XITOY XALQ RESPUBLIKASIGA IQTISODIY GEOGRAFIK TAVSIF
![1.3 Xitoy aholisi ko’pligi bilan dunyoda 1-o’rinda turadi. Hozirgi vaqtda Xitoyda
jahon aholisining 20% ga yaqini yashamoqda. 91 xitoyliklar, qolgan qismi turli til guruh va
oilalarga mansub bo’lgan 56 xalqdan iborat. Xitoyning shimoli-g’arbida uyg’urlar, qozoqlar,
qirg’izlar, salorlar va boshqalar, shimol va shimoli-sharqida mo’g’ullar, dunsyanlar, tular,
shimoli-sharqida tungus manjur xalqlari, g’arbi [Tibet] va janubi-g’arbida tibet-birma xalqlari,
janubda tai tillarida so’zlashuvchi xalqlar va boshqalar yashaydi. Dindor xitoylar buddizm,
daosizm va konfutsiychilikka e’tiqod qiladi. Tibetlar va mo’g’ullarning dini – buddizm lamaizm.
Xueylar va turkey guruhga kiruvchi xalqlarning ko’pchiligi Islom dinining sunna mazhabiga
e’tiqod qiladi. Rasmiy tili – xitoy tili.
Xitoyda aholi ko’payishining kamaytirishga olib keladigan o’ziga xos demografik
siyosat amalga oshirilmoqda. Mamlakat konstitutsiyasida qonunlashtirilgan bu demografik
siyosatga ko’ra <<bir oilaga bir bola>> tavsiya qilinadi.
Mamlakat aholisining umumiy soni 1955 - 2013-yillar orasida 615 mln. dan 1350,0mln. gacha
, ya’ni 2,2 baravardan ortiqqa ko’payadi. Xitoy aholisi ana shunday qat’iy cheklashlarga
qaramasdan, so’nggi vaqtda yiliga 12 -13 mln. kishiga ko’paymoqda.
Aholisining milliy – etnik tarkibiga ko’ra xitoyni bir vaqtning o’zida ham ko’p
millatli, ham bir millatli mamlakatlar qatoriga kiritish mumkin. Xitoyda 60 dan ortiq turli millat
va ellatlar yashaydilar. Bular uyg’urlar, mo’g’ullar, tibetiklar, dunganlar, manjurlar va
boshqalardir. Shu sababli Xitoy ko’p millatli mamlakatlar qatorida turadi. Bir millatli mamlakat
deyilishining sababi Xitoy aholisining 90% dan ko’prog’ini xitoyliklar - xanlar tashkil qiladi.
Mamlakat aholisi hududiy jihatdan notekis taqsimlangan. Aholining o’rtacha
zichligi har 1 km maydonga 141 kishini tashkil qilgan holda, bu ko’rsatgich Buyuk Xitoy
pasttekisligi qismida 400 – 500 kishini, Xuanxe va Yanszi daryolari oraliq tekisliklarida 800 –
1000 kishini, cho’l va baland Tibet yassi tog’ligi hududlarida esa 1 -2 kishini tashkil etadi.
Aholining 90% i mamlakat hududining 1/3 qismidagina to’plangan.](/data/documents/66f9d4e8-da49-4cb2-91d7-72794998bf9a/page_8.png)
![
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI:
1. Bahritdinov B.A va boshqalar. Jahon ijtimoiy-iqtisodiy geografiyasi. 0’quv
qo’llanma. T.: 2008. 220 b.
2. Вавилова, Е.В. Экономическая и социальная география мира [Текст]: учебное
пособие / Е.В. Вавилова. - 2-е изд., перераб. и доп. - М.: Гардарики, 2006. - 175 с
3. Maxmudova M.J., Qo`ldasheva M. Jahon mamlakatlari iqtisodiy va ijtimoiy
geografiyasi (O quv qo llanma). NamDU, 2020 – 240 bet. ʻ ʻ
4. Родионова, И. А. Экономическая и социальная география мира в 2 ч. Часть1:
учебник— Москва: Издательство Юрайт, 2019. — 385 с.
5. Safarova N. va boshqalar. Jahon ijtimoiy-iqtisodiy geografiyasi. O‘quv qo‘llanma. –
Toshkent: 2022. – 244 b.
6. Гладкий, Ю.Н. Общая экономическая и социальная география зарубежных
стран. - М.: Академия, 2008. - 448 с
7. Симагин, Ю.А. Экономическая и социальная география мира [Текст]: учеб.
