logo
  1. Главная страница
  2. Презентации
  3. Общий
  4. yevropa mamlakatlari 19410-1991 yillarda

yevropa mamlakatlari 19410-1991 yillarda

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

4224 KB
Скачать
Y e vropa mamlak at lari 1941- 1991-y illarda Reja: 1.G’arbiy Yevropa mamlakatlarining iqtisodiy rivojlanish darajasi bo’yicha guruhlanishi va integratsiya jarayonlari 2.Yevropa Ittifoqi iqtisodiyotining tarkibi va rivojlanish tendentsiyalari 3.Yevropa Ittifoqi iqtisodiyotiga jahon moliyaviy- iqtisodiy inqirozining ta’siri va undan chiqish yo’llari 4.Yevro hududining rivojlanish istiqbollari 5.O’zbekiston va Yevropa Ittifoqi tashqi iqtisodiy aloqalarp 18.1. G’arbiy Yevropa mamlakatlarining iqtisodiy rivojlanish darajasi bo’yicha guruhlanishi va integratsiya jarayonlari  Jahon iqtisodiyotida XX asr o’rtalariga qadar yevropa yetakchilik rolini egallab kelgan bo’lsa, Ikkinchi jahon urushining salbiy oqibatlari tufayli iqtisodiy salohiyat jihatdan AQSHdan ancha ortda qola boshladi. yevropaning qayta tiklanishi va rivojlanishinish asosiy kuchi sifatida bozor, xususiy tadbirkorlik, raqobat, davlat boqaruvi asosidagi o’zaro bir-biri bilan bog’liq bo’lgan jarayonlarni kuzatish mumkin.  G’arbiy yevropa yagona iqtisodiy hudud sifatida jahon xo’jaligida sanoat va qishloq xo’jaligi, tovarlar va xizmatlar eksporti, oltin-valyuta zahirasi va halqaro turizmning rivojlanganlik darajasi bo’yicha yetakchi o’rinda turadi. G’arbiy yevropa halqaro mehnat taqsimotida sanoati (mashinasozlik, kimyo, elektrotexnika) rivojlangan hudud sifatida tan olingan. XX asr boshiga kelib G’arbiy yevropa halqaro mehnat taqsimotida ofis jihozlari, aniq mexanika, optika, telekommunikatsiya, aloqa vositalari kabi tarmoqlar bo’yicha mustahkam o’rin egalladi. Evropa iqtisodiyotining global raqobatbardoshligini ta’minlab beruvchi tarmoqlar quyidagilar xisoblanadi:  a) an’anaviy tar m o q lar: avtomobilsozlik - Germaniya, Frantsiya; aviatsiya sanoati - Buyuk Britaniya, Germaniya, Frantsiya; tekstil sanoati – Italiya, Frantsiya.  b) yangi tarmoqlar: dasturiy ta’minot - Germaniya, Belgiya, Gollandiya; raqamli televideniya – Frantsiya , Germaniya; mobil aloqa - SHvetsiya, Finlandiya , B uyuk Brita niya.  G’arbiy yevropada integratsion jarayonlar 1950 yilda (1952 yildan yevropa ko’mir va po’lat birlashmasi) Frantsiya, GFR, Italiya, Belgiya, Niderlandiya va Lyuksemburg tomonidan erkin savdo hududini tashkil etishdan boshlandi. Ushbu mamlakatlar 1957 yilda Rim iqtisodiy hamkorlik shartnomasini imzolashdi. 1958 yili G’arbiy yevropada "Evroatom" birlashmasi tashkil qilindi. Rim shartnomasini imzolagan mamlakatlar yevropa hamkorligi yoki umumiy bozor mamlakatlari, deb atala boshlandi. Valyuta Ittifoqini shakllantirish 1999 yilda tashkil qilingan yevropa valyuta tizimiga (EVT) asoslanadi. YeVTga a’zo bo’lish uchun da’vogar mamlakatlar iqtisodiyoti quyidagi Maastrixt keli sh uvi mezonlariga javob berishi zarur bo’ladi:  Valyuta ittifoqini tartibga sol i sh tamoyillari Rim kelishuvida ishlab chiqilgan. 1993 yilda Maastrixt shartnomasi imzolangandan keyin ittifoq mamlakatlari 1999 yil 1 yanvardan valyuta ittifoqini tashkil e tish majburiyatini olishdi. SHu kundan boshlab yevro ja hon moliya bozorlariga o’ sha vaqtdagi yeIning 15 ta mamlakatidan 11 tasi n ing xi sob-kitob valyutasi sifatida taqdim etild i , 2002 yil 1 yanvarda n boshlab esa yevro hududidga kiruvchi 12 ta mamlakat pul birligi sifat id a muomalaga kiritildi. yevro yeVTda 1979-1998 yillarda foydala n ilgan yeI valyuta birligi - eKYUning o’ rniga joriy etildi va h ozi rda ye Ining 17 ta mamlakati yevro hududiga kiradi. Yevropa Ittifoqida immigratsiya muammolari           So’nggi paytlarda dunyo hamjamiyatida ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy vaziyatning yangicha ko’rinish kasb etishi bir qator jarayonlarning aktuallashuviga olib keldi. Ushbu holat bevosita globalizatsiya natijasi bo’lib, xalqaro immigratsiya masalalari ushbu jarayonning ajralmas qismlaridan biri sanaladi.         