logo
  1. Главная страница
  2. Презентации
  3. Общий
  4. O'zbek adabiyotida nomanavislik va Xo’jandiyning Latofatnoma asari 

O'zbek adabiyotida nomanavislik va Xo’jandiyning Latofatnoma asari 

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

1029.216796875 KB
Скачать
Mavzu: O' zbek adabiyot ida nomanavislik va X o’jandiyning “Lat ofat noma: asar i   Reja 1. NOMANAVISLIKNING X IV-X V ASRLARDAG I TAR AQQIYOTI. 2 . XO’JANDIY HAYOTI VA IJODI. 3 . XO‘JANDIY NING «LATOFATNOMA» ASARI. Xo’jandiy “Latofatnoma”ning muqaddimasida bir do’stining: Mu h a b b a t jom i d i n i ch s a n g s h a r ob e, “Mu h a b b a tn om a ”ga a y s a n g ja vob e, - degan taklifi bilan o’z asarini yozganligini, shuningdek, xotimada Xorazmiyni tilga olib “Oqusa yo’lli (yaxshi, yaroqli) deb qilg’aydi tahsin” deya faxriya bayt keltiradi. Xo’jandiy asari o’n nomadan iborat: Ti l i m d a so’z a l i m d a x om a b o’l d i , “La tof a tn om a ” h a m o’n n om a b o’l d i . Noma janri taraqqiyotiga Said Qosimiy ham o’zining munosib hissasini qo’shgan. Uning nomalarida tasavvufiy ruh, xususan, Fariduddin Attor asarlarining ta’siri namoyon bo’ladi. Xulosa qilib aytganda nomanavislik XIV-XV asrlar o’zbek adabiyotida o’ziga xos mavqega ega bo’lib, lirik she’riyat taraqqiyotiga jiddiy ta’sir ko’rsatdi. Xususan g’azal, masnaviy, soqiynoma janrlarining shakllanishi va rivojlanishi bevosita noma janridagi asarlar bilan bog’liq. Mumtoz sheʼriyatimizda soqiynoma yoʻnalishidagi sheʼrlarning oʻziga xos namunalari nomalar tarkibida uchraydi. Ular har bir nomadan soʻng keltirilgan masnaviylar tarkibidan oʻrin olgan. Xoʻjandiyning “Latofatnoma” asarida har bir nomaning soʻngida 1 baytdan jami 18 bayt soqiynoma mazmunini ifodalaydi. Ularning barchasi soqiyga murojaat bilan (“Kel, ey soqiy”) boshlanadi. Xo‘jandiy haqidagi ma’lumotlar bizga to‘liq yetib kelgan emas. Faqirlar koʻnglini qilgin imoratkabi misralarida insonparvarlik gʻoyalari ilgari surilgan. "Latofatnoma" 15-asr boshlarida oʻzbek sheʼriyatiga xos detallar va badiiy anʼanalar (ayniqsa, tajnis)ga boy, tili ommabop. Forscha, arabcha soʻzlar kam. Unda fikriy aniqlik va hissiy joʻshqinlik mujassam. Asar Oltin Oʻrda xonligida yaratilgan turkiy tildagi nodir adabiy asar boʻlib, oʻzbek adabiyotida nomanavislik janriga muhim hissa boʻlib qoʻshilgan. Xo‘jandiy (14-asrning 2-yarmi Xo‘jand — 15-asr boshlari) — shoir, dunyoviy adabiyot vakillaridan biri.. Doston o‘nta noma (maktub)dan iborat. Asarda sevgi tarannum etilib, visol ishtiyoqi va hijron iztiroblari tasvirlangan. Til a r b o‘lsa n g ja h on ich r a a m or a t. Fa q ir la r ko‘n gl in i q il gin i m or a t kabi misralarida insonparvarlik g‘oyalari ilgari surilgan. «Latofatnoma» 15-asr boshlarida o‘zbek she’riyatiga xos detallar va badiiy an’analar (ayniqsa, tajnis)ga boy, tili ommabop. Forscha, arabcha so‘zlar kam. Unda fikriy aniqlik va hissiy