Mil.avv.XI asr oxiri VI asr boshlarida Yunoniston
Mavzu: Mil.avv.XI asr oxiri VI asr boshlarida Yunoniston Reja Kirish Asosiy qism I.Bob. Qadimgi Yunoniston 1.1. Qadimgi Yunoniston tarixiga oid manbalar 1.2. Qadimgi Yunonistonning geografik o‘rni va qadimgi aholisi II.Bob.Mil. avv. XI -VI asrlarda Yunonistonda ijtimoiy-iqtisodiy siyosiy hayoti 2.1 Mil. avv. XI-IX asrlarda Yunoniston 2.2. Mil. avv. VII-VI asrlarda “ Buyuk Yunon kaloniyashtirish” davrida Yunoniston 2.3. Yunonistonda polis tiziming vujudga kelishi. Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati 1
Kirish Gretsiya va umuman yunon sivilizatsiyasi tarixi Krit orolida taxminan Miloddan avvalgi 6-ming yillikda, neolit davrida boshlanadi. Yunonistonning qulay geografik joylashuvi (savdo va dengiz yo'llari chorrahasida) shubhasiz, uning madaniy va tarixiy rivojlanishida, shuningdek, o'zining ulug'vorligi va nafosatida hali ham hayratlanarli bo'lgan sivilizatsiyaning yaratilishida hal qiluvchi omillardan biri bo'lib xizmat qildi. Krit o'z qo'shnilari: Gretsiya, Misr, Mesopotamiya va Suriya bilan savdo va madaniy aloqalarni tinimsiz rivojlantirdi. Bu davrda materikdagi hayotning rivojlanish darajasi Kritdan sezilarli darajada orqada qoldi. Peloponnes yarim orolining janubida joylashgan Mekena va Tir shaharlari keyinchalik Minoan Krit yutuqlariga taqlid qiluvchi va takrorlaydigan madaniy markazlarga aylandi. Yunon tsivilizatsiyasi o'z mavjudligining birinchi bosqichidan boshlab elementlarning ta'siri ostida bo'lgan va Yunoniston tarixi dengiz kuchi bilan, dengiz bilan abadiy bog'langan. Miloddan avvalgi 1500-yillarda, Krit orolidan unchalik uzoq bo'lmagan joyda (Santorini oroliga yaqin joyda) kuchli zilzila sodir bo'lib, bu Krit tsivilizatsiyasining qaytarib bo'lmaydigan parchalanishiga olib keldi. Miloddan avvalgi 1400 yillar atrofida Axeylar Peloponnes yarim oroliga kelib, assimilyatsiya qilishgan. Ularning kelib chiqishi haqida hali ham munozaralar mavjud. Bir versiyaga ko'ra, bu Shimoliy Yunonistonning yunon xalqi, boshqasiga ko'ra, ular Markaziy Evropadan kelgan qabilalar. Qanday bo'lmasin, Olimpiya xudolarining butparast kultini va madaniyatning yangi elementlarini o'zlari bilan olib kelgan Axeylar bo'lganligi haqida dalillar mavjud, buning natijasida Mycenae o'z ta'sirini sezilarli darajada oshirib, butun O'rta er dengizidagi eng qudratli kuchga aylandi. Bu haqiqatan ham afsonaviy davr (miloddan avvalgi 1400-1100 yillar) bo'lib, uning ko'p qismi Gomerning she'rlari va qadimgi Yunoniston qahramonlari va xudolari haqidagi ko'plab afsonalar tufayli ma'lum bo'lgan. Axeylar davri tarixidagi eng yuqori cho'qqi, shubhasiz, Troyan urushi bo'lib, uni unutish yo'lidagi birinchi qadam bo'ldi. Gomer tomonidan batafsil tasvirlangan 2
Helenning hikoyasi butun yunon dunyosining qulashiga va ko'p yillik urushning boshlanishiga olib keldi. Kuchli Miken tsivilizatsiyasining kuchlari shunchalik charchaganki, u hatto Dorianlarning yarim yovvoyi shimoliy qabilalarining hujumlariga dosh bera olmadi yoki ular o'sha paytda "Dumaloq boshlar" deb atalgan. Miloddan avvalgi 1100-yillarda tsivilizatsiya qulagan. Qorong`u davrlar. Bu notinch davr (miloddan avvalgi 1200-800 yillar) Yunoniston tarixidagi eng qiyin davrlardan biri edi. Dastlab, Dori qabilalarining bosqinidan so'ng, mamlakat tanazzul yo'liga o'tdi, lekin tez orada Miken, Krit, Axey, Osiyo va Dorian madaniyatlari qoldiqlaridan butunlay yangi tsivilizatsiyani