nisbat mulk  
huquqi ,  deb ayrim shaxslar, ya’ni huquq subyektlarining (davlat, kooperativ 
va jamoat tashkilotlari xamda  fukarolarning) obyektiv huquq me’yorlari  
asosida kelib chikadigan  Tabiiy resurslarga nisbat mulk ni  egallash, undan 
foydalanish va uni tasarruf qilish huquqlariga aytiladi.

Tabiiy resurslarga nisbat mulk ni o’z xoxishiga kura ava o’z manfaatini ko’zlab 
egallash,  Tabiiy resurslarga nisbat mulk dan foydalanish va uni tasarruf etish, 
shuningdek, o’zining  Tabiiy resurslarga nisbat mulk  huquqining xar kanday 
bo’zilishlarini bartarf etishni talab qilish huquqi tushunchalari  Tabiiy resurslarga 
nisbat mulk  huquqining mazmunini tashkil etadi. Subyektiv  Tabiiy resurslarga 
nisbat mulk  huquqining mazmunini tashkil etadigan bu elementlar,  Tabiiy 
resurslarga nisbat mulk  egasiga qonun bilan belgilangan doiralarda beriladi.
  
Tabiiy resurslarga nisbat mulk ni egallash 
huquqi , deb  Tabiiy resurslarga nisbat mulk ni kulda 
yoki unga nisbatan o’z  huquqlarini amalga oshirishga 
imkon beruvchi biron  joyda saqlab turishga aytiladi. 
Tabiiy resurslarga nisbat mulk ni qonunga muvofik 
ravishda  o’z kulida yoki o’z erki-irodasi ta’siri ostida 
saqlab turga shaxs  Tabiiy resurslarga nisbat mulk ni  
egallash huquqiga ega. Bunday huquq, avvalo  Tabiiy 
resurslarga nisbat mulk  egasiga tegishli bo’ladi. Ammo 
Tabiiy resurslarga nisbat mulk ni egallash huquqi qonun 
yoki shartnomaga asosan boshqa shaxsda xam 
bo’lishi mumkin. Masalan,  Tabiiy resurslarga nisbat 
mulk  shartnoma buyicha ijaraga kuyilishida vaqtincha 
tekin foydalanish uchun topshirishda, omonot 
kuyilishida yoki ma’muriy dalolatnomalarga binoan 
vaqtincha saqlash uchun biron tashkilot yoki fukaroga 
o’tkazilishida egalik huquqi  Tabiiy resurslarga nisbat 
mulk  egasi xisoblanmagan shaxsda xam  bo’lishi 
mumkin.

Tabiiy resurslarga nisbat mulk ni qonun talablariga 
muvofik kulda saqlab turishga qonuniy  egallash deb 
aytilsa, qonuniy asoslar bo’lmay turib, birovlarga 
karashli  Tabiiy resurslarga nisbat mulk ni egallashga, 
birovning ugirlangan yoki yukotgan  Tabiiy resurslarga 
nisbat mulk ini kulda saqlashga qonunsiz egallash deb 
aytiladi.
  
Tabiiy resurslarga nisbat mulk dan foydalanish , deb  Tabiiy resurslarga 
nisbat mulk ning foydali xususiyatlarini olishga,  Tabiiy resurslarga nisbat mulk ni iqtisodiy 
ma’noda foydalanishga aytiladi.  Tabiiy resurslarga nisbat mulk dan qonunga muvofik  
ravishda foydalanuvchi shaxs shu  Tabiiy resurslarga nisbat mulk dan foydalanish 
huquqiga ega bo’ladi.  Tabiiy resurslarga nisbat mulkdan foydalanish huquqi shu  Tabiiy 
resurslarga nisbat mulkni egallash huquqi bilan chambarchas  bog’liqdir. Tabiiy 
resurslarga nisbat mulkni egallamay, kulda saqlamay turib undan foydalanib xam 
bo’lmaydi. Tabiiy resurslarga nisbat mulkdan ishlab chikarishda yoki kundalik xayotda  
foydalanishda bu Tabiiy resurslarga nisbat mulk  butunlay iste’mol kilinadi yoki  
birmuncha vaqt davomida  asta-sekin eskiradi.