Immigratsiya nafaqat ma’lum mamlaktlarni balki, butun bir mintaqani qamrab olayotgani hech kimga sir emas. Yevropa mintaqasida globalizatsiyaning jadal sur’atlari natijasida vujudga kelgan yirik integratsion uyushma Yevropa Ittifoqi ham ushbu jarayonlardan holi emas.  27 davlatni birlashtirib turgan ushbu Ittifoqda migratsiya, emmigratsiya, immigratsiya masalalari eng dolzarb masalalardan biri sanaladi. Yevropa Ittifoqida ayniqsa immigratsiya masalalarini tartibga solish uchun migratsion siyosat ishlab chiqilgan. Ushbu siyosat zamirida mamlakatlar tomonidan davlat hududiga chet el fuqarolarining kirish va chiqish holatlari yuzasidan nazorat o’rnatish, ishlash uchun yoki siyosiy boshpana izlab kelgan  fuqarolarga mamlakat hududida ma’lum muddatga yoki butunlay istiqomat qilishlari uchun  shart - sharoitlar yaratib berish masalalari ko’zda tutilgan. [1] Mazkur integratsion Ittifoqga a’zo har bir mamlakat o’z ichki qonunchiligi asosida migratsiya masalalarini tartibga soladi.  YIda mehnat qilayotgan migrantlarning 36,2 foizi Germaniyada joylashishgan. Keyingi o`rin Frantsiyag а nasib etgan (18.7 foiz). Buyuk Britaniyada bu ko`rsatkich 11,35 foizni tashkil etadi. Mazkur uch mamlakat YI migrantlarining 63,6 foizini o`zida jamlagani bilan ajralib turadi.  [4]  Shuningdek, YI doirasida immigratsiya va migratsiya jarayonlari bilan bog’liq qochoqlar masalasi, noqonuniy migratsiya masalalari, uchinchi davlat fuqarolarining istiqomat qilish shartlari va muddatlari alohida ahamiyat kasb etadi. Albatta YIda bu masala bilan bog’liq muammolarning o’z yechimini topishida yetakchi davlatlari – Germaniya, Fransiya, Buyuk Britaniya, Italiya, Ispaniyaning pozitsiyalari muhim ahamiyatga ega.  Yevropa Ittifoqi doirasida migratsiya masalalarini o’rganib chiqish natijasida quyidagicha xulosaga kelish mumkin. Ye vropa Ittifoqida umumiy migratsion siyosat ishlab chiqilgan bo’lib, bu barcha a’zo davlatlar uchun amal qiladi. Davlatlarning fuqarolari 3 oy muddatdan tortib doimiy yashash shart-sharoitlarigacha Yevropa hududida belgilangan tartibda yashashlari ko’rsatib o’tilgan.Bundan tashqari national darajada ham har bir davlat ichki qonunchiligi asosida immigratsiya va migratsiya masalalari tartibga solinadi. 18 .2. Yevropa Ittifoqi iqtisodiyotining tarkibi va rivojlan i sh tendentsiyalari    EI doirasida birlash g an yevropa dunyoning iqtisodiy jihatdan taraqqiy etgan mintaqalaridan biri xi soblanadi. YeIning ja h o n YAIMdagi ulushi 21% ni tashkil etadi. yeI hududi mintaqalari noteki s iqtisodiy rivojlanish darajasiga ega bo’lib, iqtisodiy ittifoqning asosini yevro hududiga kiruvchi mamlakatlar tashkil etadi. yeIni tashkil etgan mamlakatlarda iqtisodiy o’sish sur’atlarining yangi a’z o mamlakatlarga nisbatan p astligi yeIga xos xususiyatlardan bir i xisoblanadi. Misol uchun, 2010 yilda yeIda i q tiso d iy o’sish 1,9% ni tashkil etgan holda, bu ko’rsatkich yevro hududida - 0,4% ni, Ispaniyada -1,9% ni, Polshada - 3,8% ni tashkil etdi. EI iqtisodiy taraqqiyotidagi muhim vazifalardan biri - barqaror iqtisodiy o’sish sur’atlarini ta’minlashdan iborat. SHu maqsadda 200 0 yilda Lissabon strategiyasi