logo

Yevropa slavyan xalqlari

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

862.171875 KB
MAVZU: Y EVROPA SLAVYA N  X ALQLA RI  RE J A: 
• 1.Shimoliy  sharqiy  y ev ropa slav y an 
xalqlari.
• 2. J anubiy  y ev ropa slav y an xalqlari.
• 3.Slav y anlar xòjaligi.  Ruslar quyi Volga bo’yi va Shimoliy Kavkazni 
ham egallaganlar. XVIII-XIX asrlarda Rossiya 
chegarasi Baltika bo’yi, Qora dengiz sohillari, 
Kavkazorti, Markaziy Osiyo va Uzoq Sharq 
hududlarigacha cho’zil-gan. Albatta bosib 
olingan yerlarga imperiya hukmronligini 
ta'min-lash maqsadida ruslar ko’chirib 
keltirilgan va ularga moddiy, ijti-moiy 
imtiyozlar berilgan, turmush shart-sharoitlari 
yaratilgan. Ular mahalliy xalqlar bilan 
yaqinlashib xo’jalik va madaniy jihatdan tub 
aholiga bir qadar ta'sir ko’rsatganlar, o’z 
navbatida boy mahalliy xo’jalik tajribasi va 
madaniyat yutuqlarini o’zlashtirganlar.  • Dehqonchilikda tuproq va iqlim sharoitiga 
qarab ikki xil tipni ajratish mumkin. Dasht 
va o’rmonli dasht zonasida dam berilgan 
partav yerli xo’jaliklar keijg tarqalgan. 
o’rmon joylarda boshqacha tipdagi 
xo’jaliklar yuzaga kelgan. Ular ham ochiq 
partav yerlardan, ham o’rraon ichidagi 
daraxtlarni kuydirib ochilgan yerlardan 
foydalanganlar. Ikki-uch yil foydalangandan 
so’ng bu yerlar ozib kuch-quwati qolmagach, 
yangi yerlar ochilgan. XI-XII asrlardan 
boshlab uch paykalli almashib ekish joriy 
qilingan.  • Xalq ijodi nihoyatda boy va rang-
barang bo’lgan. Asrlar davo-mida 
hukmron sinflar qo’lidagi fan va 
san'atdan mahrum bo’lgan savodsiz 
xalq ommasi barcha badiiy 
sohalarda ajoyib go’zal namunalar 
yaratgan. Oilaviy marosimlarda, 
bayram tantanalarida  • Aholining joylashishi, qishloq tiplari va 
uylari, ularning xususiyatlari, geografik 
sharoiti, ijtimoiy-siyosiy va iqtisodiy 
omillar bilan belgilanadi. Hozirgi sharqiy 
slavyan xalqlarining joylashishi shahar va 
qishloq tipida namoyon bo’lib, ular orasida 
tafovut kun sayin kamayib bormoqda. 
Qishloqlar yiriklashib, ularning shakli, 
obodonlashishi shaharga yaqinlashgan. 
Ammo ko’p qishloqlarning arxitekturasi, 
qurilishi va tipologiyasida an'anaviy 
belgilar ham saqlanib qolgan. Rossiya va 
Ukrainaning janubiy viloyatlari juda katta, 
bir necha ming hovlili qishloqlar daryo 
bo’ylarida joylashgan,  • Sharqiy slavyanlar tili va madaniyati bir-biriga yaqin, 
rus, ukrain va belorus xalqlaridan iborat va ular 
joylashgan hududlar kurrasining qariyb 6/1 qismini 
tashkil qtlgan edi. 1985-yilgi ma'lumotlarga binoan, 
bu hududda 143,5 mln.ga yaqin ruslar, 45,5 mln.dan 
ortiq ukrainlar, 9,8 mln.ga yaqin beloruslar istiqomat 
qilishgan .  Xorijiy mamlakatlarda. ayniqsa, AQSHda, 
Kanada va Yevropada sharqiy slavyanlarning so’nggi 
bir asr davomida ko’chib ketgan (emigrant) avlodlari 
tarqoq holda yashashadi. Masalan, AQSHda va 
boshqa mamlakatlarda XIX asrning ikkinchi yarmi 
XX asr boshlariga kelib joylashgan emigrant ruslar va 
ularning avlodlari 1,2 mln.dan ortiq, ukrainlar 
(asosan, AQSH, Kanada va Argentinada) 1,6 mln.dan 
ko’proq.  • Shunday qilib, milodning I ming yilligi oxirida 
II ming yilligi boshlarida rus solnomalarida 
tilga olingan qadimgi qabila turkumlari 
(polyanlar, drevlyanlar, dregovichlar, 
radivichlar, vyatichlar, volyanlar, slaven va 
boshqalar)ning birikib aralashib ketishi 
natijasida qadimgi rus xalqi paydo bo’ladi. Bu 
jarayon oqibatida butun sharqiy slavyanlarni 
qadimgi Rus davlati Kiyev Rusi tevaragida 
jipslashtiradi. o’sha davrda Dnepr bo’yida 
joylashgan rus yoki ros qabila ittifoqi Kiyev 
davlatining paydo bo’lishida katta rol 
o’ynagan. Bu qabilalarning nomi mahalliy 
Ros daryosi nomi bilan bog’liq bo’lib, rus 
xalqining nomi ham ana shundan kelib 
