KASR TUSHUNCHASI BILAN TANISHTIRISH.
MAVZU: KASR TUSHUNCHASI BILAN TANISHTIRISH. Mundarija Kirish ............................................................................................................................................................ 2 1-bob. Matematika darslarida kasrning matematik tushunchasini shakllantirishning nazariy va uslubiy asoslari. ....................................................................................................................................................... 6 Matematika darslarida matematik tushunchalarni shakllantirish jarayoni .................................................. 6 1.2. Matematika darslarida matematik tushunchalarni kiritish usullari ..................................................... 16 2-bob. Matematika darslarida kasrning matematik tushunchasini kiritish va shakllantirishni amaliy o’rganish. ................................................................................................................................................... 23 2.1. Kasr haqida tushuncha ........................................................................................................................ 23 2.2. Matematika darslarida kasrning matematik tushunchasini kiritish va shakllantirish .......................... 25 Notoʻgʻri kasr nima? ............................................................................................................................... 34 Aralash sonlar nima? ............................................................................................................................. 35 ............................................................................................................................................................... 35 Aralash sonni notoʻgʻri kasr koʻrinishida qayta yozish ............................................................................ 35 ................................................................................................................................................................... 36 Notoʻgʻri kasrni aralash son koʻrinishida qayta yozish ............................................................................ 36 Xulosa ........................................................................................................................................................ 37 Adabiyotlar ro'yxati .................................................................................................................................... 39 1
Kirish Kasr ( arabcha : رسك — bo lak, parcha) ʻ — matematikada birning bitta yoki bir nechta qismidan (bo lagidan) iborat son. Kasr ikkita butun sonning nisbati bilan ʻ ifodalanadi: yoki n/m. Bu yerda m kasrning maxraji , n bo lsa ʻ surati deyiladi. Maxraj chiziqning ostiga (yoki ketiga), surat bo lsa chiziqning ustiga (yoki oldiga) ʻ yoziladi. Maxraj bir sonni necha bo lakka bo linganini ko rsatadi, surat bo lsa shu ʻ ʻ ʻ ʻ kasrda shunday ulushlardan nechta borligini ko rsatadi. Masalan, ʻ kasrida surat 3 dir va u kasr teng uch bo lakni ifodalashini ko rsatadi. Maxraj bo lsa 4 dir va u ʻ ʻ ʻ to rtta bo lak bir bo lib butunni hosil qilishini anglatadi. ʻ ʻ ʻ Matematikada ko rinishida yozsa bo ladigan barcha sonlar ʻ ʻ ratsional sonlar to plamiga kiradi. Bu yerda a va b butun sonlardir va b 0 ga teng emas ʻ (b‡0). Kasr sonlar yaqqol surat yoki maxrajli bo lmasligi ham mumkin, masalan ʻ o nli kasr, ʻ foiz , manfiy darajalar (mos ravishda 0,01, 1% va 10 −2 ; bularning har biri 1/100 ga teng). Butun sonni ham maxraji 1 ga teng kasr ko rinishida yozish ʻ mumkin: masalan 7 va 7/1 bir-biriga teng. Kasrlar nisbat va bo linmalarni ʻ ifodalashda ham ishlatiladi. [1] Masalan, 3/4 kasr 3:4 nisbat va 3 ÷ 4 bo linmani ifodalaydi. ʻ Matematikaning ko'pgina ilovalari miqdorlarni o'lchash bilan bog'liq. Biroq, bu maqsadlar uchun natural sonlar etarli emas; miqdor birligi har doim ham o'lchangan miqdorning butun soniga to'g'ri kelmaydi. Bunday vaziyatda o'lchov natijasini to'g'ri ifodalash uchun tabiiy raqamlardan boshqa raqamlarni kiritish orqali sonlar zaxirasini kengaytirish kerak. Qadim zamonlarda odamlar shunday xulosaga kelishgan: uzunliklarni, maydonlarni, massalarni va boshqa miqdorlarni o'lchash dastlab kasr sonlarning paydo bo'lishiga olib keldi - ular ratsional sonlarni olishdi va V asrda. Miloddan avvalgi. Pifagor maktabi matematiklari uzunligi tanlangan uzunlik birligi bilan ratsional son bilan ifodalab bo'lmaydigan segmentlar mavjudligini aniqladilar. Keyinchalik, bu masalani hal qilish bilan 2