qabul qilingan va 2005 yilda yangilangan. Lissabon strategiyasiga muvof iq yeIda quyidagi sohalarn i rivojlantirish va qo’llab- quvvatlash ustuvor yo’nalishlar sifatida belgilangan:  EI iqtisodiyotining tarmoq tarkibida xizmatlar ulushi 63-65% ni, sanoat 25- 30% ni, qishloq xo’jaligi 2-5% ni tashkil etadi. yevropa sanoat jihatdan yuqori darajada taraqqiy etgan mintaqa xisoblanib, yeIning hissasiga jahon sanoat maxsulotlarining 1/3 qismi t o’g’ ri keladi, yeIning halqaro darajadagi tarmoq ixtisoslashuvi atom energetikasi , neft-gaz majmuasi, avtomobilsozlik, aviakosmos, elektrotexnika , elektronika, yuqori texnologiyali mashinasozlik (stanoksozlik. kompyuterlar va elektronika maxsulotlarini ishlab chiqarish), kimyo, ye ngil va ozi q -ov qa t sanoati, biotexnol o giyalar, yangi konstruktsiya materiallar ishlab chiqarish tarmoqlari bilan bog’liq . SHu bilan b ir ga oxirgi o’n yillikda qora metallurgiya, tekstil sanoati kabi an’a naviy sanoat tarmoqlarida eskiri sh va inqiroz holatlari kuzatilmoqda.  EI iqtisodiyoti milliy va umumiy darajada tartibga solinadi. Hozirgi vaqtda yeI faoliyatining muhim yo’nalishlarini qamrab oluvchi umumiy darajada tartibga solish ustuvorlik kasb etmoqda. SH u bilan birga milliy darajada tartibga solish yetakchi mavqega ega. Umumiy darajada tartibga solish esa yevro hududida yagona pul-kredit siyosatini olib borishda muhim rol o’ynaydi.  Evro hududida pul-kredit siyosati yevropa Markaziy banklari tizimi va milliy Markaziy banklar orqali amalga oshiriladi. Ushbu tizimning asosiy vazifasi inflyatsiyaning yiliga o’rtacha 2% atrofida bo’lishini ta’minlashdan iborat. Bundan tashqari, unga pul-kredit va valyuta siyosatini amalga oshirish, a’zo mamlakatlar valyuta zahiralarini saqlash, boshqarish , to’lov tizimining barqarorligini ta’minlash ham kiradi. EI soliq-byudjet so h asida soliq siyosati muhim dastak xisoblanadi. Har bir mamlakat o’z milliy soliq tizimiga ega bo’lib, y i g’i lgan soliqlarning katta qismi milliy byudjetga kelib tushadi. yeIning byudjeti o’z mablag’lari, a’zo mamlakatlar yalpi milliy daromadidan ajratmalar (mamlakat iqtisodiy salohiyatiga bog’liq holda 1% atrofi da), uchinchi mamlakatlardan import qilinayotgan qishloq x o’j alik maxsulotlariga soliqlar, bojxona bojlari, qo’ shilgan qiymat solig’idan ajratmalardan shakllanadi. yeI byudjetining xarajatlari quyidagil ardan iborat:  EIda hozirgi vaqtda 2007-2013 yillarga mo’ljallangan byudjet amal qiladi va uning miqdori 864,5 mlrd. yevrodan iborat. SHundan 293 mlrd. yevro yagona qishloq xo’jalik siyosatini amalga oshirishga, 157 mlrd. yevro yangi a’zo mamlakatlar iqtisodiyotining G’arbiy yevropa mamlakatlari iqtisodiyoti darajasiga yetkazish uchun sarflanadi. Misol uchun Polsha iqtisodiyotini rivojlantirish uchun 60 mlrd. yevro ajratilgan bo’lib, bu ko’rsatkich jami mablag’ning 38% ini tashkil etadi. Yevropa mamlakatlari aholisi   Yevropada murakkab demografik vaziyat mavjud bo’lib, u mamlakatlar va regionlarning ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotiga juda katta ta’sir ko’rsatmoqda. Jahon miqyosida eng past darajadagi tug’ilish va tabiiy o’sish mavjud bo’lgan Ye vropaga hozirgi vaqtda barqaror tarzda «Demografik qish» holati xosdir. Tu g’ilish va tabiiy o’sish sur’atlari XX asrning ikkinchi yarmida keskin qisqardi. Tu g’ilish 26 – 28 promilledan 11 – 13 promillega, tabiiy o’sish 16 – 18 promilledan 2 – 4 promillega tushib qoldi. Tu g’ilish va tabiiy o’sish darajalarining keskin pasayishi bar xil sabablar bilan bog’langan.  