Agar birovning Tabiiy resurslarga nisbat mulkdan qonun yoki shartnoma bilan belgilangan 
asoslar bo’lmay turib foydalanilsa, bunday foydalanish qonunsiz foydalanish  xisoblanadi 
(masalan, ugirlangan yoki yukotilgan Tabiiy resurslarga nisbat mulkdan foydalanish).
  
Tabiiy resurslarga nisbat mulkni tasarruf etish huquqi ,  deb 
Tabiiy resurslarga nisbat mulkning yuridik takdirini belgilashga, ya’ni Tabiiy 
resurslarga nisbat mulk yuzasidan boshqa shaxslar bilan bo’ladigan huquqiy  
munosabatni belgilash, o’zgartirish yoki bekor qilishga karatilgan huquqka aytiladi.

Tabiiy resurslarga nisbat mulk egasi tasarruf etish huquqiga binoan Tabiiy 
resurslarga nisbat mulk yuzasidan xilma-xil bitimlar, shartnomalar, chunonchi, 
ashyoni sotish, xadya qilish, ijaraga kuyish tugrisida shartnomalar to’za oladi. 
Agar ashyo butunlay keraksiz bo’lib kolsa,  o’zidan biron-bir usul bilan sokit qilishi 
mumkin. Bu huquq Tabiiy resurslarga nisbat mulkdorga o’z mol-Tabiiy resurslarga 
nisbat mulkiga nisbatan qonunga zid bo’lmagan xar kanday xarakatlarni amalga 
oshirishi, shu jumladan garov narsasi sifatida foydalanishi yoki unga boshqacha 
yullar bilan vazifa yuklash, uni begonalashtirish yoki mol-Tabiiy resurslarga nisbat 
mulkini boshqacha usul bilan tasarruf etishga imkon beradi.

Bu huquqning kuldan ketishi bilan Tabiiy resurslarga nisbat mulkka nisbatan 
bo’lgan egalik huquqi xam kuldan ketadi. Masalan, Tabiiy resurslarga nisbat 
mulkni  omonat kuyishda ashyonigina egallash huquqi birovga utsa, ijaraga 
kuyishda ashyoni egallash va undan foydalanish huquqi birovga  utsa, ashyoning 
sotilishi yoki xadya kilinishida esa subyektiv Tabiiy resurslarga nisbat mulk 
huquqining xar uch elementi: egallash, tasarruf etish va shuning o’zi bilan Tabiiy 
resurslarga nisbat mulkka nisbatan bo’lgan egalik huquqi xam butunlay boshqa 
shaxsga (yanga egaga) utadi.

Tabiiy resurslarga nisbat mulk egalari o’zlariga tegishli Tabiiy resurslarga nisbat 
mulk  huquqidan g’ayri qonuniy maqsadlarda, birovning zarariga foydalanishiga 
yo’l qo’yilmaydi.
  
Tabiiy resurslarga nisbat mulkdor  huquqlarining, vakolatlarining 
chegarasi O’zbekiston  Respublikasi Konstitusiyasida belgilab berilgan. 
Konstitusiyaning 54-moddasiga asosan Tabiiy resurslarga nisbat 
mulkdor o’z vakolatlarini amalga oshirishda ekologik muxitga zarar 
yetkazmasligi, fukarolar, yuridik shaxslar va davlatning huquqlarini 
xamda qonun bilan kuriklanadigan manfaatlarini bo’zmasligi shart.

Bu konstitusiyaviy me’yor O’zbekiston Respublikasi FKning 172-
moddasida batafsil talkin kilingan. 
  
Tabiiy  resurslarga  nisbat  mulk  huquqining  mazmunida    nafaqat  Tabiiy  resurslarga 
nisbat  mulkdorning  huquqlari,  balki  mol-Tabiiy  resurslarga  nisbat  mulkini  saqlab 
turish  burchi  xam  yotadi. FKning  174-moddasiga asosan, o’ziga  karashli  mol-Tabiiy 
resurslarga  nisbat  mulkni  boshqacha  tartib  nazarda  tutilgan  bo’lmasa,  Tabiiy 
resurslarga  nisbat  mulkdor  zimmasida  bo’ladi.  Agar  Tabiiy  resurslarga  nisbat 
mulkdor  bu  majburiyatni  bajarmasa,  ba’zi  hollarda  uning  Tabiiy  resurslarga  nisbat 
mulkiy    huquqlari    chegaralab  kuyilishi  yoki  mol-Tabiiy  resurslarga  nisbat  mulk 
undan olib kuyilishi mumkin. 