chiqqanligi ehtimol. Qadimgi rus xalqi 
o’zining umumiy tili, madaniyati, yozuvi va 
adabiyotiga ega bo’lgan.  • Texnika ekinlaridan zig’irpoya va kanop 
ekilgan. Sharqiy slavyanlarda chorvachilik 
dehqonchilik bilan bog’liq bo’lgan. Chorva 
mollaridan qoramol, qo’y-echki, cho’chqa, ot 
va parranda saqlangan. Moldan ishchi kuch 
sifatida foydalanganlar. Ukrainada ayniqsa, 
Karpat hududlarida qo’ychilik asosiy xo’jalik 
sohasi hisoblangan. Daryo va dengiz 
sohillarida yashovchi aholi baliqchilik, 
Shimolda va Sibirda ovchilik, o’rmonlarda 
esa asalarichilik bilan ham shug’ullanganlar, 
asta-sekin Sharqiy Yevropa aholisida o’ziga 
xos kompleks xo’jalik-dehqonchilik, 
chorvachilik bilan ovchilik, terimchilik va 
baliqchilik paydo bo’lgan.  • Shunday qilib, milodning I ming yilligi oxirida II ming 
yilligi boshlarida rus solnomalarida tilga olingan 
qadimgi qabila turkumlari (polyanlar, drevlyanlar, 
dregovichlar, radivichlar, vyatichlar, volyanlar, slaven 
va boshqalar)ning birikib aralashib ketishi natijasida 
qadimgi rus xalqi paydo bo’ladi. Bu jarayon oqibatida 
butun sharqiy slavyanlarni qadimgi Rus davlati Kiyev 
Rusi tevaragida jipslashtiradi. o’sha davrda Dnepr 
bo’yida joylashgan rus yoki ros qabila ittifoqi Kiyev 
davlatining paydo bo’lishida katta rol o’ynagan. Bu 
qabilalarning nomi mahalliy Ros daryosi nomi bilan 
bog’liq bo’lib, rus xalqining nomi ham ana shundan 
kelib chiqqanligi ehtimol. Qadimgi rus xalqi o’zining 
umumiy tili, madaniyati, yozuvi va adabiyotiga ega 
bo’lgan.  • Keyinchalik slavyan qabilalar ancha faol ravishda 
tevarak atrofga ko’chib Yevropaning ko’p qismiga 
tarqaladi. Milodning birinchi ming yilligi 
o’rtalariga kelib Sharqiy slavyanlar Sharqiy 
Yevropada joylasha boshlaydi. Janub tomon 
ko’chib ular Dnepr bo’ylab Dunay sohillarigacha 
katta hududni egallab olganlar. Shimoli-g’arb 
tomon ketgan qismi letto-litva qabilalar bilan 
qo’shnilikda, Shimolda esa Ilmen va Chud 
ko’llariga yetib Volga-Oka daryo o’rtalarida 
o’troq bo’lib joylashgan.  • Ruslar quyi Volga bo’yi va Shimoliy Kavkazni 
ham egallaganlar. XVIII-XIX asrlarda 
Rossiya chegarasi Baltika bo’yi, Qora dengiz 
sohillari, Kavkazorti, Markaziy Osiyo va Uzoq 
Sharq hududlarigacha cho’zil-gan. Albatta 
bosib olingan yerlarga imperiya 
hukmronligini ta'min-lash maqsadida ruslar 
ko’chirib keltirilgan va ularga moddiy, ijti-
moiy imtiyozlar berilgan, turmush shart-
sharoitlari yaratilgan. Ular mahalliy xalqlar 
bilan yaqinlashib xo’jalik va madaniy 
jihatdan tub aholiga bir qadar ta'sir 
ko’rsatganlar, o’z navbatida boy mahalliy 
xo’jalik tajribasi va madaniyat yutuqlarini 
o’zlashtirganlar.  • Etnografik jihatdan ayollarning bosh kiyimlari 
diqqatga sazo-vor. Masalan, qizlar bilan erga 
chiqqan ayollarning bosh kiyimi va soch o’rami 
jiddiyfarqlangan. Qizlar bir o’rim soch 
qoldirgan, nikoh vaqtida kiyiladigan bosh kiyim 
eng muhim va tantanali odatlar bila^ bog’liq 
bo’lgan. Janubiy muzofotlardagi rus, ukrain va 
belonis* ayollariga boshiga gulchambarlar taqish 
hamda gulchambar shaklida ro’mol o’rash ham 
odat bo’lgan. Ayollar ro’mol o’rasa yoki bosh 
kiyimi kiysa sochini butunlay qoplashi zarur 
bo’lgan. Hozir esa turli-tuman soch turmagi juda 
keng tarqalgan.  • Xalqlarning etnografik xususiyatlari ko’proq milliy ki-
yimlarida namoyon bo’ladi. Yaqin davrlargacha 
sharqiy slavyan-larning xalq kiyimlari uyda to’qilib 
tikilgan. o’zlari zig’irpoya va kanop o’stirib tolasidan 
ip yigirganlar, jun va teridan turli kiyimlar tikkanlar. 
Ayollar oila uchun zarur bo’lgan kiyimlarga o’zlari ip 
yigirib mato to’qiganlar va kiyim tikkanlar. Ustki 
kiyim odatda umumiy ko’rinishga ega bo’lib, erkak va 
ayollarniki uncha farqlanmagan. Masalan, choponga 
