logo
  1. Главная страница
  2. Презентации
  3. Общий
  4. “Xusrav va Shirin” dostonidagi o’g’uzcha elementlar

“Xusrav va Shirin” dostonidagi o’g’uzcha elementlar

Загружено в:

15.08.2023

Скачано:

0

Размер:

502.1396484375 KB
Скачать
“ Xusrav va Shirin” dostonidagi o’g’uzcha elementlar 1 “ Xusrav va Shirin” dostonidagi o’g’uzcha elementlar Reja: 1.XIV asrda yaratilgan asarlar tili. Qutbning “Xusrav va Shirin” dostoni haqida 2. Qutbning “Xusrav va Shirin” dostoni tiliga xos xususiyatlar 3. Doston tilida uchraydigan o’g’uzcha elementlar “ Xusrav va Shirin” dostonidagi o’g’uzcha elementlar Qutb Xorazmiy  (XIV   asr, Xorazm)  —  shoir,  tarjimon.  Hayoti   va  ijodi  haqida  ma lumot  beruvchi  yagona  manba  uning  "Xusrav  va   ʼ Shirin"   dostonidir.   Dostonini   Sig noq   shahrida   yozgan   (1330—40).   ʻ "Xusrav  va  Shirin"  Nizomiy  Ganjaviy  qalamiga  mansub  shu  nomdagi   dostonning   erkin   tarjimasidir.   Oltin   O rda   xoni   Muhammad   ʻ O zbekxonning   (1312—40)   Oq   O rdadagi   noibi   bo lmish   shahzoda   ʻ ʻ ʻ Tinibekka  bag’ishlab  yozilgan.   Ayrim  sabablarga  ko ra,  bu  asar  o z   ʻ ʻ davrida   keng   tarqalmay,   shuhrat   qozonmagan.   Doston   amir   Qutlu   Xo janing  tavsiyasi  bilan  1383—84  yillarda  Misrda  Berka  Faqih  ibni   ʻ Barokaz  Edgu  Qipchoqiy  tomonidan  ko chirilgan.  Bu  qo lyozma  1914- ʻ ʻ yilda  Parij  Milliy  kutubxonasidan  (inv.  312)  topilib,  ilmiy  muomalaga   kiritilgan   va   sharqshunoslar   o rtasida   shuhrat   topgan. 1940-yilda   ʻ Alisher  navoiyning  500  yillik  yubileyini  o tkazish  qo mitasi  tomonidan   ʻ ʻ uning   fotonusxasi   olinib,   H.Zarif   tomonidan   nashrga   tayyorlangan.   Doston   91  bobdan   iborat.   Nizomiy   dostoni   esa   100   bobdan   iborat   bo lib,  6  mingdan   ziyodroq   baytni  o z  ichiga  oladi.  Tarjimon  asliyat   ʻ ʻ mazmunini,  asar  syujetini  saqlab  qolish  bilan  birga,  uni  ancha  erkin   tarjima  qilgan. “ Xusrav va Shirin” dostonidagi o’g’uzcha elementlar Oltin O’rda adabiy tili haqida Tushum kelishigining –n formasi qo’llanilgan Xorazm yodnomalarida kitobiy til bilan birga o’g’uzcha elementlar aralashganini ko’ramiz Unlilarning palatal singarmonizmi, qisman lab gormoniyasi ham saqlangan.Oltin O’rda adabiy tili Xorazm adabiy tili ta’sirida rivojlandi Bu davr asarlariga “Muhabbatnoma”, “Xusrav va Shirin”, “Taashshuqnoma” Lug’at boyligining ko’pchiligini o’g’uzcha, qipchoqcha va arabcha elementlar tashkil qiladi. Fonetik jihatdan z, d undoshlariga o’rniga y undoshi qo’llangan. Ko’pchilik adabiyotlarda bu til Xorazm yodnomalari deb ham yuritiladi “ Xusrav va Shirin” dostonidagi o’g’uzcha elementlar “ Xusrav va Shirin dostonining o’rganilishi” Sharqshunos N.Tohirjonov asar bo’yicha nomzodlik dissertatsiyasini yozgan. E.Fozilov “XIV asr Xorazm yodnomalari” nomli asarda mazkur dostonga to’xtalib o’tgan. A.Najib asar tili leksikasini o’rgangan. Samaylovich, Ko’prulizoda, Ye.Bloshe, E.Bertels, A.Pello kabi olimlar ham dastlabki ma’lumotlarni berishgan. “ Xusrav va Shirin” dostonidagi o’g’uzcha elementlar Analysis“ Xusrav va Shirin” dostonining til xususiyatlari Doston tilida y shaklli so’zlar bilan birga д, дз shaklli so’zlar bilan parallel qo’llangan 1 ДЗ tovushi qadimgi turkey til bitiklaridan o’zgargan holda qo’llanila boshlangan. Кедзурди ( kiydirdi ) , Эдзарлаб ( egallab ) shaklida uchragan. 