FKning  193-moddasiga  asosan,  agar  olti  oy    mobaynida  topilmaning  egasi 
aniklanmasa,  ashyoni  topib  olgan  shaxs  unga  egalik  huquqini  kulga  kiritadi  (agar  u 
bu huquqdan voz kechsa, topilma davlat Tabiiy resurslarga nisbat mulkiga utadi).
  
FKning 196-moddasida xazinaga nisbatan Tabiiy resurslarga nisbat mulk  
huquqini vujudga kelishi xususiyatlari belgilab kuyilgan. Xazina deb, egasi 
aniklanishi mumkin bo’lmagan yoki qonunga binoan huquqlarini yukotgach, 
yerga kumilgan yoki boshqacha usulda yashirilgan pul yoki kimmatbaxo 
buyumlarga aytiladi. Yashirib kuyilgan mol-Tabiiy resurslarga nisbat mulk 
(yer uchastkasi, imorat va x.k) Tabiiy resurslarga nisbat mulkdori bo’lgan 
shaxsga va xazinani topgan shaxs Tabiiy resurslarga nisbat mulkiga, agar 
ular urtasidagi kelishuvga muvofik boshqacha tartib belgilangan bo’lmasa, 
teng ulushlarda tegishli bo’ladi.

Xazina u yashirib yer uchastkasi yoki boshqa mol-Tabiiy 
resurslarga nisbat mulk egasining roziligisiz kazishma ishlarini olib borgan 
yoki boylik kidirgan shaxs tomonidan topilgan takdirda, bu xazina topilgan 
yer uchastkasining yoki boshqa mol-Tabiiy resurslarga nisbat mulkning 
egasiga topshirilishi shart. Tarix va madaniyat yodgorliklari jumlasiga 
kiradigan ashyolardan iborat xazina topilgan takdirda, ular davlat ixtiyoriga 
utadi. Birok xazina topilgan yer uchastkasi egasi va xazinani topgan shaxs 
xazina kiymatining ellik foizi mikdorida mukofat olishga xakli.

Xazina topish uchun kazishma va kidiruv ishlarini olib borish mexnat yoki 
xazina vazifalariga  kiradigan shaxslar (masalan, arxeologlar, geologlar)ga 
nisbatan yukoridagi koidalar kullanilmaydi (FKning 196-moddasi, 5-bandi).
  
Tabiiy  resurslarga  nisbat  mulkka  nisbatan  egalik  huquqini    vujudga  keltiruvchi 
xosila  usuli  deganda,  muayyan  shaxs  tomonidan  Tabiiy  resurslarga  nisbat  mulk 
huquqining  olinishi  dastlabki  Tabiiy  resurslarga  nisbat  mulk  egasining  huquqiga 
bog’liq  bo’lgan  usul  nazarda  tutiladi.  Bu  usulda  Tabiiy  resurslarga  nisbat  mulk 
huquqining  ma’lum  ashyoga  nisbatan  paydo  bo’lishi  yoki  bu  ashyoga  nisbatan 
Tabiiy  resurslarga  nisbat  mulk  huquqining  ilgari  ma’lum  shaxsga  tegishli    bo’lishi 
bilan    bog’liqdir.  Shu  ma’noda  Tabiiy  resurslarga  nisbat  mulk  huquqining  boshqa 
shaxsga  utishi  xakida  so’z  yuritiladi.  Binobarin,  xosila  usuli    buyicha  Tabiiy 
resurslarga  nisbat  mulk  huquqi  vujudga    kelganda  bu    Tabiiy  resurslarga  nisbat 
mulkka  nisbatan  bo’lgan  huquqni  bir  shaxsdan  ikkinchi    ishga  kuchirilishi 
tugrisida  so’z  boradi.  Masalan,  olish-sotish  shartnomasi  to’zilishi  yuli  bilan 
o’zgalarga  tegishli  ashyoga  nisbatan  egalik  huquqi  bir  shaxsda,  ya’ni  sotib 
oluvchida paydo bo’ladi.
  3. Tabiiy resurslarga nisbat mulk 
huquqining asosiy tamoyillari

