Mundarija Kirish ............................................................................................................................................................ 2 Nazariy qism ................................................................................................................................................ 4 C++ dasturlash tili haqida ........................................................................................................................ 4 C++ tilining leksemmasi ........................................................................................................................... 5 Operator tushunchasi .............................................................................................................................. 9 Amaliy qism ............................................................................................................................................... 18 C++ dasturlash tilida shartli operatolar .................................................................................................. 18 C++ If else Operatori .............................................................................................................................. 22 Xulosa ........................................................................................................................................................ 27 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI ................................................................................................ 28

Kirish Hozirgi vaqtda axborot-kommunikasiya vositalari barcha turdagi tashkilot va muassasalarga shiddat bilan kirib kelmoqda. Hozirgi davrda axborotlarning haddan tashqari ko’pligi bu axborotlarni saqlashda, qayta ishlashda, hamda har xil turdagi tizimlarni yaratish, ulardan keng foydalanishni va axborot tizimlari yaratishni talab qiladi. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2012 yil 21 martdagi ―Zamonaviy axborot-kommunikasiya texnologiyalarini yanada joriy etish va rivojlantirish chora-tadbirlari to’g‘risida gi PQ-1730 Qarori hamda ―O’zbekiston‖ Respublikasida ―Elektron ta‘lim milliy tarmog‘ini yaratish investision loyihasini ‖ amalga oshirish chora-tadbirlari to’g‘risida gi PQ-1740 Qarori va me‘yoriy ‖ hujjatlar asosida algoritmiy ta‘minot ishlab chiqish va joriy etish keng ko’lamli hisoblanadi. Barcha tashkilot va muassasalarda avtomatlashtirilgan tizimlar yaratish ulardan keng ko’lamda foydalanish uchun algoritmlash tillarini o’rni katta hisoblanadi. Axborot tizimlari axborotni to’plash, saqlash va qayta ishlash uchun, keng imkoniyatli maqsadlarda samarali foydalanish uchun xizmat qiladi. Zamonaviy axborotlashtirish tizimi, ma‘lumotlar integratsiyasi konsepsiyasiga asoslangan katta hajmdagi ma‘lumotlarni saqlash bilan tavsiflanadi va ko’p sondagi foydalanuvchilarning turli xildagi talablariga javob berishi kerak bo’ladi. Axborot tizimi va axborot texnologiyalarining avtomatlashtirilgan elementlarini qo’llash va avtomatlashtirish asosida yangi axborot texnologiyasini yaratish avtomatlashtirish tizimlarini loyihalashtiruvchilarning asosiy vazifalaridan biri hisoblanadi. Avtomatlashtirilgan tizimlarni yaratish uchun albatta birinchi navbatda muommo obektini infologik yoki diskretli modelini qurish dolzarb hisoblanadi. Infologik yoki diskretli modelni muommo obektiga qarab algoritmlash tillarini qaysi biri asosida yaratish kerakligini tanlab olinish kerak. Elektron hisoblash mashinalarini birinchi avlodlari yaratilishi bilan algoritmlash tillarini rivojlanishi