2 Издалинг (axtarayinchi) kabi shart maylining to’liq shakli asar tilida qisman saqlangan.4Ravish yasovchi –у, -йу affiksi asar tilida keng qo’llangan. Издайу, келу башладылар (axtarib kela boshladilar) 3 “ Xusrav va Shirin” dostonidagi o’g’uzcha elementlar Bedzuk- baland Idzi – janob, Qamug’ - barcha Edzgu – yaxshi, Izdayu-axtarib, ali -qizillik Eng – yuz, qizlag’ayin – yashirayin, do’rt –to’rt, kendu – o’zi“ Xusrav va Shirin” dostonidagi o’g’uzcha elementlar Cherik – askar, uchak-tomon, Ukush –ko’p“ Xusrav va Shirin” dostonidagi o’g’uzcha elementlar Kecha bir darvish o’rnun ko’p etti. Nomahramlar chang unin eshitti. Sevukluk to’rt nimang kettisa sendin, Bashorat to’rt anin uzra tingla. -ni tushum kelishigining –n, -un shakllari qo’llangan.“ Xusrav va Shirin” dostoni haqida “ Xusrav va Shirin” dostonidagi o’g’uzcha elementlar Tengizlar oshiq ermaz ersa bir so’r, Nadin qaynar, ne g’urrushlar qilinur. Atosi qildi bir tartib, Aning ro’zg’ori zoyi kechmasdi teb. Kamandindin qutulmaz erdi dushman, Yorar erdi o’ti kim tesa to’shman Nogoh bir yildirimtek, Gukrar ersa Ushbu misrada tengizlar so’zi o’g’uzcha element hisoblanadi. Tengiz - dengiz Ushbu misrada atosi so’zi otasi so’zining asardagi variantidir. To’shman so’zi dushman so’zining asardagi variantidir. Gukrar – guldurak so’zining o’g’uzcha varianti.“ Xusrav va Shirin” dostoni haqida “ Xusrav va Shirin” dostonidagi o’g’uzcha elementlar “ Xusrav va Shirin” dostonidagi o’g’uzcha elementlar Qutb tarjimasida – ag‘u,-agu,-inch affikslari bilan yasalgan jamlovchi sonlar va tartib sonlarning qisqa shakli uchraydi:to‘rtagu,ik agu;birinch,ikinch,u chunch kabilar. O‘rin-payt kelishigi qo‘shimchasi chiqish kelishigi o‘rnida qo‘llaniladi:anda song- undan so‘ng,ketti engda ali-yuzidan qizillik ketdi. Shart maylining to‘liq shakli asar tilida qisman saqlangan:tabsama n-agar topsam,tabmasama n-agar topmasam kabi. 11“ Xusrav va Shirin”dostoni tilida buyruq- istak mayllari shakllarining -im,-ling,-yin,-su,-sun kabi shakllari faol iste’molda bo‘lgan.Misollar:ayayim- aytayinchi,qilaling –qilaylikchi,baqayin- qarayin,ichaling-ichaylikchi kabilar. Buyruq-istak maylining 3-shaxs birligi –su shakli orqali ifodalangan.Misollar:kelsu- kelsin,yetsu-yetsin,bo‘lsu-bo‘lsin kabilar. Shuningdek,-su shakli “Qutadg‘u bilig”,‘‘Hibatul haqoyiq”kabi 11-14- asrlarga oid asarlar tilida ham uchraydi. - sun shakli ham ushbu dostonda faol qo‘llangan.Misollar:Ko‘nguldabo‘lmasun(3 58), topmasun(359),xalqinga bo‘lmasun(337), tutsun(337),o‘tsun(337). Bu shakl hozirgi o‘zbek tili va ko‘pchilik shevalardagi kabi –sin ko‘rinishida qo‘llanilishi 19-asrning 2-yarmidan boshlab kuzatiladi. -sin shakli tarixan o‘g‘uz va qipchoq guruhiga xos “ Xusrav va Shirin” dostonidagi o’g’uzcha elementlar “ Xusrav va Shirin” dostonidagi o’g’uzcha elementlar 12“ Xusrav va Shirin”dostonining tilida kelishiklarning eski o‘zbek adabiy tilida qo‘llangan shakllarini ko‘rishimiz mumkin.Masalan,jo‘nalish kelishigining –g‘a shakli,chiqish kelishigining –din shakli asar tilida salmoqli ravishda qo‘llanilgan.Misollar:jong‘a- jonga(335),buyung‘a(338),oting‘a (338),xoningg‘a(340),bolidin(340),andin(340),ojizlikdin(338). Eski o‘zbek tilida jo‘nalish kelishigining –g‘a shakli odatda,unli va jarangli undosh bilan tugagan qattiq o‘zakli so‘zlarga qo‘shiladi. -din shakli ham unli yoki jarangli undosh bilan tugagan so‘zlarga qo‘shilgan.19-asrga oid yodgorliklarda jarangsiz undosh bilan tugagan so‘zlarga ham –din shakli qo‘shilgan.Bu shakl 15-18-asrlar davomida qo‘llanilgan.19-asrga oid manbalarning ayrimlaridagina uchraydi. “ Xusrav va Shirin” dostonidagi o’g’uzcha elementlar E’tiboringiz uchun rahmat! 13