jo‘shqinlik mujassam Asar Oltin O‘rda xonligida yaratilgan turkiy tildagi nodir adabiy asar bo‘lib, o‘zbek adabiyotida nomanavislik janriga muhim hissa bo‘lib qo‘shilgan. Bu haqda adibning o‘z asarida — «Latofatnoma»dagina ayrim qaydlar mavjud, xolos. Taxallusiga qarab, uni Xo‘jand shahrida tug‘ilgan deb aytish mumkin. U Xorazmiyning «Muhabbatnoma»sidan ilhomlanib, unga javob tariqasida «Latofatnoma»ni bunyod etgan. Asar o‘sha davrdagi hukmron — Mahmudxon sultonga bag‘ishlangan. Mahmudxon kichik Muhammadning o‘g‘li bo‘lib, u Tog‘ay Temurning avlodlaridan bo‘lgan. Mahmudxonning ikki marta taxt tepasiga kelgani ma’lum. U birinchi marta 1411- yilda, keyin esa 1422— 1424- yillarda Xorazm taxtida bo‘lgan. Demak, Xo‘jandiy ham mana shu yillarda Xorazmda yashab ijod etgan. Ushbu ma’lumotlarga tayanib, adibning XIV asr oxiri, XV asrning birinchi yarmida yashab ijod etganini taxmin qilish mumkin. Asar «Muhabbatnoma»ga javob — nazira tarzida yozilgan bo‘lsa-da, undan keskin farq qiladi. Xo‘jandiyning asari boshdanoyoq masnaviy shaklida yozilgan.Unda g‘azal, qit’a, fard va boshqa janr namunalari uchramaydi. Xo‘jandiy juda shirali ijod qilgan. Undagi so‘z o‘yinlari, ayniqsa,tajnislarning ko‘p qo‘llanishi, arabcha va forscha so‘zlar, ko‘proq o‘zbekcha imkoniyatlarni izlagani asarning ta’sirchanligini juda oshirgan. X o‘jandiy X1 V asrning ikkinchi yarmi va X V asrning birinchi choragida yashab ijod etgan. Uning “Latofatnoma” asari etib kelgan bo‘lib, o‘zbek adabiyotida noma janrining rivojiga muhim hissa bo‘lib qo‘shildi. SHoirning tarjima holi to‘g‘risida ma’lumot yo‘q. Taxallusidan Xo‘janddan ekani ma’lum bo‘ladi. “Latofatnoma” X V asrda shuhrat tutgan ko‘rinadi. Jumladan, Otoyi ham bu asardan yaxti xabardor bo‘lgan. U bir g‘azalida shunday yozadi: Otoy i sh e’r in in g lu tfi n i b ilsa , «La tf oa tn om a »d a n kech ga y X o‘ja n d iy. Xo‘jandiyning “Latofatnoma”si X V asr boshlarida (1411 yillarda) yozilgan bo‘lib, Amir Temurning avlodlaridan biri, Xorazmda hukmronlik qilgan Sulton Mahmudga bag‘ishlangani to‘g‘risida ko‘p adabiyotlarda aytiladi “ Latofatnoma”ning “Muhabbatnoma”dan farqi bor. Farq shundan iboratki, bu nomada har bir nomadan so‘ng g‘azal keltirilmaydi, fard, qita va munojotlar ham yo‘q. Ammo Xo‘jandiy bu asarini “Muhabbatnoma”ga javob tariqasida yozganini aytadi: Mu h a b b a t jom id in ich sa n g sh a r ob e, “Mu h a b b a tn om a ”ga a y tsa n g ja vob e. “Lat ofat noma”ning t uzilishi, mazmuni . Asar Yaratganga hamd bilan boshlanadi. YAratganning cheksiz qudrati, hamma narsani – insonu jonzotlarni, to‘qqiz qavat falakni, etti qavat erni, osmondagi qushlarni, er yuzidagi boyliklarni va jamiki narsalarni U bu olamga keltirgan. YOqubni ham YUsufning firoqiga duchor qilgan, Yusufning dardida YOqubning ko‘zlarini ojiz qilgan, Sulaymonga shamolni itoat ettirgan, Dovudga sovut yasash iqtidorini ato qilgan ham