Mavzu: Mil.avv. V-IV asrlarda Yunoniston. Polis tiziming inqirozi Reja Kirish Asosiy qism I.Bob. Mil.avv. V-IV asrlarda Yunoniston 1.1.Polis tizimi nima. 1.2. Afinada quldorlik demokratiyasi rivojlanishi . II.Bob. Pelaponnes urushi yillarida Yunoniston 2.1. Peloponnes urushlari(mil. avv. 431 - 404 -yy). 2.2. Polis tizimining inqirozi. Foydalanilgan adabyotlar ro`yxati Xulosa 1

Kirish Miloddan avvalgi IV asrning birinchi yarmida qadimgi Yunoniston polislarida ijtimoiy-iqtisodiy tanazzul jarayoni boshlandi. Peloponnes urushidan so‘ng qullarni soni ko‘paydi, ularni mehnati bilan hamma sohalarda foydalanishar edi. Bu hol hunarmandlarning, kichik yer egalarini ahvoliga halokatli ta‘sir etgan. Ma‘lum qismi qashshoqlanib, lyumpen-proletariatga aylanib, sadaqa hisobiga yashaganlar. Ular quldorlik jamiyatining elementlari orasida eng past tabaqa edilar. Ishlab chiqarish mehnatiga qullarning ishi, deb nafratlanib qarash xuddi ana shu davrda keng rasm bo‘lgan. Ko‘p erlarni quldorlar yoki savdogarlar sotib olishgan, va erlar, qullar va boshqa turdagi mol-mulklar qisman qaytadan taqsimlanib, ozgina kishilar qo‘lida to‘planib qolgan. Yunon polislarisharoitida, ayniqsa katta er-mulklarning ayrim shaxslar qo‘lida mavjud bo‘lishi mumkin emas edi. Boy quldor plutokratlar (ya‘ni o‘z boyligi bilan kuchlilar) ayni bir vaqtda ham sudho‘r, ham savdogar, ham er egasi bo‘lganlar. Amalda ana shular iqtisodiy jihatdan taraqqiy qilgan yunon polislarining ichki va tashqi siyosatiga ta‘sir ko‘rsatib turganlar. O‘tmishda quldorlik polisning tayanchi o‘rta hol fuqarolar bo‘lib, ular polis lashkarida hamxizmat qilganlar. Miloddan avvalgi IV asrdagi demokratik polislardagi xalq yig‘inlarida qonunlar va qarorlar boylar hohishini ko‘ndirardi, oddiy fuqarolar esa oladigan sadaqa hisobiga o‘zlarini talablarini qabul qildiraolmasdilar. Miloddan avvalgi V asrda polislarda shahar xalq lashkari o‘z ahamiyatini yo‘qotgan, chunki o‘rta va mayda mulkdorlar qurol yarog‘ sotib olib xalq lashkari safiga borishga mablag‘I bo‘lmagan. Miloddan avvalgi V asrning oxirlari – IV asrning boshlarida Yunonistonda yollanma askarlarning guruhlari tez fursatda harbiy kuchlarning asosiy turi bo‘lib qolgan. Quldorlik jamiyatining rivojlanishi sharoitida kambag‘allashib qolgan omma uchun og‘ir ahvoldan qutulishning birdan-bir yo‘li yollanma askarlar safiga kirishdan iborat edi. Yunonistonda tajribali askarlarning maxsus bozorlari paydo bo‘ladi. Miloddan avvalgiasrda yollanma askarlar va ularning askarboshlari yunon polislarining siyosiy hayotida katta ahamiyatga ega bo‘ldilar. Yollanma askar guruhlari polislarda hukmron oligarxiyalarning hokimiyatini mustahkamlardilar. Shu oligarxlar o‘zlaridan kambag‘allashib qolgan demosning noroziligini bostirish uchun harbiy kuchga muhtoj edilar. Yuqorida aytib o‘tilgan miloddan avvalgi VII-VI asrlardagi «ilk» tiraniyalardan farq qilish uchun ilmiy adabiyotda odatda «keyingi» yoki «kichik» tiriniyalarda deb ataladi. Ana shu tiranlar yunon polislarida xo‘jalikni keng va chuqur rivojlantirishga sharoitlarni cheklagan edi. Ichki polisbozori hamisha cheklangan edi. Erkin aholi keng qatlamlarining xonavayron bo‘lishi ularning xarid qobiliyatini pasaytiradi. qullar hech narsa sotib olmagan, boy er 2