пособие / Ю.А. Симагин. - М.: МГУ, 2001. – 231 с
8. https://countrymeters.info/en
9. https://gtmarket.ru/
10. https://www.worldometers.info/
11. https://www.geografiya.uz
12. https://www.stat.uz](/data/documents/66f9d4e8-da49-4cb2-91d7-72794998bf9a/page_32.png)
XITOY XALQ RESPUBLIKASIGA IQTISODIY GEOGRAFIK TAVSIF REJA: • XITOY XALQ RESPUBLIKASINING IQTISODIY RIVOJLANISHINI GEOGRAFIK XUSUSIYATLARI • XALQ RESPUBLIKASINING XO’JALIGINI GEOGRAFIK BAHOLASH • XITOY XALQ RESPUBLIKASINING IQTISODIY VA IJTIMOIY RIVOJLANISH MUAMMOLARI VA ISTIQBOLLARI
1.1 Xitoy sharqiy Osiyoda joylashgan. Dunyo aholisi eng ko’p va maydoni jihatidan eng yirik davlatlardan biri. Shimolda Mongoliya va Rossiya, shimoli-sharqda Rossiya va KXDR, janubda Vetnam, Birma, Laos, Hindiston, Butan va Nepal, g’arbda Pokiston, Afg’oniston, Tojikiston, shimoli- g’arbda Qirg’iziston va Qozog’iston bilan chegaradosh. Sharqda tinch okeanining Sariq dengiz, janubda Janubiy Xitoy dengiziga tutash. Chegaralari: Maydoni 9,6mln.km 2 ga teng. Aholisi (2013) – 1,4 mlrd. Maydonining kattaligiga ko’ra uchinchi o’rinni egallaydi. Bu mamlakat hududi g’arbdan sharqqa 5ming km ga shimoldan janubga esa 3 ming km gacha cho’ziladi. Poytaxti – Pekin shahri. Ma’muriy – hududiy bo’linishi 23 provinsiya (Xitoy Taypeyi ham shu hisobga kiradi), 5 avtonom hudud, 4 markazga bo’ysinuvchi shahar (Pekin, Shanxay, Tyendzin, Chunsin)ga bo’linadi.
Xitoy Xalq Respublikasining davlat ramzlari.
1.2 Xitoy landshafti turli-tuman, mangu qorlardan tortib to tropic o’rmonlar va qumli massivlargacha. Mamlakatni ikki qismga bo’lish mumkin; g’arbiy qismi (markaziy Osiyo) – baland, qurg’oqchil, cho’l, keskin continental iqlimli, deyarli aholi yashamaydigan hududlardan iborat. Xitoyning sharqiy qismi biroz pastroq, kuchli bo’lingan relefli, aholisi zich va asosan ekin ekiladigan landshafdan iborat. Yirik daryolar – Yanszi, Xuanxe, Sungari, . Ko’llar asosan Kukunor, Duntinxu, Poyanxu. Xitoy iqlimi g’arbda kontinental, sharqda asosan mussonli. Mavsumlar davomida havo haroratining farqi katta. Yanvarning o’rtacha harorati Xarbinda – 20,4C, Pekinda – 4,6C, iyulniki xuddi shu yerlarda 23C va 26C. Yillik yog’in Sharqiy Xitoyda 500-2000 mm (ko’p qismi yozda yog’adi). G’arb va shimoli-g’arbda tomon iqlimning kontinentalligi ortib boradi. Yoz issiq, qish sovuq. Tibet tog’ligida qish juda sovuq , yozi esa salqin. Xitoyning sharqiy qismida juda xilma-xil (25 mingdan ziyod) o’simlik turi mavjud. Yanszi daryosi quyi oqimidan janubda doim yashil subtropik, eng janubda tropic o’rmon va mangra chakalakzorlari mavjud. G’arbda yuksak o’simliklarning turi 5 mingdan oshadi. Tog’ vodiylari subalp o’tloqlari va o’rmonli dashtdan iborat. Hayvonat dunyosi boy va xilma-xil. Umirtqalilarning 3500 turi (shundan 400 turga yaqini sut emizuvchilar) va qushlarning 1000 dan ziyod turi bor. Xitoy xilma-xil tabiiy resurslarga juda boy. U toshko’mir, temir va marganes rudalari, boksit va polimetallar, surma, volfram, molibden, qalayi kabi mineral xomashyolar bilan jahonda eng yaxshi ta’minlangan mamlakatlar qatoriga kiradi. Daryolar daryolar gidroenergetika resurslariga nihoyatda boy, bundayquvvatlar hajmiga ko’ra u dunyoda birinchi o’rinda turadi. Mamlakatning shimoli-sharqiy va janubi-sharqiy hududlari esa o’rmonlarga boy. Jami hududining 8% i o’rmonlardan iborat. Shunday qilib, Xitoyda dunyodagi eng baland, sovuq va qurg’oqchil tog’liklar bilan iliq va mo’tadil iqlimli nam subtropik va tropik tabiatli hududlar yonma-yon joylashgan.