logo

XI-XV ASRLARDA AMERIKA XALQLARI

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

2577.958984375 KB
XI-XV ASRLARDA AMERIKA XALQLARI
REJA:
1. Xo’alik taraqqiyoti.
2. Mayyalar davlati.
3. Inklar davlati. X o‘jaIik taraqqiyoti. 
Olimlarning  fikricha,  Amerika  qit’  asiga  dastlabki  odamlar 
Shimoliy Osiyodan hozirgi Bering bo'gozi orqali buyuk 
muzlik davrida, bundan 40 ming yil awal o ‘ta boshlagan va bu 
jarayon 
uzoq  vaqt  davom  etgan.    Natijada  bu  yerlarga  yevropaliklar 
kelguniga 
qadar ham ko‘ psonli qabila va elatlar shakllangan.
Bu  qabilalarning  asosiy  qismi  ovchilik  va  baliqchilik  bilan 
shug‘ ul- 
langan.    Ammo    Markaziy    va    Janubiy    Amerikaning    tog4    va   
tog‘ oldi 
hududlarida  dehqonchilik  x  o  ‘jaligi  vujudga  kelib,  keng 
taraqqiy etgan. 
Bu  hududlarda  kechua,    riiayya,  astek,    olmek  va  tolteklar 
yashaganlar. 
Ular  tosh  boltalar  bilan  o  ‘  rmondagi  daraxtlami  kesib,  sox-
shabbalarini 
yondirib  kulidan  o  ‘g  ‘  it  sifatida  foydalanishgan.    Bu  yerlarda 
yevropa- 
liklarga  ma’  lum  boimagan  makkajo‘  xori,    kartoshka, 
kungaboqar, po- 
midor,  какао,  tamaki ekinlari o ‘ stirilgan Amerikaning  katta  qismida  xonakilashtirilgan  
hayvonlar  boima 
gan. Ot, sigir, qo'y va echkilar qit’ aga keyichalik 
Yevropadan olib kel- 
ingan. Ular uy hayvonlaridan shimolda itni, janubda 
tuyasimon hayvon
- lamani boqishgan. Parrandalardan kurka va o ‘ rdak 
saqlangan.
Temir,  omoch,  gildirak,  o ‘ t  ochar  qurollarni  
amerikalik  hindular 
bilishmagan. Ularning mehnat va ov qurollari tosh, je z 
va yog'ochdan 
yasalgan. Aholining katta qismi urug ‘ chi lik jamoas ida 
yashagan. Faqat 
dehqonchilik bilan shug‘ ullangan mayya, astek va 
kechualar o ‘ zlarin- 
ing davlatini barpo qilganlar Mayyalar 
Markaziy  amerikaning Yukatan 
yarim  orolida  (hozirgi 
Meksika) chakalarzorlar bilan 
qoplangan togc oldi hududlarida 
qadim- 
dan mayya xalqlari yashab 
kelgan. Mayyalarda  yer jamoa  mulki  
hisoblangan.  Qishloq jamoasi  ekin 
maydonlari  har  bir  oilaga  
taqsimlangan.  Jamoa  a’ zolari  
yetishtirgan 
hosilning bir qismi zodagonlar va 
kohinlarga berilgan
Dehqonlar soliq to’lashdan 
tashqari, zodagonlaming 
yerlarini  ishlab berishda 
iboatxonalar  va  yo’llar  
qurilishida  qatnashganlar .  Milodiy I  ming yillikda  
mayyalarda  shahar-davlatlar 
 viyiulu»» 
ladi.  Ularning  har  birini  
«buyuk  kishi»  - hukmdor  
boshqarish, uning
hokimiyati merosiy bo’lgan. 
Hukmdorlar va zodagonlar 
shahar  markazida bunyod 
etilgan saroy-qasrlarda 
yashaganlar.  Shahar cheti va 
atroflarida esa dehqonlar va 
hunarmandlarning tomi 
qamish bilan yopilgan
polsiz kulbalar joylashgan Mayyalar  hayotida  kohinlar  muhim  
orin  tutgan.  Ular  jamoa 
a’ zolariga  dehqonchilik  ishlarini  
bajarish  muddatlarini  belgilab  ber- 
ganlar. Mayyalar eng aniq 
taqvimlardan birini yaratgan.  Uning 
lxtirosi 
qishloq xo'jalik ehtiyojlari bilan b o g 
iiq boiib, matematika sohasidagi 
muvafaqqiyatlarga asoslangan edi.  
Matematikaga «nol»ni anglatuvchi 
belgi ham mayyalar tomonidan 
hindlardan ham awal kiritilgan. Mam 
lakat poytaxti - Chichen-Itsada 
rasadxona ham qurilgan. Unda 
kohinlar 
sayyoralarning Quyosh tevaragida 
aylanish vaqtini hisoblab chiqqanlar, 
Quyosh va Oyning tutilishini oldindan 
aytib bera olganlar Mayyalar davlati Mayyalar maxsus tepaliklar yasab, baland 
poydevorlar ustida o'zla- 
rining zinapoyali ehromlarini, saroy va 
ibodatxonalarini barpo etganlar. 
Binolar bo‘ rtma tasvirlar,  ma’ budlar haykallari,  
devoriy suratlar bilan 
bezatilgan.  Saroy  va  ibodatxonalaming  derazalari  
boimasdan,  ular 
eshiklar orqali yoritilgan.  Shahar ko'chalari tekis va 
ravon,  bir-birlari 
bilan to‘ g ‘ ri burchakda kesishgan holda bunyod 
etilgan. Yoilar ustiga 
yo‘ nilgan  toshlar  qoplangan.  Mayyalar  
shaharlarini  ham  tosh yoilar 
bo‘ glab turgan Inklar  davlati
  Janubiy  Amerikaning  And  tog‘ 
lari  yon  bag‘ rida 
minglab  kilometrga  cho‘ zilgan  
vohalarda  inklar  davlati  
vujudga  kel 
gan. Kechua tillariga mansub 
inklar  ХП-ХШ  asrlarda 
Urubamba dary	
 