ham boshlandi. Avval algoritm tuzuvchi mutaxassislar eng sodda mashina tilini o’zida ifodalovchi kompyuter komandalari bilan ishlaganlar. Bu komandalar nol va birlardan iborat uzun qatorlardan tashkil topgan edi. Keyinchalik insonlar uchun tushunarli bo’lgan mashina komandalarini o’zida saqlovchi assembler tili yaratildi. Shu vaqtlarda BASIC va COBOL singari yuqori sathli tillar ham paydo bo’ldiki, bu tillar yordamida so’z va gaplarning mantiqiy konstruksiyasidan foydalanib algoritmlash imkoniyati yaratildi. Ular komandalarni mashina tiliga interpretatorlar va kompilyatorlar yordamida o’tkazar edi. Algoritmlash tillari yaratilishi bo’yicha uchta turga ajratiladi: -quyi darajadagi;

-o’rta darajadagi; -yo’qori darajadagi. Bizga ma‘lumki, ma‘lum bir masalani yechish uchun buyruqlar ketma- ketligi ya‘ni algoritmni algoritmlash tilida yozilishida kamroq komandalardan foydalanilsa, bunday tillar darajasi yuqoriroq hisoblanadi. Quyi darajadagi algoritmlash tillari bevosita kompyuter qurilmalari bilan bog‘liq bo’lib buyruqlar ularning kodlari bilan yoziladi. Bu kabi buyruqlardan tashkil topgan algoritmlar katta hajmli bo’lib, ularni taxrirlash mushkul hisoblanadi. Dastlabki kompyuterlar(ENIAK, MESM va boshqalar) ana shunday tillarda ishlardi. O’rta darajadagi algoritmlash tillari buyruqlarida faqat raqamlar emas, balki insonlar tushunadigan bazi so’zlar ishlatila boshlandi(Assemblaer). Yuqori darajadagi algoritmlash tillari quyidagicha bosqichlarga bo’linadi: Algoritmik(Basic, Pascal, C va b.) Mantiqiy(Prolog, Lisp va b.) Obe‘ktga mo’ljallangan(Object Pascal, C++, Java va b.) Algoritmlash tillarida yaratilgan algoritmlar mashina tiliga Translyatorlar yordamida o’tkaziladi. Translyator(translator-tarjimon) biror bir algoritmlash tilida yozilgan algoritmni mashina tiliga tarjima qiladi. Translyatorlar ikki turda bo’ladi: -Kompilyatorlar(compiler-yig'uvchi) biror bir algoritmlash tilida yozilgan algoritmni mashina tiliga to’liq o’qib olib tarjima qiladi. -Interpretatorlar(interpreter —izohlovchi, og‘zaki tarjimon) biror bir algoritmlash tilida yozilgan algoritmni mashina tiliga satrma satr tarjima qiladi. Translyatorlarni bu ikkala turi bir biridan farq qiladi. Komplyatsiya qilingan algoritmlar bir muncha kam vaqt talab etadi, ya‘ni tezroq ishlaydi, lekin interpretatsiya qilingan algoritmlarni o’zgartirish osonroq hisoblanadi. C++ dasturlash tili tarkibida bir nechta imkoniyatlar mavjud, ya‘ni consol rejimi, forma ob‘yekt rejimi, grafik muhiti va ma‘lumotlar bazasi bilan ishlash imkoniyatlari keng joriy etilgan. Ushbu qo’llanmada keltirilgan misol va masalalarning yechimi dasturining intmain funksiyasi tarkibini C++ dasturlash tilinining ixtiyoriy versiyalarida ishlatib ko’rish mumkin. Qo’llanma oliy o’quv yurtlari talabalari va magistrantlari, litsey kasb hunar kollej o’quvchilari hamda mustaqil o’rganuvchilar uchun qulay vosita hisoblanadi.

Nazariy qism C++ dasturlash tili haqida Butun dunyoda informatika va axborot texnologiyalarining rivojlanishi bilan bir qatorda dasturlash asoslari ham keng rivojlanib bormoqda. Dasturlash asoslari fanining asosi bo’lmish dasturlash tillari ham keng ommalashib bormoqda. Birinchi EHM yaratilgan davrdan boshlab dasturlash ham rivojlanib bormoqda, dastlabki kompyuterlar AQSH da harbiy maqsadlar yo’lida yaratilgan. Dastlab dasturchilar eng sodda mashina tilini o’zida ifodalovchi kompyuter komandalari bilan ishlaganlar. Bu komandalar uzun qatorli nol va birlardan iborat bo’lgan. Keyinchalik foydalanuvchi uchun tushunarli bo’lgan assembler tili yaratiladi. Keyinchalik sekin asta