egalari ham o‘zini xo‘jaligida chiqarilgan buyumlar va mahsulot bilan foydalanib, mahalliy tovarlarni sotib olmaganlar. Polislarning tor chegaralari quldorlik jamiyatining iqtisodiy jihatdan yanada rivojlantirishni qiyinlashtirgan. O‘sib ketgan qullik hunarmandchiligi ishlab chiqargan buyumlarni sotishga muxtoj bo‘lgan. Polislar etarli darajada kuchli bo‘lmagan. Ijtimoiy krizis ustiga polis davlat idoralarini siyosiy krizisi kelib qo‘shildi. Miloddan avvalgi IV asrning birinchi yarmida umumyunon sharoiti ana shundan iborat bo‘lib, bu sharoitni shahar-davlat (polis) doirasidagi yunon quldorligi jamiyatining ijtimoiy-iqtisodiy krizisi deb tavsiflash mumkin. Bu yahlit holdagi quldorlik tizimining krizisi emas edi. Inqirozni bartaraf, qilish yo‘llarini qidirish maqschadida siyosiy arboblar, faylasuflar, notiqlar band bo‘ldilar. Siyosiy arbob Isokrat tantanali nutq tarzida yozilgan «Panegiriki» siyosiytraktatida yunonlarni Kichik Osiyoni istilo qilish, talash va shu tariqa o‘z ishlarini to‘g‘irlab olish uchun birlashishga da‘vat etgan. Yunonlarning o‘z kuchlari bilan birlashish imkoni bo‘lmaganligi tufayli yunon polislarini Filipp II-ga bo‘ysundirish tarafdori bo‘ladi va uning rahbarligi ostida Kichik Osiyoni zabt etish fikrini ilgari suradi. U yunon aholisining boy tabaqalari manfaatini aks ettirgan. 1 1 Jahon tarixidan o‘quv qo`llanma. Guliston.2018-yil. 36-39 betlar 3

I.Bob. Mil.avv. V-IV asrlarda Yunoniston Polis tizimi nima Polis tizimining shakllanishi Arxaik davr (VIII VIasrlar Miloddan avvalgi Miloddan avvalgi) ijtimoiy bo'lingan jamiyat vapolis davlatining shakllanish bosqichi bilan belgilandi. Bu qadimgi hayotning ajralmas xususiyatiga aylangan qadimgi Shara, Krit va Axey Yunonistonning davlat tuzilmalari shaklidan mutlago farq giladigan tubdan boshqacha rivolanish yo'li edi. Siyosatning shakllanish davri taxminan yarim ming yil davom etdi. Uning parchalanish jarayoni kam vagt talab qilmadi. Polis tizimi fenomeni gadimgi sivilizatsiyaning uzoq davom etgan rivojlanishining natijasi bo'lib, uning kelib chiqishini qadimgi davrlarda izlash kerak, ayniqsa, kommunal va xususiy xo'jaliklarning samarali o'zarota'siridan iborat bo'lgan qishloq jamoasining rivojlanishi. Polis tizimini shakllantirish uchun zarur shartlar:Davomiylik tamoyiliga roya qilish. Qadimgi Sharq sivilizatsiyalaridan farqli o'laroq, yunonlaro'tgan davrlarning, ayniqsa, Krit-Miken sivilizatsiyasining boy tarixiy tajribasini hisobgaolganlar.Temirni qayta ishlashning mahorati jamiyatni ishlab chigarish munosabatlarining sifat jihatidan yangi bosqichiga olib chiqish imkonini berdi. Yana bardoshli temir asboblar yunonlarning moddiy imkoniyatlarini kengaytirdi, bu esa tovar ishlab chiqarishni kengaytirish uchun sharoit yaratdi, bu iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishning tez sur'atlarini belgiladi.Bolgon yarim orolining tabiiy sharoiti murakkab gidrotexnik inshootlardan foydalanmasdan yugori hosil olish imkonini berdi.yugori rentabellik bilan qul mehnatini g'ylangan holda ekspluatatsiya gilish asosida qurilgan shaxsiy fermer xo jaliklarini rivojlantirish uchun qulay sharoitlar yaratildiTinch geosiyosiy vaziyat. Arxaik davr Gretsiyasi tashqi aralashuvsiz rivojlangan. Qadimgi Sharqdagi davlatlararo harbiy mojarolarImiloddan avvalgi ming vujudga kelayotgan antik sivilizatsiyaga siyosiy va madaniy bosim o'tkazishning oldini oldi.Buyuk yunon mustamlakasi, bu polis fenomenining rivojlanishi va uning butun dunyoga tarqalishining eng muhim omillaridan biriga aylandi. Bu ijtimoiy keskinlikni pasaytirish, aholi soni va ular yetishtirayotgan hudud o'rtasidagi muvozanatni ta'minlashning samarali vositasi boldi. Siyosatning asosiy xususiyatlariHar bir shahar-davlatning o'ziga xos xususiyatlari bor edi. Ammo, shu 4