osi havzasida Kusko shahriga 
asos soladilar. T o g ii hududlar dehqonchilik 
uchun noqulay edi, Natijada 
jamoa er- 
kaklari tik qoyalar yonbag‘ rini 
o ‘yib, toshlaming ustiga unumli 
tuproq 
yoyishgan.  Bunday  ekinzorlar  
tuprogini  yomg‘ ir  yuvib  
ketmasligi 
uchun atroii tosh devorlar bilan 
o ‘ rab chiqilgan.  Inklarda 
asosiy ekin- 
lar kartoshka va makkajo‘ xori 
boigan. Dehqonlar, shuningdek, 
qovoq, 
paxta, ananas, banan 
yetishtirganlar . Yetishtirilgan hosil uchga:  bir 
qismi ibodatxona kohinlari,  
ikkinchi 
qismi  Oliy  Inkaga  berilgan,  
uchinchi  qismi  esa jamoada  
qoldirilgan. 
Davlat omborlaridan to‘ 
plangan oziq mahsulotlaridan 
qo‘ shin va amal- 
dorlarga  berilgan.  Urushlar,  
hosilsizlik yillari yoki  turli  
tabiiy  ofatlar 
paytida barcha 
jabrlanganlarga davlat 
zaxirasidan makka doni va 
qurit- 
ilgan kartoshka tarqatilgan Poytaxt  Kuskoni  
viloyatlar  bilan  bogb 
laydigan,  umumiy  
uzunligi 
15 ming kilometr bo‘ lgan 
tosh yoilar barpo etilgan, 
viloyatlar orasida 
pochta xizmati o ‘ 
matilgan.  Maxsus  
choparlar yugurgan holda 
bir-bir- 
lariga xabami yetkazib, 
uni uzoq masofalarga 
eltishgan. Zodagonlarning  
bolalari  maxsus  
maktablarda  o ‘ qigan.  
Yozuv 
bo‘ Imaganligi sababli 
bolalar inklarning dini, 
boshqaruv tartibi, 
qonun- 
lari va udumlariga oid 
ma’ lumotlarni 
yodlaganlar, Inklarning 
o‘ ziga xos 
«tugunli  xati»  (kipu)  
bo‘ lib,  uning  sirlari  
faqat  ruhoniylarga  ma’ 
lum 
edi. INKLAR 
DAVLATI

XI-XV ASRLARDA AMERIKA XALQLARI REJA: 1. Xo’alik taraqqiyoti. 2. Mayyalar davlati. 3. Inklar davlati.

X o‘jaIik taraqqiyoti. Olimlarning fikricha, Amerika qit’ asiga dastlabki odamlar Shimoliy Osiyodan hozirgi Bering bo'gozi orqali buyuk muzlik davrida, bundan 40 ming yil awal o ‘ta boshlagan va bu jarayon uzoq vaqt davom etgan. Natijada bu yerlarga yevropaliklar kelguniga qadar ham ko‘ psonli qabila va elatlar shakllangan. Bu qabilalarning asosiy qismi ovchilik va baliqchilik bilan shug‘ ul- langan. Ammo Markaziy va Janubiy Amerikaning tog4 va tog‘ oldi hududlarida dehqonchilik x o ‘jaligi vujudga kelib, keng taraqqiy etgan. Bu hududlarda kechua, riiayya, astek, olmek va tolteklar yashaganlar. Ular tosh boltalar bilan o ‘ rmondagi daraxtlami kesib, sox- shabbalarini yondirib kulidan o ‘g ‘ it sifatida foydalanishgan. Bu yerlarda yevropa- liklarga ma’ lum boimagan makkajo‘ xori, kartoshka, kungaboqar, po- midor, какао, tamaki ekinlari o ‘ stirilgan

Amerikaning katta qismida xonakilashtirilgan hayvonlar boima gan. Ot, sigir, qo'y va echkilar qit’ aga keyichalik Yevropadan olib kel- ingan. Ular uy hayvonlaridan shimolda itni, janubda tuyasimon hayvon - lamani boqishgan. Parrandalardan kurka va o ‘ rdak saqlangan. Temir, omoch, gildirak, o ‘ t ochar qurollarni amerikalik hindular bilishmagan. Ularning mehnat va ov qurollari tosh, je z va yog'ochdan yasalgan. Aholining katta qismi urug ‘ chi lik jamoas ida yashagan. Faqat dehqonchilik bilan shug‘ ullangan mayya, astek va kechualar o ‘ zlarin- ing davlatini barpo qilganlar

Mayyalar Markaziy amerikaning Yukatan yarim orolida (hozirgi Meksika) chakalarzorlar bilan qoplangan togc oldi hududlarida qadim- dan mayya xalqlari yashab kelgan.

Mayyalarda yer jamoa mulki hisoblangan. Qishloq jamoasi ekin maydonlari har bir oilaga taqsimlangan. Jamoa a’ zolari yetishtirgan hosilning bir qismi zodagonlar va kohinlarga berilgan Dehqonlar soliq to’lashdan tashqari, zodagonlaming yerlarini ishlab berishda iboatxonalar va yo’llar qurilishida qatnashganlar .