o’xshash kaftan; jun chakmon, keng tikilgan armak va 
po’stin. Qo’y terisidan po’stin (kojux yoki shuba) tikib 
kiyilgan. Ayollarning ko’ylak va ichki kiyimlari turli 
xilda. Kiyim tikishda yomon ko’z, yovuz kuchlardan 
saqlaydigan turli irimlarga rioya qilganlar. Bayram, 
to’y va motam kiyimlari har xil bo’lgan.  • Arxeologik kashfiyotlarga qaraganda, 
slavyanlarning etnogene-zi miloddan 
awalgi III-II ming yilliklarda 
Markaziy, Shimoliy va Sharqiy 
Yevropada paydo bo’lgan hind-
yevropa qabilalari bilan bog’liq. 
Slavyanlarning qadimgi ibtidoiy 
makonlari Markaziy Dnepr bo’ylari va 
Yuqori Dnestr, Shimolda Karpat 
etaklari va Visla vohasida joylashgan. 
Oder va Elba qirg’oqlarida ham 
slavyanlar joylashgan deb ehtimol 
qiladilar. Dastlab Sharqiy Slavyanlar 
Qora dengiz shimolida joylashgan 
«antlar» nomi bilan tilga olinadi.  • Sharqiy slavyan til turkumiga kirgan 
rus tili ikki shevaga bo’lingan: biri 
shimoliy rus va ikkinchisi janubiy 
rus shevalaridan iborat bo’lib, faqat 
talaffuzi bilan farqlanadi. Ukrain va 
belorus tillari ham rus tiliga ancha 
yaqin. Uchalasi ham hind-yevropa til 
oilasining slavyan turkumining 
sharqiy slavyan shoxobchasini 
tashkil qiladi.  • Irqiy jihatdan ular katta yevropoid irqiga 
mansub bo’lib, o’zaro bir necha tiplarga 
bo’linadi. Janubiy Ukraina va Qora dengiz 
sohillarida yashovchi aholi qora qosh va 
qora ko’zli atlanto-qora dengiz tipiga kiradi. 
Sharqiy Yevropa tekisliklarida istiqomat 
qUuvchi rus, ukrain va beloruslar malla 
rang (shaten) tipidagi irqiy tiplarni tashkil 
qilsa, shimoliy hududlarda yashovchi qismi 
katta yevropoid irqining belomor-baltika 
tipiga oiddir. Sharqiy viloyatlarda yashovchi 
ruslarda hatto mongoloid belgilari ham 
seziladi.  • Ijtimoiy turmushida va oilaviy munosabatlarida 
XIX asrdagi qoloq Rossiyaning qishloqlarida 
chor hokimiyati tomonidan qo’riqlanib kelgan 
jamoatchilik tuzumi qoldiqlari saqlanib kelgan. 
Jamoa tadbirlari ukrain va beloruslarda ham 
uzoq davr saqlangan. Ayniqsa, qishloq aholisi 
orasida jamoa qoidalari asosida o’zaro yordam 
an'analari, bir necha avlodlarni biriktirgan 
patriarxal turdagi katta oila tashkilotlari, 
feodal-patriarxal nikoh munosabatlari 
qoldiqlari, har xil ibtidoiy urf-odatlar kuchli 
bo’lgan. Ichki oilaviy munosabatlarda va 
odobda asrlar davomida hukmron bo’lib kelgan 
mehnat taqsimoti va boshqa qoidalarga qafiyan 
rioya qilingan.  • X ulosa:Mening xulosam shundan iborat k i 
y ev ropadagi slav y an xalqlari aholining qadimdan 
riv ojlanib k elishi ularning xo'jaligi chorv achilik  v a 
boshqa sohalardagi y ut uqlari alohida k o'zga 
t ashlanadi ay niqsa ularni k iy imlarida ak sbet gan 
diniy  y o'l bilan t ik ilgan v a ular qo'lda t ik ilgan 
bo'lsada juda mohirlik  bilan ishlangan ularni Tili 
ham alohida et iborga loy iq hisoblanadi. Et nalogiy a 
fanida bu halqlar alohida o'rin k asb et gan. Hozirgi 
k unga qadar ularning y ashash t arzi hay ot i bizga 
malum qismlari olimlar t omonidan o'rganilmoqda  • ADABIYOTLAR:
1. Karimov I.A. «Tarixiy xotirasiz k е lajak yo`q» T., Sharq. 1998.
• 2.Jabborov I.M. Jahon etnologiyasi asoslari.T., 2005
• 3.Jabborov I., Jabborov S. Jahon dinlari tarixi. Toshk е nt, 2001.
• 4.Jabborov I.M. Etnografiya asoslari. T.,1981.
• 5. Jabborov I.M. Etnografiya va jahonning etnik qiyofasi. T., 1982.
• 6. Guru P. Aziya. M. 1958
• 6. Markov G. Е.  Koch е vniki Azii. M.1976.
• 7. Shpajnikov G.A. R е ligii stran Yugo-Vostochnoy Azii.M. 1980.
• 8.Bruk S.I. Nas е l е ni е  mira.M.,1981
• 9. O`zb е kiston Milliy entsiklop е diyasi. T., «O`zb е kiston milliy entsiklop е diyasi milliy 
nashriyoti 2001-2006. 1-11 jildlar.
• 10. Jahon mamlakatlari. Qisqa ma'lumotnoma. T., Sharq. 2006.  • ETIBORIN GIZ 
UCHUN  
RAX MAT!!!

