logo

Firdavsiy Shohnoma asari va òzbek mumtoz adabiyotida obrazlar genezisi

Загружено в:

15.08.2023

Скачано:

0

Размер:

4844.1708984375 KB
Firdavsiy "Shohnoma" asari va  òzbek  
mumtoz adabiyotida obrazlar genezisi
Reja:
•
Firdavsiy "Shohnoma" asari tarixi
•
"Shohnoma" ning tuzilishi haqida
•
Asar qahramonlari va g'oyasi 
•
"Shohnoma" va  dostonlar  bilan o'xshash jihatlari.
•
"Shohnoma" asaridagi qahramonlar va  òzbek  
mumtoz adabiyoti obrazlari.    "Shohnom
a "
Shoirga boqiy umr, nomiga 
bezavollik baxsh etgan asar 
uning "Shohnoma" sodir. U 
faqat fors tilida 
sozlovchilargina emas, 
balki butun  Órta  va Yaqin 
Sharq,bora bora butun 
jahon shuhratiga muyassar 
bo'ldi.
Asar nomi "Shohlar haqida 
kitob"deb ataladi. Chunki 
undagi qissalar 
shohliklarga bo'linib olib 
borilad i  
"Shohnoma" tuzilishi :
•
Ellik podsholik tasvirlangan 
va dostonning kompozitsion 
qurilishi shu bilan 
belgilanadi
•
Har bir shohlik davrining 
tavsifi ham, har bir doston 
ham "Shohnoma" uchun 
qonuniylashtirilgan uslubda 
yozilgan bb, ularning har biri 
asosiy qism va xotimadan 
iborat.  •
Asardagi qissalar muallif 
tilidan olib 
boriladi(bular:qabilalqr 
toqigan afsonalar, 
qahramonlik dostonlari va 
Eron,  Órta  Osiyoning 
Iskandar Zulqarnayn 
davridan to arablar bostirib 
kelgunicha va boshqalarni 
o'z ichiga oladi)
•
Ushbu asarda to'rt mingga 
yilga  yaqin voqealar aks 
ettirilgan ulkan solnoma...   Qahramonl
ariKo	
va	
S
u
h
ro
b	
Isfa
n	
d	
iy
o	
r
Bahrom 
Rustam	
M	
a	zd	a	k	
G	
iv	S
iy
o
v
u
s
h	
L
u
m	
b
a
k G'oyasi  
Vatanni ulug'lash Xalq 
bahodirlari
ni vasf 
etish Xalq 
qudratini 
ko'z - ko'z 
qilish  
Yaxshilik va yomonlik 
orasidagi azaliy va 
abadiy kurash 
ifodalanishi.  "Shohnoma" dan zolim va qonxo'r Zahhok 
(ilonshoh, yelkasida ilon o'sib chiqqan) 
haqida, "Rustam  و  Suhrob" haqida  و  shu 
kabi ko'pgina dostonlar o'rin olgan.Asar 
qahramoni Rustam Shağodning makr-
hiylasidan o'ladi.
Asardagi Zoli Za, Rudoba, Suhrob,Gudar 
va boshqa qahramonlar ham Yer yuzida 
adolat tantanasi uchunkurashadilar. Kaykovus o'g'li uchun o'ch 
olgani  Ahriman ga  qarshi 
qo'shin tortib boradi.  "Go'r o'g'lining 
tug'ilishi "da
Odil podshoh o'g'li 
Ravshanni qutqarish uchun 
Mary yurti podshisiga 
qo'shin tortib boradi
Zahhok tushida qanday 
o'ldirilishini ko'radi   
"Alpomish","Ravshan" 
dostonidagi qahramonlar 
taqdiri tushida ayon bo'ladi.   Faridun 
hamda onasi 
Elbrus tog'ida 
yashaydi 
"RUSTAMXON" 
dostonida 
Rustamxon va 
onasi tog'da 
yashayd i  •
Kayumars afsonasi. Qadimgi Turon va Eron 
xalqlari orasida keng
•
tarqalgan Kayumars afsonasining mufassal bayoni 
va uning turli nusxalari
•
haqida Abu Ja’far Muhammad bin Jariy 
Tabariyning «Ta’rixi Tabariy»
•
asarida ma’lumotlar beriladi. Shuningdek, 
Firdavsiyning «Shohnoma»,
•
Beruniyning « 0 ‘tmish avlodlardan qolgan 
yodgorliklar», Alisher
•
Navoiyning «Tarixi muluki Ajam» asarlarida ushbu 
afsonaning tafsilotlarini
•
uchratish mumkin. Professor S.P.Tolstovning 
«Qadimgi Xorazm
•
madaniyatini izlab», adabiyotshunos 
N.M.Mallayevning « 0 ‘zbek adabiyoti
•
tarixi», hamda mualliflar jamoasi tomonidan 
yaratilgan besh tomlik « 0 ‘zbek
•
adabiyoti tarixi» kitobining (akademik nashr) I 
tomida (Toshkent, 1977)
•
ushbu qadimiy afsona haqidagi ilmiy mulohazalar 
o ‘z ifodasini topgan. Gershasp afsonasi. Afsonalarda Gershasp obrazi 
xalqni ofatlardan
qutqaruvchi qahramon sifatida tasvirlanadi. 
Shulardan bizgacha yetib
kelgan Gershasp haqidagi bir afsonaning 
mazmuni quyidagichadir:
Bir ajdar kishilarga ko‘p baxtsizlik keltiradi, 
qabilaning hayoti xavf
ostida qoladi. Qahramon Gershasp ajdarga 
qaishi jangga otlanadi va ajdaming
maskaniga qarab yo‘l oladi. Gershasp tush 
chog‘iga qadar ajdami qidiradi,
biroq uni topolmaydi. U o ‘t yoqib, ovqat 
pishirmoqchi bo'ladi. Ajdar
shunchalik katta ekanki, Gershasp ancha vaqt 
uxlab yotgan ajdaming
ustida aylanib yursa ham, uni payqamabdi va o 
‘chog‘ini uning ustiga qurgan
ekan. 0 ‘t ajdaming badanini qizdiribdi va u 
vazmin qimirlay boshlabdi.
Shundan so‘nggina Gershasp ajdaming ustida 
kezib yuiganini payqab qolibdi. Xusrav obrazi talqinida 
Firdavsiy "Shohnoma" 
•
Xusrav va Shirin muhabbati 
yozma badiiy adabiyotda ilk 
bor. Abulqosim Firdavsiy 
«Shohnoma»sida uchraydi. 
•
Firdavsiy asaridagi Farhod 
obrazi Xusravning sarkardasi 
bo'lib, ishq bobida uning 
Shiringa yaqinligi nazarga 
asoslanmaydi. Amir Xusrav Dehlaviy "Shirin 
va Xusrav" 
•
Amir Xusrav 
Dehlaviyning «Shirin va 
Xusrav» dostonida 
Farhod obrazi yana-da 
takomillashtiriladi. U 
endi Chin xoqonining 
o'g'li, shahzoda tarzida 
tasvir etiladi. Farhod obrazining bosh 
qahramon darajasiga 
chiqishi
Nizomiy Ganjaviy "Xusrav va 
Shirin" 
  Nizomiy Ganjaviy «Xusrav 
va Shirin» dostonida esa 
asar qahramonlari tarixiy 
shaxsdan badiiy obraz 
darajasiga ko'tariladi. 
Undagi Farhod toshyo'nar 
hunarmand bo'lib, Shiringa 
muhabbat qo'ygan oshiq 
sifatida namoyon bo'ladi. Alisher Navoiy "Farhod va 
Shirin" 
    Shoir Alisher Navoiy «Forhod va 
Shirin»da Xusrav Dehlaviy dostoni 
ko'ngliga ancha ma’qul tushganini 
bayon qiladi:
•
Chu X usrav  surdi bu rangin 
fasona,
•
Dedi so'z aw alidin ham 
nlshona.
•
Manga ham chun bu pok  
insho k o'rundi,
•
Bidoy at dln demak  av lo 
k o'rundi •
Foydalanilgan adabiyotlar :
•
Firdavsiyning "Shohnoma" asari
•
"Rustamxon" dostoni
•
"Go'ro'g'lining tug'ilishi" dostoni Gershasp afsonasi. Afsonalarda Gershasp obrazi 
xalqni ofatlardan
qutqaruvchi qahramon sifatida tasvirlanadi. 
Shulardan bizgacha yetib
kelgan Gershasp haqidagi bir afsonaning mazmuni 
quyidagichadir:
Bir ajdar kishilarga ko‘p baxtsizlik keltiradi, 
qabilaning hayoti xavf
ostida qoladi. Qahramon Gershasp ajdarga qaishi 
jangga otlanadi va ajdaming
maskaniga qarab yo‘l oladi. Gershasp tush 
chog‘iga qadar ajdami qidiradi,
biroq uni topolmaydi. U o ‘t yoqib, ovqat 
pishirmoqchi bo'ladi. Ajdar
shunchalik katta ekanki, Gershasp ancha vaqt 
uxlab yotgan ajdaming
ustida aylanib yursa ham, uni payqamabdi va o 
‘chog‘ini uning ustiga qurgan
ekan. 0 ‘t ajdaming badanini qizdiribdi va u vazmin 
qimirlay boshlabdi.
Shundan so‘nggina Gershasp ajdaming ustida 
kezib yuiganini payqab qolibdi.