Hozirgi vaqtda tug’ilishning nisbatan yuqori ko’rsatkichlari Irlandiya, Luksemburg, Malta, Islandiya va Makedoniya mamlakatlariga xosdir. O’rtacha tug’ilish darajasi Avstriya, Shvetsariya, Niderlandiya, Norvegiya, Portugaliya, Gretsiya, Finlyandiya, Fransiya, Slovakiya, Shvetsiyada kuzatilmoqda. Shular bilan birga, tug’ilish darajasi keskin pasayib, tabiiy o’sish manfiy ko’rsatkichga ega (o’lganlar soni tug’ilganlar sonidan ortiq) bo’lgan mamlakatlar soni yildan- yilga ko’payib bormoqda. Bolgariya, Xorvatiya, Latviya, Litva, Ukraina, Ruminiya, Estoniya, Moldova, Vengriya shunday mamlakatlar jumlasidandir. Mazkur davlatlarda tug’ish yoshidagi ikki ayolga tug’ilgan ikki-uch bola to’g’ri kelmoqda, xolos. Natijada, aholining mutlaq soni kamaymoqda.  Yevropa aholi o’rtasida umumiy o’lim koeffitsiyentining nisbatan yuqori ekanligi bilan ajralib turadi. Aholining har 1000 kishiga nisbatan o’lganlar soni bu yerda 2003-yilda 12 kishini tashkil etdi. Bu ko’rsatkich aholining yosh-jins tarkibida keksa yoshdagilarning ulushi yuqori bo’lgan mamlakatlar (Germaniya, Shvetsiya, Fransiya, Belgiya, Niderlandiya, Norvegiya, Finlandiya va h.) da yana ham yuqori darajaga egaligi bilan ajralib turadi. Shu vaqtning o’zida aholi tarkibida bolalar va yoshlar salmog’i nisbatan katta bo’lgan mamlakatlar (Portugaliya, Polsha, Gretsiya, Italiya, Albaniya)da umumiy o’lim koeffitsiyenti birmuncha pastdir.  Yevropa davlatlari (Albaniyadan tashqari) aholi sonini tabiiy takror barpo etilishining birinchi turiga mansubdirlar. So’nggi chorak asrda Bolgariya va Vengriyada faol demografik siyosat olib borildi. Shunga qaramasdan aholining o’sish sur’atlari deyarli o’zgarmadi va uning darajasi pasayishda davom etdi. Oqibatda, Vengriyada aholi soni 1980-2003- yillarda 220 ming kishiga qisqardi. Ruminiyada har 1000 ta tug’ilgan go’dakdan 23 tasi bir yoshga yetmasdan o’lmoqda. G’arbiy Ye vropada bu ko’rsatkich 6 – 10 bolaga to’g’ri keladi. Umumiy tarzda shuni ta’kidlash mumkinki, XX asrning so’nggi 10 yili va XXI asrning dastlabki davrida Sharqiy Yevropada qoniqarsiz demografik vaziyat yuzaga keldi.  Yevropa — aholi migratsiyalarining ham yirik markazi hisoblanadi. Buyuk geografik kashfiyotlar davridan beri Yevropa aholisi okeanorti mamlakatlariga ko’chib o’tadigan eng katta region hisoblanadi. Bir asr davomida (1815-1914 - yillar) emigratsiya 35 – 40 mln. kishini qamrab oldi. Ikkinchi jahon urushi davrida ayrim davlatlardan yoppasiga aholining emigratsiyasi kuzatildi. Birinchi navbatda bu Sharqiy Yevropada namoyon bo’ldi. Ye vropa mamlakatlarida mehnatga yaroqli aholi bandligi (jami band aholiga nisbatan  %  hisobida)  XX asr 50 – yillarining o’rtalarida G’arbiy Yevropada emigratsiya immigratsiyadan ustun kelardi, lekin keyinchalik ahvol keskin o’zgarib, G’arbiy Yevropa dunyodagi eng ko’p aholini qabul qilish markaziga aylanib qoldi, 70 - yillarning boshida immigrantlar soni 10 mln. bo’lsa, 90 - yillarning boshida ularning soni 15 mln. ga yetdi.  G’arbiy Yevropaga aholining oqib kelishi sabablarini chet el va mahalliy geograflar o’rganib quyidagi xulosaga keldilar. Immigrantlar, asosan, katta pul topish hamda mehnat va hayotning qulay sharoitlari izidan keladi. Ta hlil natijasida aniq bo’ldiki, immigrantlarning aksariyat qismi yirik sanoat rayonlarida va katta shaharlarda istiqomat qiladi. Masalan, Fransiyadagi immigrantlarning 37 % i Parijda, Belgiyada esa ularning 24  %  i Brusselda yig’ilgan. Buning asosiy sababi past malakali, “kelgindi” ishchilar eng avvalo qurilish, tog’-kon sanoatida hamda farrosh,gazeta sotuvchisi bo’lib ishlaydi. Masalan, Fransiyadagi «kelgindi» ishchilarning 45% i qurilish sanoatida, 40 % i yo’l ishlarida, 15 % i avtomobilsozlik sanoatida ishlaydi. 