sintez qilib, asta-sekin "tezlasha boshladi", Bu davrda yunon tili shakllangan. Buyuk Gomer o'zining o'lmas she'rlarini yaratadi, ularni o'z davrining barcha ranglari bilan to'ldiradi. Ushbu turg'un davr oxirida yunon sivilizatsiyasi jonlana boshladi, bu yunon dunyosining Qora dengizdan Ispaniyagacha kengayishiga olib keldi. Finikiyaliklar tomonidan yozuv yunon tilidan moslashtirilgan alifbo bilan qayta tiklandi va Shimoliy Italiya va Galliyaga tarqaldi. Qadimgi Yunoniston jahon tarixiy jarayonida muhim o'rin tutadi. Uning yutuqlari asosan Yevropa madaniyatining asosini tashkil etdi. Qadimgi yunon olimlari va faylasuflarining asarlaridan hozirgi zamon ilm-fanining ko‘plab sohalari o‘sib chiqqan. Qadimgi yunon arxitekturasining elementlari hali ham zamonaviy binolarni bezash uchun ishlatiladi. Qadimgi Yunonistonning dostoni, adabiyoti va san'ati hali ham barchaning e'tiborini tortadi va munosib hayratda qoladi. Ilmiy terminologiyaning muhim qismi (ayniqsa, tibbiyotda), ko'plab fanlarning nomlari, jumladan, "tarix" atamasining o'zi ham, erkak va ayolning ko'pgina to'g'ri ismlari, boshqa tillarda uchraydigan ko'plab so'zlar va iboralar (va ayniqsa Rus), maqol va maqollar qadimgi yunon tilidan kelib chiqqan. 1 1 Алексей Романов «История Греции» 2021 Zenda.ru.218- стр 3
I.Bob. Qadimgi Yunoniston tarixiga kirish 1.1.Qadimgi Yunoniston tarixiga oid manbalar. Yunoniston tarixi manbashunosligida qadimgi tarixchilaming asarlari muhim o'rin tutadi. Er. aw. VI—V asrlarda tarix fani gullab yashnagan davridir. Bu davr tarixchiligini g'arb olimlari «Aholida polislar tarixi» deb atashadi. Bu davrdagi ko'zga ko'ringan tarixchilardan: Gerodot, Fukidid va Ksenofontni olish mumkin. Makedoniyalik Aleksandming sharqqa yurishlaridan so'ng Yunoniston tarixida yangi tarix maktabi — Arastu maktabi shakllandi. Bu davrning eng ko'zga ko'ringan asari Arastuning «Politiya» asaridir. Bu asar Arastu va uning shogirdlari tomonidan yozilgan bo'lib, yunon polislari, O'rta yer dengizi qirg'oqlaridagi yunon koloniyalari haqida muhim ma’lumot beradi. Asar juda ko'p bo'limlardan iborat bo'lsa-da, uning faqat bizgacha «Afina politsiyasi» qismi yetib kelgan. Ellin davriga kelib yunon jamiyatidagi keskin o'zgarishlar, katta davlatlaming vujudga kelishi bilan umumiy tarixga asos solindi. Bu davrning eng ko'zga ko'ringan tarixchilaridan biri Timey bo'lib, u o'zining asarida Bolqon Yunonistoni, g'arbiy yunon mustamlakalari haqida muhim ma’lumotlar beradi. Qadimgi yunon tarixi bo'yicha eng muhim manbalardan biri arxeologik topilmalar hisoblanadi. 2 Arxeologlar Bolqon Yunonistoni va Egey dengizi orollaridagi qadimgi ibo - datxonalar, saroylar, mudofaa inshootlarini qazib ochdilar. Ayniqsa, Krit orolida ingliz arxeologi E. Evans 40 yildan ko'proq vaqt Knoss saroyini qazib ochdi. Kichik Osiyoda nemis arxeologi G. Shlimanning Troya xarobalarini qazib ochishi qimmatli ma’lumotlarni berdi. Me’muar asarlar. Polislaming yemirilishigacha yunonlar tarix va adabiyotga oid asarlarni me’muar shaklda yozishgan. Er. Avv. VI asrdagi eng yirik me’muar asar Ksenofontga tegishli. U asosan harbiy sohaga oid ma’lumotlarni beradi. Ellinizm davrida me’muar va avtobiografik asarlar yozish odat tusiga kirdi. Ellin davri siyosatchilaridan Pirra va Arata eng yirik tarixiy asarlar mualliflari hisoblanadilar. Ular “Axey ittifoqi”haqida keng ma’lumotlami yozib qoldirishgan. 2 Krushkol Y “Qadimgi dunyo tarixi” Toshkent.1975-yil. 6-15 betlar 4