O’zbekiston  Respublikasi  Konstitusiyasida    (36,  53,  54-moddalar),  FK 
(164,  165,  172,  228,  231-moddalari)  va  boshqa    qonunlarda  Tabiiy 
resurslarga  nisbat  mulk  huquqining  quyidagi  asosiy  tamoyillari  o’z 
ifodasini topgan:
  
1. O’zbekiston Respublikasida Tabiiy resurslarga 
nisbat mulk daxlsiz, Tabiiy resurslarga nisbat 
mulkdorning Tabiiy resurslarga nisbat mulkiy huquqi 
qonun bilan kafolatlanadi va Tabiiy resurslarga nisbat 
mulkdor bu huquqlardan faqat qonunda nazarda 
tutilgan hollarda va tartibdagina  maxrum etilishi 
mumkin.

2. Iktisodning samarali amal qilishiga va xalk 
farovonligining usishiga yordam beradigan xar 
kanday shakldagi Tabiiy resurslarga nisbat mulkchilik 
bo’lishiga ruxsat beriladi.

3. Tabiiy resurslarga nisbat mulkchilikning xamma 
shakllari ximoya kilinishi qonun bilan kafolatlanadi va 
ularning teng rivojlanishiga sharoit yaratib beriladi.

4. Tabiiy resurslarga nisbat mulkdor o’z Tabiiy 
resurslarga nisbat mulkiga nisbatan qonunga zid 
bo’lmagan xar kanday xatti-xarakatlarni o’z xoxshiga 
kura sodir etishga xakli.

5. Tabiiy resurslarga nisbat mulkiy huquqning amalga 
oshirilishi atrof-muxitga zarar yetkazmasligi, 
fukarolar, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar va 
davlat huquqlarini bo’zmasligi xamda qonun bilan 
kuriklanadigan manfaatlarga putur yetmasligi shart.

6. Har kim Tabiiy resurslarga nisbat mulkdor 
bo’lishga xaqli.
  Foydalanilgan adabiyotlar 
ro’yxati

Karimov I.A.  O’zbekiston: milliy isti q lol, i q tisod, siyosat, mafkura . 
T.1. -T., 1996y.

Karimov I.A.  Ozod va obod Vatan, erkin va farovon xayot-pirovard  
maksadimiz . T.8. -T., 2000y.

O’zbekiston Respublikasi Konstitusiyasiga sharxlar. T.,2001yil.

2. Saidov A., Tadjixanov U.,  Odilqoriyev X. Davlat va huquq 
asoslari .   T.,"Shark, 2002 yil.

Raxmonkulov R.X.  Xususiy Tabiiy resurslarga nisbat mulk va 
uning daxlsizligi .  T.,2000 yil.

O’ zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi, T.,"O’zbekiston". 2003 
yil.

O’zbekiston Respublikasi Tabiiy resurslarga nisbat mulkchilik 
tugrisidagi qonuni.

7. O’zbekiston Respublikasi tadbirkorlik tugrisidagi qonuni.
  E’TIBORLARINGIZ UCHUN 
RAXMAT

Tabiiy resurslarga Tabiiy resurslarga nisbat mulk nisbat mulk hh uu qq uu qq ining ining mazmunimazmuni

REJA: 1. Tabiiy resurslarga nisbat mulk huquqi tushunchasi. 2. Tabiiy resurslarga nisbat mulk huquqining mazmuni, vujudga kelish va bekor bo’lishi asoslari. 3. Tabiiy resurslarga nisbat mulk huquqining asosiy tamoyillari