18.3. Yevropa Ittifoqi iqtisodiyotiga jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozining ta’siri va undan chiqish yo’llari  Global moliyaviy inqiroz jahonda 1930 yillardagi Buyuk depressiyadan keyingi eng chuqur inqiroz deb tan olindi va bu inqiroz yeI iqtisodiyotiga jiddiy salbiy ta’sir ko’rsatdi. Jumladan, bu inqiroz yeIning moliyaviy xizmatlar ulushi yuqori bo’lgan (Buyuk Britaniya) va iqtisodiyoti tashqi iqtisodiy aloqalarga bevosita bog’liq mamlakatlar (Germaniya) iqtisodiyotida jiddiy iz qoldirdi. EIda moliyaviy-iqtisodiy inqirozga qarshi kurash rejasi yilning kuzidan amalga oshirila boshladi va u "Barqarorlik va o’sish rejasi” deb ataldi. Ushbu reja 2009-2010 yillarga mo’ljallangan bo’lib, umumiy miqdori 200 mlrd. yevro yoki YeI YA IMning 1,5% ini tashkil etdi. SHuningdek. YeIga a’zo bo’lgan mamlakatlar iqtisodiyotini rivojlantirish uchun yana shu mamlakatlar xisobidan 170 mlrd. yevro, yevropa investitsiya banki xisobidan 30 mlrd. yevro ajratish mo’ljallandi va quyidagi chora-tadbirlarni o’z ichiga oldi:  kichik va o’rta korxonalarni (250 kishigacha band bo’lgan korxonalar) moliyalashtirish manbalarini yaxshilash. yeI mamlakatlarida kichik va o’rta korxonalar hamma korxonalarning 90% ini tashkil etib, ularda 23 mln. ortiq, kishi band;  korxonalarni tashkil etish sohasidagi ma’muriy to’siqlarni kamaytirish. 2012 yilga qadar kichik va o’rta korxonalarni tashkil etishdagi rasmiyatchilik 25% ga kamayishi, korxona 3 kun ichida tuzilishi va uni ochish to’g’risidagi litsenziyani olish muddati 1 oydan ortmasligi lozim;  investitsiyalar infratuzilmani rivojlantirish uchun yo’naltirilishi va shu maqsadda qo’shimcha 5 mlrd. yevro ajratishi ko’zda tutilgan;  uy-joy sektorida energiyadan foydalanish samaradorligini oshirish;  "yashil" maxsulotlarni jadal rivojlantirishni rag’batlantirish;  tadqiqotlar va ilmiy ishlarni investitsiyalashni rag’batlantirish;  av t omobilsozlik va qurilishda yangi texnologiyalarni rivojlan tirish, "yashil" avtomobilni yaratish uchun 5 mlrd. yevro ajratiladi;  hamma uchun yuqori tezlikdagi internetga kirish imkoniyatlarini kengaytirish.  EI a’zo bo’lgan mamlakatlarga quyidagilarni tavsiya etadi:  vaqtinchalik ishsizlik b o’y icha nafa q ani ko’paytirish;  kam daromadli oilalarga soliqni kamaytirish va ish beruvchilar uchun uchun oz ish xa q idan to’lanadigan ijtimoiy to’lovlarni kamaytirish ; EI a’zo bo’lgan mamlakatlarga quyidagilarni tavsiya etadi:  EIning inqirozga qarshi siyosatida an g losakson va kontinental modellari farqlanadi. Birinchi modelda davlat tomonidan moliyaviy xizmatlarga ta’sir o’t kazishdan natsional iz atsiya qilishgacha bo’lgan choralar qo’llanildi. Ikkinchi model ichida qayta ishlash sanoatining yetakchi kompaniyalarini dav lat tomonidan qo’llab-quvvatlash choralarini o’z ichiga oluvchi «frantsuz va dav lat aralashuvi nisbatan kam, asosan, kichik va o’rta tadbirkorlikni qo’llab-quvvatlash g a e’tibor qaratilayotgan nemis modellarini ajrat i sh mumkin. EIda inqirozdan keyingi iqtisodiy tiklanishning uchta modeli ni ajratish mumkin.  1. Ishlab chiqarishning keskin pasayishi sodir bo’lgan, amm o uning o’sish sur’atlari tezda tiklangan mamlakatlar. Ushbu mamlakatla rd a iqtisodiy o’sish inqirozgacha bo’lgan davrga nisbatan barqarorlashga n mamlakatlar kiradi va yevro hududida bu modelga G erma n iya misol b o’ la ol a di.  2. Retsessiyadan keyin iqtisodiy o’sish sur’atlari avvalgi darajaga yetgan, ammo ishlab chiqarishdagi yo’qotishlar qayta tiklanmagan mamla k atlar. Ushbu guruhga yevro hududining ko’pchilik mamlakatlari kiradi.  