YAratganning O‘zidir. Xo‘jandiy asarining hamd qismida o‘z maslagi va e’tiqodini bayon qiladi. Ilohiy ishq – Xo‘jandiyning a’molu e’tiqodi, uning butun vujudi ishq o‘tiga itoat ettirilgan. YAratgan oshiqlarga jafo beradi, bu jafokashlarning sarvari Muhammad Mustafodir. Xo‘jandiy Yaratganga iltijo qilib, bu ishqdan ayirmasligini so‘raydi: X u d oy o, ko‘n glu m ich r a ish q o‘tin g y oq , X o‘ja n d iy x a sta ga lu tf u n g b ila b oq . Mu h a b b a t jom id in sa h b o ich ir gil, X a to ish la r telim q ild im , kech u r gil. Xo‘jandiy YAratganga madhdan so‘ng, payg‘ambarga na’t (maqtov) keltiradi. Muhammad Mustafoni, so‘qir ko‘ngillarning tabibi, shariat bog‘ining bulbuli, deb ta’riflaydi. SHuningdek, Muhammad Mustafo payg‘ambarlarning sarvari, avliyolarning rahnamosi ekanini, Xudoning hukmi bilan mo‘‘jizalar ko‘rsatganini va boshqa ko‘p sifatlarini, fazilatlarini bayon qiladi. Xo‘jandiy bu asarini, boshqa nomalar qatori, o‘nta nomadan iborat qilib yaratgani to‘g‘risida yozadi: Tilim d a so‘z, elim d a x om a b o‘ld i, “La tof a tn om a ” h a m o‘n n om a b o‘ld i. “Latofatnoma” – ishqsiz ko‘ngillarga oshiqlik dardini soladigan asardir. “Kimning ishqi bo‘lmasa, uning biron maqsadi bo‘larmidi, bir jononni sevmasa, undan nima murod bo‘lardi”, deydi shoir Xo‘jandiy. U bu fikrini davom ettirib: “Kimki biron jononni sevmasa, bilingki, uning tanasida jon yo‘qdir”, deb xulosa chiqaradi. Ana shundan keyin Xo‘jandiy asosiy maqsadga ko‘chadi: Ne b ilsu n tekm a n od on ish q b ozi, Ha q iq a t b o‘lm a sa b or i m a jozi, Har qanday nodon oshiqlikni qaydan bilsin, agarda unda haqiqiy ishq bo‘lmasayu majoziy ishq bo‘lsa) deya oshiqlik va ishqning chinakam qiyofasini chizib beradi. Xo‘jandiy “Latofatnoma”ning yozilish sabablariga to‘xtalib, dastlab Sulton Mahmudni ta’riflaydi, so‘ngra asarning yozishga Sulton Mahmud undagani to‘g‘risida aytadi: Asarda Xo‘jandiy taxallusi olti o‘rinda uchraydi. Asarning bosh mavzusi – hayot go‘zalligini, insonga bo‘lgan samimiy sevgini kuylash, uni targ‘ib qilishdan iboratdir. Bu mavzu yorning jafokashligiyu oshiqning dardi orqali ko‘rsatiladi. YOrning jamolini ko‘rgan guol uyalganidan g‘unchaga aylanadi, qish faslida yor kulganda, yoz bo‘ladi, uning karashmasi jonu dilni g‘orat qiladi, ko‘zlari yag‘moyu chigilni talon-taroj qiladi. Yorning an’anaviy ta’rif-tavsifi bilan birga, Xo‘jandiyga xos tasvir uchraydiki, bu baytlar “Latofatnoma”ning boshqa nomalar bilan bellasha oladigan asar ekanini ta’minlagan. SHoirning X o‘ja n d i y so‘zl a r i n X or a zm i y m i s kin , Es h i tsa y o‘l l i d eb q i l g‘a y d i ta h s i n deb aytgan so‘zlari haqiqatdir. Zotan, Xo‘jandiy Xorazmiyning tahsiniga loyiq noma janrida asar yaratdi. “Latofatnoma”da har bir nomaning oxiridagi bir bayt soqiyga murojaatdir: Kel ey s oq i y, b u ku n m a jli s q u r ol i , Z a m on i a y s h eti b , x u s h o‘l tu r ol i .