MAVZU: Y EVROPA SLAVYA N X ALQLA RI

RE J A: • 1.Shimoliy sharqiy y ev ropa slav y an xalqlari. • 2. J anubiy y ev ropa slav y an xalqlari. • 3.Slav y anlar xòjaligi.

Ruslar quyi Volga bo’yi va Shimoliy Kavkazni ham egallaganlar. XVIII-XIX asrlarda Rossiya chegarasi Baltika bo’yi, Qora dengiz sohillari, Kavkazorti, Markaziy Osiyo va Uzoq Sharq hududlarigacha cho’zil-gan. Albatta bosib olingan yerlarga imperiya hukmronligini ta'min-lash maqsadida ruslar ko’chirib keltirilgan va ularga moddiy, ijti-moiy imtiyozlar berilgan, turmush shart-sharoitlari yaratilgan. Ular mahalliy xalqlar bilan yaqinlashib xo’jalik va madaniy jihatdan tub aholiga bir qadar ta'sir ko’rsatganlar, o’z navbatida boy mahalliy xo’jalik tajribasi va madaniyat yutuqlarini o’zlashtirganlar.

• Dehqonchilikda tuproq va iqlim sharoitiga qarab ikki xil tipni ajratish mumkin. Dasht va o’rmonli dasht zonasida dam berilgan partav yerli xo’jaliklar keijg tarqalgan. o’rmon joylarda boshqacha tipdagi xo’jaliklar yuzaga kelgan. Ular ham ochiq partav yerlardan, ham o’rraon ichidagi daraxtlarni kuydirib ochilgan yerlardan foydalanganlar. Ikki-uch yil foydalangandan so’ng bu yerlar ozib kuch-quwati qolmagach, yangi yerlar ochilgan. XI-XII asrlardan boshlab uch paykalli almashib ekish joriy qilingan.

• Xalq ijodi nihoyatda boy va rang- barang bo’lgan. Asrlar davo-mida hukmron sinflar qo’lidagi fan va san'atdan mahrum bo’lgan savodsiz xalq ommasi barcha badiiy sohalarda ajoyib go’zal namunalar yaratgan. Oilaviy marosimlarda, bayram tantanalarida