3. Ishlab chiqarish hajmining pasayishi chuqur bo’lmagan, ammo uzoq davom etgan mamlakatlar. Bu mamlakatlarda iqtisodiy o’sish qisqa muddatda, tez sur’atlarda tiklanmadi va aholi daromadlari inqirozgacha bo’lgan davrga nisbatan pastligicha qoldi. Bu guruhga yeIning Janubiy yevropa mamlakatlari kiradi va ularda 2010 yildan boshlab qarz muammosi paydo bo’ldi. EI mamlakatlarida davlat moliyasi sektori inqirozdan jiddiy zarar k o’ rdi. 2008 yilgacha davlatning tashqi qarzi yevro hududida Frantsiya, Germaniya, Portugaliya. Gretsiyadan tashqari barcha mamlakatlarda YA IMga nisbatan pasaygan bo’lishiga qaramasdan, aksariyat mamlakatlarda bu ko’rsatkich yu q orl i gicha qoldi. Ta hlillar yevropa barqarorlik va o’sish paktida belgilangan davlat qarzining YAIMga nisbatan 60% li ko’rsatkichi 2010 yilda estoniya, Lyuksemburg, Polsha, Finlyandiya, Slovakiya va Sloveniyadagina bajarilganligini ko’rsatmoqda. yeIda 2008-2010 yillarda iqtisodiy pasayishlarning oldini olish, barqarorlashtirish dasturlarining ishga tushirilishi sababli davlat xarajatlarining ortishi davlat qarzining o’rtacha 23,3% ga o’sishiga olib keldi. Evro hududiga a’zo bo’lishga da’vogar mamlakatlar iqtisodiyoti quyidagi konvergentsiya ko’rsatkichlari bo’yicha tahlil qilinadi: Yevropadagi eng rivojlangan davlatlar   Yevropa dunyoning iqtisodiy jihatdan eng rivojlangan regionlaridan biridir. Shuning uchun ham uning hududida dunyo miqyosida iqtisodiy jihatdan eng rivojlangan ko’pgina mamlakatlarning joylashganligi bejiz emas. Bunday mamlakatlar qatoriga «yettilik» davlatlari GFR, Fransiya, Buyuk Britaniya va Italiya bilan bir navbatda Ispaniya, Shveysariya, Avstriya, Shvetsiya, Belgiya, Niderlandiya, Norvegiya, Finlandiya va boshqalar kiradi. Ye vropadagi eng rivojlangan davlatlar ichida o’zining ulkan iqtisodiy salohiyati va rivojlanganlik darajasiga binoan Germaniya Federativ Respublikasi keskin ajralib turadi. GERMANIYA FEDERATIV RESPUBLIKASI Ta biiy boyliklari  Rudali foydali qazilmalarning konlari o’rtacha balandlikdagi tog’larga, neft va tabiiy gaz konlari esa Shimoliy Germaniya pasttekisligiga to’g’ri keladi.  G’arbiy Ye vropa davlatlari o’rtasida Germaniya o’zining toshko’miri va qo’ng’ir ko’miri bilan ajralib turadi. To shko’mirning asosiy konlari Rur, Saar va Axen havzalarida joylashgan, ko’mirning 2/3 qismi yuqori sifatli kokslanadigan ko’mirdir.  Qo’ng’ir ko’mirning ishonchli zaxiralarining (80 mlrd. t) katta qismi Sharqiy Germaniyada joylashgan. U ochiq usulda qazib olinadi.  Ta biiy gaz konlari (340 mlrd. m3) mamlakatning shimolida to’plangan. Te mir rudalari zaxiralari mavjud bo’lsa-da, biroq ularning sifati past. Shimoliy Germaniya pasttekisligida tosh tuzining katta qatlamlari joylashgan. Kaliy va magniy tuzlarining zaxiralari ham mavjud.  Qurilish materiallari ishlab chiqarish va shisha sanoati uchun xomashyo resurslari kattadir.  Mamlakatning yirik daryolari — Reyn, Elba, Vezer, Ems (Shimoliy va Boltiq dengizlari havzalari) va Dunay (Qora dengiz havzasi). Barcha muhim daryolar kanallar bilan tutashtirilgan. 