Mavzu: O' zbek adabiyot ida nomanavislik va X o’jandiyning “Lat ofat noma: asar i  

Reja 1. NOMANAVISLIKNING X IV-X V ASRLARDAG I TAR AQQIYOTI. 2 . XO’JANDIY HAYOTI VA IJODI. 3 . XO‘JANDIY NING «LATOFATNOMA» ASARI.

Xo’jandiy “Latofatnoma”ning muqaddimasida bir do’stining: Mu h a b b a t jom i d i n i ch s a n g s h a r ob e, “Mu h a b b a tn om a ”ga a y s a n g ja vob e, - degan taklifi bilan o’z asarini yozganligini, shuningdek, xotimada Xorazmiyni tilga olib “Oqusa yo’lli (yaxshi, yaroqli) deb qilg’aydi tahsin” deya faxriya bayt keltiradi. Xo’jandiy asari o’n nomadan iborat: Ti l i m d a so’z a l i m d a x om a b o’l d i , “La tof a tn om a ” h a m o’n n om a b o’l d i .

Noma janri taraqqiyotiga Said Qosimiy ham o’zining munosib hissasini qo’shgan. Uning nomalarida tasavvufiy ruh, xususan, Fariduddin Attor asarlarining ta’siri namoyon bo’ladi. Xulosa qilib aytganda nomanavislik XIV-XV asrlar o’zbek adabiyotida o’ziga xos mavqega ega bo’lib, lirik she’riyat taraqqiyotiga jiddiy ta’sir ko’rsatdi. Xususan g’azal, masnaviy, soqiynoma janrlarining shakllanishi va rivojlanishi bevosita noma janridagi asarlar bilan bog’liq. Mumtoz sheʼriyatimizda soqiynoma yoʻnalishidagi sheʼrlarning oʻziga xos namunalari nomalar tarkibida uchraydi. Ular har bir nomadan soʻng keltirilgan masnaviylar tarkibidan oʻrin olgan. Xoʻjandiyning “Latofatnoma” asarida har bir nomaning soʻngida 1 baytdan jami 18 bayt soqiynoma mazmunini ifodalaydi. Ularning barchasi soqiyga murojaat bilan (“Kel, ey soqiy”) boshlanadi.

Xo‘jandiy haqidagi ma’lumotlar bizga to‘liq yetib kelgan emas. Faqirlar koʻnglini qilgin imoratkabi misralarida insonparvarlik gʻoyalari ilgari surilgan. "Latofatnoma" 15-asr boshlarida oʻzbek sheʼriyatiga xos detallar va badiiy anʼanalar (ayniqsa, tajnis)ga boy, tili ommabop. Forscha, arabcha soʻzlar kam. Unda fikriy aniqlik va hissiy joʻshqinlik mujassam. Asar Oltin Oʻrda xonligida yaratilgan turkiy tildagi nodir adabiy asar boʻlib, oʻzbek adabiyotida nomanavislik janriga muhim hissa boʻlib qoʻshilgan. Xo‘jandiy (14-asrning 2-yarmi Xo‘jand — 15-asr boshlari) — shoir, dunyoviy adabiyot vakillaridan biri.. Doston o‘nta noma (maktub)dan iborat. Asarda sevgi tarannum etilib, visol ishtiyoqi va hijron iztiroblari tasvirlangan. Til a r b o‘lsa n g ja h on ich r a a m or a t. Fa q ir la r ko‘n gl in i q il gin i m or a t kabi misralarida insonparvarlik g‘oyalari ilgari surilgan. «Latofatnoma» 15-asr boshlarida o‘zbek she’riyatiga xos detallar va badiiy an’analar (ayniqsa, tajnis)ga boy, tili ommabop. Forscha, arabcha so‘zlar kam. Unda fikriy aniqlik va hissiy jo‘shqinlik mujassam

Похожие

Nosirov O. O'zbek adabiyotida g'azal
O'zbek mumtoz adabiyotida adabiy-tanqidiy fikrlar taraqqiyoti
Firdavsiy Shohnoma asari va òzbek mumtoz adabiyotida obrazlar genezisi
O'zbek millati va tilining
O'ZBEK SHEVALARI TASNIFI