“ Xusrav va Shirin” dostonidagi o’g’uzcha elementlar 1 “ Xusrav va Shirin” dostonidagi o’g’uzcha elementlar

Reja: 1.XIV asrda yaratilgan asarlar tili. Qutbning “Xusrav va Shirin” dostoni haqida 2. Qutbning “Xusrav va Shirin” dostoni tiliga xos xususiyatlar 3. Doston tilida uchraydigan o’g’uzcha elementlar “ Xusrav va Shirin” dostonidagi o’g’uzcha elementlar

Qutb Xorazmiy  (XIV   asr, Xorazm)  —  shoir,  tarjimon.  Hayoti   va  ijodi  haqida  ma lumot  beruvchi  yagona  manba  uning  "Xusrav  va   ʼ Shirin"   dostonidir.   Dostonini   Sig noq   shahrida   yozgan   (1330—40).   ʻ "Xusrav  va  Shirin"  Nizomiy  Ganjaviy  qalamiga  mansub  shu  nomdagi   dostonning   erkin   tarjimasidir.   Oltin   O rda   xoni   Muhammad   ʻ O zbekxonning   (1312—40)   Oq   O rdadagi   noibi   bo lmish   shahzoda   ʻ ʻ ʻ Tinibekka  bag’ishlab  yozilgan.   Ayrim  sabablarga  ko ra,  bu  asar  o z   ʻ ʻ davrida   keng   tarqalmay,   shuhrat   qozonmagan.   Doston   amir   Qutlu   Xo janing  tavsiyasi  bilan  1383—84  yillarda  Misrda  Berka  Faqih  ibni   ʻ Barokaz  Edgu  Qipchoqiy  tomonidan  ko chirilgan.  Bu  qo lyozma  1914- ʻ ʻ yilda  Parij  Milliy  kutubxonasidan  (inv.  312)  topilib,  ilmiy  muomalaga   kiritilgan   va   sharqshunoslar   o rtasida   shuhrat   topgan. 1940-yilda   ʻ Alisher  navoiyning  500  yillik  yubileyini  o tkazish  qo mitasi  tomonidan   ʻ ʻ uning   fotonusxasi   olinib,   H.Zarif   tomonidan   nashrga   tayyorlangan.   Doston   91  bobdan   iborat.   Nizomiy   dostoni   esa   100   bobdan   iborat   bo lib,  6  mingdan   ziyodroq   baytni  o z  ichiga  oladi.  Tarjimon  asliyat   ʻ ʻ mazmunini,  asar  syujetini  saqlab  qolish  bilan  birga,  uni  ancha  erkin   tarjima  qilgan. “ Xusrav va Shirin” dostonidagi o’g’uzcha elementlar

Oltin O’rda adabiy tili haqida Tushum kelishigining –n formasi qo’llanilgan Xorazm yodnomalarida kitobiy til bilan birga o’g’uzcha elementlar aralashganini ko’ramiz Unlilarning palatal singarmonizmi, qisman lab gormoniyasi ham saqlangan.Oltin O’rda adabiy tili Xorazm adabiy tili ta’sirida rivojlandi Bu davr asarlariga “Muhabbatnoma”, “Xusrav va Shirin”, “Taashshuqnoma” Lug’at boyligining ko’pchiligini o’g’uzcha, qipchoqcha va arabcha elementlar tashkil qiladi. Fonetik jihatdan z, d undoshlariga o’rniga y undoshi qo’llangan. Ko’pchilik adabiyotlarda bu til Xorazm yodnomalari deb ham yuritiladi “ Xusrav va Shirin” dostonidagi o’g’uzcha elementlar

“ Xusrav va Shirin dostonining o’rganilishi” Sharqshunos N.Tohirjonov asar bo’yicha nomzodlik dissertatsiyasini yozgan. E.Fozilov “XIV asr Xorazm yodnomalari” nomli asarda mazkur dostonga to’xtalib o’tgan. A.Najib asar tili leksikasini o’rgangan. Samaylovich, Ko’prulizoda, Ye.Bloshe, E.Bertels, A.Pello kabi olimlar ham dastlabki ma’lumotlarni berishgan. “ Xusrav va Shirin” dostonidagi o’g’uzcha elementlar

Похожие

Kuntug‘mish” dostonidagi obrazlar tasviri
Galvanik elementlar
Galvanik elementlar
Firdavsiy Shohnoma asari va òzbek mumtoz adabiyotida obrazlar genezisi
Biogen elementlar va ularning organizimdagi ahamiyati.