1993-yilda Shimoliy dengizdan Qora dengizgacha bo’lgan transyevropa suv yo’lining qurilishini yakunlagan Mayn—Dunay kanali ochildi. O’rta Germaniya kanali va uning Berlin hamda Vezer daryosigacha bo’lgan davomi ta’mirlanmoqda. Xalqaro daryo mavqeyiga ega bo’lgan Reyn daryosining iqtisodiy ahamiyati Germaniya uchun juda muhimdir. Aholisi  Ikki nemis davlati birlashganidan so’ng mamlakat aholisi keskin ko’paydi va hozir salkam 83 mln. kishini tashkil qiladi (G’arbiy Yevropada birinchi o’rinni egallaydi). Tu g’ilish oiimdan birmuncha ko’proq, 1 km 2  ga 237 kishi to’g’ri keladi. Germaniya aholisining soni muhojirlar (Tu rkiya, sobiq Yugoslaviya respublikalari, Italiya, Gretsiya, Portugaliya va boshqa mamlakatlardan kelayotgan) hisobiga oshib bormoqda. Davlatning qayta birlashishi arafasida G’arbiy yerlarda 5 mln. ga yaqin, Sharqda esa 0,2 mln. chet elliklar bor edi. Hozirgi paytga kelib ular soni 6 mln. dan oshdi.  Davlat tili —  nemis tili . Aholining eng ko’p qismi nemislar, qolganlari — dunyoning turli davlatlaridan kelgan muhojirlardan iborat.  Ustuvor din —  xristian dini . Mamlakatda 40 mln. — protestantlar, 35 mln. katoliklar mavjud. Janub va G’arbda katoliklar ko’p uchraydi, qolgan hududlarda protestantlar ustunlikka ega.  Shaharlarda mamlakat aholisining salkam 90% i yashaydi. Ko’pgina shaharlar aglomeratsiyalar yadrosi hisoblanadi, biroq aholisi 1 mln. dan ortiq bo’lgan shaharlar ko’p emas (Berlin, Gamburg, Myunxen). Yevropa mamlakatlari transporti  Yevropa mamlakatlari yuqori darajada rivojlangan transport infratuzilmasiga ega. Regionda transporting deyarli barcha turlari taraqqiy etgan. Dunyodagi jami aloqa yo’llari, transport korxonalari va transport vositalari birgalikda jahon transport tizimini tashkil qiladi. Jahon transportida 100 mln dan ortiq, Yevropa mamlakatlarida 20 mln. kishi ish bilan band. Ye vropa mamlakatlarida o’rtacha yiliga 20 mlrd. t yuk va 200 mlrd. kishi transporting barcha turlari yordamida tashiladi. Ushbu jarayonda 130 mln. avtomobillar, salkam 10 ming dengiz kemalari, 2 mingdan ortiq samolyot, 40 ming lokomotiv ishtirok etadi.  Yevropada yo’lovchi tashish transportida avtomobil transporti yetakchilik qiladi. Unga jami tashilgan yo’lovchilarning deyarli yarmi to’g’ri keladi. Dengiz transporti yuk tashishda tengsiz hisoblanadi. Uning jami tashilgan yukdagi ulushi 62 foizni tashkil etadi.  Ye vropada temiryo’l transporti Rossiya, GFR, Fransiya va boshqa ko’pchilik mamlakatlarda rivojlangan. Rossiyada 87 ming km, GFR da 44 ming km va Fransiyada 33 ming km temiryo’l qurilgan. Te miryo’llarning katta qismi elektrlashtirilgan.  Ma’lumki, avtomobil transportining rivojlanishi unda mavjud mashinalar soniga bog’liq. GFR (35 mln. dona), Italiya (31 mln.), Fransiya (28 mln.), Buyuk Britaniya (24 mln.), Rossiya (18 mln.), Ispaniya (16 mln. dona) davlatlari yetakchilik qiladilar.  Yevropada quvur transporti ham yuqori darajada rivojlangan. G’arbiy, Sharqiy, Shimoliy va Janubiy Yevropa mamlakatlarining ko’pchiligi bir-biri hamda Rossiya bilan neft va tabiiy gaz quvurlari orqali bog’langan. Neft va gaz quvurlari Shimoliy va Norvegiya dengizlari akvatoriyalarida ham faoliyat ko’rsatmoqda.  Yevropa mamlakatlarida dengiz transporti ham, ichki suv transporti ham rivojlangan. Dengiz transporti Niderlandiya, Fransiya, Buyuk Britaniya, Italiya, Rossiya, Polsha, Shvetsiya, Norvegiya va boshqa mamlakatlarda rayonlararo va xalqaro ahamiyatga ega.  Dunyoda yuk aylanmasi yiliga 200 mln. tonnadan yuqori bo’lgan dengiz portlari ichida Rotterdam porti (300 mln. t) nafaqat Niderlandiyada, balki butun dunyoda tengi yo’q hisoblanadi.  Ichki suv yo’llari Rossiya, GFR, Niderlandiya va qator boshqa mamlakatlarda yuqori darajada rivojlangan.  Havo transporti Buyuk Britaniya, Fransiya, GFR va Rossiyada yaxshi rivojlangan bo’lib, bir yilda 60 mln. yo’lovchini tashuvchi London, Frankfurt-Mayn, Parij shaharlari keskin ajralib turadi. 