Firdavsiy "Shohnoma" asari va òzbek mumtoz adabiyotida obrazlar genezisi Reja: • Firdavsiy "Shohnoma" asari tarixi • "Shohnoma" ning tuzilishi haqida • Asar qahramonlari va g'oyasi • "Shohnoma" va dostonlar bilan o'xshash jihatlari. • "Shohnoma" asaridagi qahramonlar va òzbek mumtoz adabiyoti obrazlari.

"Shohnom a " Shoirga boqiy umr, nomiga bezavollik baxsh etgan asar uning "Shohnoma" sodir. U faqat fors tilida sozlovchilargina emas, balki butun Órta va Yaqin Sharq,bora bora butun jahon shuhratiga muyassar bo'ldi. Asar nomi "Shohlar haqida kitob"deb ataladi. Chunki undagi qissalar shohliklarga bo'linib olib borilad i

"Shohnoma" tuzilishi : • Ellik podsholik tasvirlangan va dostonning kompozitsion qurilishi shu bilan belgilanadi • Har bir shohlik davrining tavsifi ham, har bir doston ham "Shohnoma" uchun qonuniylashtirilgan uslubda yozilgan bb, ularning har biri asosiy qism va xotimadan iborat. • Asardagi qissalar muallif tilidan olib boriladi(bular:qabilalqr toqigan afsonalar, qahramonlik dostonlari va Eron, Órta Osiyoning Iskandar Zulqarnayn davridan to arablar bostirib kelgunicha va boshqalarni o'z ichiga oladi) • Ushbu asarda to'rt mingga yilga yaqin voqealar aks ettirilgan ulkan solnoma...

Qahramonl ariKo va S u h ro b Isfa n d iy o r Bahrom Rustam M a zd a k G iv S iy o v u s h L u m b a k

G'oyasi Vatanni ulug'lash Xalq bahodirlari ni vasf etish Xalq qudratini ko'z - ko'z qilish Yaxshilik va yomonlik orasidagi azaliy va abadiy kurash ifodalanishi.