1. Tabiiy resurslarga nisbat mulk va Tabiiy resurslarga nisbat mulk huquqi tushunchasi  Jamiyatning iqtisodiy negizi - mavjud Tabiiy resurslarga nisbat mulk chilik munosabatlariga asoslanadi. Shu sababli Tabiiy resurslarga nisbat mulk nafaqat yuridik mazmunga, bal’ki iqtisodiy ma’noga xam ega. Kishilar mexnati bilan yaratilgan yoki tabiat tomonidan insonlarga o’ziga xos tarzda "takdim etilgan" boyliklar xar doim Tabiiy resurslarga nisbat mulk bo’lib kelgan. Tabiiy resurslarga nisbat mulk egasi bo’lish yoki bo’lmasligiga karab, kishilarning jamiyatdagi mavkei, anikrogi ijtimoiy- iqtisodiy makomi vujudga keladi. Tabiiy resurslarga nisbat mulk iy munosabatlarsiz iqtisodiy munosabatlar, ishlab chikarish jarayoni o’z mazmuniga ega emas.  Tabiiy resurslarga nisbat mulk chilik munosabatlari - jamiyatdagi boyliklarni o’zlashtirish xususidagi iqtisodiy munosabatlardir. Tabiiy resurslarga nisbat mulk chilik, birinchidan, insonning boyligi bo’lmish ashyo, buyum yoki boshqa narsaga nisbatan munosabat, ikkinchidan, boylik, ne’mat xususida kishilar urtasida vujudga kelgan munosabatdir. Kishilar buyumlarni, ne’matlarni o’ziniki kilib olgandagina o’zlashtirishlari mumkin, chunki jamiyatda o’zganiki bo’lgan ne’matlarni o’zlashtirib bo’lmaydi. Tabiiy resurslarga nisbat mulk soxibi o’z Tabiiy resurslarga nisbat mulk iga mustakil tayanib ush kuradi. Tabiiy resurslarga nisbat mulk siz o’zganing Tabiiy resurslarga nisbat mulk ini ijaraga oluvchi yoki Tabiiy resurslarga nisbat mulk dorga yollanib ishlovchi shaxs bu ma’noda mustakil emas. Ne’matlar ikki yusinda: ishlab chikarish resurslari, ya’ni vositalari va ishlab chikarish natijalari o’zlashtiriladi.

 Tabiiy resurslarga nisbat mulk chilik bu - ma’suliyat bilan manfaatlarning o’zviy birligi xisoblanadi. Tabiiy resurslarga nisbat mulk chilik real bo’lishi uchun Tabiiy resurslarga nisbat mulk dorning ikisodiy manfaati - uning boylik egasi sifatida xayotiy extiyoji bo’lib, xatti-xarakat, fe’l- atvorini iqtisodiy motivasiyasi (sababi)ni yuzaga chikaradi.  Mamlakatimizda bozor munosabatlarini shakllantirish, Tabiiy resurslarga nisbat mulk chilik munosabatlarini shakllantirish, Tabiiy resurslarga nisbat mulk chilik munosabatlarini tubdan qayta kurib chikishni takozo etadi. Shaxsning Tabiiy resurslarga nisbat mulk dan begonalashuviga asoslangan ijtimoiy aloxida imtiyozli mavkeiga barxam berildi. O’zbekiston Respublikasi Konstitusiyasining 58-moddasida bozor munosabatlarini mamlakatimiz iktisodiyotining negizini xilma-xil shakllardagi Tabiiy resurslarga nisbat mulk tashkil etishi mustaxkamlab kuyildi.

 Tabiat boyliklari va kishi mexnati natijalari shaxslar tomonidan ayrim- ayrim hollarda o’zlashtirilmay, balki birgalashib yoki o’zaro xamkorlik bilan o’zlashtiriladi. Binobarin, Tabiiy resurslarga nisbat mulk tabiat narsalarini o’zlashtirishda kishilar va ularning jamoalari urtasida bo’lgan munosabatni, ijtimoiy munosabatni, ijtimoiy ishlab chikarish munosabatlarini bildiradi.  Yu q orida aytganlardan ma’lum bo’lishicha, Tabiiy resurslarga nisbat mulk ishlab chikarishning zarur sharti va ishlab chikarilgan boyliklarning o’zlashtirilishi natijasi xisoblanadi.  Tabiiy resurslarga nisbat mulk ishlab chikarish vositalari va ishlab chikarilgan maxsulotlarni egallash, foydalanish va ularni tasarruf etish sohasida bo’ladigan ijtimoiy munosabatlarning majmui sifatida xam ta’riflanishi mumkin.