bog'liq holda, irratsional sonlar paydo bo'ldi. Ratsional va irratsional sonlar haqiqiy sonlar deyiladi. Haqiqiy raqamlar turli raqamlar qatoridagi oxirgi emas. Natural sonlar to'plamining kengayishi bilan boshlangan jarayon bugungi kunda ham davom etmoqda - buni turli fanlar va matematikaning o'zi rivojlanishi talab qilmoqda. O'quvchilarni kasr sonlar bilan tanishtirish, qoida tariqasida, boshlang'ich sinflarda sodir bo'ladi. Keyin o'rta maktabda kasr tushunchasi takomillashtiriladi va kengaytiriladi. Shu munosabat bilan o`qituvchi kasr va ratsional son tushunchalarini bilishi, ratsional sonlar ustida amallarni bajarish qoidalarini, bu amallarning xossalarini bilishi kerak. Bularning barchasi nafaqat kasrlar kontseptsiyasini matematik jihatdan to'g'ri kiritish va kichik yoshdagi o'quvchilarni ular bilan amallarni bajarishga o'rgatish uchun, balki ratsional va haqiqiy sonlar to'plamining tabiiy sonlar to'plami bilan bog'liqligini ko'rish uchun ham zarurdir. raqamlar. Ularning tushunchasisiz maktabning boshlang’ich va keyingi sinflarida matematika o’qitishda uzviylik masalasini hal qilib bo’lmaydi. Ushbu muammoning dolzarbligidan kelib chiqib, biz o‘quv mashg‘ulotimiz mavzusini “Matematik tushunchalarni shakllantirish” (Kesrlar. 5-sinf) tanladik. Tadqiqot ob'ekti kasr tushunchasini shakllantirish jarayonidir. Tadqiqot predmeti matematika darslariga matematik tushunchalarni kiritish va shakllantirish usullaridan iborat. Ishning maqsadi matematika darslarida matematik tushunchalarni joriy etish va shakllantirish usullarini ishlab chiqishdan iborat. Maqsadga muvofiq, 5-sinf o‘quvchilarida kasr tushunchasini ratsional son sifatida shakllantirishga yo‘naltirilgan tizimli va maqsadli ishlar jarayonida kasr tushunchasi shakllanadi, degan gipoteza asosida ish olib borildi. Maqsad va gipotezaga muvofiq quyidagi vazifalar qo'yildi: - uslubiy-matematik va psixologik-pedagogik adabiyotlarni tahlil qilish va kasr tushunchasiga oid nazariy qoidalarni aniqlash; 3
- uslubiy-matematik adabiyotlarni tahlil qilish hamda matematika darslarida kasr tushunchasini kiritish va shakllantirish usullarini aniqlash, kasr tushunchasini kiritishga turlicha yondashuvlarni ko‘rib chiqish; - kasrni ratsional son sifatida shakllantirishga qaratilgan mashqlarni tanlash va tekshirish; — kasrni ratsional son sifatida kiritish va shakllantirish usullari bo‘yicha uslubiy tavsiyalar ishlab chiqish. Belgilangan vazifalarni hal qilish uchun tadqiqot usullari qo'llanildi: kuzatish, pedagogik eksperiment, talabalar faoliyati mahsulotlarini tahlil qilish, test. Tadqiqot uch bosqichda amalga oshirildi: 1-bosqich - qidiruv-nazariy. Psixologik, pedagogik va uslubiy adabiyotlarni tahlil qilish jarayonida metodologiya, tadqiqot metodologiyasi, uning kontseptual apparati, muammo, ob'ekt, mavzu, vazifalar, usullar va tadqiqot gipotezasi keltirildi. 2-bosqich - eksperimental. Bu bosqichda ijodiy topshiriqlar yordamida matematika darslari ishlab chiqildi va o'tkazildi, ishchi gipoteza tekshirildi; olingan natijalar qayta ishlandi. 3-bosqich - yakuniy va umumlashtirish. Ushbu bosqich materialni qayta ishlash va tizimlashtirish, sinovdan o'tkazish va natijalarni amaliyotga tatbiq etishni o'z ichiga oladi. Barcha 3 bosqich ishimizda o'z aksini topdi. Ishning tuzilishi: bitiruv malakaviy ishi kirish, ikki bob, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati, shu jumladan 20 nom, ilovalardan iborat. Tadqiqot bazasi: Tadqiqot Semibugrovskaya o'rta maktabi bazasida olib borildi. Semibugry, Kmizyakskiy tumani. Mavzular 5-“A” sinf o quvchilari soni 14 nafar va parallel 5 “B” sinf ʻ o quvchilari soni 14 nafar. ʻ Tadqiqotning amaliy ahamiyati kasrning ratsional son sifatidagi matematik tushunchasini shakllantirish, kasrni ratsional son sifatida shakllantirishga qaratilgan vazifalarni tanlashdadir. 4
5