18.5. O’zbekiston va yevropa Ittifoqi tashqi iqtisodiy aloqalar   O’zbekiston Respublikasi va Ye I o’rtasida o’zaro hamkorlik aloqalarining rivojlanishida 1992 yilda «O’zaro hamkorlik» to’g’risidagi Memorandumning imzolanishi muhim ahamiyatga ega. 1994 yilda O’zbekiston va yevropa davlatlari o’rtasida o’zaro diplomatik munosabatlar o’rnatildi. SHu yili yeI Komissiyasining (UzbyuroKES) «Te xnik hamkorlikni muvofiqlashtirish byurosini tashkil etish» to’g’risida O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori qabul qilindi. 1995 yilda Bryussel shahrida yeI Komissiyasi tarkibida respublikaning diplomatik missiyasi o’z ishini boshladi.  1996 yilda O’zbekiston Respublikasi va yeI o’rtasida savdo-iqtisodiy munosabatlarni yanada rivojlantirishga bag’ishlangan «O’zbekiston — yeI va ularga a’zo davlatlar o’rtasida hamkorlik munosabatlarini o’rnatish" to’g’risidagi shartnoma imzolandi. SHu tariqa O’zbekiston sobi q ittifoq respublikalari tar k ibida Rossiyadan keyin ikkinchi bo’lib yeI bilan hamkorlik aloqalarini o’ rnatdi. EI mamlakatlari O’zbekiston iqtisodiyoti uchun muhim investorlar xisoblanadi. Respublikamiz hududida yeI mamlakatlarining 480 dan ortiq firma va kompaniyalari faoliyat olib boradi va ularning 100 dan ortig’i to’liq yevropa kapitaliga asoslangandir.  O’zbekiston va yeI o’rtasidagi savdo aloqalariga 1993 yil 8 iyunda Bryusselda tekstil maxsulotlari sohasida tuzilgan shartnoma asos x isoblanadi. Ushbu shartnomada O’zbekiston to’qimachilik maxsulotlari uchun belgilangan kvotaning har yili 1,2% ga ortib borishi ko’zda tutilgan, bo’lib 2004 yildan boshlab tomonlar O’zbekiston tekstil maxsulotlariga nisbatan kvotani bekor qilish g a kelishildi. O’zbekiston va yeI o’rtasidagi iqtisodiy munosabatlarnipg istiqboli k o’ p ji ha tdan transport muammolari bilan bog’liq. Bu soha da yeIning TRASEKA dasturi alohida e’tiborga loyi q . O’ zbek iston va yeI hamkorligining istiqbolli sohalari sifatida quyidagilarn i keltirish mumkin:

Y e vropa mamlak at lari 1941- 1991-y illarda

Reja: 1.G’arbiy Yevropa mamlakatlarining iqtisodiy rivojlanish darajasi bo’yicha guruhlanishi va integratsiya jarayonlari 2.Yevropa Ittifoqi iqtisodiyotining tarkibi va rivojlanish tendentsiyalari 3.Yevropa Ittifoqi iqtisodiyotiga jahon moliyaviy- iqtisodiy inqirozining ta’siri va undan chiqish yo’llari 4.Yevro hududining rivojlanish istiqbollari 5.O’zbekiston va Yevropa Ittifoqi tashqi iqtisodiy aloqalarp

18.1. G’arbiy Yevropa mamlakatlarining iqtisodiy rivojlanish darajasi bo’yicha guruhlanishi va integratsiya jarayonlari  Jahon iqtisodiyotida XX asr o’rtalariga qadar yevropa yetakchilik rolini egallab kelgan bo’lsa, Ikkinchi jahon urushining salbiy oqibatlari tufayli iqtisodiy salohiyat jihatdan AQSHdan ancha ortda qola boshladi. yevropaning qayta tiklanishi va rivojlanishinish asosiy kuchi sifatida bozor, xususiy tadbirkorlik, raqobat, davlat boqaruvi asosidagi o’zaro bir-biri bilan bog’liq bo’lgan jarayonlarni kuzatish mumkin.

 G’arbiy yevropa yagona iqtisodiy hudud sifatida jahon xo’jaligida sanoat va qishloq xo’jaligi, tovarlar va xizmatlar eksporti, oltin-valyuta zahirasi va halqaro turizmning rivojlanganlik darajasi bo’yicha yetakchi o’rinda turadi. G’arbiy yevropa halqaro mehnat taqsimotida sanoati (mashinasozlik, kimyo, elektrotexnika) rivojlangan hudud sifatida tan olingan. XX asr boshiga kelib G’arbiy yevropa halqaro mehnat taqsimotida ofis jihozlari, aniq mexanika, optika, telekommunikatsiya, aloqa vositalari kabi tarmoqlar bo’yicha mustahkam o’rin egalladi.

Похожие

XVII-XIX ASRLARDA YEVROPA MAMLAKATLARI
1991 - 2017-yillarda Isroil davlati va Falastin muammosi
YEVROPA SUBREGIONLARI
Sharqiy Yevropa
O‘rta Yevropa