bilan birga, ularning barchasi quidagi o'shash xususiyatlarga ega edi:Rivojlanish rejasi. Siyosat yagona markazga ega edi - yordam darhol davlatning istalgan qismiga yuborilishi mumkin bo'lgan joy. Bozor, ibodatxonalar, yig'ilishlar va hunarmandchilik ustaxonalari o'kaziladigan joy bor edi. Barcha shahar aholi punktlari dengiz girg'og'ida yoki girg'oqqa yaqin joyda joylashgan bo'lib, ular port yoki portga ega edi. Shahar markazida mudofaa istehkomlari bo lishi mumkin edi. Bu yerda aholining asosiy qismi yashagan. Rivojlangan savdo aloqalari va tovar ayirboshlash polis davlatining iqtisodiy farovonligi uchunasosdir. Qishloqlar vino, moy, jun olib kelishgan, buning evaziga asbob-uskunalar, gazlamalar, kiyim-kechak sotib olishgan. Tovar xo'jaligi tez boyitish va gishloqda keng ko lamli yer egaligi, shaharda hunarmandchilik ishlab chigarishining paydo bo lishi uchun imkoniyat yaratdi.Siyosatning ijtimoiy tuzilishi uch tabaqadan iborat edi: yer, savdo va hunarmand zodagonlar, erkin mayda ishlab chigaruvchilar (hunarmandlar, savdogarlar, dehqonlar), qullar va qaram ishchilar.Mulkning qarama-qarshi tabiati, bu davlat (siyosat) va xususiy (individual) kabi shakllarning birgalikda mavjudligidan iborat edi. Polis er fondining taqsimlanishini digqat bilan kuzatib, erning maksimal miqdorini belgiladi. U merosga rahbarlik gilgan, yer uchastkasiga egalik gilish va uni tasarruf etish huquaini cheklagan, yerga egalik qilishning kafili sifatida yersiz fuqarolarga zaxira fondidan yer uchastkalari ajratilgunga qadar ishlagan. Siyosat fugarolari va fugaroligi bolmaganlar - metika va qullar o'rtasidagi keskin kontrast. Rasmiy ravishda ular polis organizmining hayotiga kiritilmagan, lekin ular aslida uning mavjudligini ta'minlagan. Demokratik, respublika boshgaruv shakli bo'lib, u fuqarolarning siyosiy hayotda mutlago teng ishtirok etishidan iborat edi. Ularning barchasi yer uchastkalariga ega bo'lib, bir-biriga teng edi. Fuqaro va davlat o'rtasidagi to'g'ridan-to'g'ri bog'liqlik byurokratik apparatning yo'qligiga yoki uning polisda minimal majudligiga olib keldi. Oliy hokimiyat ma'lum muddatga saylangan Kengash boshchiligidagi to'laqonli fuqarolarning xalq yig iniga tegishli edi. Lavozimga qayta saylanishga yo'l qo'yilmadi. Siyosiy va harbiy tashkilotning mos kelishi. To'liq fugaro ham polisni himoya qilgan jangchi edi. Armiya milliy armiya edi, bu erda xizmat gilish burch va imtiyoz edi. 3 "O'rta sinf" ga yo naltirish. Siyosatning fuqarolik jamiyati heterojen edi. Tovar-pul munosabatlarining jadal rivojlanishi mulkning tez tabagalanishiga va natijada turli ijtimoiy qatlamlar o'rtasidagi aloqalarning zaiflashishiga olib keldi. Siyosat fuqarolarning birligini saqlashga harakat qildi, buning uchun bir qator chora-tadbirlarni qo'lladi: yersiz fuqarolarga yer uchastkalarini ajratish, yerga egalik qilishning maksimal darajasini joriy etish, bu esa er fondining 5