yuqori bosqichli tillar yaratila boshlandi, yuqori bosqichli algoritmik tillarda dasturni foydalanuvchi tushunadigan ma‘lum bir standartlar yordamida yaratiladi. Yuqori bosqichli algoritmik tillarda tuzilgan dasturni kompyuter tiliga maxsus interpretator va komplyatorlar yordamida o’tkazilardi. Elektron xisoblash mashinalari avlodlari rivojlanib borishi bilan bir vaqtda dasturlash va dasturlash tillari ham keskin rivojlandi. Dasturlash tillarida tuzilgan dastur tarkibidagi bo’yruqlarning soddaligi va kompyuter xotirasidan kam joy egallashi bilan katta farq qiladi. Yuqoridagi jarayonlarni hisobga olib dasturlashga ham talablar o’zgarib bordi, nafaqat dasturlashni balki dastur yozish texnologiyasini ham o’zgarishiga olib keldi. Dasturlash asoslari fani bu elektron hisoblash mashinalarining boshqaruvchi fan deb ham yuritish mumkin. Chunki elektron hisoblash mashinalarining asosi bo’lmish dasturiy ta‘minotlar ham insoniyat tomonidan ma‘lum bir qoida va buyruqlar asosida yaratiladi Ayni vaqtda bir nechta dasturlash tillari mavjud ulardan keng qo’llaniladigan va barcha imkoniyatlari keng bo’ganlari C++, Java, PHP va hakozalar sanaladi. So’ngi yillarda Java va C++ dasturlash tillari juda takomillashib, tobora ommalashib bormoqda. Mazkur tillardagi vositalar zamonaviy axborot texnologiyasining hamma talablarini o’z ichiga olgan va unda dastur tuzuvchi uchun ko’pgina qulayliklar yaratilgan. C++ dasturlash tili 1980 yillar boshida Byarne Straustrup tomonidan C tiliga asoslangan tarzda tuzildi. C dasturlash tili 1972-yil Denis Pitch va Brayan Kornegilar tomonidan yaratilgandi. C++ juda ko’p qo’shimchalarni o’z ichiga olgan, lekin eng asosiysi u obyektlar bilan dasturlashga imkon beradi. Dasturlarni tez va sifatli yozish hozirgi kunda katta ahamiyatga ega. Grafik interfeysga ega dasturlarni yaratish uchun ob‘yektga mo’ljallangan dasturlash tayanch baza hisoblanadi. Ob‘yektga mo’ljallangan dasturlashning asosiy maqsadi berilganlar va ular ustida amal bajaruvchi proseduralarni yagona ob‘yekt sifatida qarashidir. 23

C++ tilining leksemmasi C++ tiliga boshqa dasturlash tillariga nisbatan ko’pgina yangiliklar kiritilgan bo’lib, tilning imkoniyati yanada kengaytirilgan. C++ dasturlash tili ham boshqa dasturlash tillari kabi o’z alfavitiga va belgilariga ega. Tilning mavjud alfavit va belgilariga quyidagilar kiradi: 1. Katta va kichik lotin alfaviti harflari; 2. Raqamlar - 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9; 3. Maxsus belgilar: ‘ {} | [] () + - / % \ ; ' : ? <=>_ ! & ~ # ^ . * Tilning alfavit belgilaridan tilning leksemalari shakllantiriladi: 1.Identifikatorlar; 2.Kalit (xizmatchi yoki zahiralangan) so’zlar; 3.O’zgarmaslar; 4.Amallar; 5.Ajratuvchilar. C++ dasturlash tilida tuzilgan dasturlarda izohlar istalgan joyda berilishi mumkin. Izohlar ikki turda bo’ladi ular satriy va blokli ko’rinishlarda bo’ladi. Satriy izohlar uchun ―// belgi ishlatiladi, blokli izohlar uchun ―/* , ―*/ belgilari ishlatiladi. ‖ ‖ ‖ Dastur- dasturlash tilida ma‘lum bir masala yoki muommoni hal etish uchun yozilgan chekli sondagi bo’yruqlar ketma- ketligi. Identifikator- dastur tarkibidagi o’zgaruvchi, o’zgarmas, funksiya, prosedura va ob‘yektlarni belgilashda ishlatiladigan nomlardir. Kalit so ’ zlar- dastur tarkibidagi malum bir vazifani bajaruvchi so’zlarga aytiladi. O'zgarmas- dastur bajarilish vaqtida o‘z qiymatini o’zgartirmaydigan identifikatorlarga aytiladi. Amal- dastur tarkibida yoziladigan matematik yoki mantiqiy amallarga aytiladi. Ajratuvchi- dastur tarkibidagi buyruq va ifodalarni bir biridan ajratilishiga aytiladi.